Психология туралы жалпы түсінік және оның даму жолдары

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
I Кіріспе
Психология туралы жалпы түсінік және оның даму жолдары
II Негізгі бөлім
2.1.Қазіргі кезеңдегі психология жөнінде мәселелер
2.2. Қазіргі кезеңдегі психологияның міндеттері
2.3. Психологияның бүгінгі бағыты
III Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Психология туралы жалпы түсінік және оның даму жолдары

Адамның ішкі жан дүниесін, оның сырттай болмыспен өзара ықпалдастық
байланыстарының жалпы заңдылықтарын зерттеумен арнайы ғылым – психология .
Пән атының өзі де грек тілінен аударғанда психология – жан туралы
ғылым дегенді аіғартады. Кең тараған түсініктерге жүгінсек, алғашқы
психологиялық көзқарастар діни ұғымдарға байланысты дүниеге келген. Шынында
да, ғылым тарихы көрсеткендей, ежелгі грек философтарының алғашқы
тұжырымдары адамды практикалық тану негізінде бастау білімдерін жинақтаған,
жаңадан қалыптасып келе жатқан ғылыми ой- пікір бағыттарының жалпы дүние,
соның ішінде жан жөніндегі діни-мифологиялық көзқарастарға қарсы күресінде
дамуын тапты.
Психология ерте заманнан бері келе жатқан ғылым, мұның даму тарихына
екі жарым мың жалдай болды. Жан туралы адамдар арасындағы ең алғашқы ұғым
тұрпайы материалистік сипатта болған. Материализмнің ең алғашқы түрі
Грецияның сол кездегі отары, біздің заманымыздан бұрынғы VII ғ. аяғында, VI
ғ. басында пайда болды. Ғалымдар дүние, табиғат жайлы мәселелермен
шұғылданып, ерекше зейін қойып, материалистік, диалектикалық көзқарасты
дамытты. Фолес, Атаксимен және Герклит сияқты ғалымдар дүниенің затты
негізі бар екенін айтты. Фолес жиһад кезіп, көп өмірін теңізде
өткізгендіктен су ішіндегі өсімдіктерді, жәндіктерді зерттеп, сусыз ешбір
тірі жанды нәрсе күн көре алмайды, онсыз дүние жоқ, дүние судан пайда болды
деп ұққан.
Психологияның даму кезеңдерінің негізгі сипаттамасы:
I кезең – психология жан жөніндегі ғылым. Психологияға мұндай анықтама
бұдан екі мың жылдай бұрын берілген. Ежелгі адамзат жан бар деген ұғыммен
өзіне түсініксіз барша өмір құбылыстарын дәлелдеуге тырысқан.
II кезең – психология сана жөніндегі ғылым. XVII ғ. жаратылыстану
ғылымдарының өркендеуімен пайда болды. Адам өзінің ойлау, сезу қабілеттерін
сана категориясымен байланыстырған. Ал сананы зерттеудің негізгі әдісі
адамның өзін- өзі бақылап, одан алған деректеріне баяндаған.
III кезең – психология әрекет- қылық жөнінідегі ғылым XX ғ. пайда
болды. Психология бұл кезеңде өз міндетіне эксперимент жасап, тікелей нақты
көруге мүмкін болғандарды ғана, яғни, адамның мінез- әрекеттерін, сыртқы
әсерге жауап қозғалыстарын зерттеуге алды, бірақ оларға себепші болған
мотивтерді ескеруі қажет деп білмеді.
IV кезең – психология шынайы заңдылықтарды, психика көріністері мен
жетістіктерін зерттеуші ғылым ретінде танылды.
XIX ғ. соңында- XX ғ. басында танымал ғалым Г.Эббингауз психология
жөнінде қысқа да дәл былай деген:Психология тарих алдында ұланғайыр, ал
тарихы өте қысқа. Психика зерттеулерінің тарихы деп отырғаны психологияның
фәлсападан бөлініп, жаратылыстану ғылымдарымен ұштасып, өзінің
эксперименттік зерттеулерін ұйымдастыра бастаған дәуірі. Бұл XIX ғ. кейінгі
ширегі болғанымен, психология бастаулары көз жетпес ғасырлар тереңінде өріс
алды.
XIX ғ. соңы - XX ғ. басында танымал ғалым Г.Эббингауз психология
жөнінде қысқа да дәл былай деген: Психологияның тарих алды ұланғайыр, ал
тарихы өте қысқа. Психика зерттеулерінің тарихы деп отырғанымыз
психологияның пәлсападан бөлініп, жаратылыстану ғылымдарымен ұштасып,
езінің эксперименттік зерттеулерін ұйымдастыра бастаған дәуірі. Бұл XIX ғ.
кейінгі шерегі болғанымен, психология бастаулары көз жетпес ғасырлар
төреңінде өріс алды.
Пән атының өзі де грек тілінен аударуыңда психология - жан
туралы ғылым (психо - "жан", логос -"ғылым") дегенді аңғартады. Кең
тараған түсініктерге жүгінсек, алғашқы психологиялық көзқарастар діни
ұғымдарға байланысты дүниеге келген. Шыныңда да, ғылым тарихы
көрсеткеніндей, ежелгі грек философтариның алғашқы тұжырымдары адамды
практикалық. ғапу иегізінде бастау білімдерін жинақтаған, жаңадан
қалыптасып келе жатқан ғылыми ой-пікір бағыттарыныц жалпы дүние, соның
ішінде - жан жөніндегі діни-мифологиялық таластарға қарсы күресінде дамуын
тапты.
Идеалистік бағыт өкілдері материяға қатысы жоқ ерекше рухани
бастаманың, барын мойындап, психиканың орексті тәнсіз, мәнгі жойылмас
жанның көрінісі деп біледі. Идеализм бастауы адамдардың өз дене құрылымы
мен қызметі жөнінде дұрыс танымы болмаған, психикалық құбылыстарды адам
дүниеге келуімен тәнге еніп, оның өлуімен ұшып кететін жан және рух әрекеті
деп пайда болған. Жанды бастапқыда адамның әр түрлі мүшелерінде жасайтын
ерекше бір жұқа зат не тіршілік иесі деп білген. Діннің пайда болуымен жан
"о дүниемен" байланысты, көрінбейтін әрі мәңгі жасайтын, тәннің
өзгеше бір екінші баламасы - рухтық зат деп танылды. Бар әлемнің бастаушысы
идея, рух, сана, ал материя осылардан туындайды деп есептеген әртүрлі
идеалистік бағыттар қанат жайды. Адам психикасы - рухы өмірдің көрінісі,
сондықтан ол материалдық дүние заңдылықтарына бағынбайды деп
сипаттаған идеализм мен діни догматтар адам жан дүниесін материалистік
тұрғыдан түсіндіруге ұмтылған ғылыми ой-пікірлерді көп ғасыр кейінге ысырьш
тастады.
Жан жөніндегі танымдар қандай құбылыс-өзгерісістерге енгенімен өмірлік
іс-әрекеттің қозғауыш күші - жан деген тұжырымға ешбір шүбе келтіре алмады.
Тек ХҮІІІ ғ. писихология білімінің дамуында Рене Декарт жаңа дәуір есігін
тапы. Ол адамның ішкі мүшелері ғана емес, тіпті дене эфекетінің де жанға
ешқандай қатысы болмайтыны жөнінде пікір айтып, дәлелдеді. Бұл жантану
ғылымының кейінгі желісіне үлкен ықпал жасады. Декарт ғылымға екі
түсінікгі -рефлекс және сана - бірдей енізді.
Дуалистік тағлиматты арқау етіп XIX ғ. Психологиясында
психофизиологиялық параллеяизм атаған идеалистік бағыт кең өріс алды. Бұл
бағыттың мәні: психика және тән қатар, бірақ өз-ара тәуелсіз жасайды.
Мұндай идеалистік көзқарасты дәріптеушілер Вундт, Эббингауз, Спенсер, Рибо,
Джемс, т.б.Шамамен осы дәуірде психология дені жөнінде жаңа түсініктер
қылаң бере бастады. Ойлау, сезу, қалау қабілеттеріне сана атауы беріліп,
психика санамен баламаластырылды. Осыдан жан психологиясы орнына сана
психологиясы жүзеге келді. Бірақ сана көп уақытқа дейін басқа табиғи
процестердің бәрінен оқшауланған ерекше құбылыс ретінде қаралды. Енді
саналық өмір Алла жаратқан ақыл көрінісі немесе сананы құраған қарапайым
элементтері бар субьективтік сезім нәтижесі деп есептелді. Бірақ идеалистік
бағыттағылардың бәрін біріктірген жалпы пікір: психикалық болмыс - бұл
ғылыми талдауға келмейтін, себебін түсіндіру мүмкін емес, тек қана өзіндік
бақылаумен танытатын субъектив дүние екендігі. Мұндай түсінім кең етек
алып, ал бұл бағыттағы идеализм интрошикттік (ішке үңілу) сана тағылымы
атын алды. Осыдан сана өзімен өзі шектеліп, психика объектив болмыс пен
субъектгің өзінен де толышмен ара байланысын үзді.
XIX ғ. екінші жартысында дербес ғылымға айналған психологияның дамуы өз
алдына әртүрлі мақсаттарды белгілеп, әртүрлі зерттеу тәсілдерін қолданған,
бір-бірін ауыстырып отырған теориялар таласында жүрді. XIX ғ. аяғындағы
барша теориялар, XX ғасырдан біршама тағылымдар сананың осы интроспекттік
пси-хологаясы шеңберінде зерттелді. Бұл теориялар бойынша психологиялық
зерттеулердің бәрі қоршаған орта мен адам іс-әрекетіне байланыссыз жан
толғаныстарымен көріністеріне негізделді. Ал сана мен ми арасындағы қатынас
бұл теорияларда дуализм бағытында шешімін тапты.

1 Қазіргі кезеңдегі психология жөнінде мәселелер
1.2 Қазіргі кезеңдегі психологияның міндеттері

Қазіргі кезде психология ғылымы алдында тұрған теориялық және
практикалық міндеттердің сан қилылығына орай үлкен қарқынмен дамуда.
Психологияның негізгі міндеті – психикалық іс - әрекетті оның даму
барысымен байланыстыра зерттеу. Соңғы он жылдықтарда психологиялық
зерттеулер аймағы бірқанша кеңейіп, жаңа ғылыми бағыттар мен салалар
дүниеге келді. Психология ғылымының түсініктер қоры өзгерді, жаңа болжамдар
мен тұжырымдар үздіксіз өрістеуде, психология бұрын кезікпеген эмпирикалық
деректермен толығуда. Б.Ф.Ломовтың Психологияның методологиялық және
теориялық проблемалары атты еңбегінде қазіргі заман ғылымының жағдайын
сипаттай келе, бүгінгі күнде психологияның әдіснамаллық проблемалары мен
оның жалпытеориясын бұдан да былай тереңдетіп зерттеудің қажеттігі күрт
жоғарлайды - деп жазады. Психология зерттейтін құбылыстар әлемі ұланғайыр.
Оның ішіне күрделілігі әр деңгейдейгі адам қалпы мен қасиеттері,
процестері, яғни сезім мүшелеріне әсер етуші объекттің қарапайым жеке
белгілерінен бастап, жеке адам мотивтерінің тайталасы кіреді.
Жантану ғылымы үшін ең маңызды мәселелердің бірі зерттелуші
құбылыстардың мән- мағынасын ашып беру. Осыған байланысты әдіснамалық
мәселелермен туындайды.
Психикалық құбылыстардың мәнін тануда диалектикалық материализм
үлкен роль ойнайды. Б.Ф.Ломов өзінің аталған еңбегінде психология ғылымының
тірек категорияларын, олардың жүйелі өзара байланысын, жалпылығын, сонымен
бірге бұл категориялардың өзіндік дербестікте екенін айқындап берген. Ғалым
психологияның келесі тірек категорияларын атайды: бейнелеу категориясы, іс-
әрекет категориясы, жеке адам категориясы, тіл-қатынас категориясы, сондай-
ақ жалпылық мағынасына орай категория санына жататын түсініктер-
“әлеуметтік” және “биологиялық”. Адамның әлеуеттік және табиғат
қасиеттерінің объектив байланыстарын, оның дамуындағы биологиялық және
әлеуметтік себеп-салдарлық қатынастардан айқындау ғылым міндеттерінің ең
бір қиыны.
Алғашқы он жылдықтарда психологияның теориялық тарапы басымдау болды.
Ал қазіргі кезеңде оның қоғамдағы ролі көп өзгеріске ұшырады. Ол енді білім
жүйесіндегі, өндірістегі, мемлекеттік басқару, медицина, спорт және т.б.
кәсібі практикалық қызметтің ерекше саласына айналып барады. Психология
ғылымының практикалық міндеттерді шешуге араласуынан оның теориясының даму
жағдайлары да біршама өзгерді. Шешімі психологиялық біліктілікті қажет
еткен міндеттер адамдық фактор маңызының жоғарылауынан қоғам өмірінің барша
тарапында әр қилы формада пайда болды. “Адамдық фактор” дегеніміз әрбір
азамат тұлғаға тән болып, олардың нақты іс-әрекетінде көрініс беретін
әлеуметтік-психологиялық, психологиялық және психо-физиологиялық
қасиеттердің кең ауқымы.
Біз бұл жерде осы қоғамдық практиканың психология алдына қойған
талаптарының бәрін талдау міндетін алмай, бала психикасының дамуына
байланысты психологияның маңызын қысқа атап өтпекпіз. Халықты білімдендіру
жүйесінің барша бөліктерінде психологямен сабақтас проблемалар шексіз.
Психикалық құбылыстардың жүйесін түгелімен қарапайым түйсіктен бастап, жеке
адам психикалық қасиеттеріне дейін- оларды басқарушы объектив заңдылықтарды
ашу үшін зерттеу-оқу мен тәрбиенің теориялық негізін, қоғамдық міндеттерін
ұйымдастыру формаларын анықтап белгілеуде орасан маңызға ие.
Психология ғылымының қолданбалық мәнін қоғам түсініп, қабылдауынан
халыққа білім берген мекемелерінде кең психологиялық қызмет тармақтарын
іске қосу идеясы өз қолдауын тапты. Қазіргі күнде бұл қызмет қалыптасып,
дамуда, ол келешекте ғылым мен оның нәтижелерін практикаға ендіруде дәнекер
жуйе болуы кәміл.

1.2 Психологияның ғылымының бүгінгі бағыты

Дағдарыс кезеңдерінде пайда болып, кейін елеулі өзгерістерге кезіккен
айтарлықтай маңызды теориялық бағыттар (необихевиоризм, неофрейдизм,
гештальтпсихология)
бО жылдардың басында өздерінің бұрынғы абыройынан айрыла бастады.
Әрекет-қылық пен психиканы түсіндірудегі теориялық ішкі қайшылықтар олардың
негізгі бастау позицияларын қайта қарастыруды талап етті. Бұл
дағдарыстардың аса бір мәнді себебі - экспериментальды зерттеулер мен
теориялар сатасында жаңа өнімді көзқарас, бағыттардың туындауынан болды:
танымдық іс-әрекет зерттеулері аймағында когнитивтік психология, гуманистік
психология, ми жөніндегі ғылымдар шеңберінде адам санасын зерттеуге орай -
нейро-физиология, нейроморфологая, нейропсихология, қанат жайған және бір
бағыт - бұл адам психологиясы еді.
Осы ғылыми-теориялық бағыттардың қысқаша сипаттамасына тоқталайық.
Қазіргі заман психологиясының аса маңызды артықшылығын танытқан ғылыми
ағым когнитивтік психологая боллы 60-жылдардың аяғында АҚШ-та бұл бағыт
бихевиористердің әрекет-қылық талдауында психологиялық элементтерді елемеуі
мен танымдық дамуды ескермеуіне қарсылық білдірумен ғылым сахнасына
келген еді.
Согнитивгік психология необихевиористер зерттеулерідің нәтижесінде
пайда болып белсенді мағлұмат жинау мен ақпарат өндеуші адам организмі
жүйелі құрылым деген танымды әрі жалғастырды, яғни адам әрқилы ақпараттарға
ықпалды әсер етуге қабілетті: бөтен таңбалар формасына келтіре алады, одан
әрі өндеу үшін өз қажетіне керек акларатты бөліп алады немесе керексіз
мәліметті жүйеден бүтіндей аластайды.'Когаитивтік психологияның көрнекті
өкілдері Брунер, Д. Норман, Л, Фестингер, Ф. Хайдер,У.I

Солардың ішінде ең танымал болғаны есептеу варианты, мұнда танымдық
процестер шектен тыс механистік негізде пси

лсихика сишалдарды
өзгеріске келтіруші тұрақты кабілетке ие тетік күйінде қарастырылады.
Әсіресе таным процесіндегі ішкі когнитивтік құрьлымдар мен ізденуші
организм белсенділігіне аса мән беріледі.
Ресейде отандық психологияның ғылыми негіздері ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.