Педагогикалық-психологиялық диагностикалау

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Қазақстан Республиасының Білім және ғылым министрлігі

Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

Тенлибаева Еркенұр

Педагогикалық-психологиялық диагностикалау тұлғаны зерттеудің негізі

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

5В010300 - мамандығы -«Педагогика-психология»

Түркістан 2014

Қазақстан Республиасының Білім және ғылым министрлігі

Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

Тарих-педагогика факультеті

Жалпы психология кафедрасы

«Қорғауға жіберілді»

кафедра меңгерушісі

п. ғ. д., профессорТорыбаева Ж. З.

«___» 2014ж

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Педагогикалық-психологиялық диагностикалау тұлғаны зерттеудің негізі

5В010300 - мамандығы -«Педагогика-психология»

Орындаған: Тенлибаева Е. С.

Ғылыми жетекшісі,

п. ғ. д., профессор: Оспанова Б. А.

Түркістан 2014

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . .

МАЗМҰНЫКІРІСПЕ . . .: 1БӨЛІМ. ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ДИАГНОС-ТИКАНЫҢ ҒЫЛЫМИ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

МАЗМҰНЫКІРІСПЕ . . .: 1. 1 Психологиялық диагностика ұғымы және оның ғылыми әдебиеттердегі көрінісі . . .

МАЗМҰНЫКІРІСПЕ . . .: 1. 2 Психологиялық диагностика принциптері мен оның тәжірибе жүзіндегі негізгі мәселелері . . .

МАЗМҰНЫКІРІСПЕ . . .: 1. 3 Психодиагностика әдістері және оның классификациясы . . .

МАЗМҰНЫКІРІСПЕ . . .:

МАЗМҰНЫКІРІСПЕ . . .: 2 БӨЛІМ. ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ДИАГНОС-ТИКАНЫҢ ЗЕРТТЕЛІНУІНІҢ ЭКСПЕРИМЕНТАЛДЫҚ НЕГІЗІ

МАЗМҰНЫКІРІСПЕ . . .: 2. 1 Оқушылардың жекелік қасиеттерін зерттеу әдістемелерін пайдалану ерекшеліктер . . .

МАЗМҰНЫКІРІСПЕ . . .: 2. 2 Оқушылардың таным процестерін диагностикалау әдістемелерін пайдалану . . .

МАЗМҰНЫКІРІСПЕ . . .:

МАЗМҰНЫКІРІСПЕ . . .: ҚОРЫТЫНДЫ . . .

МАЗМҰНЫКІРІСПЕ . . .: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . .

МАЗМҰНЫКІРІСПЕ . . .: ҚОСЫМШАЛАР . . .

МАЗМҰНЫКІРІСПЕ . . .:

КІРІСПЕ

Қазіргі заман психодиагностиканың тарихы ХІХ ғасырдың І-ші жартысынан басталады, яғни сол уақыттан бастап, ең алдымен психологиялық білімнің дамуының клиникалық кезеңі басталды. Бұл кезең адам туралы психологиялық эмпирикалық білімді талдауда және оны қолдануда шешуші рольді дәрігерлердің орындауымен сипатталады. Ал бұған дейін мұнымен негізінен философтар мен жазушылар шұғылданған. Дәрігерлерді емделуі қиын аурулар және аурудың неден пайда болғандығы туралы, сондай-ақ сол жылдары әлемнің дамыған елдерінде етек алған жан күйзелістерінен болатын аурулар және невроз себептері қатты қызықтырды.

Психиатр дәрігерлер Европа клиникаларында ауруға жүйелі түрде бақылау жүргізе бастайды және өз бақылау нәтижелерін талдап жазып отырды. Бұл уақытта психодиагностика әдісінің бақылау, сұрау, құжаттарды талдау сияқты әдістері жүзеге асады. Бірақ бұл жылдары психодиагностика тұтастай толық құрылды деп айта алмаймыз. ¤йткені, мұнда тек дәрігерлердің бір ауру түрін ғана бақылауы және бірдей әдіспен қорытындылануы, олардың зерттеу нәтижелері дәрігерлердің көзқарастары, ой қорытындылары бойынша ғана жасалады. Бұл кезеңде психодиагностика әдістері тек сапалық жағынан ғана сипатталатынын көрсетеді.

Психодиагностика әдістемелері сандық көрсеткіштерін алу түрі ХІХ ғ ІІ жартысында жүзеге аса бастады. Осы жылдары атақты неміс психологы Вундтың жетекшілігімен әлемде алғаш рет тәжірибелік психология лабораториясы ашылды. Мұнда психодиагностикалау мақсаттар әр түрлі құралдар мен жабдықтар қолдана бастады. «Диагностика» оқыту тәжірибесіндегі «білім, білік, дағды, іскерлікті тексеру» ұғымын қамтығанымен, одан мазмұны, мақсаты жағынан ауқымды. Білім, білік, дағдыны іскерлікті тексеру тек нәтижені, фактіні ғана көрсетеді.

Ал, диагностика бақылау, тексеру, бағалау, статистикалық мәліметтерге талдау, оның даму бағытын айқындау, дидактикалық үрдісті жобалау, яғни педагогикалық жүйенің тұтастығын қамтамасыз ету қызметін атқарады.

Диагностика үрдісінде оқытудың нәтижесі ғана анықталып қоймай, сол нәтижеге жетудің жолдары мен амалдары талданылады. Осы қойылған міндеттерді шешу мақсатында біз, тақырыбымызды «Педагогикалық-психологиялық диагностикалау тұлғаны зерттеудің негізі» деп алдық .

Зерттеудің мақсаты: Тұлғаны зерттеу мақсатында педагогикалық-педагогикалық диагностика ұғымдарын теориялық түрде негіздеу;

Зерттеу нысаны: Орта мектептегі оқу үдерісі.

Зерттеу міндеттері:

педагогикалық - психологиялық диагностиканы теориялық тұрғыда негіздеу;
педагогикалық - психологиялық диагностика ұғымына сипаттама беру;

Диплом жұмысы екі бөлімнен, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.

І БӨЛІМ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ДИАГ-НОСТИКАНЫҢ ҒЫЛЫМИ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Психологиялық диагностика ұғымы және оның ғылыми әдебиет-тердегі көрінісі

Елбасы Н. Ә. Назарбаев өзінің «Қазақстан-2050» стратегиялық бағдарламасында: «Біз жастарымыз бағыт алып, бой түзеуге тиіс өз заманымыздың жаңа қаһармандарын көрсету және жасауымыз керек. Сондай-ақ, біз өзіміздің ұлттық мәдениетіміз бен дәстүрлерімізді осы әралуандылығымен және ұлылығымен қосып қорғауымыз керек, мәдени игілігімізді бөлшектеп болса да жинастыруымыз керек», - деген болатын[1] .

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың жылсайынғы Қазақстан халқына жолдауында көптілді оқытудың маңыздылығы атап көрсетілген, себебі «еліміздің басты құндылығы көпұлттылық және көптілділік болып табылады».

Психологиялық диагностика психологияның бір саласы, ол теориялық пән бола тұра бір уақытта адамның психикалық дамуының диагнозын зерттейді. Психологиялық диагностка туралы өзара мәдени айырмашылықтарға тоқталып өтсек: онда, американдықтар диагностика көзін адамдарға және олардың мәселерін шешуге көмек беретін процесс ретінде қарастырады. Ол үшін, бұны құрайтын төрт процесті бөліп көрсетеді:

- ақпаратты (информацияны) жинақтау;

- ақпаратты қорытындылау (интерпретациялау) ;

- ақпаратты жалпылау;

- мәселені шешу мүмкіндігі;

Неміс әдебиеттерінде психологиялық диагностика ғылыми пән ретінде, өлшеу процедураларын индивидті, топты, мекемені, ситацияны немесе обьектіні сипаттайтын бағалау үшін қолданылады. Информацияның мұндай түрі қорытынды немесе нұсқау формасында беріледі.

Нидерландта, психологиялық дигностика инвидтің өмірінің жағымды өзгеруіне мүмкіндік туғызуға бағытталған, теориялық бағдары және эмпирикалық зерттеулердің тұтастай бірлік мәнге ие болатын, қабылданған шешім процесі ретінде қарастырады[2] .

«Психологиялық диагностика» терминін алғаш рет ХХ ғ. 20 жылдарында пйда болып алғашқыда медициналық ғылымда (психиатрияда: Г. Роршах «Психологиялық диагностика», 1921 ж), содан кейінен инвидтің немесе кіші топтың психологиялық түсінік ретінде қолдана бастады.

"Психодиагностика" сөзі "психологиялық диагноз қою" деген сөзбен бірдей сияқты немесе адамның жалпы психологиялық жағдайын немесе қандай да бір психологиялық қасиеттерін жеке қарастырып, квалификациялық шешім қабылдау.

"Психодиагностика" сөзінің психологияда екі түрлі мағынасы бар. Оның бірі - практикада қолданатын әртүрлі психодиагностика әдістеріне қатысты арнайы психологиялық білім аймағын көрсетеді, яғни " психодиагностика" ғылым ретінде түсіндіріледі және ол мынандай сұрақтарды қарастырады:

Психологиялық құбылыстардың табиғаты қандай және оның принциптік мүмкіндіктерінің ғылыми бағасы қандай?
Қазіргі уақытта психологиялық құбылыстардың танымдық және сапалық қағидаларының жалпы ғылыми негізделуі қалай қойылуда?
Қазіргі кездегі қолданылып жүрген психодиагностика әдістері жалпы ғылыми методологиялық талаптарға қаншалықты сай келеді?
Психодиагностиканың әр түрлі құралдарына қойылатын әдістемелік талаптар қандай?
Практикалық психодиагностиканың нәтижесінің нақтылығы, талаптары, психодиагностика жүргізу шарттары, нәтижесін өңдеу құралдары мен интерпретация әдістерінің негізделуі қандай?
Психодиагностика әдістерінің, соның ішінде тесттің ғылымилығын тексерудің негізгі процедуралары қандай?

Психодиагностика сөзінің екінші мағынасы психологиялық диагноз қоюдағы психолог әрекетінің спецификалық ортасын көрсетеді. Бұл жерде теориялық мәселелерден гөрі, психодиагностика жүргізген мекемеге қатысты практикалық сұрақтар шешіледі, яғни мынандай мәселелерді қарастырады:

Психологқа кәсіби талаптардың қойылуы
¤з жұмысын табысты орындау үшін психолог меңгеруі тиіс білімдер, ептілік пен дағдыларды анықтау
Психологтың психодиагностика әдістерін кәсіби және табысты меңгергені туралы кепілдеме ретінде практикалық жағдайда қысқаша түсіндірме беру
Психологтың психодиагностика саласындағы біліктілігінің бағасы жайлы

Теориялық және практикалық екі сұрақтар кешені де бір-бірімен өте тығыз байланысты. Бұл салада жоғары квалификацияланған маман болу үшін психолог психодиагностиканың ғылыми және практикалық негіздерін өте жақсы меңгеруі қажет.

Психодиагностика психологтың әр түрлі әрекет кезеңінде қолданылады, яғни автор немесе қатысушы ретінде қолданбалы психологиялық - педагогикалық эксперимент жүргізгенде, психоконсультациялық жұмыстарда, психокоррекциямен айналысқанда.

Бірақ көбінесе практик психологтың жұмысында психодиагностика саласы өзінше дербес әрекет ретінде қалыптасқан. Оның мақсаты - психологиялық диагноз қою, яғни адамның психологиялық жағдайының бағасын анықтау болып табылады.

Кез-келген психологиялық - педагогикалық ғылыми эксперименттегі психодиагностиканың дәлдігі психологиялық қасиеттерді бағалаудағы біліктілікке байланысты болып келеді.

Психологиялық кеңес берумен шұғылданатын маман келешекте қандай да бір кеңес бермес бұрын клиентті толғандыратын психологиялық проблеманың мәнін бағалап, дұрыс диагноз қою керек. Ол үшін психолог психодиагностика әдістерін жүргізуді меңгеріп, нәтижесін өңдеуді, интерпретациясын жасауды кәсіби біліктілікпен жүзеге асыра білуі керек. сонымен қатар, психологтың жұмыс саласының негізгі бір түрі - психокоррекцияның да психодиагностикасыз жүзеге асуы қиын. Себебі психолог тұзету жұмыстарының бағдарламасын жасау үшін және клиенттің өзі де өзіне қолданылатын психокоррекция әдістерінің неге негізделгенін, оның тиімділігін сезінуі керек.

Психодиагностика ғылыми және практикалық психологияның осы айтылған аймақтарынан басқа да салаларында кеңінен қолданылады. Мысалы, медициналық психологияда, патопсихологияда, ьинженерлік психологияда, еңбек психологиясында, бір сөзбен айтқанда адамның психологиялық қасиеттерінің даму дәрежесі туралы нақты білімді қажет ететін барлық салаларда сұраныс тауып отыр.

Барлық айтылған жағдайларда ғылыми және практикалық психодиагностика мынандай мәселерді шешеді:

адамның психологиялық қасиеттерін, мінез ерекшеліктерін анықтау
сол айтылған қасиеттердің даму дәрежесін сандық және сапалық көрсеткіштермен нақтылау
қажет болған жағдайда диагностикаланған адамның психологиялық және құлықтық ерекшеліктерін суреттеу, хаттау
әртүрлі адамдардың зерттелінген қасиеттерінің даму дәрежесін бір-бірімен салыстыру

Зерттеу жүргізілген кезде практикалық психодиагностиканың осы төрт түрлі міндеті жеке-жеке немесе кешенді түрде қарастырылады. Көптеген жағдайларда сапалық сипаттаудан гөрі, сандық талдауды меңгеру қажет болады. Бұл математика элементтері, математикалық статистиканың көмегімен жүзеге асады.

Сонымен қорыта келгенде, психодиагностика психологтың кәсіби іс-әрекетіндегі арнайы дайындықты қажет ететін күрделі жұмыс түрі. Кәсіби психологтың жұмысында психодиагностика ерекше маманданған сала ретінде қарастырылады, себебі психолог-диагност меңгеруі тиіс білім, икемділік, дағдылар жиынтығы соншалықты ауқымды және соншалықты күрделі екендігі ақиқат.

Психодиагнастика - тұлғаның немесе топтың психологиялық даму деңгейінің жағдайын, қасиетін нақты бағалауға арналған теориялық, методологиялық әдістердің ортасы деуге болады. Психодиагностиканың обьектісі ретінде психология зерттейтін барлық құбылыстар қарастырылады, яғни адамның түйсінуінен бастап, күрделі тұлғалық және өзара тұлға аралық қарым-қатынаста туындайтын күрделі әлеуметтік психикалық процестерге дейін.

Тұлғаның немесе топтың психикалық даму деңгейінің бағасын практикада анықтау үшін мынандай мәселелерді шешу керек:

1. Қасиеттің сәйкес даму деңгейін анықтау.

2. Оның даму динамикасын және белгілі бір уақыт аралығындағы өзгеруін анықтау.

3. Тұлғаның немесе топтың мінез-құлқындағы және психологиясындағы нақты өзгерістерді.

4. Тұлға қасиеттерін дамыту перспективасын анықтау.

5. Келесі дифференционалды зерттеу жұмыстары үшін зерттелінуші адамдарды немесе топты категорияларға бөлу.

6. Тұлғаның немесе топтың тапсырманы орындауға жарамдылығын анықтау, мысалы адамның өз қызметтік міндеттерін атқаруға кәсіби даярлығын.

7. Тұлғаның немесе топтың психологиясы мен мінез-құлқы психокоррекция жұмыстарын жүргізу мақсатындағы кейбір медициналық немесе әлеуметтік нормаларға сәйкес келу, келмеуін анықтау.

8. Тұлға немесе топ үшін өмір жолын таңдауда (мамандық, некелік жолдасын, т. б. ) және өз білімін жетілдіруде ұсыныстар жасау.

Осы айтылған мәселелер психодиагностика үшін жалпылау болып табылады. Осылардың көпшілігі мектеп жасына дейінгі мекемелерде және мектептерде әртүрлі жас баламен жүргізілетін жұмыстар арқылы шешілу керек.

Психодиагностика көбінесе былай түсіндіреді:

баланың бір айлығынан бастап мектеп бітіргенге дейінгі жас ерекшілік психолгиясының даму динамикасын (танымдық, интеллектуалдылық, тұлғалық және тұлғааралық) зерттеу. Ол үшін әрбір баланың жылдық немесе айлық даму көрсеткіштері жазылған психодиагностикалық картасы жасалу керек.
Әрбір баланың психологиялық және құлықтық дамуының өзіндік ерекшеліктерін анықтау, оның орташа стандартты нормадан ауытқуын, жағымды жағына қарай ма?(жедел дамуын), әлде теріс қарай ма?(баяу даму)
Балаларға білім беру мен тәрбиелеудегі жетістіктерді анықтау мақсатында жүргізілетін психологиялық қызмет көрсететін педагогикалық эксперименттер және осының негізінде берілетін ұсыныстар.
Өз уақытында дұрыс бағыт беру үшін, сондай-ақ ғылыми негізделген профконсультатциялық және мамандыққа бағдарлау жұмыстарын жүргізу мақсатында баланың дарындылығын, икемділігін, қабілеттілігін, бейімділігін анықтау.
Мұғалімдер мен ата-аналар үшін пайдалы болатын, сол балаға тиімді болатын оқыту мен тәрбиелеу әдістерін таңдау және баланың психологиялық жағдайы туралы әртүрлі информациялар алу.

Білім беру жүйесіндегі мекемелерде балалардың психодиагностикасымен жоғары оқу орнының психология факультетін бітірген, кәсіби даярланған практик-психолог немесе «практикалық психология» мамандығы бойынша қайта даярлаудан өткен мамандар айналысады. Осыншама мәселені қамту және дұрыс психодиагностикалау үшін практик-психологтың кәсіби біліктілігі жоғары болуы керек.

Психодиагностикалық жұмыс барысында жеке тұлғаның психологиялық даму ерекшеліктерін анықтауға арналған психодиагностика әдістері кеңінен қолданылады. Оларға жалпылама шолу жасап өтетін болсақ, мысалы ақыл-ой дамуын диагностикалау, танымдық процестердің дамуын диагностикалау, жалпы қабілеттер, тұлғаның құндылық мотивациялық мінезі, қарым-қатынас диагностикасы, т. б.

Психодиагностика әдістерінің сандық көрсеткіштерін алу түрі ХІХ ғасырдың ІІ-ші жартысында жүзеге аса бастады. Осы жылдары атақты неміс психологы В. Вундтың жетекшілігімен әлемде алғаш рет тәжірибелік лаборатория ашылды. Мұнда психодиагностикалау мақсаттарында әр түрлі құралдар мен жабдықтар қолданыла бастады. Психологиялық және физикалық құбылыстың өзара сандық байланысын көрсететін “негізгі психофизикалық заңдылықтың” ашылуы сәйкес келіп, ол сандық психодиагностикада әдістерінің тезірек қалыптасуына үлес қосты. Негізгі психофизикалық заңдылық психологиялық құбылыстарды өлшеудің мүмкіндіктерін ашты және бұл ашылу түйсікті өлшеуге арналған шкаланың пайда болуына әкелді.

Осыған сәйкес ХІХ ғасыр соңына дейін психодиагностика негізінен адамның түйсіну дәрежесін өлшеумен ғана шектеліп отырды. Негізгі психологиялық процестерге қатысты адамның қасиеттері мен жағдайын зерттеуге арналған психодиагностика әдістерінің түрлері ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басында қалыптасып дами бастады. Осы кезде өте белсенді түрде және психолог мамандардың қатысуынсыз “ықтималдылық теориясы”, “математикалық статистикалық бағалаулар” психодиагнос-тиканың ғылыми сандық әдістемелеріне араласып кетті. Бірақ математикалық статистика әдісін психологиядан бұрын математика, биология, экономика, медицина т. б. ғылымдар пайдаланып келді.

Ең бірінші арнайы психометриялық мекеме Англияда ағылшынның ұлы психологы Гальтонның басшылығымен құрылды. Ол 1814 жылы адам қабілеті көрсеткішінің статистикалық мәліметтерін алуға арналған антропометрикалық лаборатория ашты. ¤здерінің қабілетін анықтау үшін осы лабораториялық зерттеуге он мың шамасында адамдар келді.

Статистиканы психологияда қолдануды ұсынған Гальтон еді. Ол бірлесіп жұмыс жасау үшін Пирсон, Фишер сияқты математик ғалымдарды шақырды. Спирменнің 1904 жылы “Объективті анықталған және өлшенген жалпы интеллект” деген еңбегі жараыққа шықты.

Г. Айзенг пен Р. Кеттел тұлғалық қасиеттерді зерттеу үшін факторлық анализді пайдаланды. 1905-1907 жылдары француз ғалымы А. Биненің статистикаға негізделген интеллект тестісі жарыққа шықты. Ол француз ғалымы Т. Симонмен бірге осы тестті аяқтап, нәтижесінде өмірге Бине-Симон тестісі келді.

XX ғасырдың 80-90 жылдары В. И. Каган, В. М. Максимова, И. П. Подласый, П. И. Пидкасистый еңбектерінде дәстүрлі «білім дағды, іскерлікті тексеру» ұғымымен қатар «диагностика» термині қолданыла бастады [3] .

Білім сапасын диагностикалау - білім беру үрдісінің маңызды бір компоненті. Оның мақсаты - дидактикалық үрдістің нақты нәтижесін анықтау, бағалау және оған талдау жасау, түзету, оқыту әдістемесінің тиімділігін айқындау. Оның нысаны - адамның саналы бақылауында болатын жүйе. Оқытушының диагностикалық әрекеті оның кәсіби мамандығымен тікелей байланысты. Педагогикалық диагностика, біріншіден, жекелей оқыту үрдісінің тиімділігін арттыру, екіншіден, оқытудың нәтижесін дұрыс анықтауды ұйымдастыру, үшіншіден, оқушыны мамандық таңдауға бағыттауда қолданылады. Осындай нәтижеге жету арқылы, бір жағынан, жеке адамның үлгерімін жақсартудың алғышарттары жасалады, екінші жағынан оқу үрдісін, таным әрекетін жоспарлы жүргізудің жолдары айқындалады.

«Диагностика» оқыту тәжірибесіндегі «білім, білік, дағды, іскерлікті тексеру» ұғымын қамтығанымен, одан мазмұны, мақсаты жағынан ауқымды. Білім, білік, дағдыны іскерлікті тексеру тек нәтижені, фактіні ғана көрсетеді[4] .

Диагностика үрдісінде оқытудың нәтижесі ғана анықталып қоймай, сол нәтижеге жетудің жолдары мен амалдары талданылады. Олай болатын болса, білім жүйесіндегі өзгеріс, яғни 12-жылдық білім жүйесіне көшу, біздің алдымызға келелі міндеттерді қойып, сол міндеттерді шешудің жолын қарастыруды талап етеді.

Қазiргi уақытта “үйрену үшiн бағалау (тестiлеу) ” ұғымы бұрынғы “ нәтижелердi өлшеу үшiн бағалау (тестiлеу) ” ұғымын алмастырып отыр.

Нәтижеге бағдарланған бiлiм беру жағдайындағы “бiлiм нәтижелерi” күтiлетiн нәтижелер ретiнде қарастырылатын мақсаттар жүйесi екенi белгiлi. Бұл мақсаттар мемлекеттiк деңгейдегi (базалық компетенциялар), бiлiм салалары деңгейiндегi (түйiндi компетенттiлiктер) және пәндiк деңгейдегi оқу жетiстiктерi (пәндiк компетенттiлiктер) . Осы жағдайда бiлiм, бiлiк және дағдыларды әртүрлi жағдайда кешендi қолданудың табыстылығы өлшенедi, әрбiр күтiлетiн нәтижелер негiзiнде оқушылардың оқу жетiстiктерi бағаланады.

Оқушылардың бiлiмi мен бiлiктерiн бақылаудың, тексерудiң, бағалаудың отандық және шетелдiк дидактикада нақты анықтамалары жоқ. Мұның iшiнде бақылау оқушылардың бiлiмi мен бiлiктерiн өлшеу мен бағалау тұрғысында оқыту процесiнiң құрамдас бөлiгi ретiндегi жалпы ұғым. Оның негiзгi функциялары:

- оқу мақсатына жету дәрежесi жөнiнде объективтi ақпарат алу;

- оқушылардың даму деңгейiн айқындау;

- оқушылар мен мұғалiм арасындағы керi байланысты қамтамасыз ету;

- оқу материалын игертуде кеткен кемшiлiктердi өз уақытында айқындау.

Көптеген еуропалық елдерде және АҚШ-та соңғы жылдары бақылаудың дидактикалық қызметiне мына параметрлердi енгiзу тенденциялары байқалуда:

- қоршаған өмiрдегi әртүрлi проблемаларды шешеуге дайындығы, өмiрлiк проблемаларды тұжырымдауға өз бiлiмi мен тәжiрибесiн бағыттау бiлiктiлiгiнiң қалыптасуы, ол проблеманы шешу жолдарын анықтау және жоспарлау жөнiнде объективтi ақпарат алу;

- қажеттi тұлғалық сапаларды қалыптасуының деңгейiн айқындау.

Тексеру мақсаты - оқушылардың оқытылуының деңгейi мен сапасын және олардың еңбектерiнiң көлемiн анықтау. Тексерудiң негiзгi қызметi - бiлiмдi айқындау және өлшеу.

Шетел педагогикасында тексеру әдiстерiнiң iшiнде ең көп тарағандары: бақылау, тестiлеу (жетiстiктер тестiлерi), практикалық жұмыс; жазбаша тексеру ауызша тексеруге қарағанда өте үнемдi, объективтi және тиiмдi болып саналады. Ауызша тексеруге қарсы шығушылар:

- өзi шектеулi уақыттың тиiмсiз пайдаланылуы (тек екi-үш оқушыдан ғана сұрауға мүмкiндiк туады, ал басқа оқушылар бос отыруы мүмкiн) ;

- эмоциялық күш тиiмсiз шығындалады (әлi сұралмаған оқушылар күтуден әбден шаршайды) ;

- мұнда тек адам жадысысына ғана сүйенуге болады, белсендiлiк пен шығармашылық танытуға мүмкiндiк бола бермейдi;

- барынша жоғары реттегi ойлау дағдыларын тексеруге мұғалiм бiлiктiлiгiнiң жетiспеушiлiгi;

- оқушының ойлау әрекетiне қысымдылықтың жасалуы;

- педагогикалық субъективизмнiң орын алуы сияқты аргументтер келтiредi.

Оқу үлгерiмiн диагностикалау мен бақылаудың маңызды принциптерi: объективтiлiк, жүйелiлiк және көрнекiлiк.

Объективтiлiк: белгiленген критерийлерге сәйкес бiлiм, бiлiктi бақылау; бақылау әдiстерi мен құралдарына және диагностикалаушы педагогтардың қатынасына тәуелсiз қойылған бағалардың бiр-бiрiне сәйкес келуi.

Жүйелiлiк: бiлiмнiң оқушының қаьбылдауынан бастап оны практикада қолдануына дейiн диагностикалануы мен бақылануы.

Көрнекiлiк: бiрдей критерий бойынша сынақтан өткiзу, диагностикалау мен бақылау нәтижелерiн хабарлау, оларды талқылау және талдау.

Бақылау тексеруден бөлек бағалау (процесс ретiнде) мен бағаны (тексеру нәтижесi ретiндегi) қамтиды. Бағалауды анықтауда әртүрлi пiкiрлер мына мәселенiң айналасында топталады: бағалау - үлгерiм сапасының индикаторы ма, әлде қандай да бiр оқыту жүйесiнiң артықшылығы мен кемшiлiгiнiң көрсеткiшi ме? Бағалау критерийi де жеткiлiктi деңгейде жасалмаған.

Мектептiк бағалаудың осындай қарама-қайшылықты сипатын атап өте отырып, шетелдiк педагогтар оны қоюдың негiзгi критерийлерiн айқындады:

- формализмнiң болмауы;

- оқытушылық бағыттылығы;

- дамытушылық бағыттылығы;

- өзiн-өзi тексеруге мүмкiндiк жасауы;

- оқушының өзiне қажеттiлiгi, пайдалылығы және т. б.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.