Педагогикалық шеберлік бойынша дәрістер
ЛЕКЦИЯ ТЕЗИСТЕРІ
1-лекция. Тақырыбы: Т1.Педагогикалық шеберлік педагогикалық мәдениеттің
компонентті ретінде мәні мен мазмұны.
Жоспары: 1.1. Педагогикалық шеберлік және педагогикалық мәдениетінің
компоненті ретінде.
1.2. Педагогикалық шеберлік компоненттері: гуманистік бағыт, кәсіби
білім, педагогикалық қабілет, педагогикалық техника).
1.3. Мұғалімнің кәсіби білімі-шеберлік негізі.
Лекция мақсаты: Студенттерге шеберлік, педагогикалық шеберлік,
педагогикалық мәдениет ұғымдарын мәнін түсіндіру.
Лекция мәтіні (қысқаша): 1.1. Педагогикалық шеберлік және
педагогикалық мәдениетінің компоненті ретінде. Заман ағысына сай біліммен
қаруланған ой-өрісі жоғары, зерделі, жан-жақты дамыған маман-уақыт талабы.
Кеше ғана көк туын желбіретіп шаңырақ көтерген егемен елімізді өркениетке
жетелейтін білім бастауында іргетасын қалаушы-ұстаз тұрады.
Мұғалімдер-қоғамның ең білімді, ең отаншыл, білгілеріңіз келсе, ең
сынампаз бөлігі болып табылады, - деп Елбасы Н.Ә.Назарбаев бекер айтпаса
керек. Сондықтан да бүгінгі таңда тәелсіз елемізге білікті маман, өз ісінің
шебері қажет. Ал, педагогикалық шеберліктің негізі неде?
Шебер педагог білімді, тәжірибасі мол, жан-жақты бола отырып, оқушыларды
жеке тұлға етіп қалыптастыру мақсатында білім мен тәрбиені ұштьастыра алуы
қажет. әр оқушының дарындылығын айқындау, олардың дамуына қолайлы жағдайлар
жасау, мектеп, жанұя мұғалімнің рөлін анықтау, студенттер мен мұғалімдер
ұжымын қалыптастыру –педагогикалық шеберлікті жетілдіруге негізделеді деп
есептейміз.
Қазақстанда білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған
Мемлекеттік бағдарламасында мемлекетіміздің білім беру жүйесінде
жүргізілетін реформалардың мақсаты - оның нарықтық экономика жағдайында
ғаламдық ауқымға ие болуын ескере отырып, саналы өзгерістерін қамтамасыз
ету деп көрсетілген. Білім беруді реформалау осы саладағы жинақталған оң
әлеуетті жақтардың негізінде осы процесті тереңдету мен дамыту жағдайларын
жасауды және тиісінше кадрлармен қамтамсыз етуді талап етиеді.
Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев: Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер
бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе Қазақстан сол
деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелер міндет ауыр, - деген болатын.
Қазақстан заңдары білім беруді қоғамныңң және мемлекеттің рухани,
әлеуметтік, экономикалық, мәдени дамуының негізі деп жариялайды. Елімізде
1999 жылы қабылданған Білім туралы Заңда білім беру жүйесінің басым
міндеттері көрсетілген.
1-білім беру бағдарламаларын меңгеру үшін жағдайлар жасау;
2-жеке адамның шығармашылық рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту,
адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру,
жеке басының дамуы үшін жағдай жасау арқылы интеллектілік байыту;
3-азаматтық пен елжандылыққа, өз отаны Қазақстан Республикасына
сүйіспеншілікке, мемлекеттік рәміздерді құрметтеуге, халық дәстүрлерін
қастерлеуге, конституцияға қайшы және қоғамға қарсы кез-келген
көріністерге төзбеуге тәрбиелеу;
4-әлемдік және отандық мәдениеттің жетістіктеріне баулу, қазақ халқы мен
республикасының басқа да халықтарының тарихын, дәстүрлерін, тілдерін
меңгерту;
5-оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру,
халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу;
6-еңбек рыногында бәсекелесуге қабілетті білікті жұмысшылар мен мамандар
даярлау, оларды қайта даярлау және біліктілігін арттыру.
Осы міндеттерді орындап, жүзеге асыруда мұғалімдердің рөлі өте зор. Бүгін
мұғалімдердің еңбегінің нәтижесі қандай болса, ертең біздің қоғам сондай
болады.
Талант деген сөзді әркім әр түрлі ұғынуы мүмкін. Талант көбіне, ақын-
жазушыларда, әртістерде, өнер адамдарында кездеседі. Ұстаздың барлығы
талантты болып туылмайды. Егер кез-келген мұғалім ынта–ықылас қойып,
табандылық танытатын болса, өз бетімен көп еңбектенсе, идеялық жағынан
сенімді, саяси жағынан есейген азамат болса, өз пәні жақсы білсе,
педагогикалық технологияны қалыптастыра алса, педагогикалық шберлікке жету
қасиеттеріне ие бола отырып, педагогикалық кәсіпті меңгерсе, педагогикалық
әдепті бойына сіңірсе, онда талантты, шебер ұстаз бола алады.
Педагогикалық шеберлік–ұстаздық талантпен тығыз байланысты. К.Д.Ушинский:
Педагогика теориясын қаншама жетік білгенімен, педагогикалық әдептің қыр-
сырын меңңгермейінше, бұған оның қолы жетпейтіндігін, - айтты.
Педагогикада кәсіби қызметтің сапасын анықтайтын біртұтас әрі жүйесі
түсінік педагогикалық шеберлік болып табылады.
Кеңес педагогикасы педагогикалық шеберлік корифейінің мәнін мінез-құлық
білігінің кең ауқымында қарастырады.
В.А.Сухомлинский бұл түсінікке нақты анықтама бермейді, дегенмен, ол
педагог тұлғасы тәрбиеленушіні тәнті ететін, өзіне тарта білетін,
рухтандыратын болуы керек деген пікір айтады. Ол: Идеалдар мен
қағидалардың, көзқарастары мен талғамының, симпатия мен антипатияның,
моралтдық-әдептілік қағидаларының педагогтың сөзі мен ісіндегі гармоналды
тұтастығы – міне, осындай қасиеттер жалындаған жас ұрпақтың жүрегіне жол
табатын шоқ жұлдыз болады - дейді. Сондай-ақ ауызбершілік тәрбиеші үшін
органикалық қажеттілігі ретінде өте маңызды, әрі жан дүниесін, жеке
бақытын, ой-санасын онсыз елестете алмайтын өмір заңы екенін айтады.
Ю.П.Азаров тәрбиешінің шеберлігінің маңызы туралы айта келіп, оның мәнін
төмендегіше ашады: педагогикалық шеберліктің негізі бала тәрбиесінің
заңдылығын білу болып табылады - дейді. Одан әрі шеберлікті құрайтын
құрамдас бөліктерінің өзара әрекеті туралы айта келіп, шеберлікке берген
анықтамасын дамыта түседі: сезім мен техниканың өзара әрекеті педагогтың
жеке тұлғаға немесе ұжымға жаппай эмоционалды образды ықпал жасауына
әкелетінін айтады
Міне шеберліктің құдіреті –осындай тұтасқан үйлесімде. Ю.П.Азаров қалың
оқырман қауымына арнаған публистикалық басылымында мен шеберлікітің
формуласын қайта-қайта айта беруге дайынмын, оның мәні: технология, қарым-
қатынас, тұлға сияқты үштікте дейді. Шеберлік істейтін ісіміздің
материалдық жағында болуы тиіс, ме технология деп атап отырған. Бұл
технологияны кешіктірмей іске асырсақ, соның арқасында қарым-қатынас
жасалады. Ал бұл қарым-қатынас мені және мен қатысатын балаларды
қалыптастырады деген екен.
Ю.К.Бабанский мұғалім–кәсіби технологияны еркін меңгерумен,
шығармашылығымен бала оқытуда және бала тәрбиелеуде ерекше шебер - деп
көрсетті.
1.2. Педагогикалық шеберлік компоненттері: гуманистік бағыт, кәсіби
білім, педагогикалық қабілет, педагогикалық техника).
Педагогикалық шеберліктің негізі –балалардың өз еркімен дамуына жол ашу,
оқу-тәрбие процесінде оқуышалмен педагогикалық ынтымақтастықтар, жұмыс
атқарудың формаларын, әдістерін дамыту, шәкіртке деген қамқорлық пен
сүйіспеншілікті арттыру педагогикалық шеберліктерінің басты сипаты болып
табылады.
Болашақ ұстаздардың педагогикалық мамандыққа өзін-өзі бағыттап, жұмысты
ұйымдастыруды педагогикалық шеберлік негідерін білумен шарттас. Бұл саланы
зерттеуші ғалымдардың пікірінше педагогикалық шеберлік мынадай жүйелерге
бөлінеді:
-педагогикалық іс-әрекеттегі гуманистік бағыттылығы;
-педагогикалық кәсіби бірлігі;
-педагогикалық іс-әрекетке бейімділігі;
-педагогикалық техникасы.
Бұл аталған педагогикалық шеберлік жүйелері бір-бірімен тығыз байланыста
жүзеге асады.
Зерттеу жүргізген ғалымдардың пікірінше, педагогикалық шеберлік жөніндегі
ғылыми-зерттеу пайымдаулар мыналар:
-педагогикалық мақсаттылық, бағыттылық;
-тәрбие мен білім беру ісінің нәтижелілігін;
әдістерді, құралдарды қолдана білудегі үйлесімділік;
іс-әрекет мазмұнынынң шығармашылық сипат алуы.
1.3. Мұғалімнің кәсіби білімі-шеберлік негізі.
Мұғалім шеберлігі – бұл өте жоғары білімді сапалар жиынтығы, әрі ұдайы
жетіліп отыратын тәрбиелеу мен оқыту өнері.
Қазіргі заман мұғалімінің тұлғалық белгісі-ой өріснініңі кеңдігі оның
ауқымды дүниетанымы. Заман ағымымен теңдей қадам басамын деген әрбір адам
өте көп ақпараттан хабардар болуы крек.
Педагогикалық шеберлік – мұғалімге оқу-тәрбие процесін ұйымдастыруда
қажетті, кәсіби білім, білік және дағдылаардың жиынтығы. Педагогикалық
шеберліктің жоғары оқу орнында қалыптасады. Оның мазмұнына:
1. Кәсіби педагогикалық білім
2. педагогикалық тәжірибе
3. Шығармашылық тәжіриебе
4. тұлғалық қасиеттері
5. Кәсіби педагогикалық бағыты енді
Шебер педагог – бұл жоғры мәдениетті, өз ісінің шебері, оқыту мен
тәрбиелеу әдістемесін білетін, психологиялық білімі бар, сонымен қатар
әртүрлі ғылым саласынан хабардар маман.
Педагогикалық шеберлік – балаларды сүйетін, жүрек қалауымен жұмыс
істейтін, әрбір педаготың қолы жетерлік тәрбие мен оқытуда тұрақты
жетілдіріп отырылатын өнер.
Оқыту пәнін толық меңгеру, оның тарихын, теориясын, тәсілдерін, қазіргі
заманға сай тәжірибесін білу педагогикалық шеберліктің негізін құрайды.
Педагогикалық (білім беру) технология
1) кәсіби педагогикалық басқаруымен жүргізілетін оқушылардың өзіндік және
өзара білім алу процесі, оқу жоспары мен оқу бағдарламасында анықталған
білім мазмұны мен әрекет түрлерін меңгеруіне байланысты олардың жұмысының
әрбір сатысында болатын өзгерістер мен түрленулер;
2) студенттерді педагогикалық мамандықтарға кәсіби дайындауға арналып
бағытталған оқу пәні;
3) дәстүрлі педагогика.
Бақылау сұрақтары:
1. Педагогикалық шеберлік дегеніміз не?
2. Педагогиклық шеберліктің элементтеріне сипаттама беріп, оны
түсіндіріңіз?
3. Сіз кімді нағыз мұғалім деп санайсыз. Сіздің өміріңізде із қалдырған
мұғалім кездесті ма?
4. Мұғалім тұлғасына қойылатын талаптар жиынтығын атаңыз?
5. Педагогикалық шеберлік қанша деңгейден тұрады?
6. Педагогикалық шеберлік қанша жүйеге бөлінеді?
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Ж.А.Жүсіпова Педагогикалық шеберлік. Оқулық. Алматы, 2011
2. Ш.Х.Құрманалина. Б.Ж.Мұқанова. Педагогика: Астана, 2007
3. Н.Берікұлы. Педагогика. Оқу құралы, 2004
4. Ж.Б.Қоянбаев. Педагогика. Алматы, 2002
5. Зязюн. Основы педагогического мастерства. М., 1989
6. Сластенин В.А. Формирование личности учителя советской школы в процессе
профессиональной подготовки. М., Просвящение, 1976
7. Қ.Сейталиев. Педагогиканың жалпы негіздері. Ақтөбе, 2004
8. Әбиев Ж. Педагогика. Алматы, 2004.
2 - лекция. Тақырыбы: Т2.Педагогикалық шеберлік педагогикалық
мәдениеттің компонентті ретінде мәні мен мазмұны.
Жоспары: 2.1.Педагог мамандығындағы актерлік және режиссерлік шеберлік
элементтері.
2.3.Педагог мамандығындағы жеке шығармашылық қабілетті іске асыру.
2.4.К.С.Станиславскийдің педагог дайындауда театралық жүйесінің
принциптері.
Лекция мақсаты: Студенттерге актерлік шеберлік пен режиссерлік
шеберліктің айырмашылығын түсіндіру.
Лекция мәтіні (қысқаша). 2.1.Педагог мамандығындағы актерлік және
режиссерлік шеберлік элементтері.
2.3.Педагог мамандығындағы жеке шығармашылық қабілетті іске асыру.
Педагогикалық шығармашылық – педагогикалық шебердіктің маңызды және белгілі
құрамдас бөлігі. Оның маңыздылығы оқыту мен тәрбиенің жоғары дәрежелі
нәтижесінде және мұғалім –оқушы жүйесінің дәрежелі нәтижесінде ғана
ашылады. Педагогикалық шығармашылықта әр түрлі проблемалы жағдайлардың
пайда болуы және оларды педагогтың өз көзқарасы мен стандартты емес
тәсілдермен шешуге ұмтылуы шартты.
Педагогикалық стиль-педагогты өзге педагогтардан ерекшелеп тұратын
өзіндік ойлары мен әрекеттерінің ерекшелігімен сипатталады.
Психологиялық-педагогикалыө өзара қатынасқа түсе отырып, педагог-
гуманистің өзіндік танымы мен рефлекциялық қабілеті ашылады.
Аттракция (латын тілінен аударғанда – тартылыс) –педагогтың тартымдылық
күшіне ие болу, өзге жанды баурап алу, ашық, сүйкімді болу қабілеттілігі.
Эмпатия –педагогтың ңөзге адамды оның уайым-қайғысын, әрекет ету мотивін
және сыртқы ортаға деген әсерін іштей түсіне, осы күйді онымен бірге
қайғыру
Рефлексия –педагогтың өзін, өзінің психикалық жағдайын сезіну, өзін
сырттай елестете және сезіне білу, өзге адамдардың өзін қалай
бағалайтындығын байқай білу дағдысы.
Жоғарыда аталып өткен қасиеттерді өз бойынан таба білетін педаготың
мәдениеттілігі, оның педагогикалық тыңдай және тыңдата білу әдісі бойынша
ерекшелінеді. Мұғалім адамның өз пәнен терең меңгеруі оның ең алғашқы қыры,
кәсіби шеберілігін үздіксіз ұштай, шыңдай түсуі екінші қыры болмақ.
Үшінші қыры – мұғалімніңң тілді меңгеру – тіл шеберлігі. Сөзді жетесіне
жеткізе сөйлей білудің өзі - өнер. Себебі, тіл-тәрбие құралы.
Төртінші қыры – байқағыштық сезімі және көрегендігі.
Бесінші қыры - әр жүректі білім шұғыласымен нұрландырудың ең тиімді, ең
төте жолын таба білетін жасампаздығы.
Алтыншы қыры – жан-жақты дарындылығы.
Жетінші қыры – үздіксіз, тынымсыз ізденімпаздығы.
Сегізінші қыры –үлгі-өнегесі, мұғалім мәдениеті немесе педагогикалық әдеп-
этикасы деуге болар еді. Себебі –мұғалімнің келбеті –сыртқы мәдениетті,
қарым-қатынасы, өзін-өзі басқаруы, бақылауы, сөйлеу мәдениеті, үздіксіз
жаңарып, өзгеріп үнемі жаңа сипатқа ие болып отыруы мұғалімдік мамандықтың
ең басты этикалық сапалық белгісі.
Мұғалім – Ұстаз тұлғасы, оның іс-әрекетінің сан-қырлылығынан ұстаз беделі
деген ұғым туындайды. Мұғалімнің беделді болуының алғы шарттары:
біріншіден, балаға үлгілі болуы және үлгі көрсетуші болуы керек.
Педагогикалық шеберліктің бар немесе жоқтығын анықтау үшін И.А.Зязьюн
мынадай крийтерилерді белгілеген:
- мақсатқа лайықтылығы;
- өнімділігі;
- Оптимальдылығы;
- шығармашылығы.
Мұғалімге қойылған талап – жауапкершілік жүктелген үлкен міндет, абыройлы
істің сан қырлылығы одан жан-жақты терең біліктілікті, аса педагогикалық
шеберлікті, өте нәзік психологиялық қабілеттілікті талап етеді.
Мұғалімге қойылатын талаптарды шартты түрде үш топқа бөліп көрсетуге
болады:
- жалпы адамзаттық талаптар;
- мұғалім мамандығының ерекшелігін анықтайтын талаптар;
- пәні бойынша білім, іскерлік, дағдылары.
Жалпы адамзаттық талаптарға мұғалімнің адамгершлігі, қайырымдылығы,
әділеттілігі, инабаттылығ, әдептілігі және т.б. жатады.
Педагогикалық шеберліктің тағы бір көрінісі – мұғалімнің педагогикалық
шығармашылық іс-әрекеті, яғни оның тұлға ретінде жеке-даралығы және адамның
индивид ретіндегі кейбір ерекшеліктерінің өзгеріске ұшырасуы.
Педагогикалық шығармашылық – педагогтың жеке даралығының, оның
тәжірибесінің, дарындылыығының, қабілеттілігінің және тұлғалығының, қиялы
мен түйсігінің жоғары көрінісі. Кәсібилігі мен шеберлігінің жоғары өлшемі;
мұғалімнің оқу тәрбие процесіне тиімді және стандартты емес педагогикалық
шешімдер әзірлеу мен орындауы, тәрбие мен оқытудың теориясы мен
практикасын байытуы. Педагогикалық шығармашылық алдыңғы қатарлы
инновациялық тәжірибеге, ғылым жетістіктеріне, педагогикалық шешім табудағы
өз тапқырлығын сүйене отырып, мақсаттардың, құралдардың және нәтиженің
тиімді арақатынасын іздеу түйсігі мен сипатының ықтималдығына негізделген.
Интегралды сипаттары:
- педагогте терең, жан-жақты білімінің болуы және оларды сыни өңдеу мен
пайымауы.
- теориялық және әдістемелік ережелерді педагогикалық әрекетке аудара алу
білігі;
- өзіндік жетілуі мен өз бетінше білім алу қабілеті;
- жаңа әдістер, формалар, амалдар мен құралдар әзірлеу және олардың
бірегейлі үйлесімділігі;
- іс-әрекет жүйесінің диалектикалығы, вариативтілігі, өзгермелігі;
- қолдағы бар тәжірибені жаңа жағдайларда қолдану тиімділігі;
- өзінің жеке іс-әрекетін және оның нәтижесін рефлексивті сипаттарын
үйлестіру мен әзірлеуге негізделген кәсіби іс-әрекет стилін қалыптастыруға
қабілеттілігі;
- білім мен түйсікке негізделген импровизацияға қабілеттілік.
Қорыта келгенде, бүгінгі талапқа сай мектепке білім берудің жаңа сапасына
жету –мұғалімнің мейірімділігімен, білімімен шеберлігімен, тығыз
байланысты. өз мамандығына жан жүрегімен берілген ұстаз ғана ұстаздық
этиканы, ұстаздық техниканы да, шеберлікті де жақсы меңгереді.
2.4. К.С.Станиславскийдің педагог дайындауда театралық жүйесінің
принциптері.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Ж.А.Жүсіпова Педагогикалық шеберлік. Оқулық. Алматы, 2011
2. Ш.Х.Құрманалина. Б.Ж.Мұқанова. Педагогика: Астана, 2007
3. Н.Берікұлы. Педагогика. Оқу құралы, 2004
4. Ж.Б.Қоянбаев. Педагогика. Алматы, 2002
5. Зязюн. Основы педагогического мастерства. М., 1989
6. Сластенин В.А. Формирование личности учителя советской школы в
процессе профессиональной подготовки. М., Просвящение, 1976
7. Қ.Сейталиев. Педагогиканың жалпы негіздері. Ақтөбе, 2004
8. Әбиев Ж. Педагогика. Алматы, 2004.
Бақылау сұрақтары:
1. XXI ғасыр мұғаліміне қойылатын талаптарды атаңыз?
2. Мұғалім тұлғасына қойылатын талаптарды атаңыз?
3. Мұғалімге қойылатын талаптарды шартты түрде қандай топқа бөліп
көрсетуге болады?
4. Көрнекті педагогтар шеберлігіне мысал келтіріңіз?
5. Педагогикалық шеберлік элементтеріне анықтама беріңіз?
3- лекция. Тақырыбы: Т3. Педагогикалық шеберлікті қалыптастырудың
негізгі -кәсіби педагогикалық іс-әрекет.
Жоспары: 3.1.Педагогикалық қызмет қоғамдық құбылыс ретінде.
3.2.Жалпы педагогикалық қызмет және кәсіби педагогикалық қызмет.
3.3.Педагогикалық қызметтің ерекшеліктері мен қиыншылықтары.
Лекция мақсаты: Студенттерге педагогикалық қызмет, кәсіби педагогикалық
қызмет, кәсіби шеберлік, кәсіби қызмет құрылымын айқындау.
Лекция мәтіні (қысқаша): 3.1.Педагогикалық қызмет қоғамдық құбылыс
ретінде. Мұғалім еңбегі басқа қызметтермен салыстырғанда, өзіндік
ерекшеліктері мол шығармашылықты сүйеді. Мұғалім еңбегінің ерекшеліктері
оның баламен үнемі қарым- қатынаста болуымен және рухани араласуымен
сипатталады. Сол себепті мұғалімнің жалпы мәдениетінің жоғарғыдәрежеде
болуы оның интелектуалдық мүмкіндігі, ой- өрісінің кеңдігі, рухани байлығы
ұстазды қызметті тиімді ұйымдастыруға зор ықпал жасайды.
Баланың тұнғыш ұстазы- оны мектеп табалдырығын алғаш аттағанда күтіп
алып, әріп танытып, жазуға үйрететін мұғалімі. Мұғалім еңбегінің ғылымға
негізделе отырып, белгілі жүйелілікпен жүзеге асыратыны айқын. Мысалы,
оңайдан қыйынға, жеңілден ауырға, нақтылы түсініктен абстрактылы ұғымға
біртіндеп ауысу ережелерін және оқушылардың жасы мен дербес ерекшеліктерін
еске алмайынша оқу және тәрбие жұмысында белгілі нәтижеге жету қиын.
Сондықтан мұғалімнің алдындағы басты міндет-оқушыларды біліммен
қаруландыра отырып, ойлауға, сөз шеберлігіне, еңбек ете білуге үйрету және
тәрбиелеу.
Ұстазы жақсының ұстанымы жақсы деген мағынада оқушының бойына шынайы
білім, білік, дағдыларын дарытып, зердесіне ғылыми негіздерін тоқыта
алған, үйренген нәрселерін өмірде, іс жүзінде қолдана білуге жаттықтыра
алған сөйлеген сөзі, істеген ісі, парасат пайымы, білімнің тереңдігі мен
жанжақтылығы арқылы шәкірттеріне ең беделді үлгі бола алған адам ұстаза
саналады. Екінші сөзбен айтқанда ұстаз адамдардың көз қарасын, сенімін
қалыптастыратын, оларға өмірден өз жолын дұрыс таба білуге комектесетін,
айналасына білім, тәрбие нұрын шашып, адамгершілік нұрын төгетін қоғамдық
қайраткер, ойшыл тұлға. Ол адамдардың өмірінің дұрыс бағытта дамып,
коркеюіне із қалдыратын өмір тәжірибесі мол дана адам болып табылады.
Сондықтан мұғаліммен жан-жақты терң ғылыми білім, жоғарғы ұстаздық
шеберлік, шыныққандық, моральдық таза, табанды, ерік жігерлі, парасатты
мінез-құлық талап етіледі.
3.2.Жалпы педагогикалық қызмет және кәсіби педагогикалық қызмет. Мұғалім-
мәдениеттің қайнар көзі, жастарды қалыптастыратын мүсінші, адамтану
мамандығының иесі. Мұғалімдік қызметтің басқа мамандықтан ерекшелігі оның
сауаттылығында, көргендігінде және баланы сауаттандырып, Отанын, ұлтын
сүюге тәрбиелеуде. Басқа мамандық иелерін мұғалімнің айырмашылығы – ең
алдымен оның жұмысында да, үйде де білімін ұлғайтып, тереңдетуге айрықша
қабілетті болуды талап етеді. Ғылыми материалмен жұмыс істей отырып,
мұғалім әрдайым оны педагогикалық ой елігінен өткізуге тырысып, оқушылардың
өз пәніне деген ынта-ықыласын қалай туғызып, тереңдету жағын ойлайды.
Мұғалім мамандығы тек әлеуметтік тәжірибені алмастырушы ғана мамандық
емес, ол тұлға қалыптастыпушы, адамды адамретінде тәрбиелейтін мамандық.
Сондықтан мұғалім тұлғасында мынадай қасиеттер болуы қажет:
- Жоғары азаматтық жауапкершілік және әлеуметтік белсенділік;
- Балаға деген сүйіспеншілік, оларға өз жүрек жыуын сыйлауға деген
қажеттілігі мен қабілетінің болуы;
- Шынайы зиялық, рухани мәдениет, басқа адамдармен жұмыс жасауға деген
ұмтылысының және іскерлігінің болуы;
- Жоғары кәсіби шеберлік, ғылыми-педагогикалық ойлаудың иновациялық
стилі, жаңа құндықтар тудыруға және шығармашылық шешімдер қабылдауға
дайындық;
- Үнемі өзін-өзі тәрбиелеуге жіне өзін-өзі жетілдіруге деген қажеттілігі
мен дайындығының болуы;
- Психикалық және физикалық денсаулығы, кәсіби жұмыс жасауға
қабілеттілігі және т.б.
Мұғалім мамандығы шығармашылық сипатқа ие мамандықтардың бірі. Мұғалім
үнемі ізденіс, шығармашылық үстінде болуы тиіс. Шығармашылық педагогикалык
іс-әрекеттің ұйымдастырылуы мен оның мазмұнын тиімді кұрастыруға ықпал
етеді. Мұғалім шығармашылығы педагогикалық міндеттерді тиімді шешуіне
мүмкіндік жасайды.
Мұғалім мамандығы қарым-қатынас жүйесінде болуымен ерекшеленеді. Басқа
мамандықтарға қарағанда мұғалім мамандығы қарым-қатынас жасау іскерлігін
жоғары деңгейде игеруді талап етеді. Қарым-қатынас арқылы мұғалім тұлғаға
ыкпал етіп, оның тәрбиелі болуы мен білімінің қалыптасуына жағдай жасайды.
Карым-қатынас, яғни сөз мұғалім еңбегінің басты қаруы.
Мұғалім тұлгасы үлгі, өнегелік сипатқа да ие. Мұғалім өзінің тек беретін
білімі мен тәжірибесі арқылы ғана тұлга қалыптасыру процесіне әсер етпейді,
сонымен бірге оньң жеке басының өзі оқушы тұлғасына ықпал жасайды.
Сондықтан мұғалім әрқашанда бала алдында адамгершілігі мол, тәрбиелі, адам
жанын түсінетін, терең білімді еліктеу үлгісі болуы керек. Мұғалім
мектептен тыс уақыттарда өзінің сөзі мен ісі бір жерден шығып жатуына назар
аударуы керек.
Мұғалім - қоғам қайраткері. Мұғалімді мемлекет оқытып, білім беріп,
мемлекеттің болашағын сеніп тапсырады. Ол қоғамның мұң- мұқтажын жоқтайды,
болашағын ойлайды, соған кызмет етеді. Басқа саладағы қызмет түрлерімен
салыстырғанда, педагогикалық қызмет - әлеуметтенген қызметтің ерекше түрі.
Ол ересек ұрпақтың адамзат мәдениет тәжірибиесін жас ұрпаққа беруге,
олардың тұлға дамуына жағдай тудыру және оларды қоғамда белгілі бір
әлеуметтік рөлі орындау үшін дайындауға бағьпталған. Бұл қызметті
педагогтармен қатар, ата-аналар, қоғамдық ұйымдар, өнеркәсіп басшылары,
өндірістік топтар, бұқаралық ақпарат құралдары атқарады. Бірақ, педагогтар
мұнда кәсіби қызмет атқарады. Педагогикалық іс- әрекет кәсіби қызмет
ретінде арнайы ұйымдастырлған білім беру орындарында жүргізіледі.
Педагогикалық қызметінің мәнін түсіну үшін оның құрылымына талдау жүргізу
қажет. Оның құрылымы мақсат, мотив, іс-әрекет нәтижесі бірлігінен тұрады.
Мұғалім жұмысының мақсатын қоғам анықтайды, яғни оның әрекетінің максаты
оқушының тұлғасын қоғамдық талаптарға сәйкес тәрбиелеу. Ол тарихи құбылыс,
әлеуметтік даму бағытын бейнелейтін көрініс ретінде мақсат, адалдық, рухани
және табиғи мүмкіншілігін есепке ала отырып, оған бір жағынан әлеуметтік
және этикалық топтардың қызығушылықтары, екінші жағынан жеке тұлғаның
қажеттілігімен қабілеттері жинақталған.
3.3.Педагогикалық қызметтің ерекшеліктері мен қиыншылықтары.
Педагогикалық кызмет мақсатының негізгі объектілері ретінде тәрбиелік
ортаны, тәрбиеленушілердің әрекетін, тәрбиелеуші ұжымды және
тәрбиелеушілердің жеке ерекшеліктерін бейнелейді.
Педагогикалық қызметтің мақсатын жүзеге асыру тәрбиелік ортаны
қалыптастыру, тәрбиеленушілердгң әрекетін ұйымдастыру, тәрбиеленуші ұжымды
тудыру. Тұлғаның даралығын дамыту сияқты міндеттерді шешумен байланысты.
Педагогикалық кызметтің барлық қасиеттерін анықтайтын негізгі функцияналды
(бірлігі ретінде педагогикалық іс-әрекеттің танымы. Мұғалімнің
педагогикалық іс-әрекеті ең алдымен танымдық формасында көрінеді. Өзіндегі
бар білімге сүйене отырып, ол теория жүзінде )іс әрскетінің құралдарын,
пәнін және нәтижесін салыстырады. Танымдық міндеттерді психологиялық
тұрғыдан өз шешімін тауып практикалық өзгерістерге айналады. Мүғалімнің іс-
әрекеті түрлі деңгейлердегі міндеттерді шешу процесі. Педагогикалық
міндеттердің спецификалық ерекшелігі олардың шешімін табуда. Педагогикалық
қызметтің объектісі - адам.
Педагогикалық қызмет бұл тәрбиешінің тәрбиеленушіге жасайтын тәрбиелік
және оқыту ықпалы. Бұл оның тұлғалық интеллектуалды дамуына бағытталады.
Педагогикалық қызметтің мақсаты тұлғаны жан-жақты және үйлесімді тәрбиелеу.
Сондай- ақ, қоғамдық мақсаттарды түсіну және өз тәрбиеленушілерін осы
мақсаттарға жетуіне жағдай жасап, бағыттау. Педагогикалық қызметтің мазмұны
оқушылардыңоқу әрекетін ұйымдастыру үрдісі. Педагогикалық қызметтіц
құралдары - білім оқулықтарымен, оқу бағдарламалары, әдістемелік құралдар,
компьютерлік, графикалық және техникалық қүралдар. Педагогикалық қызметтің
әдістері сөздік көрнекілік және практикалық әдістер тобы, педагогикалық
қызметтің нәтижесі оқушы тұлғасының интеллектуалдық дене дамуы және оның
қоғамда бағалануы.
Педагог деп білім беру ұйымдарында, сондай-ақ білім беру бағдарламаларын
іске асыратын басқада ұйымдарда білім алушылар мен тәрбиеленушілерді
оқытуға және тәрбиелеуге байланысты білім беру қызметімен айналысатын
кызметкерлерді атаймыз.
Педагогикалық қызмет бұл білім алу барысында пайда болатын білім,
іскерлік, дағыдылардың жиынтығы мен сипатталатын және кәсіби-педагогикалық
міндеттерді шешуге бағыталған белгілі бір біліктілікке ие болатын
педагогикалық кәсіби топтың іс-әрекетінің бір түрі.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Жүсіпова Ж.А. Педагогикалық шеберлік. Оқулық. Алматы, 2011.
2. Абдуллина О.А. Общепедагогическая подготовка учителя в системе
высшего педагогического образования,- М.: Просвящение, 1990. - 141с.
3. Багаева И. Д. Учителю о профессионализме педагогической деятельности
и путях его формирования. - Гомель, 1989. - 90с.
4. Станкин Н. И. Профессиональные способности педагога: Ахмеология
воспитания и обучения,- М.: Мосвовский психолого- социальный институт;
Флинта, 1998. - 368с.
5. Кан-Калик В. А., Никандров Н. Д. Педагогическое творчество. -М.:
Педагогика, 1990. - 144с.
Бақылау сұрақтары:
1. Мұғалім және педагогикалық мамандық жайында мақал-мәтелдер білесіз
ба?
2. Түрлі тарихи кезеңдердегі ұлы мұғалімдерді атаңыз.
3. Педагогикалык кызметтің ерекшелігі неде?
4. Педагог кызметінінің гуманистік мәні неде?
5. Бүгінгі қоғамдық жағдайда мұғалім тұлғасының мәнінің төмендеу-
жоғарылауын дәлелдеңіз.
6. XXI ғасырдағы педагогикалық мамандық тақырыбына шағын шығарма
жазыңыз.
4- лекция. Тақырыбы: Т4. Педагогикалық шеберлікті қалыптастырудың
негізгі - кәсіби педагогикалық іс-әрекет.
Жоспары: 4.1.Кәсіби қызметтің мәні мен құрылымы.
4.2.Педагогикалық қызмет деңгейлері: репродуктивтік, бейімділік,
жергілікті-үлгіленген, жүйелі-үлгіленген, қызмет пен мінез-құлық..
4.3.Педагогтің жеке басының кәсіби қасиеті.
Лекция мақсаты: Студенттерге Педагогикалық қызмет деңгейлерін, құрылымын
ашып көрсетіп, оны студенттерге түсіндіру.
Лекция мәтіні (қысқаша): 4.1. Кәсіби қызметтің мәні мен құрылымы.
Педагогикалық кызметтің негізгі мәні оның іс-әрекетіне байланысты болып
табылады. Педагогтар әлеуметтік іс-әрекеттің ерекше түрін атқарады, яғни
адамзат жинақтаған мәдениет пен тәжірибені аға ұрпақтан жас ұрпаққа беруге
бағытталады, оларды қоғамдагы белгілі бір әлеуметтік рөлдерді меңгеруге
дайындайды.
Педагог педагогикалық процесс субьектісі ретінде өз жүмысын оқушылармен
ынтымақтастыққа, іскерлік қарым-қатынас және оқушылар арасында тәрбиелік
ыкпалга негізделген ұжымшылдық байланыс қалыптастыруга багыттауы керек.
Әрбір адамдардың белгілі қызметке шешімі-оның іс-әрекетімен ойлау
бағытының ерекшелігінен көрінеді. Педагогикалық мамандықты баска
мамандықтармен оның өкілдерінің ойлау бағыты борыш пен жауапкершілікпен
сезіну аркылы анықталады. Педагог қызметінің негізгі ерекшеліктері мынада:
гуманистік сипаты; ұжымдық сипаты; адаптивтік (бейімдеуші) сипаты;
шығармашылық сипаты; қарым-қатынас жүйесінде болуы; мүғалім түлғасының
үлгі, өнегелік сипаты және т.б.
Мұғалім мамандығы табиғаты жағынан гуманистік (адамгершіліктік) сипатқа
ие мамандықтардың бір түрі. Оқыту барысында мүғалім адаптивті (бейімдеу)
және гуманистік мақсаттарды жүзеге асырады. Адаптивтік мақсаты ол оқушыны,
тәрбиеленушіні үйретумен, социомәдениеттік жағдайлардың нақты талаптарына
-дайындайды, бейімдейді. Педагог өзінің тәрбиеленушісін белгілі бір
әлеуметтік жағдайларға дайындап, қоғамның қойып отырган талаптарына
үйретеді. Ал гуманистік максаты оқушының жеке түлғасын дамытып,
шығармашылық дербестігін шыңдауга мүмкіндік жасау. Мүғалім мамандығы бір
уақытта жеке түлғаны калыптастырушы, әрі оны басқарушы мамандық болып
табылады. Оньң басты мақстатарының бірі жеке тұлғаны қалыптастыру, дамыту
болғандықтан ол адамның инттелектуалдық, эмоциональдық, физикалық дамуын
басқарып, оның рухани әлемінің негізін қалыптастыру. Мүғалім мамандығының
бір ерекшелігі ол адам-адам жүйесінде жұмыс жасауы. Бірақта ол осы жүйеде
жұмыс жасайтын басқа мамандықтармен салыстырғанда оның еңбегінің нәтижесіне
тек бір өзі ғана ықпал етпеуімен ерекшеленеді. Яғни, жеке тұлганың
калыптасуына мұғалім, отбасы, орта және т.б. әсер етеді. Сондықтан мұғалім
мамандығы ұжымдык бастау алады. Мұғалім кызметінің шығармашылық сипаты-
педагогикалық қызмет кез-келген кызмет сияқты тек сандық мөлшерге емес,
сонымен қатар сапалық касиеттерге ие. Мұғалім еңбегі мен мазмұны ұйымдасқан
тек оның кызметіне деген шыгармашылық катынас деңгейін анықтау аркылы дұрыс
бағалауға болады.
Педагог тұлганың шыгармашылық потенңиалы оның әлеуметтік тәжірибиесі
психологиялық, педагогикалық және пәндік білім қоры дұрыс шешім қабылдауға
мүмкіндік беретін жаңа идеялар іскерлік пен дағдылары жаңа формалар мен
әдістер кезінде қалыптасады.
Педагогикалық қызметтің шығармашылық сипатын тек педагогикалық
міндеттерді шешумен ғана болмайды, себебі шығармашылық әрекет тұлганың
танымдық, эмоционалдық, еріктік және мотиваңиялық қажеттілік
компоненттерінің бірлігінде бейімделеді.
Сонымен қатар, мұғалімнің кәсіптік іс-әрекеті төмендегі бағыттарды да
қамтиды: тәрбие жұмыстарын және оқыту үрдісін үйымдастыру. Тәрбие непзгі
мақсат болгандықтан, мұгалімнің жеке тұлгасы оқушыга барлық жагынан үлгі
болуы керек. Осыдан мұгалімнің әлеуметтік ұстанымы (өз мамандыгына
багыттылыгы, педагогикалық борышты сезінуі, жауапкершілігі, педагогикалық
одеп-мәнерін сақтауы, педагогикалық әділдігі, беделі, т.б) және кәсітпік
ұстанымы (азаматтық белсенділігі, балага деген еүйіспеншілік, рухани
дүниесінің байлыгы, гылыми-педагогикалық ойлауыньщ қалыптасуы, шыгармашылық-
жаңашылдық көзқарасы, копшілдігі, физиологиялық-психикалық тұргыдан денінің
саулыгы, кәсіптік жұмысқа қабілеттілігі т.б) айкындалады.
Педагогикалық іс-әрекет күрделі, әлеуеметтік маңыздьт іс- орекеттердің
бір түрі. Педагогикалық іс-әрекет өз кезегінде бірнеше іс-әрекет түрлерінен
құралады. Төмендегі суретте педагогикалық іс-орекеттің бірнеше түрлері
көрсетілген.
Ендеше іс-әрекеттің бір-екі түріне ғана тоқтала кетейік:
Тәрбиелеу іс-әрекеті - бұл оқушыларға адамзат баласы жинақтаған
әлеуметтік тәжірибені мақсатты түрде алмастыруға және олардың тұлғалық
сапаларын, қасиеттерін қалыптастыруға бағытталған іс-әрекеттүрі. Тәрбиелеу
іс-әрекеті педғоғ қызметіндегі басты іс-әрекеттердің бірі.
Оқыту іс-әрекеті - бұл мұғалімнің оқушылардың бойында білім, іскерлік,
дағдыларды қалыптастыруға, олардың ойлау қабілеттерін дамытуға бағытталған,
танымдық іс-әрекеттерін басқаратын іс- әрекет түрі.
Педагогикалық іс-әрекеттің түрлері көп болғандықтан оның атқаратын
қызметтері де жеткілікті.
Диагностикалъщ қызмет - бұл оқушылардың дамуын, тәрбиелік деңгейін
зерттеп, анықтауға бағытталады. Мұғалім өзінің жұмысын нәтижелі, әрі жүйелі
ұйымдастыру үшін психологпен бірлесе отырып, оқушыларды әр түрлі
әдістемелер бойынша зерттеп, бақылау жүргізеді. Бұл жұмысты диагностикалық
кызмет деп атайды.
Бағыттаушы-болжаушыльщ қызмет - мұғалімнің тәрбиелік іс-әрекеттің
бағытын анықтап, олардың дамуын алдын-ала болжауға багытталған іс-әрекеті.
Мұғалім өз іс-әрекетінің мақсаттары мен міндеттерін алдын-ала болжап,
анықтайды.
Конструктивті-жобалаушылық - педагогтың оқушылар меңгеретін білім
мазмұнын таңдап, ұйымдастыру, оқушылардың іс-әрекетін жобалау, өзінің
болашақ әрекетін және мінез-кұлқын жобалауға бағытталған іс-әрекет. Бұл
қызмет барысында мұғалім өз іс-әрекетіне қажетті әр түрлі жоспарлар мен
жобаларды әзірлейді.
Үйымдастырушылық - педагогикалық проңесті, оқушылар іс-әрекетін жүзеге
асыруға бағытталған іс-әрекет. Мұғалім пақты міндеттерді анықтап, оларды
ұйымдастыру формаларын, оқушылармен өзара байланыстылықты таңдап, өз іс-
әрекетін ұйымдастырады.
Ақлараттық-түсіндірмелік - бұл өз іс-әрекетін қажетті ақпараттармен
жинақтап, оны оқушыларға түсіндіруіне бағытталған іс-әрекет.
Коммуникативті-ынталандырушы - бұл мұғалімнің педагогикалық процеске
қатысушылармен карым-катынас орнатып, олардың іс-әрекетін ынталандыруға
бағытталған іс-әрекеті.
Талдау-бағалау - бұл мұғалімнің педагогикалық проңестің жеткен
нәтижелерін мақсатпен салыстыруға, оның деңгейін ннықтауға бағытталған іс-
әрекет. Талдау-бағалау қызмет мұғалімге оның жіберген кемшіліктерін
болашақта болдырмауға, нәтижелі жұмыс жүйесін жасауға және т.б мүмкіндік
береді.
Зерттеу-шығармашылық - педагогтың өз іс-әрекетін жетілдіре, дамыта
түсуіне мүмкіндік беретін ізденіс жұмысы. Педагогтың ісргтеушілік кызметі
өзінің жеке зерттеу тақырыбы бойынша немесе оқушылардың ғылыми жұмыстарына
басшылық жасау арқылы жүзеге асуы мүмкін.
Мұғалім тұлғасы - мұғалімнің мәдениеті, өзін-өзі басқару шеберлігі
моральдік қасиетімен адамгершілік нормасының күнделікті оқу-тәрбие
процесіндегі жаңа сипатқа ие болуда. Мұның негізі қоғамдагы үздіксіз
дамумен ғылым мен техниканың өркендеуінен туындап отыр. А.Байтұрсынұлы Ең
әуелі мектепке керегі-білімді, эдістемеден хабары мол, ізгілікті оқыта
білетін мұғалім керек деген болатын. Олай болса, адамның жеке басының
қалыптасуы оны элеуметтендіруде жүзеге асырылады. Күрделі үрдісті жасауда
мүғалімге қойылатын талапты бөліп корсететін болсақ, олар мыналар:
1. Мүғалімнің жеке басының ізгілікті бағыттағы, қоғамдағы борыштылығы
мен жауапкершілігін сезінуі;
2. Кәсіптік мамандық бағыгында өз білімін тиянақты игеруі оны оқыту
әдістемесін жасай білуі; сондай-ақ педагогика ғылымына салалас психология,
философия (адам өмірінің құндылықтық дүниетанымы) мен әлеуметтік пәндерді
игеруі;
3. Педагогтық технологияны игеруде іскерлік әрекетті меңгере отырып
оқушы шығармашылығының дәрменділігін арттыру.
4. Мұғалімнің кәсіби шеберлігін арттыру; мұндағы мүғалім шығармашылығын
көтеру; кәсіби-біліктілік-кәсіби-шеберлілік - кәсіби шығармашылық-кәсіби
жаңашылдық.
Міне, осыларды топтастыра келе жатқан педагог қызметіне қажетті негізгі
дағдылар мен іскерлік қалыптасады:
- оқыту мен тэрбиелеудің тиімді эдіс-тэсілдерін шығармашылықпен
іздестіру;
- қарым-қатынастық (коммуникативтік) мәдениеттілігі, мүғалім мен оқушы
жүйесінде қажетті қатынас қалыптасады.
Ұйымдастырушылық қабілетті әр түрлі іс-әрекетте білім терендігін сапалы
меңгеру.
Мұғалімнің жеке әлеуметтік тұлғасын қалыптастыруда қажетті негіздер:
- даралық-тұлғалық қалыптасу;
- өз мүмкіндігін игеру қажеттілік;
- өзін-өзі іскерлік әдістемелік жетілдіру;
- өзінің кәсіби-пәндік білімін толықтыру;
- кәсіби кемелдену т.б.
Педагогтың кызметі, оның мектептегі кәсіби педагогикалық негізінде
жүреді. Ол өз пәні бойынша сабақ беру, әріптестерімеп кәсіби тығыз қарым-
қатынас, өзін-тану, өзін-өзі бағыттау, өз мүмкінділік игеру арқылы өзіндік
қажеттілік туғызады.
Сондықтан бүгінгі таңдағы мұғалімнің кәсіби санасы мен әлеуметтік
бейнесі жас жеткіншектерді рухани-адамгершілік құндылықтық тәрбие беруде
өмір ағымында адам тәрбиелеу де мол мүмкіндігі бар екендігі баршаға аян.
Мұғалім тұлғасының жеке ерекшеліктеріне педагогикалық процесте
бағынышты. Мұғалімдерді негізінен педагогикалық бағытталу ерекшелігі
мақсатқа бағытталу педагогикалық қызметке бірізділігімен жүйелікті өз еңбек
нәтижесінде дұрыс бағалау қабілегін талап етеді. Мұғалім баланың
шығармашылық мүмкіндігінің дамуына сендіру қажет. Сондай-ақ оптимистік
көзқараста болу үшін гуманистік бағдарлау қажет. Бұл баланың жақсы
қасиеттеріне сену және сүйену балаға деген сүйіспеншілік балаға тіл
тигізуден сақтау қажет. Мұғалім мінездері салмақтылық ерекше орынга ие. Ол
түрлі жағдайға шыдамдылық, жинақылық, төзімділік, бір қалыптылық танытуға
міндетті. Тағы да маңызды қасиет талап қоя білу өзіне және өзгеге қойылатын
талап адам басқаратын моральдық ерскшеліктерімен нормаларын қалыптастырады.
Оқушылардың оқуға деген ынтасы анықталады тәрбиенің беделінен танымал,
мәңділік, ықпал оқытушылардың тәрбиелік әсерлерінің күші.
Болашақ мұғалімнің ЖОО-да дайындықтың мазмұны құрылымы және әдістері
біріншіден қоғам дамуының бағыты, біріншіден педагогика ғылымының дамуымен,
үшіншіден педагог мамандығының еркшеліктерімен белгіленеді. Педагогикалық
білімге ие болу белгілі бір бағыттарды меңгеру жағдайына қол жеткізетін
түрлі деңгейлі кәсіби маман ретінде тұрақты байланыс.Педагог мамандықтарына
қойылатын талаптардың мазмұны төмендегідей:
1. Табиғат қоғам және сананың басым заңдылықтарын білу.
2. Адам жайында оның жетік тұлға ретінде тани білуі.
3. Тарихи және қазіргі болмысын меңгеру тәсілдерін білуі.
4. Ақпартты жинақтарын өңдеу, қолданудың соңғы техникасын меңгеру.
З. Педагогикалық қызметті басқару мәселесін шешуі.
Ең алдымен қазіргі мұғалімнің бойында гуманистік бағыттағы Жалпы
құндылықтарға сүйену, кәсіби қабілеттік шығармашылық қабілеттерді,
психикалық дайындығы жэәне әдістемені меңгеру қасиетгерімен белгіленеді.
Мұғалімнің дайындыгына жалпы педагогикалық дайындау ерекше орындалады.
Кәсіби дайындыққа мынадай талаптар қойылады:
- өз мамандығының тұлғалық және әлеуметтік мәнділігін сезіну;
-мәдениетінің берілуін қамтамасыз ететін білім беру жайында тұтас түсінікті
меңгеру; ғылыми гуманистік көзқарасты меңгеру; табигат пен қогам дамуының
негізгі заңдылықтарын білу; Қазақстан Республикасы Конститутциясының
этикалық және құқықтық нормаларын білуі; білім беру процесінің заңдылықтары
жайындағы біліммен түсініктер жүйесін меңгеруі ғылымитану мен әдістерін
білуі; таным тәсілдерін меңгеруі; пәндік білімін кәсіби тілмен жеткізе
білу; қарым-қатынас орнату іскерлігін ойлау мәдениеті, сөйлеу мәдениеті,
карым-қатынас мәдениетін меңгеруі жұмысқа психикалық әдістемелік дайындау.
Мұғалімдерді дайындау жүйесінде талаптар жалпы педагогикалық дайындыгына
ерекше көңіл бөлу оның мақсатына педагогикалық теория мен практикасын
меңгерген Мұғалім қалыптастыру.
Қазіргі таңда оқушылар Ұстаз бәрін білуге және одан да артыгырақ білуге
тиіс,- дейді. Бұл әзілде бірталай шындық бар. Мұғалім өзі оқытатын пән
саласындағы ғылымды жетік білуі - қарапайым да, қажетті талап. Д. И.
Менделеев былай деп жазган еді: Ғылымды өзі жетік білетін, оны меңгерген
және оны жақсы көретін үстаз гана шәкірттеріне жемісті қызмет ете алады.
Өзінің жақсы көрмейтін пәнінен гөрі, өзінің жақсы коретін пәні он есе
жақсы меңгеріледі.
Алайда мұғалімдер үшін арнайы әзірлікпен және жалпы білімдарлықпен қоса,
ойлаудағы икемділіктің, танымдық және практикалық міндеттерді
шыгармашылыкпен шеше білудің де маңызы зор. Мұғалім ойын қадағалау
мүмкіндігі оқушылардың ойлау мәдениетін қалыптастырады.
4.2.Педагогикалық қызмет деңгейлері: репродуктивтік, бейімділік,
жергілікті-үлгіленген, жүйелі-үлгіленген, қызмет пен мінез-құлық.
Мұғалімнің жеке басындағы барлық қасиеттердің кәсіптік мәні бар. Мәселен,
А. В. Луначарский атап көрсеткеніндей, педагогика моральдағы кез-келген
кемістік, мінез-құлықтагы кез-келгеи кемістік тікелей у болып, ол жеткіншек
ұрпақққа жұғады. Жақсы Мұғалім - бұл ең әуелі қайғы-қуанышына ортақтасатын,
парасатты әрі адал, балаларды қүрметтей білетін және оларга ұүқыпты
қарайтын жақсы адам.
К.Д.Ушинскийдің айтуынша, Мұғалімге шексіз шыдамдылық қажет. Мұғалім
оқушымен жүмыс істегенде қабылдау сергектігі мен әмоциялылыгы шыдамдылықпен
және өзін-өзі үстай білуімен үилесім табуы тиіс. Сонымен, мұғалімнщ жеке
сапасымен және іюдагогикалық терең білімділігімен тұтасқан идеялық
сенімділігі, шіың кзсіби шеберлігінің берік іргетасын қалайды. Оқытқан
Мұғалім емес, қайтсе де оқытқысы келетін мұғалім, деп тектен-тек
айтылмаған. Нағыз педагогта жұмыс уақытьі және бос уақыт деген болмайды: ол
әркашанда балалар туралы ойлайды, мұғалімнің максаткерлігі-оның жеке басына
тән қасиет.
Педагогикалық қызмеггің ойдағыдай болуының қажетті шарты- баланы жақсы
көру. Балаларды жақсы көрмей тұрып, оларды адамгершілік пен адалдыққа
тәрбиелеу мүмкін емес. Балаға салқын қарау көп жағдайда олардың мінез-
құлқына рақымсыздықтың, іс- әрекетіндегі теріс қылықтың пайда болуына әкеп
соғады.
Мұғалімнің жеке басындағы үйлесімділік көбінесе талапкерлігімен,
көнбістігімен, эмоңиялығымен, парасаттылғымен, сенімділігімен, сақтыгымен,
қаталдығымен мұғалім ешбір жерден таба алмайды, оны іс үстінде мінез-кұлқын
тексеру арқылы ғана жпис үнемі өзін-өзі тәрбиелеу нәтижесінде ғана тани
алады.
Мүғалімнің жалпы әлеуметтік педагогикалық қызметін қарастырсақ, ал мұның
өзі оның жеке басына қойылатын маңызды талаптарын айқындайды. Сонымен қоса
олардың нақтылы педагогикалық қызметтерде оны ойдағыдай жүзеге асыру үшін
белгілң бір педагогикалық қабілеттілік қажет. Мәселен бір ғалымдар
мұғалімнің конструктивтік, ұйымдастырушылық және коммуникативтік қызметін
көрсетсе, басқалары педагогикалық қызмет жүйесіне информациялық дамытушылық
және зерттеушілік қабілеттерін жаткызады.
Педагогикалық қызметтің тиімділік мүддесі үшін оқушылармен,
мұғалімдермен, ата-аналармен және қоғамдық ұйымдармен дұрыс қарым-қатынас
орната білу.
Мұғалім - бұл болашақка ұмтылған адам. Оның қызметі адамды
қалыптастыруға солардың алдағы жағдайдың өзгеруіне қарай белсенділігін
арттыруға бағытталған. Л.Н.Толстой былай деп жазады: Болашаққа жарамды
адамды тәрбилеу үшін, оларды тамаша жетілген азамат етіп тәрбиелеу қажет,
тек сонда ғана тәрбиелеуші өз ортасында өмір сүретін ұрпақгың лайықты
мүшесі бола алады.
Олай болса, әрбір студенттің міндеті - таңдаған мамандығына сәкес өз
қабілетін үнемі жетілдіріп отыру, алғашқы күнінен бастап педагогикалық
шеберлік сырларын меңгеру.
4.3.Педагогтің жеке басының кәсіби қасиеті.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Жүсіпова Ж.А. Педагогикалық шеберлік. Оқулық. Алматы, 2011.
2. Абдуллина О.А. Общепедагогическая подготовка учителя в системе
высшего педагогического образования,- М.: Просвящение, 1990. - 141с.
3. Багаева И. Д. Учителю о профессионализме педагогической деятельности
и путях его формирования. - Гомель, 1989. - 90с.
4. Станкин Н. И. Профессиональные способности педагога: Ахмеология
воспитания и обучения,- М.: Мосвовский психолого- социальный институт;
Флинта, 1998. - 368с.
5. Кан-Калик В. А., Никандров Н. Д. Педагогическое творчество. -М.:
Педагогика, 1990. - 144с.
Бақылау сұрақтары:
1. Педагогикалық мамандықтық негізгі мақсаты қандай?
2. Мұғалім мамандығының негізгі ерекшеліктерін атаңыз?
3. Мұғалім мамандығын шығармашылық тұсынан қалай зерттеуге
4. Тәрбиелеу іс-әрекетін сипатта беріңіз?
5. Қазіргі қоғам және мұғалім тақырыбына баяндама дайындаңыз.
5-лекция. Тақырыбы: Т5. Педагогикалық шеберліктің басты шарты.
Педагогикалық эрудиция мен құзыреттілік.
Жоспары: 5.1.Жалпы мәдениет-педагогтың кәсібилігінің шарты.
5.2.Ғылыми эрудиция, құндылық бағдарлар – педагогикалық мәдениеттің
компоненттері.
5.3.Арнайы, әлеуметтік, жеке тұлға, дара құзіреттілік, мамандыққа
құзіреттілік.
Лекция мақсаты: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ..
Лекция мәтіні (қысқаша): 5.1.Жалпы мәдениет-педагогтың кәсібилігінің
шарты.
5.2.Ғылыми эрудиция, құндылық бағдарлар – педагогикалық мәдениеттің
компоненттері.
5.3.Арнайы, әлеуметтік, жеке тұлға, дара құзіреттілік, мамандыққа
құзіреттілік. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер:
Бақылау сұрақтары:
1 ... ... ... ... ... ... ..
2 ... ... ... ... ... ... .
3 ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
6-лекция. Тақырыбы: Т6.Педагогикалық шеберліктің басты шарты.
Педагогикалық эрудиция мен құзыреттілік.
Жоспары: 6.1.Педагогикалық әрекеттің этикасы.
6.2.Шығармашылық – оқушылардың дербестігін дамыту негізі
6.3.Педагогикалық квалиметрия мен шеберлік.
Лекция мақсаты: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ..
Лекция мәтіні (қысқаша): 6.1.Педагогикалық әрекеттің этикасы.
6.2.Шығармашылық – оқушылардың дербестігін дамыту негізі
6.3.Педагогикалық квалиметрия мен шеберлік.
Пайдаланылған әдебиеттер:
Бақылау сұрақтары:
1 ... ... ... ... ... ... ..
2 ... ... ... ... ... ... .
3 ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
7-лекция. Тақырыбы: Т7. Педагогикалық техника педагог шеберлігінің
элементі ретінде.
Жоспары: 7.1.Педагогикалық техника мұғалімнің жүріс-тұрыс формасы және
оның компоненті. Мұғалім іс-әрекетіндегі техниканың мәні.
7.2.Педагогикалық шеберлікті басқару техникасы.
7.3.Жас мұғалімнің педагогикалық техникасындағы әдеттегі кемшіліктер.
Лекция мақсаты: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ..
Лекция мәтіні (қысқаша): 7.1.Педагогикалық техника мұғалімнің жүріс-
тұрыс формасы және оның компоненті. Мұғалім іс-әрекетіндегі техниканың
мәні.
7.2.Педагогикалық шеберлікті басқару техникасы.
7.3.Жас мұғалімнің педагогикалық техникасындағы әдеттегі кемшіліктер.
Пайдаланылған әдебиеттер:
Бақылау сұрақтары:
1 ... ... ... ... ... ... ..
2 ... ... ... ... ... ... .
3 ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
8-лекция. Тақырыбы: Т8. Педагогикалық техника педагог шеберлігінің
элементі ретінде.
Жоспары: 8.1.Мұғалімнің өзін-өзі басқарудың шеберлігі өзін-өзі
қалыптастырудың техникалық негізінде.
8.2.Педагогикалық қарым-қатынастағы пантомимика мен пластика. Зиянды
әдеттер.
8.3. Мұғалімнің сыртқы киім мәдениеті.
Лекция мақсаты: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ..
Лекция мәтіні (қысқаша): 8.1.Мұғалімнің өзін-өзі басқарудың шеберлігі
өзін-өзі қалыптастырудың техникалық негізінде.
8.2.Педагогикалық қарым-қатынастағы пантомимика мен пластика. Зиянды
әдеттер.
8.3. Мұғалімнің сыртқы киім мәдениеті.
Пайдаланылған әдебиеттер:
Бақылау сұрақтары:
1 ... ... ... ... ... ... ..
2 ... ... ... ... ... ... .
3 ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
9-лекция. Тақырыбы: Т9. Педагогтардың сөзі тәрбиелік ықпал ету мен
мағлұматтар беру құралы ретінде.
Жоспары: 9.1.Педагог сөзі оның іс-әрекетінің құрылымында. Тіл және сөз.
9.2.Сөз әрекетінің психологиялық құрылымы: мақсаты, мазмұны, формасы.
9.3. Сөз-мұғалім мен оқушылардың тіл табысу құралы.
9.4.Педагог сөзінің тиімділігінің әлеуметтік-психологиялық факторлары.
9.5.Сөз мәдениеті мәдениеті, оның элементтері. Мұғалім сөзінің логикасы.
Сөз сөйлеу құралдары. Сөз, сөйлеу техникалары: дем алу, дауыс, дикция,
ырғақ.
Лекция мақсаты: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ..
Лекция мәтіні (қысқаша): 9.1.Педагог сөзі оның іс-әрекетінің
құрылымында. Тіл және сөз.
9.2.Сөз әрекетінің психологиялық құрылымы: мақсаты, мазмұны, формасы.
9.3. Сөз-мұғалім мен оқушылардың тіл табысу құралы.
9.4.Педагог сөзінің тиімділігінің әлеуметтік-психологиялық факторлары.
9.5.Сөз мәдениеті мәдениеті, оның элементтері. Мұғалім сөзінің логикасы.
Сөз сөйлеу құралдары. Сөз, сөйлеу техникалары: дем алу, дауыс, дикция,
ырғақ.
Пайдаланылған әдебиеттер:
Бақылау сұрақтары:
1 ... ... ... ... ... ... ..
2 ... ... ... ... ... ... .
3 ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
10-лекция. Тақырыбы: Т10. Кәсіптік шеберліктің құрамдас бөлігі
педагогикалық қарым-қатынас.
.
Жоспары: 10.1.Педагогикалық қарым-қатынастың мәні.
10.2. Педагог пен тәрбиеленуші арасындағы кәсіби қарым-қатынас.
10.2.Қарым-қатынас педагогиканың негізі жөніндегі ұғым.
10.3.Қарым-қатынас құрылымы мен функциялары.
10.4.Қарым-қатынас стилі және педагогикалық жетекші стилі
Лекция мақсаты: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ..
Лекция мәтіні (қысқаша): 10.1.Педагогикалық қарым-қатынастың мәні.
10.2. Педагог пен тәрбиеленуші арасындағы кәсіби қарым-қатынас.
10.2.Қарым-қатынас педагогиканың негізі жөніндегі ұғым.
10.3.Қарым-қатынас құрылымы мен функциялары.
10.4.Қарым-қатынас стилі және педагогикалық жетекші стилі
Пайдаланылған әдебиеттер:
Бақылау сұрақтары:
1 ... ... ... ... ... ... ..
2 ... ... ... ... ... ... .
3 ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
11-лекция. Тақырыбы: Т11. Педагогикалық қарым-қатынастың қажетті
элементі педагогикалық этика мен такт.
Жоспары: 11.1.Педагогикалық қатынас және оның мұғалімнің кәсіби
қызметіндегі орны.
11.2.Педагогикалық қарым-қатынастың қажетті элементі педагогикалық этика
мен такт.
11.3.Педагогикалық әдептілігін меңгеру шарттары.
11.4.Сендіре білу - тіл табысудың негізгі әдісі ретінде.
Лекция мақсаты: Студенттерге ұстаздық әдеп, тіл табысу әдептілігін
меңгерту.
Лекция мәтіні (қысқаша): 11.1.Педагогикалық қатынас және оның
мұғалімнің кәсіби қызметіндегі орны.
Адам қоғамнан тыс өмір сүре алмайды. Өйткені оның психикасы тек
айналасындағылармен қарым-қатынас жасау процесінде ғана қалыптасады,
қоғамдық тәрбие арқылы адам белгілі мазмұнға ие болады. Адам санасының
дамуы қоғамның дамуымен байланысты. Қоғамнан тыс адам өмірі болуы мүмкін
емес.
Кез келген адам дүниеге келісімен екінші бір адаммен қарым-қатынасқа
түсуді қажетсінеді. Мәселен, нәрестенің анасымен тілдесу қажетін
қанағаттандырмау біртіндеп оның қасаң сезімді, мейірімсіз болып өсуіне
кішкентайынан айналасына әкеліп соқтыратыны байқалып жүр. Сөйтіп
басқалармен қарым-қатынасқа түсу қай жастағыларға болмасын оған киім-кешек,
баспана, ұйқы, демалу қандай қажет болса, айналадағы жұртпен араласып,
дұрыс қарым-қатынас жасай білу де сондай қажет. Мәселен,адамды қамап
басқалармен араластырмай ұстау жазаның ең ауыр түрі екендігіне шүбә
келтіруге болмайды. Өзгелермен қарым-қатынас жасау, бұл тіршілікке аса
маңызды ақпарат алмасу деген сөз. Адам қарым-қатынас арқылы айналасындағы
дүние жайлы мәлімет ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1-лекция. Тақырыбы: Т1.Педагогикалық шеберлік педагогикалық мәдениеттің
компонентті ретінде мәні мен мазмұны.
Жоспары: 1.1. Педагогикалық шеберлік және педагогикалық мәдениетінің
компоненті ретінде.
1.2. Педагогикалық шеберлік компоненттері: гуманистік бағыт, кәсіби
білім, педагогикалық қабілет, педагогикалық техника).
1.3. Мұғалімнің кәсіби білімі-шеберлік негізі.
Лекция мақсаты: Студенттерге шеберлік, педагогикалық шеберлік,
педагогикалық мәдениет ұғымдарын мәнін түсіндіру.
Лекция мәтіні (қысқаша): 1.1. Педагогикалық шеберлік және
педагогикалық мәдениетінің компоненті ретінде. Заман ағысына сай біліммен
қаруланған ой-өрісі жоғары, зерделі, жан-жақты дамыған маман-уақыт талабы.
Кеше ғана көк туын желбіретіп шаңырақ көтерген егемен елімізді өркениетке
жетелейтін білім бастауында іргетасын қалаушы-ұстаз тұрады.
Мұғалімдер-қоғамның ең білімді, ең отаншыл, білгілеріңіз келсе, ең
сынампаз бөлігі болып табылады, - деп Елбасы Н.Ә.Назарбаев бекер айтпаса
керек. Сондықтан да бүгінгі таңда тәелсіз елемізге білікті маман, өз ісінің
шебері қажет. Ал, педагогикалық шеберліктің негізі неде?
Шебер педагог білімді, тәжірибасі мол, жан-жақты бола отырып, оқушыларды
жеке тұлға етіп қалыптастыру мақсатында білім мен тәрбиені ұштьастыра алуы
қажет. әр оқушының дарындылығын айқындау, олардың дамуына қолайлы жағдайлар
жасау, мектеп, жанұя мұғалімнің рөлін анықтау, студенттер мен мұғалімдер
ұжымын қалыптастыру –педагогикалық шеберлікті жетілдіруге негізделеді деп
есептейміз.
Қазақстанда білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған
Мемлекеттік бағдарламасында мемлекетіміздің білім беру жүйесінде
жүргізілетін реформалардың мақсаты - оның нарықтық экономика жағдайында
ғаламдық ауқымға ие болуын ескере отырып, саналы өзгерістерін қамтамасыз
ету деп көрсетілген. Білім беруді реформалау осы саладағы жинақталған оң
әлеуетті жақтардың негізінде осы процесті тереңдету мен дамыту жағдайларын
жасауды және тиісінше кадрлармен қамтамсыз етуді талап етиеді.
Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев: Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер
бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе Қазақстан сол
деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелер міндет ауыр, - деген болатын.
Қазақстан заңдары білім беруді қоғамныңң және мемлекеттің рухани,
әлеуметтік, экономикалық, мәдени дамуының негізі деп жариялайды. Елімізде
1999 жылы қабылданған Білім туралы Заңда білім беру жүйесінің басым
міндеттері көрсетілген.
1-білім беру бағдарламаларын меңгеру үшін жағдайлар жасау;
2-жеке адамның шығармашылық рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту,
адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру,
жеке басының дамуы үшін жағдай жасау арқылы интеллектілік байыту;
3-азаматтық пен елжандылыққа, өз отаны Қазақстан Республикасына
сүйіспеншілікке, мемлекеттік рәміздерді құрметтеуге, халық дәстүрлерін
қастерлеуге, конституцияға қайшы және қоғамға қарсы кез-келген
көріністерге төзбеуге тәрбиелеу;
4-әлемдік және отандық мәдениеттің жетістіктеріне баулу, қазақ халқы мен
республикасының басқа да халықтарының тарихын, дәстүрлерін, тілдерін
меңгерту;
5-оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру,
халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу;
6-еңбек рыногында бәсекелесуге қабілетті білікті жұмысшылар мен мамандар
даярлау, оларды қайта даярлау және біліктілігін арттыру.
Осы міндеттерді орындап, жүзеге асыруда мұғалімдердің рөлі өте зор. Бүгін
мұғалімдердің еңбегінің нәтижесі қандай болса, ертең біздің қоғам сондай
болады.
Талант деген сөзді әркім әр түрлі ұғынуы мүмкін. Талант көбіне, ақын-
жазушыларда, әртістерде, өнер адамдарында кездеседі. Ұстаздың барлығы
талантты болып туылмайды. Егер кез-келген мұғалім ынта–ықылас қойып,
табандылық танытатын болса, өз бетімен көп еңбектенсе, идеялық жағынан
сенімді, саяси жағынан есейген азамат болса, өз пәні жақсы білсе,
педагогикалық технологияны қалыптастыра алса, педагогикалық шберлікке жету
қасиеттеріне ие бола отырып, педагогикалық кәсіпті меңгерсе, педагогикалық
әдепті бойына сіңірсе, онда талантты, шебер ұстаз бола алады.
Педагогикалық шеберлік–ұстаздық талантпен тығыз байланысты. К.Д.Ушинский:
Педагогика теориясын қаншама жетік білгенімен, педагогикалық әдептің қыр-
сырын меңңгермейінше, бұған оның қолы жетпейтіндігін, - айтты.
Педагогикада кәсіби қызметтің сапасын анықтайтын біртұтас әрі жүйесі
түсінік педагогикалық шеберлік болып табылады.
Кеңес педагогикасы педагогикалық шеберлік корифейінің мәнін мінез-құлық
білігінің кең ауқымында қарастырады.
В.А.Сухомлинский бұл түсінікке нақты анықтама бермейді, дегенмен, ол
педагог тұлғасы тәрбиеленушіні тәнті ететін, өзіне тарта білетін,
рухтандыратын болуы керек деген пікір айтады. Ол: Идеалдар мен
қағидалардың, көзқарастары мен талғамының, симпатия мен антипатияның,
моралтдық-әдептілік қағидаларының педагогтың сөзі мен ісіндегі гармоналды
тұтастығы – міне, осындай қасиеттер жалындаған жас ұрпақтың жүрегіне жол
табатын шоқ жұлдыз болады - дейді. Сондай-ақ ауызбершілік тәрбиеші үшін
органикалық қажеттілігі ретінде өте маңызды, әрі жан дүниесін, жеке
бақытын, ой-санасын онсыз елестете алмайтын өмір заңы екенін айтады.
Ю.П.Азаров тәрбиешінің шеберлігінің маңызы туралы айта келіп, оның мәнін
төмендегіше ашады: педагогикалық шеберліктің негізі бала тәрбиесінің
заңдылығын білу болып табылады - дейді. Одан әрі шеберлікті құрайтын
құрамдас бөліктерінің өзара әрекеті туралы айта келіп, шеберлікке берген
анықтамасын дамыта түседі: сезім мен техниканың өзара әрекеті педагогтың
жеке тұлғаға немесе ұжымға жаппай эмоционалды образды ықпал жасауына
әкелетінін айтады
Міне шеберліктің құдіреті –осындай тұтасқан үйлесімде. Ю.П.Азаров қалың
оқырман қауымына арнаған публистикалық басылымында мен шеберлікітің
формуласын қайта-қайта айта беруге дайынмын, оның мәні: технология, қарым-
қатынас, тұлға сияқты үштікте дейді. Шеберлік істейтін ісіміздің
материалдық жағында болуы тиіс, ме технология деп атап отырған. Бұл
технологияны кешіктірмей іске асырсақ, соның арқасында қарым-қатынас
жасалады. Ал бұл қарым-қатынас мені және мен қатысатын балаларды
қалыптастырады деген екен.
Ю.К.Бабанский мұғалім–кәсіби технологияны еркін меңгерумен,
шығармашылығымен бала оқытуда және бала тәрбиелеуде ерекше шебер - деп
көрсетті.
1.2. Педагогикалық шеберлік компоненттері: гуманистік бағыт, кәсіби
білім, педагогикалық қабілет, педагогикалық техника).
Педагогикалық шеберліктің негізі –балалардың өз еркімен дамуына жол ашу,
оқу-тәрбие процесінде оқуышалмен педагогикалық ынтымақтастықтар, жұмыс
атқарудың формаларын, әдістерін дамыту, шәкіртке деген қамқорлық пен
сүйіспеншілікті арттыру педагогикалық шеберліктерінің басты сипаты болып
табылады.
Болашақ ұстаздардың педагогикалық мамандыққа өзін-өзі бағыттап, жұмысты
ұйымдастыруды педагогикалық шеберлік негідерін білумен шарттас. Бұл саланы
зерттеуші ғалымдардың пікірінше педагогикалық шеберлік мынадай жүйелерге
бөлінеді:
-педагогикалық іс-әрекеттегі гуманистік бағыттылығы;
-педагогикалық кәсіби бірлігі;
-педагогикалық іс-әрекетке бейімділігі;
-педагогикалық техникасы.
Бұл аталған педагогикалық шеберлік жүйелері бір-бірімен тығыз байланыста
жүзеге асады.
Зерттеу жүргізген ғалымдардың пікірінше, педагогикалық шеберлік жөніндегі
ғылыми-зерттеу пайымдаулар мыналар:
-педагогикалық мақсаттылық, бағыттылық;
-тәрбие мен білім беру ісінің нәтижелілігін;
әдістерді, құралдарды қолдана білудегі үйлесімділік;
іс-әрекет мазмұнынынң шығармашылық сипат алуы.
1.3. Мұғалімнің кәсіби білімі-шеберлік негізі.
Мұғалім шеберлігі – бұл өте жоғары білімді сапалар жиынтығы, әрі ұдайы
жетіліп отыратын тәрбиелеу мен оқыту өнері.
Қазіргі заман мұғалімінің тұлғалық белгісі-ой өріснініңі кеңдігі оның
ауқымды дүниетанымы. Заман ағымымен теңдей қадам басамын деген әрбір адам
өте көп ақпараттан хабардар болуы крек.
Педагогикалық шеберлік – мұғалімге оқу-тәрбие процесін ұйымдастыруда
қажетті, кәсіби білім, білік және дағдылаардың жиынтығы. Педагогикалық
шеберліктің жоғары оқу орнында қалыптасады. Оның мазмұнына:
1. Кәсіби педагогикалық білім
2. педагогикалық тәжірибе
3. Шығармашылық тәжіриебе
4. тұлғалық қасиеттері
5. Кәсіби педагогикалық бағыты енді
Шебер педагог – бұл жоғры мәдениетті, өз ісінің шебері, оқыту мен
тәрбиелеу әдістемесін білетін, психологиялық білімі бар, сонымен қатар
әртүрлі ғылым саласынан хабардар маман.
Педагогикалық шеберлік – балаларды сүйетін, жүрек қалауымен жұмыс
істейтін, әрбір педаготың қолы жетерлік тәрбие мен оқытуда тұрақты
жетілдіріп отырылатын өнер.
Оқыту пәнін толық меңгеру, оның тарихын, теориясын, тәсілдерін, қазіргі
заманға сай тәжірибесін білу педагогикалық шеберліктің негізін құрайды.
Педагогикалық (білім беру) технология
1) кәсіби педагогикалық басқаруымен жүргізілетін оқушылардың өзіндік және
өзара білім алу процесі, оқу жоспары мен оқу бағдарламасында анықталған
білім мазмұны мен әрекет түрлерін меңгеруіне байланысты олардың жұмысының
әрбір сатысында болатын өзгерістер мен түрленулер;
2) студенттерді педагогикалық мамандықтарға кәсіби дайындауға арналып
бағытталған оқу пәні;
3) дәстүрлі педагогика.
Бақылау сұрақтары:
1. Педагогикалық шеберлік дегеніміз не?
2. Педагогиклық шеберліктің элементтеріне сипаттама беріп, оны
түсіндіріңіз?
3. Сіз кімді нағыз мұғалім деп санайсыз. Сіздің өміріңізде із қалдырған
мұғалім кездесті ма?
4. Мұғалім тұлғасына қойылатын талаптар жиынтығын атаңыз?
5. Педагогикалық шеберлік қанша деңгейден тұрады?
6. Педагогикалық шеберлік қанша жүйеге бөлінеді?
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Ж.А.Жүсіпова Педагогикалық шеберлік. Оқулық. Алматы, 2011
2. Ш.Х.Құрманалина. Б.Ж.Мұқанова. Педагогика: Астана, 2007
3. Н.Берікұлы. Педагогика. Оқу құралы, 2004
4. Ж.Б.Қоянбаев. Педагогика. Алматы, 2002
5. Зязюн. Основы педагогического мастерства. М., 1989
6. Сластенин В.А. Формирование личности учителя советской школы в процессе
профессиональной подготовки. М., Просвящение, 1976
7. Қ.Сейталиев. Педагогиканың жалпы негіздері. Ақтөбе, 2004
8. Әбиев Ж. Педагогика. Алматы, 2004.
2 - лекция. Тақырыбы: Т2.Педагогикалық шеберлік педагогикалық
мәдениеттің компонентті ретінде мәні мен мазмұны.
Жоспары: 2.1.Педагог мамандығындағы актерлік және режиссерлік шеберлік
элементтері.
2.3.Педагог мамандығындағы жеке шығармашылық қабілетті іске асыру.
2.4.К.С.Станиславскийдің педагог дайындауда театралық жүйесінің
принциптері.
Лекция мақсаты: Студенттерге актерлік шеберлік пен режиссерлік
шеберліктің айырмашылығын түсіндіру.
Лекция мәтіні (қысқаша). 2.1.Педагог мамандығындағы актерлік және
режиссерлік шеберлік элементтері.
2.3.Педагог мамандығындағы жеке шығармашылық қабілетті іске асыру.
Педагогикалық шығармашылық – педагогикалық шебердіктің маңызды және белгілі
құрамдас бөлігі. Оның маңыздылығы оқыту мен тәрбиенің жоғары дәрежелі
нәтижесінде және мұғалім –оқушы жүйесінің дәрежелі нәтижесінде ғана
ашылады. Педагогикалық шығармашылықта әр түрлі проблемалы жағдайлардың
пайда болуы және оларды педагогтың өз көзқарасы мен стандартты емес
тәсілдермен шешуге ұмтылуы шартты.
Педагогикалық стиль-педагогты өзге педагогтардан ерекшелеп тұратын
өзіндік ойлары мен әрекеттерінің ерекшелігімен сипатталады.
Психологиялық-педагогикалыө өзара қатынасқа түсе отырып, педагог-
гуманистің өзіндік танымы мен рефлекциялық қабілеті ашылады.
Аттракция (латын тілінен аударғанда – тартылыс) –педагогтың тартымдылық
күшіне ие болу, өзге жанды баурап алу, ашық, сүйкімді болу қабілеттілігі.
Эмпатия –педагогтың ңөзге адамды оның уайым-қайғысын, әрекет ету мотивін
және сыртқы ортаға деген әсерін іштей түсіне, осы күйді онымен бірге
қайғыру
Рефлексия –педагогтың өзін, өзінің психикалық жағдайын сезіну, өзін
сырттай елестете және сезіне білу, өзге адамдардың өзін қалай
бағалайтындығын байқай білу дағдысы.
Жоғарыда аталып өткен қасиеттерді өз бойынан таба білетін педаготың
мәдениеттілігі, оның педагогикалық тыңдай және тыңдата білу әдісі бойынша
ерекшелінеді. Мұғалім адамның өз пәнен терең меңгеруі оның ең алғашқы қыры,
кәсіби шеберілігін үздіксіз ұштай, шыңдай түсуі екінші қыры болмақ.
Үшінші қыры – мұғалімніңң тілді меңгеру – тіл шеберлігі. Сөзді жетесіне
жеткізе сөйлей білудің өзі - өнер. Себебі, тіл-тәрбие құралы.
Төртінші қыры – байқағыштық сезімі және көрегендігі.
Бесінші қыры - әр жүректі білім шұғыласымен нұрландырудың ең тиімді, ең
төте жолын таба білетін жасампаздығы.
Алтыншы қыры – жан-жақты дарындылығы.
Жетінші қыры – үздіксіз, тынымсыз ізденімпаздығы.
Сегізінші қыры –үлгі-өнегесі, мұғалім мәдениеті немесе педагогикалық әдеп-
этикасы деуге болар еді. Себебі –мұғалімнің келбеті –сыртқы мәдениетті,
қарым-қатынасы, өзін-өзі басқаруы, бақылауы, сөйлеу мәдениеті, үздіксіз
жаңарып, өзгеріп үнемі жаңа сипатқа ие болып отыруы мұғалімдік мамандықтың
ең басты этикалық сапалық белгісі.
Мұғалім – Ұстаз тұлғасы, оның іс-әрекетінің сан-қырлылығынан ұстаз беделі
деген ұғым туындайды. Мұғалімнің беделді болуының алғы шарттары:
біріншіден, балаға үлгілі болуы және үлгі көрсетуші болуы керек.
Педагогикалық шеберліктің бар немесе жоқтығын анықтау үшін И.А.Зязьюн
мынадай крийтерилерді белгілеген:
- мақсатқа лайықтылығы;
- өнімділігі;
- Оптимальдылығы;
- шығармашылығы.
Мұғалімге қойылған талап – жауапкершілік жүктелген үлкен міндет, абыройлы
істің сан қырлылығы одан жан-жақты терең біліктілікті, аса педагогикалық
шеберлікті, өте нәзік психологиялық қабілеттілікті талап етеді.
Мұғалімге қойылатын талаптарды шартты түрде үш топқа бөліп көрсетуге
болады:
- жалпы адамзаттық талаптар;
- мұғалім мамандығының ерекшелігін анықтайтын талаптар;
- пәні бойынша білім, іскерлік, дағдылары.
Жалпы адамзаттық талаптарға мұғалімнің адамгершлігі, қайырымдылығы,
әділеттілігі, инабаттылығ, әдептілігі және т.б. жатады.
Педагогикалық шеберліктің тағы бір көрінісі – мұғалімнің педагогикалық
шығармашылық іс-әрекеті, яғни оның тұлға ретінде жеке-даралығы және адамның
индивид ретіндегі кейбір ерекшеліктерінің өзгеріске ұшырасуы.
Педагогикалық шығармашылық – педагогтың жеке даралығының, оның
тәжірибесінің, дарындылыығының, қабілеттілігінің және тұлғалығының, қиялы
мен түйсігінің жоғары көрінісі. Кәсібилігі мен шеберлігінің жоғары өлшемі;
мұғалімнің оқу тәрбие процесіне тиімді және стандартты емес педагогикалық
шешімдер әзірлеу мен орындауы, тәрбие мен оқытудың теориясы мен
практикасын байытуы. Педагогикалық шығармашылық алдыңғы қатарлы
инновациялық тәжірибеге, ғылым жетістіктеріне, педагогикалық шешім табудағы
өз тапқырлығын сүйене отырып, мақсаттардың, құралдардың және нәтиженің
тиімді арақатынасын іздеу түйсігі мен сипатының ықтималдығына негізделген.
Интегралды сипаттары:
- педагогте терең, жан-жақты білімінің болуы және оларды сыни өңдеу мен
пайымауы.
- теориялық және әдістемелік ережелерді педагогикалық әрекетке аудара алу
білігі;
- өзіндік жетілуі мен өз бетінше білім алу қабілеті;
- жаңа әдістер, формалар, амалдар мен құралдар әзірлеу және олардың
бірегейлі үйлесімділігі;
- іс-әрекет жүйесінің диалектикалығы, вариативтілігі, өзгермелігі;
- қолдағы бар тәжірибені жаңа жағдайларда қолдану тиімділігі;
- өзінің жеке іс-әрекетін және оның нәтижесін рефлексивті сипаттарын
үйлестіру мен әзірлеуге негізделген кәсіби іс-әрекет стилін қалыптастыруға
қабілеттілігі;
- білім мен түйсікке негізделген импровизацияға қабілеттілік.
Қорыта келгенде, бүгінгі талапқа сай мектепке білім берудің жаңа сапасына
жету –мұғалімнің мейірімділігімен, білімімен шеберлігімен, тығыз
байланысты. өз мамандығына жан жүрегімен берілген ұстаз ғана ұстаздық
этиканы, ұстаздық техниканы да, шеберлікті де жақсы меңгереді.
2.4. К.С.Станиславскийдің педагог дайындауда театралық жүйесінің
принциптері.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Ж.А.Жүсіпова Педагогикалық шеберлік. Оқулық. Алматы, 2011
2. Ш.Х.Құрманалина. Б.Ж.Мұқанова. Педагогика: Астана, 2007
3. Н.Берікұлы. Педагогика. Оқу құралы, 2004
4. Ж.Б.Қоянбаев. Педагогика. Алматы, 2002
5. Зязюн. Основы педагогического мастерства. М., 1989
6. Сластенин В.А. Формирование личности учителя советской школы в
процессе профессиональной подготовки. М., Просвящение, 1976
7. Қ.Сейталиев. Педагогиканың жалпы негіздері. Ақтөбе, 2004
8. Әбиев Ж. Педагогика. Алматы, 2004.
Бақылау сұрақтары:
1. XXI ғасыр мұғаліміне қойылатын талаптарды атаңыз?
2. Мұғалім тұлғасына қойылатын талаптарды атаңыз?
3. Мұғалімге қойылатын талаптарды шартты түрде қандай топқа бөліп
көрсетуге болады?
4. Көрнекті педагогтар шеберлігіне мысал келтіріңіз?
5. Педагогикалық шеберлік элементтеріне анықтама беріңіз?
3- лекция. Тақырыбы: Т3. Педагогикалық шеберлікті қалыптастырудың
негізгі -кәсіби педагогикалық іс-әрекет.
Жоспары: 3.1.Педагогикалық қызмет қоғамдық құбылыс ретінде.
3.2.Жалпы педагогикалық қызмет және кәсіби педагогикалық қызмет.
3.3.Педагогикалық қызметтің ерекшеліктері мен қиыншылықтары.
Лекция мақсаты: Студенттерге педагогикалық қызмет, кәсіби педагогикалық
қызмет, кәсіби шеберлік, кәсіби қызмет құрылымын айқындау.
Лекция мәтіні (қысқаша): 3.1.Педагогикалық қызмет қоғамдық құбылыс
ретінде. Мұғалім еңбегі басқа қызметтермен салыстырғанда, өзіндік
ерекшеліктері мол шығармашылықты сүйеді. Мұғалім еңбегінің ерекшеліктері
оның баламен үнемі қарым- қатынаста болуымен және рухани араласуымен
сипатталады. Сол себепті мұғалімнің жалпы мәдениетінің жоғарғыдәрежеде
болуы оның интелектуалдық мүмкіндігі, ой- өрісінің кеңдігі, рухани байлығы
ұстазды қызметті тиімді ұйымдастыруға зор ықпал жасайды.
Баланың тұнғыш ұстазы- оны мектеп табалдырығын алғаш аттағанда күтіп
алып, әріп танытып, жазуға үйрететін мұғалімі. Мұғалім еңбегінің ғылымға
негізделе отырып, белгілі жүйелілікпен жүзеге асыратыны айқын. Мысалы,
оңайдан қыйынға, жеңілден ауырға, нақтылы түсініктен абстрактылы ұғымға
біртіндеп ауысу ережелерін және оқушылардың жасы мен дербес ерекшеліктерін
еске алмайынша оқу және тәрбие жұмысында белгілі нәтижеге жету қиын.
Сондықтан мұғалімнің алдындағы басты міндет-оқушыларды біліммен
қаруландыра отырып, ойлауға, сөз шеберлігіне, еңбек ете білуге үйрету және
тәрбиелеу.
Ұстазы жақсының ұстанымы жақсы деген мағынада оқушының бойына шынайы
білім, білік, дағдыларын дарытып, зердесіне ғылыми негіздерін тоқыта
алған, үйренген нәрселерін өмірде, іс жүзінде қолдана білуге жаттықтыра
алған сөйлеген сөзі, істеген ісі, парасат пайымы, білімнің тереңдігі мен
жанжақтылығы арқылы шәкірттеріне ең беделді үлгі бола алған адам ұстаза
саналады. Екінші сөзбен айтқанда ұстаз адамдардың көз қарасын, сенімін
қалыптастыратын, оларға өмірден өз жолын дұрыс таба білуге комектесетін,
айналасына білім, тәрбие нұрын шашып, адамгершілік нұрын төгетін қоғамдық
қайраткер, ойшыл тұлға. Ол адамдардың өмірінің дұрыс бағытта дамып,
коркеюіне із қалдыратын өмір тәжірибесі мол дана адам болып табылады.
Сондықтан мұғаліммен жан-жақты терң ғылыми білім, жоғарғы ұстаздық
шеберлік, шыныққандық, моральдық таза, табанды, ерік жігерлі, парасатты
мінез-құлық талап етіледі.
3.2.Жалпы педагогикалық қызмет және кәсіби педагогикалық қызмет. Мұғалім-
мәдениеттің қайнар көзі, жастарды қалыптастыратын мүсінші, адамтану
мамандығының иесі. Мұғалімдік қызметтің басқа мамандықтан ерекшелігі оның
сауаттылығында, көргендігінде және баланы сауаттандырып, Отанын, ұлтын
сүюге тәрбиелеуде. Басқа мамандық иелерін мұғалімнің айырмашылығы – ең
алдымен оның жұмысында да, үйде де білімін ұлғайтып, тереңдетуге айрықша
қабілетті болуды талап етеді. Ғылыми материалмен жұмыс істей отырып,
мұғалім әрдайым оны педагогикалық ой елігінен өткізуге тырысып, оқушылардың
өз пәніне деген ынта-ықыласын қалай туғызып, тереңдету жағын ойлайды.
Мұғалім мамандығы тек әлеуметтік тәжірибені алмастырушы ғана мамандық
емес, ол тұлға қалыптастыпушы, адамды адамретінде тәрбиелейтін мамандық.
Сондықтан мұғалім тұлғасында мынадай қасиеттер болуы қажет:
- Жоғары азаматтық жауапкершілік және әлеуметтік белсенділік;
- Балаға деген сүйіспеншілік, оларға өз жүрек жыуын сыйлауға деген
қажеттілігі мен қабілетінің болуы;
- Шынайы зиялық, рухани мәдениет, басқа адамдармен жұмыс жасауға деген
ұмтылысының және іскерлігінің болуы;
- Жоғары кәсіби шеберлік, ғылыми-педагогикалық ойлаудың иновациялық
стилі, жаңа құндықтар тудыруға және шығармашылық шешімдер қабылдауға
дайындық;
- Үнемі өзін-өзі тәрбиелеуге жіне өзін-өзі жетілдіруге деген қажеттілігі
мен дайындығының болуы;
- Психикалық және физикалық денсаулығы, кәсіби жұмыс жасауға
қабілеттілігі және т.б.
Мұғалім мамандығы шығармашылық сипатқа ие мамандықтардың бірі. Мұғалім
үнемі ізденіс, шығармашылық үстінде болуы тиіс. Шығармашылық педагогикалык
іс-әрекеттің ұйымдастырылуы мен оның мазмұнын тиімді кұрастыруға ықпал
етеді. Мұғалім шығармашылығы педагогикалық міндеттерді тиімді шешуіне
мүмкіндік жасайды.
Мұғалім мамандығы қарым-қатынас жүйесінде болуымен ерекшеленеді. Басқа
мамандықтарға қарағанда мұғалім мамандығы қарым-қатынас жасау іскерлігін
жоғары деңгейде игеруді талап етеді. Қарым-қатынас арқылы мұғалім тұлғаға
ыкпал етіп, оның тәрбиелі болуы мен білімінің қалыптасуына жағдай жасайды.
Карым-қатынас, яғни сөз мұғалім еңбегінің басты қаруы.
Мұғалім тұлгасы үлгі, өнегелік сипатқа да ие. Мұғалім өзінің тек беретін
білімі мен тәжірибесі арқылы ғана тұлга қалыптасыру процесіне әсер етпейді,
сонымен бірге оньң жеке басының өзі оқушы тұлғасына ықпал жасайды.
Сондықтан мұғалім әрқашанда бала алдында адамгершілігі мол, тәрбиелі, адам
жанын түсінетін, терең білімді еліктеу үлгісі болуы керек. Мұғалім
мектептен тыс уақыттарда өзінің сөзі мен ісі бір жерден шығып жатуына назар
аударуы керек.
Мұғалім - қоғам қайраткері. Мұғалімді мемлекет оқытып, білім беріп,
мемлекеттің болашағын сеніп тапсырады. Ол қоғамның мұң- мұқтажын жоқтайды,
болашағын ойлайды, соған кызмет етеді. Басқа саладағы қызмет түрлерімен
салыстырғанда, педагогикалық қызмет - әлеуметтенген қызметтің ерекше түрі.
Ол ересек ұрпақтың адамзат мәдениет тәжірибиесін жас ұрпаққа беруге,
олардың тұлға дамуына жағдай тудыру және оларды қоғамда белгілі бір
әлеуметтік рөлі орындау үшін дайындауға бағьпталған. Бұл қызметті
педагогтармен қатар, ата-аналар, қоғамдық ұйымдар, өнеркәсіп басшылары,
өндірістік топтар, бұқаралық ақпарат құралдары атқарады. Бірақ, педагогтар
мұнда кәсіби қызмет атқарады. Педагогикалық іс- әрекет кәсіби қызмет
ретінде арнайы ұйымдастырлған білім беру орындарында жүргізіледі.
Педагогикалық қызметінің мәнін түсіну үшін оның құрылымына талдау жүргізу
қажет. Оның құрылымы мақсат, мотив, іс-әрекет нәтижесі бірлігінен тұрады.
Мұғалім жұмысының мақсатын қоғам анықтайды, яғни оның әрекетінің максаты
оқушының тұлғасын қоғамдық талаптарға сәйкес тәрбиелеу. Ол тарихи құбылыс,
әлеуметтік даму бағытын бейнелейтін көрініс ретінде мақсат, адалдық, рухани
және табиғи мүмкіншілігін есепке ала отырып, оған бір жағынан әлеуметтік
және этикалық топтардың қызығушылықтары, екінші жағынан жеке тұлғаның
қажеттілігімен қабілеттері жинақталған.
3.3.Педагогикалық қызметтің ерекшеліктері мен қиыншылықтары.
Педагогикалық кызмет мақсатының негізгі объектілері ретінде тәрбиелік
ортаны, тәрбиеленушілердің әрекетін, тәрбиелеуші ұжымды және
тәрбиелеушілердің жеке ерекшеліктерін бейнелейді.
Педагогикалық қызметтің мақсатын жүзеге асыру тәрбиелік ортаны
қалыптастыру, тәрбиеленушілердгң әрекетін ұйымдастыру, тәрбиеленуші ұжымды
тудыру. Тұлғаның даралығын дамыту сияқты міндеттерді шешумен байланысты.
Педагогикалық кызметтің барлық қасиеттерін анықтайтын негізгі функцияналды
(бірлігі ретінде педагогикалық іс-әрекеттің танымы. Мұғалімнің
педагогикалық іс-әрекеті ең алдымен танымдық формасында көрінеді. Өзіндегі
бар білімге сүйене отырып, ол теория жүзінде )іс әрскетінің құралдарын,
пәнін және нәтижесін салыстырады. Танымдық міндеттерді психологиялық
тұрғыдан өз шешімін тауып практикалық өзгерістерге айналады. Мүғалімнің іс-
әрекеті түрлі деңгейлердегі міндеттерді шешу процесі. Педагогикалық
міндеттердің спецификалық ерекшелігі олардың шешімін табуда. Педагогикалық
қызметтің объектісі - адам.
Педагогикалық қызмет бұл тәрбиешінің тәрбиеленушіге жасайтын тәрбиелік
және оқыту ықпалы. Бұл оның тұлғалық интеллектуалды дамуына бағытталады.
Педагогикалық қызметтің мақсаты тұлғаны жан-жақты және үйлесімді тәрбиелеу.
Сондай- ақ, қоғамдық мақсаттарды түсіну және өз тәрбиеленушілерін осы
мақсаттарға жетуіне жағдай жасап, бағыттау. Педагогикалық қызметтің мазмұны
оқушылардыңоқу әрекетін ұйымдастыру үрдісі. Педагогикалық қызметтіц
құралдары - білім оқулықтарымен, оқу бағдарламалары, әдістемелік құралдар,
компьютерлік, графикалық және техникалық қүралдар. Педагогикалық қызметтің
әдістері сөздік көрнекілік және практикалық әдістер тобы, педагогикалық
қызметтің нәтижесі оқушы тұлғасының интеллектуалдық дене дамуы және оның
қоғамда бағалануы.
Педагог деп білім беру ұйымдарында, сондай-ақ білім беру бағдарламаларын
іске асыратын басқада ұйымдарда білім алушылар мен тәрбиеленушілерді
оқытуға және тәрбиелеуге байланысты білім беру қызметімен айналысатын
кызметкерлерді атаймыз.
Педагогикалық қызмет бұл білім алу барысында пайда болатын білім,
іскерлік, дағыдылардың жиынтығы мен сипатталатын және кәсіби-педагогикалық
міндеттерді шешуге бағыталған белгілі бір біліктілікке ие болатын
педагогикалық кәсіби топтың іс-әрекетінің бір түрі.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Жүсіпова Ж.А. Педагогикалық шеберлік. Оқулық. Алматы, 2011.
2. Абдуллина О.А. Общепедагогическая подготовка учителя в системе
высшего педагогического образования,- М.: Просвящение, 1990. - 141с.
3. Багаева И. Д. Учителю о профессионализме педагогической деятельности
и путях его формирования. - Гомель, 1989. - 90с.
4. Станкин Н. И. Профессиональные способности педагога: Ахмеология
воспитания и обучения,- М.: Мосвовский психолого- социальный институт;
Флинта, 1998. - 368с.
5. Кан-Калик В. А., Никандров Н. Д. Педагогическое творчество. -М.:
Педагогика, 1990. - 144с.
Бақылау сұрақтары:
1. Мұғалім және педагогикалық мамандық жайында мақал-мәтелдер білесіз
ба?
2. Түрлі тарихи кезеңдердегі ұлы мұғалімдерді атаңыз.
3. Педагогикалык кызметтің ерекшелігі неде?
4. Педагог кызметінінің гуманистік мәні неде?
5. Бүгінгі қоғамдық жағдайда мұғалім тұлғасының мәнінің төмендеу-
жоғарылауын дәлелдеңіз.
6. XXI ғасырдағы педагогикалық мамандық тақырыбына шағын шығарма
жазыңыз.
4- лекция. Тақырыбы: Т4. Педагогикалық шеберлікті қалыптастырудың
негізгі - кәсіби педагогикалық іс-әрекет.
Жоспары: 4.1.Кәсіби қызметтің мәні мен құрылымы.
4.2.Педагогикалық қызмет деңгейлері: репродуктивтік, бейімділік,
жергілікті-үлгіленген, жүйелі-үлгіленген, қызмет пен мінез-құлық..
4.3.Педагогтің жеке басының кәсіби қасиеті.
Лекция мақсаты: Студенттерге Педагогикалық қызмет деңгейлерін, құрылымын
ашып көрсетіп, оны студенттерге түсіндіру.
Лекция мәтіні (қысқаша): 4.1. Кәсіби қызметтің мәні мен құрылымы.
Педагогикалық кызметтің негізгі мәні оның іс-әрекетіне байланысты болып
табылады. Педагогтар әлеуметтік іс-әрекеттің ерекше түрін атқарады, яғни
адамзат жинақтаған мәдениет пен тәжірибені аға ұрпақтан жас ұрпаққа беруге
бағытталады, оларды қоғамдагы белгілі бір әлеуметтік рөлдерді меңгеруге
дайындайды.
Педагог педагогикалық процесс субьектісі ретінде өз жүмысын оқушылармен
ынтымақтастыққа, іскерлік қарым-қатынас және оқушылар арасында тәрбиелік
ыкпалга негізделген ұжымшылдық байланыс қалыптастыруга багыттауы керек.
Әрбір адамдардың белгілі қызметке шешімі-оның іс-әрекетімен ойлау
бағытының ерекшелігінен көрінеді. Педагогикалық мамандықты баска
мамандықтармен оның өкілдерінің ойлау бағыты борыш пен жауапкершілікпен
сезіну аркылы анықталады. Педагог қызметінің негізгі ерекшеліктері мынада:
гуманистік сипаты; ұжымдық сипаты; адаптивтік (бейімдеуші) сипаты;
шығармашылық сипаты; қарым-қатынас жүйесінде болуы; мүғалім түлғасының
үлгі, өнегелік сипаты және т.б.
Мұғалім мамандығы табиғаты жағынан гуманистік (адамгершіліктік) сипатқа
ие мамандықтардың бір түрі. Оқыту барысында мүғалім адаптивті (бейімдеу)
және гуманистік мақсаттарды жүзеге асырады. Адаптивтік мақсаты ол оқушыны,
тәрбиеленушіні үйретумен, социомәдениеттік жағдайлардың нақты талаптарына
-дайындайды, бейімдейді. Педагог өзінің тәрбиеленушісін белгілі бір
әлеуметтік жағдайларға дайындап, қоғамның қойып отырган талаптарына
үйретеді. Ал гуманистік максаты оқушының жеке түлғасын дамытып,
шығармашылық дербестігін шыңдауга мүмкіндік жасау. Мүғалім мамандығы бір
уақытта жеке түлғаны калыптастырушы, әрі оны басқарушы мамандық болып
табылады. Оньң басты мақстатарының бірі жеке тұлғаны қалыптастыру, дамыту
болғандықтан ол адамның инттелектуалдық, эмоциональдық, физикалық дамуын
басқарып, оның рухани әлемінің негізін қалыптастыру. Мүғалім мамандығының
бір ерекшелігі ол адам-адам жүйесінде жұмыс жасауы. Бірақта ол осы жүйеде
жұмыс жасайтын басқа мамандықтармен салыстырғанда оның еңбегінің нәтижесіне
тек бір өзі ғана ықпал етпеуімен ерекшеленеді. Яғни, жеке тұлганың
калыптасуына мұғалім, отбасы, орта және т.б. әсер етеді. Сондықтан мұғалім
мамандығы ұжымдык бастау алады. Мұғалім кызметінің шығармашылық сипаты-
педагогикалық қызмет кез-келген кызмет сияқты тек сандық мөлшерге емес,
сонымен қатар сапалық касиеттерге ие. Мұғалім еңбегі мен мазмұны ұйымдасқан
тек оның кызметіне деген шыгармашылық катынас деңгейін анықтау аркылы дұрыс
бағалауға болады.
Педагог тұлганың шыгармашылық потенңиалы оның әлеуметтік тәжірибиесі
психологиялық, педагогикалық және пәндік білім қоры дұрыс шешім қабылдауға
мүмкіндік беретін жаңа идеялар іскерлік пен дағдылары жаңа формалар мен
әдістер кезінде қалыптасады.
Педагогикалық қызметтің шығармашылық сипатын тек педагогикалық
міндеттерді шешумен ғана болмайды, себебі шығармашылық әрекет тұлганың
танымдық, эмоционалдық, еріктік және мотиваңиялық қажеттілік
компоненттерінің бірлігінде бейімделеді.
Сонымен қатар, мұғалімнің кәсіптік іс-әрекеті төмендегі бағыттарды да
қамтиды: тәрбие жұмыстарын және оқыту үрдісін үйымдастыру. Тәрбие непзгі
мақсат болгандықтан, мұгалімнің жеке тұлгасы оқушыга барлық жагынан үлгі
болуы керек. Осыдан мұгалімнің әлеуметтік ұстанымы (өз мамандыгына
багыттылыгы, педагогикалық борышты сезінуі, жауапкершілігі, педагогикалық
одеп-мәнерін сақтауы, педагогикалық әділдігі, беделі, т.б) және кәсітпік
ұстанымы (азаматтық белсенділігі, балага деген еүйіспеншілік, рухани
дүниесінің байлыгы, гылыми-педагогикалық ойлауыньщ қалыптасуы, шыгармашылық-
жаңашылдық көзқарасы, копшілдігі, физиологиялық-психикалық тұргыдан денінің
саулыгы, кәсіптік жұмысқа қабілеттілігі т.б) айкындалады.
Педагогикалық іс-әрекет күрделі, әлеуеметтік маңыздьт іс- орекеттердің
бір түрі. Педагогикалық іс-әрекет өз кезегінде бірнеше іс-әрекет түрлерінен
құралады. Төмендегі суретте педагогикалық іс-орекеттің бірнеше түрлері
көрсетілген.
Ендеше іс-әрекеттің бір-екі түріне ғана тоқтала кетейік:
Тәрбиелеу іс-әрекеті - бұл оқушыларға адамзат баласы жинақтаған
әлеуметтік тәжірибені мақсатты түрде алмастыруға және олардың тұлғалық
сапаларын, қасиеттерін қалыптастыруға бағытталған іс-әрекеттүрі. Тәрбиелеу
іс-әрекеті педғоғ қызметіндегі басты іс-әрекеттердің бірі.
Оқыту іс-әрекеті - бұл мұғалімнің оқушылардың бойында білім, іскерлік,
дағдыларды қалыптастыруға, олардың ойлау қабілеттерін дамытуға бағытталған,
танымдық іс-әрекеттерін басқаратын іс- әрекет түрі.
Педагогикалық іс-әрекеттің түрлері көп болғандықтан оның атқаратын
қызметтері де жеткілікті.
Диагностикалъщ қызмет - бұл оқушылардың дамуын, тәрбиелік деңгейін
зерттеп, анықтауға бағытталады. Мұғалім өзінің жұмысын нәтижелі, әрі жүйелі
ұйымдастыру үшін психологпен бірлесе отырып, оқушыларды әр түрлі
әдістемелер бойынша зерттеп, бақылау жүргізеді. Бұл жұмысты диагностикалық
кызмет деп атайды.
Бағыттаушы-болжаушыльщ қызмет - мұғалімнің тәрбиелік іс-әрекеттің
бағытын анықтап, олардың дамуын алдын-ала болжауға багытталған іс-әрекеті.
Мұғалім өз іс-әрекетінің мақсаттары мен міндеттерін алдын-ала болжап,
анықтайды.
Конструктивті-жобалаушылық - педагогтың оқушылар меңгеретін білім
мазмұнын таңдап, ұйымдастыру, оқушылардың іс-әрекетін жобалау, өзінің
болашақ әрекетін және мінез-кұлқын жобалауға бағытталған іс-әрекет. Бұл
қызмет барысында мұғалім өз іс-әрекетіне қажетті әр түрлі жоспарлар мен
жобаларды әзірлейді.
Үйымдастырушылық - педагогикалық проңесті, оқушылар іс-әрекетін жүзеге
асыруға бағытталған іс-әрекет. Мұғалім пақты міндеттерді анықтап, оларды
ұйымдастыру формаларын, оқушылармен өзара байланыстылықты таңдап, өз іс-
әрекетін ұйымдастырады.
Ақлараттық-түсіндірмелік - бұл өз іс-әрекетін қажетті ақпараттармен
жинақтап, оны оқушыларға түсіндіруіне бағытталған іс-әрекет.
Коммуникативті-ынталандырушы - бұл мұғалімнің педагогикалық процеске
қатысушылармен карым-катынас орнатып, олардың іс-әрекетін ынталандыруға
бағытталған іс-әрекеті.
Талдау-бағалау - бұл мұғалімнің педагогикалық проңестің жеткен
нәтижелерін мақсатпен салыстыруға, оның деңгейін ннықтауға бағытталған іс-
әрекет. Талдау-бағалау қызмет мұғалімге оның жіберген кемшіліктерін
болашақта болдырмауға, нәтижелі жұмыс жүйесін жасауға және т.б мүмкіндік
береді.
Зерттеу-шығармашылық - педагогтың өз іс-әрекетін жетілдіре, дамыта
түсуіне мүмкіндік беретін ізденіс жұмысы. Педагогтың ісргтеушілік кызметі
өзінің жеке зерттеу тақырыбы бойынша немесе оқушылардың ғылыми жұмыстарына
басшылық жасау арқылы жүзеге асуы мүмкін.
Мұғалім тұлғасы - мұғалімнің мәдениеті, өзін-өзі басқару шеберлігі
моральдік қасиетімен адамгершілік нормасының күнделікті оқу-тәрбие
процесіндегі жаңа сипатқа ие болуда. Мұның негізі қоғамдагы үздіксіз
дамумен ғылым мен техниканың өркендеуінен туындап отыр. А.Байтұрсынұлы Ең
әуелі мектепке керегі-білімді, эдістемеден хабары мол, ізгілікті оқыта
білетін мұғалім керек деген болатын. Олай болса, адамның жеке басының
қалыптасуы оны элеуметтендіруде жүзеге асырылады. Күрделі үрдісті жасауда
мүғалімге қойылатын талапты бөліп корсететін болсақ, олар мыналар:
1. Мүғалімнің жеке басының ізгілікті бағыттағы, қоғамдағы борыштылығы
мен жауапкершілігін сезінуі;
2. Кәсіптік мамандық бағыгында өз білімін тиянақты игеруі оны оқыту
әдістемесін жасай білуі; сондай-ақ педагогика ғылымына салалас психология,
философия (адам өмірінің құндылықтық дүниетанымы) мен әлеуметтік пәндерді
игеруі;
3. Педагогтық технологияны игеруде іскерлік әрекетті меңгере отырып
оқушы шығармашылығының дәрменділігін арттыру.
4. Мұғалімнің кәсіби шеберлігін арттыру; мұндағы мүғалім шығармашылығын
көтеру; кәсіби-біліктілік-кәсіби-шеберлілік - кәсіби шығармашылық-кәсіби
жаңашылдық.
Міне, осыларды топтастыра келе жатқан педагог қызметіне қажетті негізгі
дағдылар мен іскерлік қалыптасады:
- оқыту мен тэрбиелеудің тиімді эдіс-тэсілдерін шығармашылықпен
іздестіру;
- қарым-қатынастық (коммуникативтік) мәдениеттілігі, мүғалім мен оқушы
жүйесінде қажетті қатынас қалыптасады.
Ұйымдастырушылық қабілетті әр түрлі іс-әрекетте білім терендігін сапалы
меңгеру.
Мұғалімнің жеке әлеуметтік тұлғасын қалыптастыруда қажетті негіздер:
- даралық-тұлғалық қалыптасу;
- өз мүмкіндігін игеру қажеттілік;
- өзін-өзі іскерлік әдістемелік жетілдіру;
- өзінің кәсіби-пәндік білімін толықтыру;
- кәсіби кемелдену т.б.
Педагогтың кызметі, оның мектептегі кәсіби педагогикалық негізінде
жүреді. Ол өз пәні бойынша сабақ беру, әріптестерімеп кәсіби тығыз қарым-
қатынас, өзін-тану, өзін-өзі бағыттау, өз мүмкінділік игеру арқылы өзіндік
қажеттілік туғызады.
Сондықтан бүгінгі таңдағы мұғалімнің кәсіби санасы мен әлеуметтік
бейнесі жас жеткіншектерді рухани-адамгершілік құндылықтық тәрбие беруде
өмір ағымында адам тәрбиелеу де мол мүмкіндігі бар екендігі баршаға аян.
Мұғалім тұлғасының жеке ерекшеліктеріне педагогикалық процесте
бағынышты. Мұғалімдерді негізінен педагогикалық бағытталу ерекшелігі
мақсатқа бағытталу педагогикалық қызметке бірізділігімен жүйелікті өз еңбек
нәтижесінде дұрыс бағалау қабілегін талап етеді. Мұғалім баланың
шығармашылық мүмкіндігінің дамуына сендіру қажет. Сондай-ақ оптимистік
көзқараста болу үшін гуманистік бағдарлау қажет. Бұл баланың жақсы
қасиеттеріне сену және сүйену балаға деген сүйіспеншілік балаға тіл
тигізуден сақтау қажет. Мұғалім мінездері салмақтылық ерекше орынга ие. Ол
түрлі жағдайға шыдамдылық, жинақылық, төзімділік, бір қалыптылық танытуға
міндетті. Тағы да маңызды қасиет талап қоя білу өзіне және өзгеге қойылатын
талап адам басқаратын моральдық ерскшеліктерімен нормаларын қалыптастырады.
Оқушылардың оқуға деген ынтасы анықталады тәрбиенің беделінен танымал,
мәңділік, ықпал оқытушылардың тәрбиелік әсерлерінің күші.
Болашақ мұғалімнің ЖОО-да дайындықтың мазмұны құрылымы және әдістері
біріншіден қоғам дамуының бағыты, біріншіден педагогика ғылымының дамуымен,
үшіншіден педагог мамандығының еркшеліктерімен белгіленеді. Педагогикалық
білімге ие болу белгілі бір бағыттарды меңгеру жағдайына қол жеткізетін
түрлі деңгейлі кәсіби маман ретінде тұрақты байланыс.Педагог мамандықтарына
қойылатын талаптардың мазмұны төмендегідей:
1. Табиғат қоғам және сананың басым заңдылықтарын білу.
2. Адам жайында оның жетік тұлға ретінде тани білуі.
3. Тарихи және қазіргі болмысын меңгеру тәсілдерін білуі.
4. Ақпартты жинақтарын өңдеу, қолданудың соңғы техникасын меңгеру.
З. Педагогикалық қызметті басқару мәселесін шешуі.
Ең алдымен қазіргі мұғалімнің бойында гуманистік бағыттағы Жалпы
құндылықтарға сүйену, кәсіби қабілеттік шығармашылық қабілеттерді,
психикалық дайындығы жэәне әдістемені меңгеру қасиетгерімен белгіленеді.
Мұғалімнің дайындыгына жалпы педагогикалық дайындау ерекше орындалады.
Кәсіби дайындыққа мынадай талаптар қойылады:
- өз мамандығының тұлғалық және әлеуметтік мәнділігін сезіну;
-мәдениетінің берілуін қамтамасыз ететін білім беру жайында тұтас түсінікті
меңгеру; ғылыми гуманистік көзқарасты меңгеру; табигат пен қогам дамуының
негізгі заңдылықтарын білу; Қазақстан Республикасы Конститутциясының
этикалық және құқықтық нормаларын білуі; білім беру процесінің заңдылықтары
жайындағы біліммен түсініктер жүйесін меңгеруі ғылымитану мен әдістерін
білуі; таным тәсілдерін меңгеруі; пәндік білімін кәсіби тілмен жеткізе
білу; қарым-қатынас орнату іскерлігін ойлау мәдениеті, сөйлеу мәдениеті,
карым-қатынас мәдениетін меңгеруі жұмысқа психикалық әдістемелік дайындау.
Мұғалімдерді дайындау жүйесінде талаптар жалпы педагогикалық дайындыгына
ерекше көңіл бөлу оның мақсатына педагогикалық теория мен практикасын
меңгерген Мұғалім қалыптастыру.
Қазіргі таңда оқушылар Ұстаз бәрін білуге және одан да артыгырақ білуге
тиіс,- дейді. Бұл әзілде бірталай шындық бар. Мұғалім өзі оқытатын пән
саласындағы ғылымды жетік білуі - қарапайым да, қажетті талап. Д. И.
Менделеев былай деп жазган еді: Ғылымды өзі жетік білетін, оны меңгерген
және оны жақсы көретін үстаз гана шәкірттеріне жемісті қызмет ете алады.
Өзінің жақсы көрмейтін пәнінен гөрі, өзінің жақсы коретін пәні он есе
жақсы меңгеріледі.
Алайда мұғалімдер үшін арнайы әзірлікпен және жалпы білімдарлықпен қоса,
ойлаудағы икемділіктің, танымдық және практикалық міндеттерді
шыгармашылыкпен шеше білудің де маңызы зор. Мұғалім ойын қадағалау
мүмкіндігі оқушылардың ойлау мәдениетін қалыптастырады.
4.2.Педагогикалық қызмет деңгейлері: репродуктивтік, бейімділік,
жергілікті-үлгіленген, жүйелі-үлгіленген, қызмет пен мінез-құлық.
Мұғалімнің жеке басындағы барлық қасиеттердің кәсіптік мәні бар. Мәселен,
А. В. Луначарский атап көрсеткеніндей, педагогика моральдағы кез-келген
кемістік, мінез-құлықтагы кез-келгеи кемістік тікелей у болып, ол жеткіншек
ұрпақққа жұғады. Жақсы Мұғалім - бұл ең әуелі қайғы-қуанышына ортақтасатын,
парасатты әрі адал, балаларды қүрметтей білетін және оларга ұүқыпты
қарайтын жақсы адам.
К.Д.Ушинскийдің айтуынша, Мұғалімге шексіз шыдамдылық қажет. Мұғалім
оқушымен жүмыс істегенде қабылдау сергектігі мен әмоциялылыгы шыдамдылықпен
және өзін-өзі үстай білуімен үилесім табуы тиіс. Сонымен, мұғалімнщ жеке
сапасымен және іюдагогикалық терең білімділігімен тұтасқан идеялық
сенімділігі, шіың кзсіби шеберлігінің берік іргетасын қалайды. Оқытқан
Мұғалім емес, қайтсе де оқытқысы келетін мұғалім, деп тектен-тек
айтылмаған. Нағыз педагогта жұмыс уақытьі және бос уақыт деген болмайды: ол
әркашанда балалар туралы ойлайды, мұғалімнің максаткерлігі-оның жеке басына
тән қасиет.
Педагогикалық қызмеггің ойдағыдай болуының қажетті шарты- баланы жақсы
көру. Балаларды жақсы көрмей тұрып, оларды адамгершілік пен адалдыққа
тәрбиелеу мүмкін емес. Балаға салқын қарау көп жағдайда олардың мінез-
құлқына рақымсыздықтың, іс- әрекетіндегі теріс қылықтың пайда болуына әкеп
соғады.
Мұғалімнің жеке басындағы үйлесімділік көбінесе талапкерлігімен,
көнбістігімен, эмоңиялығымен, парасаттылғымен, сенімділігімен, сақтыгымен,
қаталдығымен мұғалім ешбір жерден таба алмайды, оны іс үстінде мінез-кұлқын
тексеру арқылы ғана жпис үнемі өзін-өзі тәрбиелеу нәтижесінде ғана тани
алады.
Мүғалімнің жалпы әлеуметтік педагогикалық қызметін қарастырсақ, ал мұның
өзі оның жеке басына қойылатын маңызды талаптарын айқындайды. Сонымен қоса
олардың нақтылы педагогикалық қызметтерде оны ойдағыдай жүзеге асыру үшін
белгілң бір педагогикалық қабілеттілік қажет. Мәселен бір ғалымдар
мұғалімнің конструктивтік, ұйымдастырушылық және коммуникативтік қызметін
көрсетсе, басқалары педагогикалық қызмет жүйесіне информациялық дамытушылық
және зерттеушілік қабілеттерін жаткызады.
Педагогикалық қызметтің тиімділік мүддесі үшін оқушылармен,
мұғалімдермен, ата-аналармен және қоғамдық ұйымдармен дұрыс қарым-қатынас
орната білу.
Мұғалім - бұл болашақка ұмтылған адам. Оның қызметі адамды
қалыптастыруға солардың алдағы жағдайдың өзгеруіне қарай белсенділігін
арттыруға бағытталған. Л.Н.Толстой былай деп жазады: Болашаққа жарамды
адамды тәрбилеу үшін, оларды тамаша жетілген азамат етіп тәрбиелеу қажет,
тек сонда ғана тәрбиелеуші өз ортасында өмір сүретін ұрпақгың лайықты
мүшесі бола алады.
Олай болса, әрбір студенттің міндеті - таңдаған мамандығына сәкес өз
қабілетін үнемі жетілдіріп отыру, алғашқы күнінен бастап педагогикалық
шеберлік сырларын меңгеру.
4.3.Педагогтің жеке басының кәсіби қасиеті.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Жүсіпова Ж.А. Педагогикалық шеберлік. Оқулық. Алматы, 2011.
2. Абдуллина О.А. Общепедагогическая подготовка учителя в системе
высшего педагогического образования,- М.: Просвящение, 1990. - 141с.
3. Багаева И. Д. Учителю о профессионализме педагогической деятельности
и путях его формирования. - Гомель, 1989. - 90с.
4. Станкин Н. И. Профессиональные способности педагога: Ахмеология
воспитания и обучения,- М.: Мосвовский психолого- социальный институт;
Флинта, 1998. - 368с.
5. Кан-Калик В. А., Никандров Н. Д. Педагогическое творчество. -М.:
Педагогика, 1990. - 144с.
Бақылау сұрақтары:
1. Педагогикалық мамандықтық негізгі мақсаты қандай?
2. Мұғалім мамандығының негізгі ерекшеліктерін атаңыз?
3. Мұғалім мамандығын шығармашылық тұсынан қалай зерттеуге
4. Тәрбиелеу іс-әрекетін сипатта беріңіз?
5. Қазіргі қоғам және мұғалім тақырыбына баяндама дайындаңыз.
5-лекция. Тақырыбы: Т5. Педагогикалық шеберліктің басты шарты.
Педагогикалық эрудиция мен құзыреттілік.
Жоспары: 5.1.Жалпы мәдениет-педагогтың кәсібилігінің шарты.
5.2.Ғылыми эрудиция, құндылық бағдарлар – педагогикалық мәдениеттің
компоненттері.
5.3.Арнайы, әлеуметтік, жеке тұлға, дара құзіреттілік, мамандыққа
құзіреттілік.
Лекция мақсаты: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ..
Лекция мәтіні (қысқаша): 5.1.Жалпы мәдениет-педагогтың кәсібилігінің
шарты.
5.2.Ғылыми эрудиция, құндылық бағдарлар – педагогикалық мәдениеттің
компоненттері.
5.3.Арнайы, әлеуметтік, жеке тұлға, дара құзіреттілік, мамандыққа
құзіреттілік. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер:
Бақылау сұрақтары:
1 ... ... ... ... ... ... ..
2 ... ... ... ... ... ... .
3 ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
6-лекция. Тақырыбы: Т6.Педагогикалық шеберліктің басты шарты.
Педагогикалық эрудиция мен құзыреттілік.
Жоспары: 6.1.Педагогикалық әрекеттің этикасы.
6.2.Шығармашылық – оқушылардың дербестігін дамыту негізі
6.3.Педагогикалық квалиметрия мен шеберлік.
Лекция мақсаты: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ..
Лекция мәтіні (қысқаша): 6.1.Педагогикалық әрекеттің этикасы.
6.2.Шығармашылық – оқушылардың дербестігін дамыту негізі
6.3.Педагогикалық квалиметрия мен шеберлік.
Пайдаланылған әдебиеттер:
Бақылау сұрақтары:
1 ... ... ... ... ... ... ..
2 ... ... ... ... ... ... .
3 ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
7-лекция. Тақырыбы: Т7. Педагогикалық техника педагог шеберлігінің
элементі ретінде.
Жоспары: 7.1.Педагогикалық техника мұғалімнің жүріс-тұрыс формасы және
оның компоненті. Мұғалім іс-әрекетіндегі техниканың мәні.
7.2.Педагогикалық шеберлікті басқару техникасы.
7.3.Жас мұғалімнің педагогикалық техникасындағы әдеттегі кемшіліктер.
Лекция мақсаты: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ..
Лекция мәтіні (қысқаша): 7.1.Педагогикалық техника мұғалімнің жүріс-
тұрыс формасы және оның компоненті. Мұғалім іс-әрекетіндегі техниканың
мәні.
7.2.Педагогикалық шеберлікті басқару техникасы.
7.3.Жас мұғалімнің педагогикалық техникасындағы әдеттегі кемшіліктер.
Пайдаланылған әдебиеттер:
Бақылау сұрақтары:
1 ... ... ... ... ... ... ..
2 ... ... ... ... ... ... .
3 ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
8-лекция. Тақырыбы: Т8. Педагогикалық техника педагог шеберлігінің
элементі ретінде.
Жоспары: 8.1.Мұғалімнің өзін-өзі басқарудың шеберлігі өзін-өзі
қалыптастырудың техникалық негізінде.
8.2.Педагогикалық қарым-қатынастағы пантомимика мен пластика. Зиянды
әдеттер.
8.3. Мұғалімнің сыртқы киім мәдениеті.
Лекция мақсаты: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ..
Лекция мәтіні (қысқаша): 8.1.Мұғалімнің өзін-өзі басқарудың шеберлігі
өзін-өзі қалыптастырудың техникалық негізінде.
8.2.Педагогикалық қарым-қатынастағы пантомимика мен пластика. Зиянды
әдеттер.
8.3. Мұғалімнің сыртқы киім мәдениеті.
Пайдаланылған әдебиеттер:
Бақылау сұрақтары:
1 ... ... ... ... ... ... ..
2 ... ... ... ... ... ... .
3 ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
9-лекция. Тақырыбы: Т9. Педагогтардың сөзі тәрбиелік ықпал ету мен
мағлұматтар беру құралы ретінде.
Жоспары: 9.1.Педагог сөзі оның іс-әрекетінің құрылымында. Тіл және сөз.
9.2.Сөз әрекетінің психологиялық құрылымы: мақсаты, мазмұны, формасы.
9.3. Сөз-мұғалім мен оқушылардың тіл табысу құралы.
9.4.Педагог сөзінің тиімділігінің әлеуметтік-психологиялық факторлары.
9.5.Сөз мәдениеті мәдениеті, оның элементтері. Мұғалім сөзінің логикасы.
Сөз сөйлеу құралдары. Сөз, сөйлеу техникалары: дем алу, дауыс, дикция,
ырғақ.
Лекция мақсаты: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ..
Лекция мәтіні (қысқаша): 9.1.Педагог сөзі оның іс-әрекетінің
құрылымында. Тіл және сөз.
9.2.Сөз әрекетінің психологиялық құрылымы: мақсаты, мазмұны, формасы.
9.3. Сөз-мұғалім мен оқушылардың тіл табысу құралы.
9.4.Педагог сөзінің тиімділігінің әлеуметтік-психологиялық факторлары.
9.5.Сөз мәдениеті мәдениеті, оның элементтері. Мұғалім сөзінің логикасы.
Сөз сөйлеу құралдары. Сөз, сөйлеу техникалары: дем алу, дауыс, дикция,
ырғақ.
Пайдаланылған әдебиеттер:
Бақылау сұрақтары:
1 ... ... ... ... ... ... ..
2 ... ... ... ... ... ... .
3 ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
10-лекция. Тақырыбы: Т10. Кәсіптік шеберліктің құрамдас бөлігі
педагогикалық қарым-қатынас.
.
Жоспары: 10.1.Педагогикалық қарым-қатынастың мәні.
10.2. Педагог пен тәрбиеленуші арасындағы кәсіби қарым-қатынас.
10.2.Қарым-қатынас педагогиканың негізі жөніндегі ұғым.
10.3.Қарым-қатынас құрылымы мен функциялары.
10.4.Қарым-қатынас стилі және педагогикалық жетекші стилі
Лекция мақсаты: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ..
Лекция мәтіні (қысқаша): 10.1.Педагогикалық қарым-қатынастың мәні.
10.2. Педагог пен тәрбиеленуші арасындағы кәсіби қарым-қатынас.
10.2.Қарым-қатынас педагогиканың негізі жөніндегі ұғым.
10.3.Қарым-қатынас құрылымы мен функциялары.
10.4.Қарым-қатынас стилі және педагогикалық жетекші стилі
Пайдаланылған әдебиеттер:
Бақылау сұрақтары:
1 ... ... ... ... ... ... ..
2 ... ... ... ... ... ... .
3 ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
11-лекция. Тақырыбы: Т11. Педагогикалық қарым-қатынастың қажетті
элементі педагогикалық этика мен такт.
Жоспары: 11.1.Педагогикалық қатынас және оның мұғалімнің кәсіби
қызметіндегі орны.
11.2.Педагогикалық қарым-қатынастың қажетті элементі педагогикалық этика
мен такт.
11.3.Педагогикалық әдептілігін меңгеру шарттары.
11.4.Сендіре білу - тіл табысудың негізгі әдісі ретінде.
Лекция мақсаты: Студенттерге ұстаздық әдеп, тіл табысу әдептілігін
меңгерту.
Лекция мәтіні (қысқаша): 11.1.Педагогикалық қатынас және оның
мұғалімнің кәсіби қызметіндегі орны.
Адам қоғамнан тыс өмір сүре алмайды. Өйткені оның психикасы тек
айналасындағылармен қарым-қатынас жасау процесінде ғана қалыптасады,
қоғамдық тәрбие арқылы адам белгілі мазмұнға ие болады. Адам санасының
дамуы қоғамның дамуымен байланысты. Қоғамнан тыс адам өмірі болуы мүмкін
емес.
Кез келген адам дүниеге келісімен екінші бір адаммен қарым-қатынасқа
түсуді қажетсінеді. Мәселен, нәрестенің анасымен тілдесу қажетін
қанағаттандырмау біртіндеп оның қасаң сезімді, мейірімсіз болып өсуіне
кішкентайынан айналасына әкеліп соқтыратыны байқалып жүр. Сөйтіп
басқалармен қарым-қатынасқа түсу қай жастағыларға болмасын оған киім-кешек,
баспана, ұйқы, демалу қандай қажет болса, айналадағы жұртпен араласып,
дұрыс қарым-қатынас жасай білу де сондай қажет. Мәселен,адамды қамап
басқалармен араластырмай ұстау жазаның ең ауыр түрі екендігіне шүбә
келтіруге болмайды. Өзгелермен қарым-қатынас жасау, бұл тіршілікке аса
маңызды ақпарат алмасу деген сөз. Адам қарым-қатынас арқылы айналасындағы
дүние жайлы мәлімет ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz