Муниципалдық тұрғын үй саясаты
Ж О С П А Р
КІРІСПЕ 3
1 ТҰРҒЫН ҮЙ ҚҰРЫЛЫС КЕШЕНІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 5
1.1 Тұрғын үй қатынасын реттеудегі мемлекеттің рөлі
1.2 Тұрғын үй құрылыс кешенін теориялық негіздері 13
2 ТҰРҒЫН ҮЙ ҚҰРЫЛЫСЫ КЕШЕНІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ 17
2.1 Тұрғын үй құрылыс кешенінің қазіргі жағдайы және даму барысын талдау 17
2.2 Тұрғын үй құрылысы кешенін қаржылық дағдарыс жағдайында қалыптастыру және дамыту жолдары 20
ҚОРЫТЫНДЫ 27
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 30
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ 3
1 ТҰРҒЫН ҮЙ ҚҰРЫЛЫС КЕШЕНІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 5
1.1 Тұрғын үй қатынасын реттеудегі мемлекеттің рөлі
1.2 Тұрғын үй құрылыс кешенін теориялық негіздері 13
2 ТҰРҒЫН ҮЙ ҚҰРЫЛЫСЫ КЕШЕНІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ 17
2.1 Тұрғын үй құрылыс кешенінің қазіргі жағдайы және даму барысын талдау 17
2.2 Тұрғын үй құрылысы кешенін қаржылық дағдарыс жағдайында қалыптастыру және дамыту жолдары 20
ҚОРЫТЫНДЫ 27
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 30
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Экономиканың салалық құрылымы мен өндірістік кешендерді басқару тетіктерінің өзгеруі, тұрғын үй құрылыс өнімдерін пайдалану төңірегіндегі қоғамдық көзқарастың өзгеруі және тұрғын үй құрылысы кешеніне байланысты басқа да мәселелердің барлығы мемлекет тарапынан дұрыс реттеуді қажет етеді. Бұл мәселелердің қатарында тұрғын үй құрылысы нысандарын тұрғызуда тиімсіз сәулетті-құрылыс жүйесінің қолданылуын, өндірілген құрылыс материалдары мен қондырғылардың құрылымында тепе-теңдік және пропорциялық сәйкессіздіктің болуын және аймақтарда құрылыс индустриясының кәсіпорындарының тиімсіз орналасуын атап айтуға болады.
Тұрғын үй құрылыс кешеніндегі дағдарыстың шиеленісуіне нарықтық қатынасқа өту барысында, оған белсенді әлуеметтік-экономикалық жүйе ретінде тұжырымдамалық-әдістемелік дайындықтың болмауы да себеп болды. Сонымен қатар, оған объективті себептер де әсер етті. Олардың қатарында: негізгі инвестициялық ағымдардың мемлекеттік саладан, әр түрлі бөлшектелген кәсіпорындарға ауысып өтуіне байланысты, инвестициялық белсенділіктің төмендеуін; мемлекеттік қаржылық қолдаудың қысқаруын; құрылыс саласында әрекет етуші кәсіпорындардың санының өсуін; құрылыстық материал өндіру мен құрылыспен шұғылданатын алаңда жобалық-ізденіс жұмыстарын тиісті сапада қамтамасыз етуге қабілетсіз шағын кәсіпорындардың болуын және меншіктік түрлері бойынша кәсіпорындардың әр түрлілігін бөліп көрсеткен дұрыс.
Қазіргі таңда тұрғын үй құрылыстық кешенде тұрақтылық беталысы қалыптасты. Құрылыс материалдары мен құрылыс қондырғыларының өндірісі және тұрғын үй құрылысының көлемі өсті.
Тұрғын үйге деген қоғамның бүгінгі үміті - қолайлы, әрі ыңғайлы тұрғын үймен тұрғындардың барлық әлеуметтік топтары үшін қол жетімді тұрғын үй нарығын қалыптастыру. Ол үшін, тұрғын үй құрылысында бұрыннан қабылданған мемлекеттік мақсатты бағдарламаларда жасалынған шараларды дамыту үрдісі ойдағыдай және тиімді жалғасын табуы қажет.
Құрылыстық ұйымдардың қызмет етуінің болашаққа дамуына болжам жасау, оларға ұзақ мерзімге бәсекелестік үстемділікті қамтамасыз етеді. Ол, өз кезегінде, тұрғын үй құрылысы нарығындағы тұрақты жағдайдың қалыптасуына, өндірістік қуаттардың оңтайлы жұмыспен қамтылуы мен қажетті тиімділік деңгейіне жетуіне мүмкіндік береді.
Жоғарыда көрсетілген мәселелер таңдалып алынған тақырыптың өзектілігін айқындай түседі.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Құрылыс кешені мәселесін зерттеуге шетел және отандық ғалымдардың көптеген ғылыми және арнайы еңбектері арналған, соның ішінде тұрғын үй құрылысы кешенінің қалыптасуы мен дамуы төңірегіндегі мәселемен шетелдік Н.Баррос, Б.Рено, Р.Страйк және т.б. ғалымдар айналысқан.
Курстық жұмыстың мақсаты және міндеттері. Курстық жұмыстың мақсаты аймақтық тұрғын үй құрылысы кешенін қалыптастыру мен дамытудың теориялық-әдістемелік негіздерін құру және тәжірибелік тұрғыдан негізделген ұсыныстар беру. Мақсатқа сай оның негізгі шешуін табатын міндеттері төменде анықталған:
- құрылыс кешенін қалыптастыру мен дамытудың теориялық және әдістемелік негіздерін анықтау;
- тұрғын үй құрылыстық кешені қызметтерінің тиімділігін бағалаудың көрсеткіштер жүйесін қалыптастыру;
- қаржылық дағдарыстың отандық үй құрылысы кешеніне әсерін анықтау және оның салдарын жою жолдарын ұсыну.
Курстық жұмыстың пәні: тұрғын үй құрылыс кешеніндегі ұйымдар мен түтынушылардың арасындағы экономикалық қатынастар мен жүйелер.
Курстық жұмыстың нысаны болып құрылыс кешені, оған қарасты мердігерлік және мамандандырылған құрылыстық ұйымдар, жобалау, іздену және ғылыми-зерттеу мекемелері және басқа құрылыс саласына мамандандырылған ұйымдар алынды.
Курстық жұмыстың теориялық және әдістемелік негіздері. Курстық жұмыстың теориялық және әдіснамалық базасы күрделі әлеуметтік-экономикалық жүйені дамыту параметрлерінің фундаменталдық тұжырымдамасын, теориялық заңдылықтарын және әдіснамалық үлгісін бейнелейтін отандық және шетел ғалымдардың еңбектерін зерттеу болып табылады.
Курстық жұмыс экономикалық талдау, басқару, экономикалық-математикалық үлгілеудің әдістері мен әдіснамасына сүйенеді. Қойылған зерттеу мәселелерін шешуде келесі әдістер қолданылды: монографиялық, абстрактілік-қисындық, жүйелілік, экономикалық-статистикалық, экономикалық-математикалық және т.б. әдістер.
Зерттеудің ақпараттық базасында статистикалық басқарманың материалдары (соның ішінде Алматы облысы), арнайы құқықтық және нормативтік құжаттар қолданылды.
Зерттеудің тәжірибелік мәні тұрғын үй құрылыстық кешенін қалыптастыру мен дамыту үшін құрылған теориялық-әдістемелік әзірлеме мен ғылыми-тәжірибелік ұсыныстарды пайдалану мүмкіншіліктерінен құралады. Курстық жұмыстағы ұсынылған тұрғын үй құрылыстық ұйымдардың қызметтерін жүйелік талдаудың нақты әдістемесі мен олардың бәсекелік қабілеттілік деңгейін бағалау қабылданатын шешімнің сапасын артыруға, басқару үрдісінің тиімділігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Экономиканың салалық құрылымы мен өндірістік кешендерді басқару тетіктерінің өзгеруі, тұрғын үй құрылыс өнімдерін пайдалану төңірегіндегі қоғамдық көзқарастың өзгеруі және тұрғын үй құрылысы кешеніне байланысты басқа да мәселелердің барлығы мемлекет тарапынан дұрыс реттеуді қажет етеді. Бұл мәселелердің қатарында тұрғын үй құрылысы нысандарын тұрғызуда тиімсіз сәулетті-құрылыс жүйесінің қолданылуын, өндірілген құрылыс материалдары мен қондырғылардың құрылымында тепе-теңдік және пропорциялық сәйкессіздіктің болуын және аймақтарда құрылыс индустриясының кәсіпорындарының тиімсіз орналасуын атап айтуға болады.
Тұрғын үй құрылыс кешеніндегі дағдарыстың шиеленісуіне нарықтық қатынасқа өту барысында, оған белсенді әлуеметтік-экономикалық жүйе ретінде тұжырымдамалық-әдістемелік дайындықтың болмауы да себеп болды. Сонымен қатар, оған объективті себептер де әсер етті. Олардың қатарында: негізгі инвестициялық ағымдардың мемлекеттік саладан, әр түрлі бөлшектелген кәсіпорындарға ауысып өтуіне байланысты, инвестициялық белсенділіктің төмендеуін; мемлекеттік қаржылық қолдаудың қысқаруын; құрылыс саласында әрекет етуші кәсіпорындардың санының өсуін; құрылыстық материал өндіру мен құрылыспен шұғылданатын алаңда жобалық-ізденіс жұмыстарын тиісті сапада қамтамасыз етуге қабілетсіз шағын кәсіпорындардың болуын және меншіктік түрлері бойынша кәсіпорындардың әр түрлілігін бөліп көрсеткен дұрыс.
Қазіргі таңда тұрғын үй құрылыстық кешенде тұрақтылық беталысы қалыптасты. Құрылыс материалдары мен құрылыс қондырғыларының өндірісі және тұрғын үй құрылысының көлемі өсті.
Тұрғын үйге деген қоғамның бүгінгі үміті - қолайлы, әрі ыңғайлы тұрғын үймен тұрғындардың барлық әлеуметтік топтары үшін қол жетімді тұрғын үй нарығын қалыптастыру. Ол үшін, тұрғын үй құрылысында бұрыннан қабылданған мемлекеттік мақсатты бағдарламаларда жасалынған шараларды дамыту үрдісі ойдағыдай және тиімді жалғасын табуы қажет.
Құрылыстық ұйымдардың қызмет етуінің болашаққа дамуына болжам жасау, оларға ұзақ мерзімге бәсекелестік үстемділікті қамтамасыз етеді. Ол, өз кезегінде, тұрғын үй құрылысы нарығындағы тұрақты жағдайдың қалыптасуына, өндірістік қуаттардың оңтайлы жұмыспен қамтылуы мен қажетті тиімділік деңгейіне жетуіне мүмкіндік береді.
Жоғарыда көрсетілген мәселелер таңдалып алынған тақырыптың өзектілігін айқындай түседі.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Құрылыс кешені мәселесін зерттеуге шетел және отандық ғалымдардың көптеген ғылыми және арнайы еңбектері арналған, соның ішінде тұрғын үй құрылысы кешенінің қалыптасуы мен дамуы төңірегіндегі мәселемен шетелдік Н.Баррос, Б.Рено, Р.Страйк және т.б. ғалымдар айналысқан.
Курстық жұмыстың мақсаты және міндеттері. Курстық жұмыстың мақсаты аймақтық тұрғын үй құрылысы кешенін қалыптастыру мен дамытудың теориялық-әдістемелік негіздерін құру және тәжірибелік тұрғыдан негізделген ұсыныстар беру. Мақсатқа сай оның негізгі шешуін табатын міндеттері төменде анықталған:
- құрылыс кешенін қалыптастыру мен дамытудың теориялық және әдістемелік негіздерін анықтау;
- тұрғын үй құрылыстық кешені қызметтерінің тиімділігін бағалаудың көрсеткіштер жүйесін қалыптастыру;
- қаржылық дағдарыстың отандық үй құрылысы кешеніне әсерін анықтау және оның салдарын жою жолдарын ұсыну.
Курстық жұмыстың пәні: тұрғын үй құрылыс кешеніндегі ұйымдар мен түтынушылардың арасындағы экономикалық қатынастар мен жүйелер.
Курстық жұмыстың нысаны болып құрылыс кешені, оған қарасты мердігерлік және мамандандырылған құрылыстық ұйымдар, жобалау, іздену және ғылыми-зерттеу мекемелері және басқа құрылыс саласына мамандандырылған ұйымдар алынды.
Курстық жұмыстың теориялық және әдістемелік негіздері. Курстық жұмыстың теориялық және әдіснамалық базасы күрделі әлеуметтік-экономикалық жүйені дамыту параметрлерінің фундаменталдық тұжырымдамасын, теориялық заңдылықтарын және әдіснамалық үлгісін бейнелейтін отандық және шетел ғалымдардың еңбектерін зерттеу болып табылады.
Курстық жұмыс экономикалық талдау, басқару, экономикалық-математикалық үлгілеудің әдістері мен әдіснамасына сүйенеді. Қойылған зерттеу мәселелерін шешуде келесі әдістер қолданылды: монографиялық, абстрактілік-қисындық, жүйелілік, экономикалық-статистикалық, экономикалық-математикалық және т.б. әдістер.
Зерттеудің ақпараттық базасында статистикалық басқарманың материалдары (соның ішінде Алматы облысы), арнайы құқықтық және нормативтік құжаттар қолданылды.
Зерттеудің тәжірибелік мәні тұрғын үй құрылыстық кешенін қалыптастыру мен дамыту үшін құрылған теориялық-әдістемелік әзірлеме мен ғылыми-тәжірибелік ұсыныстарды пайдалану мүмкіншіліктерінен құралады. Курстық жұмыстағы ұсынылған тұрғын үй құрылыстық ұйымдардың қызметтерін жүйелік талдаудың нақты әдістемесі мен олардың бәсекелік қабілеттілік деңгейін бағалау қабылданатын шешімнің сапасын артыруға, басқару үрдісінің тиімділігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Адленов А.К. Қазіргі кездегі құрылыс саласын қызмет талаптарына сай дамыту жолдары // «Индустриалды-инновациялық даму - Қазақстанның тұрақты экономикасының негізі». Алматы, 2010. -103-105 б.
2. Аубакиров К.А. Құрылыс кешеніндегі даму ерекшеліктері//«Ізденіс-Поиск». -2009. -№4(2). -14-17 б.
3. Мажит И.С. Нарықтық қажеттіліктерді қанағаттандыруға мүмкіндік беретін іс-шаралар мен әдістер жиынтығы ретінде. Астана -2008. -111-113 б.
4. Кульбай Ә.Б. Нарықтағы қызмет жүйесі ретіндегі өзіндік қағидалары//АльПари. -2009. -№3-4. -253-254 б.
5. Ертаев Е.Ж. Құрылыс ұйымдары қызметінің маркетингтік ортасы//«Қазақстан жоғары мектебі». -2009. -№1. -262-264 б.
6. Ертаева Ф.С. Құрылыс саласындағы маркетингтің даму ерекшеліктері // «Қазақстан Республикасы экономикасының қаржы тетігін дамытуды жетілдіру - бәсекелестікке қабілеттіліктің айғағы» атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. 2-том. Алматы, 2007.54 б.
7. Ескараев М.М. Алматы облысының тұрғын үйлер жалпы құрылысының орташа нақты құнын маркетингтік зерттеу//«Ізденіс-Поиск».2010. -№4(2). -18-21 б.
8. Кузнецов А.В. Оценка эффективности производственной деятельности строительных организаций и рынка жилья в Алматинской области // Материалы республиканской научно-практической конференции «Новое качество экономического роста: инновации, конкурентоспособность, инвестиции». Том 1. -Ташкент: Молия. -2010. -С.308-313.
9. Серикбаева А.Т. Тұрғын үй құрылысы кешенін қалыптастыру және дамытудың теориялық негіздері//«Аймақтық экономиканы индустриалды-инновациялық дамыту мәселелері» атты ХҒТК материалдары. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ. -2010.
10. Ақажанов А.А. Алматы облысындағы тұрғын үй құрылысының қазіргі жағдайы және оның даму барысы//Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-Алматы, 2010. -№1(64). -201-206 б.
11. Жумабай Д:Ж. Құрылыс кешені ұйымдарының қызмет көлемі мен даму деңгейін талдау // Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ. «Хабаршы». -Түркістан, -2009. -№1(64).-344-349 б.
12. Ертаев Е.Ж. Қаржылық дағдарыстың тұрғын үй құрылысына әсері және оның салдарын жою жолдары//«Аймақтық экономиканы индустриалды-инновациялық дамыту мәселелері» атты ХҒТК материалдары. Академиялық инновациялық университет. Нұрлы бейне. 1-том. -Шымкент. -2009. -48-52 б.
13. Баженов К.Е. Тұрғын үй құрылыстық кешенін дамытудың теориялық аспектілері//«Аймақтық экономиканы индустриалды-инновациялық дамыту мәселелері» атты ХҒТК материалдары. Академиялық инновациялық университет. Нұрлы бейне, 2-том. -Ақтөбе. -2007. -3-8 б.
1. Адленов А.К. Қазіргі кездегі құрылыс саласын қызмет талаптарына сай дамыту жолдары // «Индустриалды-инновациялық даму - Қазақстанның тұрақты экономикасының негізі». Алматы, 2010. -103-105 б.
2. Аубакиров К.А. Құрылыс кешеніндегі даму ерекшеліктері//«Ізденіс-Поиск». -2009. -№4(2). -14-17 б.
3. Мажит И.С. Нарықтық қажеттіліктерді қанағаттандыруға мүмкіндік беретін іс-шаралар мен әдістер жиынтығы ретінде. Астана -2008. -111-113 б.
4. Кульбай Ә.Б. Нарықтағы қызмет жүйесі ретіндегі өзіндік қағидалары//АльПари. -2009. -№3-4. -253-254 б.
5. Ертаев Е.Ж. Құрылыс ұйымдары қызметінің маркетингтік ортасы//«Қазақстан жоғары мектебі». -2009. -№1. -262-264 б.
6. Ертаева Ф.С. Құрылыс саласындағы маркетингтің даму ерекшеліктері // «Қазақстан Республикасы экономикасының қаржы тетігін дамытуды жетілдіру - бәсекелестікке қабілеттіліктің айғағы» атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. 2-том. Алматы, 2007.54 б.
7. Ескараев М.М. Алматы облысының тұрғын үйлер жалпы құрылысының орташа нақты құнын маркетингтік зерттеу//«Ізденіс-Поиск».2010. -№4(2). -18-21 б.
8. Кузнецов А.В. Оценка эффективности производственной деятельности строительных организаций и рынка жилья в Алматинской области // Материалы республиканской научно-практической конференции «Новое качество экономического роста: инновации, конкурентоспособность, инвестиции». Том 1. -Ташкент: Молия. -2010. -С.308-313.
9. Серикбаева А.Т. Тұрғын үй құрылысы кешенін қалыптастыру және дамытудың теориялық негіздері//«Аймақтық экономиканы индустриалды-инновациялық дамыту мәселелері» атты ХҒТК материалдары. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ. -2010.
10. Ақажанов А.А. Алматы облысындағы тұрғын үй құрылысының қазіргі жағдайы және оның даму барысы//Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-Алматы, 2010. -№1(64). -201-206 б.
11. Жумабай Д:Ж. Құрылыс кешені ұйымдарының қызмет көлемі мен даму деңгейін талдау // Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ. «Хабаршы». -Түркістан, -2009. -№1(64).-344-349 б.
12. Ертаев Е.Ж. Қаржылық дағдарыстың тұрғын үй құрылысына әсері және оның салдарын жою жолдары//«Аймақтық экономиканы индустриалды-инновациялық дамыту мәселелері» атты ХҒТК материалдары. Академиялық инновациялық университет. Нұрлы бейне. 1-том. -Шымкент. -2009. -48-52 б.
13. Баженов К.Е. Тұрғын үй құрылыстық кешенін дамытудың теориялық аспектілері//«Аймақтық экономиканы индустриалды-инновациялық дамыту мәселелері» атты ХҒТК материалдары. Академиялық инновациялық университет. Нұрлы бейне, 2-том. -Ақтөбе. -2007. -3-8 б.
Ж О С П А Р
КІРІСПЕ 3
1 ТҰРҒЫН ҮЙ ҚҰРЫЛЫС КЕШЕНІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ 5
1.1 Тұрғын үй қатынасын реттеудегі мемлекеттің рөлі
1.2 Тұрғын үй құрылыс кешенін теориялық негіздері 13
2 Тұрғын үй құрылысы кешенін қалыптастыру және дамыту жолдары 17
2.1 Тұрғын үй құрылыс кешенінің қазіргі жағдайы және даму барысын талдау 17
2.2 Тұрғын үй құрылысы кешенін қаржылық дағдарыс жағдайында қалыптастыру
және дамыту жолдары 20
ҚОРЫТЫНДЫ 27
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 30
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Экономиканың салалық құрылымы мен
өндірістік кешендерді басқару тетіктерінің өзгеруі, тұрғын үй құрылыс
өнімдерін пайдалану төңірегіндегі қоғамдық көзқарастың өзгеруі және тұрғын
үй құрылысы кешеніне байланысты басқа да мәселелердің барлығы мемлекет
тарапынан дұрыс реттеуді қажет етеді. Бұл мәселелердің қатарында тұрғын үй
құрылысы нысандарын тұрғызуда тиімсіз сәулетті-құрылыс жүйесінің
қолданылуын, өндірілген құрылыс материалдары мен қондырғылардың құрылымында
тепе-теңдік және пропорциялық сәйкессіздіктің болуын және аймақтарда
құрылыс индустриясының кәсіпорындарының тиімсіз орналасуын атап айтуға
болады.
Тұрғын үй құрылыс кешеніндегі дағдарыстың шиеленісуіне нарықтық
қатынасқа өту барысында, оған белсенді әлуеметтік-экономикалық жүйе ретінде
тұжырымдамалық-әдістемелік дайындықтың болмауы да себеп болды. Сонымен
қатар, оған объективті себептер де әсер етті. Олардың қатарында: негізгі
инвестициялық ағымдардың мемлекеттік саладан, әр түрлі бөлшектелген
кәсіпорындарға ауысып өтуіне байланысты, инвестициялық белсенділіктің
төмендеуін; мемлекеттік қаржылық қолдаудың қысқаруын; құрылыс саласында
әрекет етуші кәсіпорындардың санының өсуін; құрылыстық материал өндіру мен
құрылыспен шұғылданатын алаңда жобалық-ізденіс жұмыстарын тиісті сапада
қамтамасыз етуге қабілетсіз шағын кәсіпорындардың болуын және меншіктік
түрлері бойынша кәсіпорындардың әр түрлілігін бөліп көрсеткен дұрыс.
Қазіргі таңда тұрғын үй құрылыстық кешенде тұрақтылық беталысы
қалыптасты. Құрылыс материалдары мен құрылыс қондырғыларының өндірісі және
тұрғын үй құрылысының көлемі өсті.
Тұрғын үйге деген қоғамның бүгінгі үміті - қолайлы, әрі ыңғайлы тұрғын
үймен тұрғындардың барлық әлеуметтік топтары үшін қол жетімді тұрғын үй
нарығын қалыптастыру. Ол үшін, тұрғын үй құрылысында бұрыннан қабылданған
мемлекеттік мақсатты бағдарламаларда жасалынған шараларды дамыту үрдісі
ойдағыдай және тиімді жалғасын табуы қажет.
Құрылыстық ұйымдардың қызмет етуінің болашаққа дамуына болжам жасау,
оларға ұзақ мерзімге бәсекелестік үстемділікті қамтамасыз етеді. Ол, өз
кезегінде, тұрғын үй құрылысы нарығындағы тұрақты жағдайдың қалыптасуына,
өндірістік қуаттардың оңтайлы жұмыспен қамтылуы мен қажетті тиімділік
деңгейіне жетуіне мүмкіндік береді.
Жоғарыда көрсетілген мәселелер таңдалып алынған тақырыптың өзектілігін
айқындай түседі.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Құрылыс кешені мәселесін зерттеуге шетел
және отандық ғалымдардың көптеген ғылыми және арнайы еңбектері арналған,
соның ішінде тұрғын үй құрылысы кешенінің қалыптасуы мен дамуы
төңірегіндегі мәселемен шетелдік Н.Баррос, Б.Рено, Р.Страйк және т.б.
ғалымдар айналысқан.
Курстық жұмыстың мақсаты және міндеттері. Курстық жұмыстың мақсаты
аймақтық тұрғын үй құрылысы кешенін қалыптастыру мен дамытудың теориялық-
әдістемелік негіздерін құру және тәжірибелік тұрғыдан негізделген ұсыныстар
беру. Мақсатқа сай оның негізгі шешуін табатын міндеттері төменде
анықталған:
- құрылыс кешенін қалыптастыру мен дамытудың теориялық және әдістемелік
негіздерін анықтау;
- тұрғын үй құрылыстық кешені қызметтерінің тиімділігін бағалаудың
көрсеткіштер жүйесін қалыптастыру;
- қаржылық дағдарыстың отандық үй құрылысы кешеніне әсерін анықтау және
оның салдарын жою жолдарын ұсыну.
Курстық жұмыстың пәні: тұрғын үй құрылыс кешеніндегі ұйымдар мен
түтынушылардың арасындағы экономикалық қатынастар мен жүйелер.
Курстық жұмыстың нысаны болып құрылыс кешені, оған қарасты мердігерлік
және мамандандырылған құрылыстық ұйымдар, жобалау, іздену және ғылыми-
зерттеу мекемелері және басқа құрылыс саласына мамандандырылған ұйымдар
алынды.
Курстық жұмыстың теориялық және әдістемелік негіздері. Курстық жұмыстың
теориялық және әдіснамалық базасы күрделі әлеуметтік-экономикалық жүйені
дамыту параметрлерінің фундаменталдық тұжырымдамасын, теориялық
заңдылықтарын және әдіснамалық үлгісін бейнелейтін отандық және шетел
ғалымдардың еңбектерін зерттеу болып табылады.
Курстық жұмыс экономикалық талдау, басқару, экономикалық-математикалық
үлгілеудің әдістері мен әдіснамасына сүйенеді. Қойылған зерттеу
мәселелерін шешуде келесі әдістер қолданылды: монографиялық, абстрактілік-
қисындық, жүйелілік, экономикалық-статистикалық, экономикалық-математикалық
және т.б. әдістер.
Зерттеудің ақпараттық базасында статистикалық басқарманың материалдары
(соның ішінде Алматы облысы), арнайы құқықтық және нормативтік құжаттар
қолданылды.
Зерттеудің тәжірибелік мәні тұрғын үй құрылыстық кешенін қалыптастыру
мен дамыту үшін құрылған теориялық-әдістемелік әзірлеме мен ғылыми-
тәжірибелік ұсыныстарды пайдалану мүмкіншіліктерінен құралады. Курстық
жұмыстағы ұсынылған тұрғын үй құрылыстық ұйымдардың қызметтерін жүйелік
талдаудың нақты әдістемесі мен олардың бәсекелік қабілеттілік деңгейін
бағалау қабылданатын шешімнің сапасын артыруға, басқару үрдісінің
тиімділігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
1 ТҰРҒЫН ҮЙ ҚҰРЫЛЫС КЕШЕНІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Тұрғын үй қатынасын реттеудегі мемлекеттің рөлі
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй оған мұқтаж, осы елдi мекенде
тұрақты тұратын (тұру мерзiмiне қарамастан) және халықтың әлеуметтiк
жағынан қорғалатын табысы аз топтарына жататын Қазақстан Республикасы
азаматтарының пайдалануына берiледi.[1]
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй сондай-ақ тұрғын үйге мұқтаж
мемлекеттiк қызметшiлерге, бюджеттiк ұйымдардың қызметкерлерiне, әскери
қызметшiлерге және сайланбалы мемлекеттiк қызмет атқаратын адамдарға
берiледi. Оларға берiлетiн тұрғын үй, жергілікті атқарушы орган жалдаған
тұрғын үйді қоспағанда, қызметтiк тұрғын үйге теңестiрiледi.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй өздерiнiң жалғыз тұрғын үйi
ипотекалық тұрғын үй заемы бойынша ипотека нысанасы болған және оны
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қатынастары туралы заңдарына сәйкес
жергiлiктi атқарушы орган сатып алған Қазақстан Республикасының
азаматтарына берiледi.
Халықтың әлеуметтiк жағынан қорғалатын топтарына:
1) Ұлы Отан соғысының мүгедектерi мен қатысушылары, сондай-ақ оларға
теңестiрiлген адамдар;
2) I және II топтағы мүгедектер (өздерi жасаған қылмыс салдарынан
мүгедек болған адамдарды қоспағанда);
3) мүгедек балалары бар немесе оларды тәрбиелеушi отбасылары;
4) заңдарда белгiленген тәртiппен бекiтiлетiн аурулар тiзiмiнде аталған
кейбiр созылмалы аурулардың ауыр түрлерiмен ауыратын адамдар;
5) жасына қарай зейнет демалысына шыққан зейнеткерлер;
6) кәмелетке толғанға дейiн ата-аналарынан айырылған жиырма жасқа
жетпеген жетiм балалар жатады. Мұндай адамдардың жасы әскери қызметке
шақырылған кезде мерзiмдi әскери қызметтен өту мерзiмiне ұзартылады;
7) оралмандар;
8) экологиялық зiлзалалар, табиғи және техногендi сипаттағы төтенше
жағдайлар салдарынан тұрғын үйiнен айырылған адамдар;
9) көп балалы отбасылар;
10) мемлекеттiк немесе қоғамдық мiндеттерiн, әскери қызметiн орындау
кезiнде, адам өмiрiн құтқару кезiнде, құқық тәртiбiн қорғау кезiнде қаза
тапқан адамдардың отбасылары;
11) толық емес отбасылар жатады.
Азаматтарды тұрғын үйге мұқтаж деп тану [2
Азаматтар егер:
1) Қазақстан Республикасының аумағында меншiк құқығымен өздерiнiң
тұрғын үйi болмаса;
2) осы елдi мекенде мемлекеттiк тұрғын үй қорынан, сондай-ақ меншiктiң
мемлекеттiк емес нысанына негiзделген заңды тұлғаларға тиесiлi үйлерде,
соның iшiнде тұрғын үй (тұрғын үй-құрылыс) кооперативтерiнiң үйлерiнде
өздерiнiң тұрақты пайдаланатын үйлерi болмаса;
3) отбасы тұрып жатқан тұрғын үй нормативтiк санитариялық және
техникалық талаптарға сай келмесе;
4) оқшауланбаған, шектес тұрғын үй-жайларда екi және одан да көп отбасы
тұрып жатса;
5) отбасы құрамында кейбiр созылмалы аурулардың ауыр түрлерiмен
ауыратын науқастар болып (заңдарда белгiленген тәртiппен бекiтiлген
аурулардың тiзiмi бойынша), бiр үй-жайда (пәтерде) олармен бiрге тұру
мүмкiн болмаса, тұрғын үйге мұқтаж деп танылады.
Азаматтардың мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын
үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй алу құқығы
Ерлi-зайыптылардың әрқайсысында некеге тұрғанға дейiн осындай тұрғын
үйi болған жағдайларды қоспағанда, азамат (зайыбымен және кәмелетке
толмаған балаларымен бiрге) осы елдi мекенде мемлекеттiк тұрғын үй қорынан
бiр тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган
жалдаған тұрғын үй алуға құқылы.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй беруге болатын азаматтарды
есепке алу
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй беруге болатын азаматтарды
есепке алу тұрғылықты жерi бойынша ауданның (облыстық маңызы бар қаланың),
республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергiлiктi атқарушы
органдарында жүзеге асырылады.
Есепке алу үшiн қажеттi құжаттардың тiзбесi мен нысанын Қазақстан
Республикасының Үкiметi бекiтедi. Азаматтардың қандай да болсын қосымша
құжаттар беруiн талап етуге тыйым салынады.
Азаматтардың өздерiн және өздерiнiң отбасы мүшелерiн мемлекеттiк тұрғын
үй қорынан тұрғын үй беруге мұқтаждар есебiне қою туралы арыздары
тұрғылықты жерi бойынша тиiстi жергiлiктi атқарушы органда бiр ай iшiнде
қаралады.
Арыз берушiлерге қабылданған шешiм туралы аталған мерзiм аяқталғанға
дейiн жазбаша түрде хабарланады. [3
Егер азаматтың соңғы бес жылдың ішінде өз тұрғын үй жағдайларын
қасақана нашарлатуы салдарынан мынадай жолдармен мұқтажға айналғаны:
1) тұрғын үй-жайын ауыстырғаны;
2) оның Қазақстан Республикасының белгілі бір елді мекенінде
орналасуына қарамастан, өзіне меншік құқығымен тиесілі, тұру үшін жарамды
тұрғын үйді, жергілікті атқарушы орган тұрғын үйді сәйкес сатып алғаннан
басқа жағдайларда, иелігінен шығаруы;
3) тұрғын үйдің өз кінәсінен бұзылуы немесе бүлінуі;
4) тұрған кезінде оның мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе
жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй
берілуіне мұқтаж болмаған кезде тұрғын үйінен кетуі;
5) жұбайынан, кәмелетке толмаған және еңбекке жарамсыз балаларынан,
сондай-ақ еңбекке жарамсыз ата-аналарынан басқа адамдарды тұрғызғаны
анықталса, мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру үшін есепке қоюдан
бас тартылуы мүмкін.
Азамат мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй берілуге мұқтаждар
есебіне ол үшін негіздер болмаса да қойылып, тәртіп бұзушылық байқалған,
бірақ кейіннен мұндай негіздер пайда болған (отбасы мүшелері санының
көбеюі, отбасының жиынтық табысының кемуі және сол сияқтылар) жағдайларда
ол негіздер пайда болған күннен бастап мұқтаж деп танылады және оның кезегі
соған сәйкес ауыстырылады.
Мұқтаждар есебінде тұратын азаматтарға мемлекеттік тұрғын үй қорынан
тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған
тұрғын үй, барлық қажетті құжаттармен бірге өтініш берілген кезден бастап
тізімде белгіленген кезек ретімен беріледі.
Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың), республикалық маңызы бар
қаланың, астананың жергілікті атқарушы органдары мемлекеттік тұрғын үй
қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган
жалдаған тұрғын үй берілуге мұқтаждар есебінің тізімін былайша бөлек
жүргізеді:
1) әлеуметтік жағынан қорғалатын табысы аз азаматтар;
2) мемлекеттік қызметшілер, өзге де бюджеттік ұйымдардың қызметкерлері
мен әскери қызметшілер.
Бөлек тізім бойынша мемлекеттік тұрғын үй қорынан (жаңадан пайдалануға
берілген немесе тұрғындар босатқан) тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй бөлуді, егер басқа да заң
актілерінде өзгеше белгіленбесе, бөлек тізімдердің санына қарай ауданның
(облыстық маңызы бар қаланың), республикалық маңызы бар қаланың, астананың
жергілікті атқарушы органдары жүргізеді.
Аталған тізімге енгізілген азаматтардың құқықтары тең деп танылады.
Егер өзгеше көзделмесе, мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке
тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй алуға бұл
тізімге енгізілген басқалар алдында ешкімнің де басымдық құқығы болмайды.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй әр адамға кемінде он бес шаршы
метр және көп дегенде он сегіз шаршы метр пайдалы алаң, бірақ кемінде бір
бөлмелі пәтер мөлшерінде беріледі.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй мемлекеттік немесе әскери
қызмет атқармайтын, сондай-ақ бюджеттік ұйымдарда (мекемелерде) жұмыс
істемейтін әлеуметтік жағынан қорғалатын табысы аз азаматтарға Қазақстан
Республикасының Үкіметі белгілейтін мөлшерде, бірақ Республикада бір адамға
қолданылатын санитариялық нормадан кем емес тұрғын алаң және кемінде бір
бөлме мөлшерінде берілуі мүмкін.
Заңдарда белгіленген тәртіппен бекітілген мүгедектердің жекелеген
санаттарына және аурулар тізімінде аталған кейбір созылмалы аурулардың ауыр
түрлерімен ауыратын азаматтарға бөлек қосымша бөлме беріледі. Аталған
қосымша алаң артық деп есептелмейді.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан берілетін тұрғын үй мөлшерін анықтаған
кезде отбасында жүкті болғанына жиырма аптадан асқан әйелдің болуы
ескеріледі.
Азаматтарға тұру үшін берілетін мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын
үй сол елді мекеннің жағдайларына қарай тұрмысқа жайлы және мұқтаж адам
есепте тұрған елді мекеннің шегінде болуға тиіс.
Белгіленген талаптарға сай келмейтін тұрғын үй мұқтаж адамның және оның
отбасының кәмелетке толған барлық мүшелерінің жазбаша келісімімен ғана
берілуі мүмкін. Мұндай тұрғын үй беру мұқтаж адамдарды есептен шығаруға
әкеп соғады.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй беру кезінде бір бөлмеге жеті
жастан асқан әр жынысты адамдарды (ерлі-зайыптылардан басқа) олардың
келісімінсіз тұрғызуға жол берілмейді.
Мүгедектерге, қарттарға, жүрек-қан тамырлары және басқа ауыр
науқастармен ауыратын адамдарға мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй
немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй
олардың тілегі ескеріліп, төменгі қабаттардан немесе лифтісі бар тұрғын
үйлерден беріледі.
Сауықтыру жөніндегі дербес бағдарламаға сәйкес, мүгедектерге үйдің
үлгісін, қолайлылық деңгейін және тұруға қажетті басқа да жағдайларды
ескере отырып, тұрғын үй-жайды таңдау құқығы беріледі.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй, арыз берушiнiң тұрғылықты
жерi бойынша жергiлiктi атқарушы органның шешiмiмен берiледi.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй алу есебiнде тұрған адамдардың
тiзiмi, сондай-ақ мемлекеттiк тұрғын үй қорынан соңғы жиырма төрт ай iшiнде
тұрғын үй алған адамдардың тiзiмi осы тiзiмдерде тұрған адамдардың талап
етуi бойынша танысу үшiн берiледi. Мұндай тiзiмдердiң нысанына отбасының
құрамы, есепке қойылған уақыты, мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй
немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй
алуға арналған негiздер және оның көлемi, тұрғын үй берiлген уақыт туралы
мәлiметтер мiндеттi түрде енгiзiлуге тиiс.
Егер әлеуметтік жағынан қорғалатын табысы аз адамдар тұратын
мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үйден немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйден бөлек тұрғын бөлме
(бөлмелер) босаса, ол мұқтаждар есебінде кезекте тұрғандарға беріледі. Бұл
орайда осындай тұрғын үйде тұратын және қолда бар тұрғын жағдайларын
жақсартуды мұқтаж ететiн азаматтар босаған бөлменi (босаған бөлмелердi).
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйді немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйді жалдау (қосымша жалдау)
шарты тұрғын үй беру туралы шешімнің негізінде жергілікті атқарушы органның
немесе мемлекеттік кәсіпорын әкімшілігі (жалға беруші) мен азаматтың (жалға
алушының) арасында жазбаша түрде жасалады. Мұндай шарттар мемлекеттік
тіркеуден өткізілмеуге тиіс.
Жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйді
қосымша жалдау шарты тұрғын үй беру туралы шешімнің негізінде жергілікті
атқарушы орган мен азаматтың арасында жазбаша нысанда жасалады.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйді немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйді жалдаудың үлгі шартын,
тұрғын үйді пайдалану, тұрғын үйді және үй маңындағы аумақты күтіп ұстау
ережесін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйді немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйді жалдау (қосымша жалдау)
шартынан
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйді немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйді жалдау (қосымша жалдау)
шартының нысанасы бөлек тұрғын үй болып табылады. [4]
Басқа тұрғын бөлмеге (бөлмелерге) шығатын (кіретін) есігі бар тұрғын
бөлме, бөлменің бір бөлігі, сондай-ақ пәтердегі қосалқы үй-жайлар
мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйді немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйді жалдау (қосымша жалдау)
шартының дербес мәні бола алмайды.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үйдi жалдау (қосымша жалдау)
шарты:
1) азаматтар мұндай тұрғын үй берiлуiне мұқтаждық туралы шындыққа сай
келмейтiн мәлiметтер берген;
2) шартта көрсетiлген тұрғын үйге басқа азаматтардың немесе ұйымдардың
құқықтарын бұзған;
3) лауазымды адамдар тұрғын үй беру туралы мәселенi шешу кезiнде заңсыз
әрекеттер жасаған;
4) тұрғын үйдi беру кезегi бұзылған;
5) заңдарда белгiленген тұрғын үй берудiң тәртiбi мен шарттары бұзылған
өзге де жағдайларда жарамсыз деп танылуы мүмкiн.
Шартты жарамсыз деп тану туралы талап шарт жасалған күннен бастап үш
жыл iшiнде мәлiмделуi мүмкiн.
Жалға алушының (қосымша жалға алушының) отбасы мүшелерiнiң ауқымы.
Жалға алушының (қосымша жалға алушының) отбасы мүшелерi жалға алушымен
тең құқықтарды пайдаланады және мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үйдi
немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын
үйді жалдау (қосымша жалдау) шартынан туындайтын мiндеттердi атқарады.
Отбасының кәмелетке толған мүшелерi аталған шарттан туындайтын
мiндеттемелер бойынша жалға алушымен (қосымша жалға алушымен) бiрге
мүлiктiк жағынан жауапты болады.
Егер аталған азаматтар жалға алушының (қосымша жалға алушының) отбасы
мүшелерi болуын тоқтатса, бiрақ олар тұратын тұрғын үйде тұруды
жалғастырса, олар да жалға алушы (қосымша жалға алушы) мен оның отбасы
мүшелерi сияқты тұрғын үй құқықтары мен мiндеттерiн сақтап қалады.
Жалға алушы (қосымша жалға алушы) мемлекеттік тұрғын үй қорындағы өзі
тұратын тұрғын үйге немесе жеке тұрғын үй қорындағы жергілікті атқарушы
орган жалдаған тұрғын үйге жұбайын, балаларын, ата-анасын өз отбасының
кәмелетке толған мүшелерінің жазбаша келісімін алып кіргізуге құқылы.
Кәмелетке толмаған балаларын ата-аналарымен бірге тұрғызуға отбасының
басқа мүшелерінің келісімі талап етілмейді.
Мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үйге немесе жеке тұрғын үй
қорындағы жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйге отбасының мүшелері
ретінде кіргізілген адамдар осы бапқа сәйкес, егер кіргізілген осы
азаматтардың, жалдаушының (қосымша жалдаушының) және онымен бірге тұратын
кәмелетке толған отбасы мүшелерінің арасында өзгеше бір жазбаша келісім
болмаса, бұл тұрғын үй-жайды онда тұратын қалған адамдармен бірдей
пайдалануға құқық алады.
Жалға алушы (қосымша жалға алушы) немесе оның отбасының мүшелері
уақытша болмаған кезде оларға мемлекеттік тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй қорынан алынған тұрғын
үй алты ай бойы сақталады.
Егер жалға алушы (қосымша жалға алушы) немесе оның отбасының мүшелері
дәлелді себептермен алты айдан артық уақыт болмаса, бұл мерзім болмаған
адамның өтініші бойынша тиісінше ұзартылады.
Мемлекеттік тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы
орган жалдаған тұрғын үй қорындағы тұрғын үйдің немесе жеке тұрғын үй
қорындағы жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйдің уақытша болмаған
азаматтарға неғұрлым ұзақ мерзімге сақталуының шарттары мен жағдайлары
белгіленеді.
Мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй азаматтар үшін мынадай
жағдайларда:
1) Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде не Қазақстан
Республикасының қатысуымен одан тыс жерлерде құрылған қарулы күштер
құрамында әскери қызметтен өткенде - қызмет мерзімі ішінде;
2) еңбек шарты бойынша немесе сайланбалы қызметке сайлануына байланысты
жұмысқа кеткенде - бүкіл жұмыс істеген уақыты ішінде;
3) заң актілерінде көзделген негіздер бойынша шетелге кеткенде -
шетелде болған уақыты ішінде;
4) оқуға кеткенде - оқу уақыты ішінде;
5) балаларды балалар мекемесіне тәрбиелеуге орналастырғанда - олардың
осы мекемеде болған бүкіл уақыты ішінде, туысқандарының немесе
қорғаншысының (қамқоршысының) қолында - балалар кәмелетке толғанға дейін;
6) қорғаншы (қамқоршы) міндеттерін орындауға байланысты кеткенде - бұл
міндеттерді тоқтатқанға дейінгі барлық уақытта;
7) емделуге кеткенде - емделуде болған уақыты ішінде;
8) қамауда болған не бас бостандығынан айыруға сотталған немесе сол
жерде тұру мүмкіндігінен айыратын өзге де жазалау шаралары кезінде -
қамауда болған немесе жазасын өтеген мерзімі ішінде сақталады. Мемлекеттік
тұрғын үй қорындағы тұрғын үйге немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті
атқарушы орган жалдаған тұрғын үйге құқығынан айыру бұл жағдайда сот
үкімімен көзделуі мүмкін.
Мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үйді немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйді пайдалану құқығы
онда болмаған адамдарға көрсетілген мерзімдер аяқталған күннен бастап алты
ай бойы сақталады.
Жалға алушы (қосымша жалға алушы) уақытша болмаған мемлекеттік тұрғын
үй қорындағы тұрғын үйде немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы
орган жалдаған тұрғын үйде тұратын отбасының мүшелері бүкіл тұрғын үйді
немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын
үйді бұрынғы шарттармен пайдалануға құқылы. Бұл орайда олар осы тұрғын үйді
немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын
үйді жалға алу шарты бойынша құқықтарын жүзеге асырып, сол бойынша міндетті
болады.
Азамат уақытша болмаған кезде мемлекеттік тұрғын үй немесе жеке тұрғын
үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй қорындағы пайдалану
құқығы сақталатын тұрғын үй алаңы артық деп есептелмейді.
Жалға алушының уақытша болмауы жағдайларды қоспағанда, оны мемлекеттiк
тұрғын үй қорынан тұрғын үйдi жалға алу шарты бойынша мiндеттердi атқарудан
босатпайды.
Қосымша жалға алушының уақытша болмауы оны жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйді қосымша жалға алу шарты
бойынша міндеттерді атқарудан босатпайды.
Егер мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы тұрғын үйде сақталатын уақытша
болмаған жалға алушының отбасы мүшелерi тұрмайтын болса, жалға алушы
сақталған тұрғын үйге қосымша жалдау шарты бойынша тұрғындарды кiргiзуге не
тұрғын үйдiң сақталу мерзiмiнде уақытша тұрғындар тұрғызуға құқылы.
Егер жалға алушы мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы өзiне сақталатын
тұрғын үйге өз қалауы бойынша үш ай мерзiм iшiнде ешкiмдi тұрғызбаса, жалға
берушi бұл тұрғын үйдi жалға алушының келiсiмiмен мемлекеттiк тұрғын үй
қорындағы тұрғын үй жалға алушыға сақталатын мерзiмнiң шегiнде қосымша
жалдау шарты бойынша басқа азаматтарға беруге құқылы.
Қосымша жалдау мерзiмi (уақытша қоныстандыру) жалдаушы мен оның отбасы
мүшелерi мерзiмiнен бұрын қайтып келген кезде қысқартылуы мүмкiн.
Жалға алушының немесе оның отбасы мүшелерiнiң қайтып оралуына қарай
олар қосымша жалдаушыларды немесе уақытша тұрғындарды жалға берушi берген
тұрғын үйден дереу шығаруды талап етуге құқылы.
Қосымша жалдаушылар (уақытша тұрғындар) тұрғын үйдi босатудан бас
тартқан жағдайда жалға алушының немесе оның отбасы мүшелерiнiң талап етуi
бойынша мемлекеттiк тұрғын үй қорынан басқа тұрғын үй берiлместен
шығарылуға тиiс.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы тұрғын үйге күрделi жөндеу жүргiзiлген
кезде жөндеудi тұрғындарды (жалға алушының) көшiрмей жүргiзу мүмкiн
болмаса, жалға берушi жөнделетiн үй-жайды жалдау шартын бұзбастан, күрделi
жөндеу жүргiзiлетiн уақытқа жалға алушыға және оның отбасы мүшелерiне басқа
тұрғын үй беруге мiндеттi.
Тараптардың келiсiмi бойынша көшiрудiң орнына жалдау шартының бұзылуы,
ал жалға алушыға жаңа жалдау шарты бойынша тұрақты пайдалануға көзделген
талаптарға сай келетiн басқа үй-жай берiлуi мүмкiн.
Жалға алушыға күрделi жөндеуге байланысты көшу кезiнде келтiрiлген
шығындарды жалға берушi өтеуге тиiс.
Жалға алушы тек күрделi жөндеу кезiнде берiлген тұрғын үйдi
пайдаланғаны үшiн, сондай-ақ бұл тұрғын үйде көрсетiлген коммуналдық
қызметтер үшiн ғана ақы төлейдi.
Жалға алушы және оның отбасы мүшелерi тұратын мемлекеттiк тұрғын үй
қорындағы тұрғын үй күрделi жөндеудiң нәтижесiнде сақталмайтын жағдайларда
жалға алушыға күрделi жөндеу басталғанға дейiн басқа тұрғын үй берiлуге
тиiс.
Жалға алушының немесе жалға берушiнiң талап етуi бойынша басқа тұрғын
үй күрделi жөндеудiң нәтижесiнде үй-жай едәуiр үлкейтiлiп және жалға
алушыда артық алаң пайда болған жағдайларда да берiледi.
Егер күрделi жөндеудiң нәтижесiнде тұрғын үй тарылып кетсе, жалға
алушыға оның талап етуi бойынша мемлекеттiк тұрғын үй қорынан 2, 3, 4-
тармақтарында көзделген талаптарға сай келетiн басқа тұрғын үй берiледi.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйді немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйдi жалдау (қосымша жалдау)
шарты жалдаушының, оның кәмелетке толған отбасы мүшелерінің және жалға
берушінің келісімімен ғана өзгертілуі мүмкін.
Жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйді
қосымша жалдау шарты, қосымша жалдаушының, оның кәмелетке толған отбасы
мүшелерінің және жергілікті атқарушы органның келісімімен ғана өзгертілуі
мүмкін.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы бiр тұрғын үйде немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйде тұратын және ондағы
тұрғын үй-жайларды жеке жалдау шарты бойынша пайдаланатын азаматтар бiр
отбасына бiрiгуi жағдайында өздерi тұратын бүкiл тұрғын үйге өздерiнiң
бiреуiмен жалдау (қосымша жалдау) шартын жасауды жалға берушiден талап
етуге құқылы.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы тұрғын үйдi айырбастаудың тәртiбi
белгiленген тұрғын үйлердiң құқықтық режимдерiмен айқындалады.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үйдi жалға алушы айырбастауды
ресiмдеу үшiн уақытша болмағандарды қоса алғанда, өзiмен бiрге тұратын
отбасының кәмелетке толған мүшелерiнiң келiсiмiн алуға тиiс.
1.2 Тұрғын үй құрылыс кешенін теориялық негіздері
Қазақстан экономикасының жетекші салаларының біріне тұрғын үй құрылысы
саласы жатады. Оның тұрақты қызмет жүргізуі көп жағдайда елдің әлеуметтік-
экономикалық жағдайын жақсартуға, халықтың әл-ауқатын арттыруға алып
келеді. Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2006 жылғы
Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында Қазақстанның
әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы
атты кезекті Қазақстан халқына Жолдауында әлеуметтік саланы дамытудың
басымдылықтары ретінде келесі: ... жылжымайтын мүлік нарығын дамыту және
тұрғын үй құрылысы мәселелерін шешу; жалға беру нарығын дамыту; жеке тұрғын
үй құрылысын дамытудың кең масштабын құру ... бағыттарын атап өтті. Яғни,
тұрғын үй кешенін қалыптастыру мен дамыту мемлекеттің әлеуметтік-
экономикалық саясатының маңызды бағыттарының бірі болып, тұрғындардың өмір
сүруі мен қызмет атқаруы үшін қажетті жағдайларды қалыптастыруға
бағытталған. [5]
Тұрғын үй құрылыс кешені макроэкономиканың ұлғаймалы өндірісінің
құрылымдық өзгеруі мен тұрғындардың әлеуметтік жағдайын есепке ала отырып,
қол жетімді тұрғын үймен қамтамасыз етудің негізгі тетік құралдарының бірі
болуы тиіс. Ол барлық түрғындарды белгіленген уақыт мерзіміне қарай тұрғын
үй құрылысы өнімінің қажетті көлемімен, құрылымымен, сапасымен қажеттілігін
қанағаттандыру үшін құрылған.
Құрылыс кешені материалдық өндірістің бір саласы ретінде, басқа
салаларға қарағанда көп белгілерімен ерекшеленеді. Мұнда қызмет өзінің
арнайы, ерекшеленген заңдылықтары арқылы жүргізіледі, басқарудың түрлері
мен әдістерін дұрыс таңдауда оны есептеу ең қажетті шарттың бірі болып
табылады. Мұндай ерекшеліктер ретінде келесілерді көрсетуге болады:
біріншіден, соңғы құрылыс өнімі қатаң белгілі бір аумаққа бекітіледі
(тұрғын үйдің мекен жайы болады) және көлікпен тасылмайды, яғни қоймаға қою
үшін өндірілмейді. Құрылыс өнімдерінің басқа өнеркәсіп өнімдерінен
айырмашылығы олар бір саладан екінші салаға қозғалып, қосылмайды. Ол -
қозғалмайтын мүлік, тек сол салалардың өзінің ауысуымен сипатталады:
күрделі құрылыс саласынан кейін дайын нысандар тұрғын үй құрылысы кешенінің
негізгі қорлары саласына өтеді және тапсырыс берушілердің балансында есепке
алынады; соңғы құрылыс өнімі (тұрғын үй) жоғарғы деңгейдегі еңбек
сыйымдылығымен, материалдық сыйымдылығымен, нәтижеде капитал сыйымдылығымен
сипатталады.
Екіншіден, тұрғын үйді сату, негізінен, белгілі сатып алушыға оның
дайындалуын бастамас бұрын тапсырыс берушіге және оның құрылысындағы
технологиялық кешеніне өткізу болып табылады; дайын құрылыстық өнімді алуы
мүмін болған тұтынушылар арасында инвестиция құюға мүмкіндігі бар
инвесторларды іздеу құрылысты жобалау сатысында жүзеге асады. Бұл құрылыс
саласында сұраныстың ұдайы өндіріс қызметінің, сұранысқа бейімделу
қызметінен біршама жоғары екендігіне алып келеді; құрылыс өнімдері нарығы
тұрғын үй құрылысы кешенінің барлық салаларын қамтиды.
Үшіншіден, құрылыс ұйымы сатылатын тұрғын үй мен алынатын табыстың
қажетті көлемін өнімнің сапасымен өзара байланыста қамтамасыз ету арқылы
өндірістік және құрылыс өнімін сату мәселелерін келіскен түрде шешуі қажет;
құрылыс өнімдерін құру мерзімінің ұзақтығы және құруға көптеген маманданған
тауарөндірушілерді тарту қажеттілігі инвестициялық-құрылыс үрдісін
басқарудың қазіргі заманғы тиімді түрлерін, құрылымын және әдістерін
қолдануды талап етеді. Жұмыста, зерттеу мәліметтері негізінде, үй құрылыс
кешенінің құрылыстық қызмет атқаруын қамтамасыз ететін анықталған негізгі
шарттары мен ондағы құрылымдық инвестициялық саясатта қалыптасқан
ерекшеліктері нәтижесінде олардың қызметі мен өзара байланыстарының негізгі
қатысушыларын бейнелейтін оның келесі құрылымдық сызбасын ұсынып
отырмыз. [6]
Мұнда мердігерлік нарықтың негізгі қатысушылары инвесторлар (тапсырыс
берушілер) болып табылатын құрылыс өнімдерін сатып алушылар мен бас
мердігерлікті атқарушы құрылыстық ұйымдардың құрылыс өнімдерін сатушылар
қатысады.
Құрылыс саласының қызмет ету үрдісінде жобалық, бас мердігерлік және
кіші мердігерлік құрылыс ұйымдары, құрылыс индустриясының кәсіпорындары
және көлік ұйымдары инвесторлардың тапсырысы бойынша құрылыс өнімдерін
жаратуға қатысады. Ақпараттық жарнама қызметін атқарушы ұйымдар, банктер,
сақтандыру ұйымдары сатушылар (инвесторлар) мен сатып алушылар
(мердігерлер) арасындағы мердігерлік қатынасқа, яғни құрылыс өнімдерін
несиелеу және сақтандыру, келісім-шарттарды ұйымдастыру, жарнама жасау,
кеңес беру т.б. жолымен қызмет көрсетеді.
Құрылыс кешенінің қызмет етуінің ерекшелігі құрылыс өнімдеріне тапсырыс
берушілердің (инвесторлар) өздері ол өнімді пайдалануға қатыспауы мүмкін,
оны жалға беруі немесе басқа тұлғаларға сатуы мүмкін. Осылай, құрылыс
өнімдерінің соңғы тұтынушылары болып мемлекеттік және жергілікті басқару
ұйымдарының қызметкерлері, сонымен бірге елдің тұрындары бола алады.
Ұсынылған құрылымдық сызбада құрылыс кешенінің мердігерлік нарығында
мемлекеттік реттеудің қызметтері бөлініп көрсетілген, ол инвестициялық-
құрылыстық бизнестің шаруашылық заңдылықтары мен әкімшілік қадағалау арқылы
салықтық міндеттемелерді және амортизация жарналары нормаларын,
монополияға қарсы іс-шараларды, бюджеттік ассигнациялардың және
субвенциялардың бөлінуін анықтау негізінде жүзеге асады.
Біздің көзқарасымыз бойынша қазіргі дағдарыс жағдайында құрылыс
кешенінің қызмет етуінің негізгі кемшілігі оның құрылымында қажетті
байланыс сатысының, яғни стратегиялық басқару үрдісін қамтамасыз ететін
және жүзеге асыратын сатының болмауында болып тұр.
Дамыған шетелдердiң тәжiрибелері көрсеткендей тиiмдi тұрғын үй нарығының
қалыптасуы үш құрамдас бөлік негiзiнде жүреді. Олар - жеке меншiктегi
тұрғын үйлер, коммерциялық немесе әлеуметтiк жалға тиесiлi жалдық тұрғын
үйлер және мемлекеттiк, яғни муниципалды үйлер.
Кесте 1- Құрылыс кешенін дамытудың шетел үлгілері мен сипаттамалары
Құрылыс кешенін Тұрғын үй құрылыс кешенін дамыту үлгілерінің
дамыту үлгілері сипаттамалары
Артықшылығы Ерекшелігі
1 2 3
Германия, Ипотекалық несиелендірудіңҚалалық бюджет мүлiк
Франция, Швеция, дамуы, тиiмдi тұрғын үй операция-ларынан салықтар
Англия, нарығының қалыптасуы: жеке түрiндегi кipicкe ие болады;
Дания, Испания, меншiктегi тұрғын үйлер, еңбек миграциясын жеңiлдетуге
АҚШ, Австралия, коммер-циялық немесе ықпал етедi және азаматтар
Ұлыбритания, әлеуметтiк жалға тиесiлi үшiн баспанaға ие болудың
Финляндия, жалдық тұрғын үйлер және қолайлы жолы; пәтердi
Голландия, мемлекеттiк, яғни пайдалану, коммуналдық
Ирландия және муници-палды үйлер; тұрғын қызметтер көрсету, мүлiктi
т.б. үй бағасын реттеу басқару жүйелер-дiң қалыпты
қызметтері бәсекелестік жұмыс істеуі, тұрғын
арқылы жүргізіледі; үй-коммуналдық
жобаларды қаржыландыру шаруашылығын-дағы мәселелердi
көлемін анықтау және жүзегеазайтады.
асуын қадағалау; аймақтық
индустриялдық саясат;
Ресей, Украина салық салу арқылы тұрғын үй саласын
Беларуссия және құрылым-дық-инвестициялық инвестиция-лау
т.б. саясатты жүзеге асыру; келісім-шарттық жинақ, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
1 ТҰРҒЫН ҮЙ ҚҰРЫЛЫС КЕШЕНІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ 5
1.1 Тұрғын үй қатынасын реттеудегі мемлекеттің рөлі
1.2 Тұрғын үй құрылыс кешенін теориялық негіздері 13
2 Тұрғын үй құрылысы кешенін қалыптастыру және дамыту жолдары 17
2.1 Тұрғын үй құрылыс кешенінің қазіргі жағдайы және даму барысын талдау 17
2.2 Тұрғын үй құрылысы кешенін қаржылық дағдарыс жағдайында қалыптастыру
және дамыту жолдары 20
ҚОРЫТЫНДЫ 27
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 30
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Экономиканың салалық құрылымы мен
өндірістік кешендерді басқару тетіктерінің өзгеруі, тұрғын үй құрылыс
өнімдерін пайдалану төңірегіндегі қоғамдық көзқарастың өзгеруі және тұрғын
үй құрылысы кешеніне байланысты басқа да мәселелердің барлығы мемлекет
тарапынан дұрыс реттеуді қажет етеді. Бұл мәселелердің қатарында тұрғын үй
құрылысы нысандарын тұрғызуда тиімсіз сәулетті-құрылыс жүйесінің
қолданылуын, өндірілген құрылыс материалдары мен қондырғылардың құрылымында
тепе-теңдік және пропорциялық сәйкессіздіктің болуын және аймақтарда
құрылыс индустриясының кәсіпорындарының тиімсіз орналасуын атап айтуға
болады.
Тұрғын үй құрылыс кешеніндегі дағдарыстың шиеленісуіне нарықтық
қатынасқа өту барысында, оған белсенді әлуеметтік-экономикалық жүйе ретінде
тұжырымдамалық-әдістемелік дайындықтың болмауы да себеп болды. Сонымен
қатар, оған объективті себептер де әсер етті. Олардың қатарында: негізгі
инвестициялық ағымдардың мемлекеттік саладан, әр түрлі бөлшектелген
кәсіпорындарға ауысып өтуіне байланысты, инвестициялық белсенділіктің
төмендеуін; мемлекеттік қаржылық қолдаудың қысқаруын; құрылыс саласында
әрекет етуші кәсіпорындардың санының өсуін; құрылыстық материал өндіру мен
құрылыспен шұғылданатын алаңда жобалық-ізденіс жұмыстарын тиісті сапада
қамтамасыз етуге қабілетсіз шағын кәсіпорындардың болуын және меншіктік
түрлері бойынша кәсіпорындардың әр түрлілігін бөліп көрсеткен дұрыс.
Қазіргі таңда тұрғын үй құрылыстық кешенде тұрақтылық беталысы
қалыптасты. Құрылыс материалдары мен құрылыс қондырғыларының өндірісі және
тұрғын үй құрылысының көлемі өсті.
Тұрғын үйге деген қоғамның бүгінгі үміті - қолайлы, әрі ыңғайлы тұрғын
үймен тұрғындардың барлық әлеуметтік топтары үшін қол жетімді тұрғын үй
нарығын қалыптастыру. Ол үшін, тұрғын үй құрылысында бұрыннан қабылданған
мемлекеттік мақсатты бағдарламаларда жасалынған шараларды дамыту үрдісі
ойдағыдай және тиімді жалғасын табуы қажет.
Құрылыстық ұйымдардың қызмет етуінің болашаққа дамуына болжам жасау,
оларға ұзақ мерзімге бәсекелестік үстемділікті қамтамасыз етеді. Ол, өз
кезегінде, тұрғын үй құрылысы нарығындағы тұрақты жағдайдың қалыптасуына,
өндірістік қуаттардың оңтайлы жұмыспен қамтылуы мен қажетті тиімділік
деңгейіне жетуіне мүмкіндік береді.
Жоғарыда көрсетілген мәселелер таңдалып алынған тақырыптың өзектілігін
айқындай түседі.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Құрылыс кешені мәселесін зерттеуге шетел
және отандық ғалымдардың көптеген ғылыми және арнайы еңбектері арналған,
соның ішінде тұрғын үй құрылысы кешенінің қалыптасуы мен дамуы
төңірегіндегі мәселемен шетелдік Н.Баррос, Б.Рено, Р.Страйк және т.б.
ғалымдар айналысқан.
Курстық жұмыстың мақсаты және міндеттері. Курстық жұмыстың мақсаты
аймақтық тұрғын үй құрылысы кешенін қалыптастыру мен дамытудың теориялық-
әдістемелік негіздерін құру және тәжірибелік тұрғыдан негізделген ұсыныстар
беру. Мақсатқа сай оның негізгі шешуін табатын міндеттері төменде
анықталған:
- құрылыс кешенін қалыптастыру мен дамытудың теориялық және әдістемелік
негіздерін анықтау;
- тұрғын үй құрылыстық кешені қызметтерінің тиімділігін бағалаудың
көрсеткіштер жүйесін қалыптастыру;
- қаржылық дағдарыстың отандық үй құрылысы кешеніне әсерін анықтау және
оның салдарын жою жолдарын ұсыну.
Курстық жұмыстың пәні: тұрғын үй құрылыс кешеніндегі ұйымдар мен
түтынушылардың арасындағы экономикалық қатынастар мен жүйелер.
Курстық жұмыстың нысаны болып құрылыс кешені, оған қарасты мердігерлік
және мамандандырылған құрылыстық ұйымдар, жобалау, іздену және ғылыми-
зерттеу мекемелері және басқа құрылыс саласына мамандандырылған ұйымдар
алынды.
Курстық жұмыстың теориялық және әдістемелік негіздері. Курстық жұмыстың
теориялық және әдіснамалық базасы күрделі әлеуметтік-экономикалық жүйені
дамыту параметрлерінің фундаменталдық тұжырымдамасын, теориялық
заңдылықтарын және әдіснамалық үлгісін бейнелейтін отандық және шетел
ғалымдардың еңбектерін зерттеу болып табылады.
Курстық жұмыс экономикалық талдау, басқару, экономикалық-математикалық
үлгілеудің әдістері мен әдіснамасына сүйенеді. Қойылған зерттеу
мәселелерін шешуде келесі әдістер қолданылды: монографиялық, абстрактілік-
қисындық, жүйелілік, экономикалық-статистикалық, экономикалық-математикалық
және т.б. әдістер.
Зерттеудің ақпараттық базасында статистикалық басқарманың материалдары
(соның ішінде Алматы облысы), арнайы құқықтық және нормативтік құжаттар
қолданылды.
Зерттеудің тәжірибелік мәні тұрғын үй құрылыстық кешенін қалыптастыру
мен дамыту үшін құрылған теориялық-әдістемелік әзірлеме мен ғылыми-
тәжірибелік ұсыныстарды пайдалану мүмкіншіліктерінен құралады. Курстық
жұмыстағы ұсынылған тұрғын үй құрылыстық ұйымдардың қызметтерін жүйелік
талдаудың нақты әдістемесі мен олардың бәсекелік қабілеттілік деңгейін
бағалау қабылданатын шешімнің сапасын артыруға, басқару үрдісінің
тиімділігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
1 ТҰРҒЫН ҮЙ ҚҰРЫЛЫС КЕШЕНІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Тұрғын үй қатынасын реттеудегі мемлекеттің рөлі
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй оған мұқтаж, осы елдi мекенде
тұрақты тұратын (тұру мерзiмiне қарамастан) және халықтың әлеуметтiк
жағынан қорғалатын табысы аз топтарына жататын Қазақстан Республикасы
азаматтарының пайдалануына берiледi.[1]
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй сондай-ақ тұрғын үйге мұқтаж
мемлекеттiк қызметшiлерге, бюджеттiк ұйымдардың қызметкерлерiне, әскери
қызметшiлерге және сайланбалы мемлекеттiк қызмет атқаратын адамдарға
берiледi. Оларға берiлетiн тұрғын үй, жергілікті атқарушы орган жалдаған
тұрғын үйді қоспағанда, қызметтiк тұрғын үйге теңестiрiледi.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй өздерiнiң жалғыз тұрғын үйi
ипотекалық тұрғын үй заемы бойынша ипотека нысанасы болған және оны
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қатынастары туралы заңдарына сәйкес
жергiлiктi атқарушы орган сатып алған Қазақстан Республикасының
азаматтарына берiледi.
Халықтың әлеуметтiк жағынан қорғалатын топтарына:
1) Ұлы Отан соғысының мүгедектерi мен қатысушылары, сондай-ақ оларға
теңестiрiлген адамдар;
2) I және II топтағы мүгедектер (өздерi жасаған қылмыс салдарынан
мүгедек болған адамдарды қоспағанда);
3) мүгедек балалары бар немесе оларды тәрбиелеушi отбасылары;
4) заңдарда белгiленген тәртiппен бекiтiлетiн аурулар тiзiмiнде аталған
кейбiр созылмалы аурулардың ауыр түрлерiмен ауыратын адамдар;
5) жасына қарай зейнет демалысына шыққан зейнеткерлер;
6) кәмелетке толғанға дейiн ата-аналарынан айырылған жиырма жасқа
жетпеген жетiм балалар жатады. Мұндай адамдардың жасы әскери қызметке
шақырылған кезде мерзiмдi әскери қызметтен өту мерзiмiне ұзартылады;
7) оралмандар;
8) экологиялық зiлзалалар, табиғи және техногендi сипаттағы төтенше
жағдайлар салдарынан тұрғын үйiнен айырылған адамдар;
9) көп балалы отбасылар;
10) мемлекеттiк немесе қоғамдық мiндеттерiн, әскери қызметiн орындау
кезiнде, адам өмiрiн құтқару кезiнде, құқық тәртiбiн қорғау кезiнде қаза
тапқан адамдардың отбасылары;
11) толық емес отбасылар жатады.
Азаматтарды тұрғын үйге мұқтаж деп тану [2
Азаматтар егер:
1) Қазақстан Республикасының аумағында меншiк құқығымен өздерiнiң
тұрғын үйi болмаса;
2) осы елдi мекенде мемлекеттiк тұрғын үй қорынан, сондай-ақ меншiктiң
мемлекеттiк емес нысанына негiзделген заңды тұлғаларға тиесiлi үйлерде,
соның iшiнде тұрғын үй (тұрғын үй-құрылыс) кооперативтерiнiң үйлерiнде
өздерiнiң тұрақты пайдаланатын үйлерi болмаса;
3) отбасы тұрып жатқан тұрғын үй нормативтiк санитариялық және
техникалық талаптарға сай келмесе;
4) оқшауланбаған, шектес тұрғын үй-жайларда екi және одан да көп отбасы
тұрып жатса;
5) отбасы құрамында кейбiр созылмалы аурулардың ауыр түрлерiмен
ауыратын науқастар болып (заңдарда белгiленген тәртiппен бекiтiлген
аурулардың тiзiмi бойынша), бiр үй-жайда (пәтерде) олармен бiрге тұру
мүмкiн болмаса, тұрғын үйге мұқтаж деп танылады.
Азаматтардың мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын
үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй алу құқығы
Ерлi-зайыптылардың әрқайсысында некеге тұрғанға дейiн осындай тұрғын
үйi болған жағдайларды қоспағанда, азамат (зайыбымен және кәмелетке
толмаған балаларымен бiрге) осы елдi мекенде мемлекеттiк тұрғын үй қорынан
бiр тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган
жалдаған тұрғын үй алуға құқылы.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй беруге болатын азаматтарды
есепке алу
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй беруге болатын азаматтарды
есепке алу тұрғылықты жерi бойынша ауданның (облыстық маңызы бар қаланың),
республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергiлiктi атқарушы
органдарында жүзеге асырылады.
Есепке алу үшiн қажеттi құжаттардың тiзбесi мен нысанын Қазақстан
Республикасының Үкiметi бекiтедi. Азаматтардың қандай да болсын қосымша
құжаттар беруiн талап етуге тыйым салынады.
Азаматтардың өздерiн және өздерiнiң отбасы мүшелерiн мемлекеттiк тұрғын
үй қорынан тұрғын үй беруге мұқтаждар есебiне қою туралы арыздары
тұрғылықты жерi бойынша тиiстi жергiлiктi атқарушы органда бiр ай iшiнде
қаралады.
Арыз берушiлерге қабылданған шешiм туралы аталған мерзiм аяқталғанға
дейiн жазбаша түрде хабарланады. [3
Егер азаматтың соңғы бес жылдың ішінде өз тұрғын үй жағдайларын
қасақана нашарлатуы салдарынан мынадай жолдармен мұқтажға айналғаны:
1) тұрғын үй-жайын ауыстырғаны;
2) оның Қазақстан Республикасының белгілі бір елді мекенінде
орналасуына қарамастан, өзіне меншік құқығымен тиесілі, тұру үшін жарамды
тұрғын үйді, жергілікті атқарушы орган тұрғын үйді сәйкес сатып алғаннан
басқа жағдайларда, иелігінен шығаруы;
3) тұрғын үйдің өз кінәсінен бұзылуы немесе бүлінуі;
4) тұрған кезінде оның мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе
жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй
берілуіне мұқтаж болмаған кезде тұрғын үйінен кетуі;
5) жұбайынан, кәмелетке толмаған және еңбекке жарамсыз балаларынан,
сондай-ақ еңбекке жарамсыз ата-аналарынан басқа адамдарды тұрғызғаны
анықталса, мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру үшін есепке қоюдан
бас тартылуы мүмкін.
Азамат мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй берілуге мұқтаждар
есебіне ол үшін негіздер болмаса да қойылып, тәртіп бұзушылық байқалған,
бірақ кейіннен мұндай негіздер пайда болған (отбасы мүшелері санының
көбеюі, отбасының жиынтық табысының кемуі және сол сияқтылар) жағдайларда
ол негіздер пайда болған күннен бастап мұқтаж деп танылады және оның кезегі
соған сәйкес ауыстырылады.
Мұқтаждар есебінде тұратын азаматтарға мемлекеттік тұрғын үй қорынан
тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған
тұрғын үй, барлық қажетті құжаттармен бірге өтініш берілген кезден бастап
тізімде белгіленген кезек ретімен беріледі.
Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың), республикалық маңызы бар
қаланың, астананың жергілікті атқарушы органдары мемлекеттік тұрғын үй
қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган
жалдаған тұрғын үй берілуге мұқтаждар есебінің тізімін былайша бөлек
жүргізеді:
1) әлеуметтік жағынан қорғалатын табысы аз азаматтар;
2) мемлекеттік қызметшілер, өзге де бюджеттік ұйымдардың қызметкерлері
мен әскери қызметшілер.
Бөлек тізім бойынша мемлекеттік тұрғын үй қорынан (жаңадан пайдалануға
берілген немесе тұрғындар босатқан) тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй бөлуді, егер басқа да заң
актілерінде өзгеше белгіленбесе, бөлек тізімдердің санына қарай ауданның
(облыстық маңызы бар қаланың), республикалық маңызы бар қаланың, астананың
жергілікті атқарушы органдары жүргізеді.
Аталған тізімге енгізілген азаматтардың құқықтары тең деп танылады.
Егер өзгеше көзделмесе, мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке
тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй алуға бұл
тізімге енгізілген басқалар алдында ешкімнің де басымдық құқығы болмайды.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй әр адамға кемінде он бес шаршы
метр және көп дегенде он сегіз шаршы метр пайдалы алаң, бірақ кемінде бір
бөлмелі пәтер мөлшерінде беріледі.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй мемлекеттік немесе әскери
қызмет атқармайтын, сондай-ақ бюджеттік ұйымдарда (мекемелерде) жұмыс
істемейтін әлеуметтік жағынан қорғалатын табысы аз азаматтарға Қазақстан
Республикасының Үкіметі белгілейтін мөлшерде, бірақ Республикада бір адамға
қолданылатын санитариялық нормадан кем емес тұрғын алаң және кемінде бір
бөлме мөлшерінде берілуі мүмкін.
Заңдарда белгіленген тәртіппен бекітілген мүгедектердің жекелеген
санаттарына және аурулар тізімінде аталған кейбір созылмалы аурулардың ауыр
түрлерімен ауыратын азаматтарға бөлек қосымша бөлме беріледі. Аталған
қосымша алаң артық деп есептелмейді.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан берілетін тұрғын үй мөлшерін анықтаған
кезде отбасында жүкті болғанына жиырма аптадан асқан әйелдің болуы
ескеріледі.
Азаматтарға тұру үшін берілетін мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын
үй сол елді мекеннің жағдайларына қарай тұрмысқа жайлы және мұқтаж адам
есепте тұрған елді мекеннің шегінде болуға тиіс.
Белгіленген талаптарға сай келмейтін тұрғын үй мұқтаж адамның және оның
отбасының кәмелетке толған барлық мүшелерінің жазбаша келісімімен ғана
берілуі мүмкін. Мұндай тұрғын үй беру мұқтаж адамдарды есептен шығаруға
әкеп соғады.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй беру кезінде бір бөлмеге жеті
жастан асқан әр жынысты адамдарды (ерлі-зайыптылардан басқа) олардың
келісімінсіз тұрғызуға жол берілмейді.
Мүгедектерге, қарттарға, жүрек-қан тамырлары және басқа ауыр
науқастармен ауыратын адамдарға мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй
немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй
олардың тілегі ескеріліп, төменгі қабаттардан немесе лифтісі бар тұрғын
үйлерден беріледі.
Сауықтыру жөніндегі дербес бағдарламаға сәйкес, мүгедектерге үйдің
үлгісін, қолайлылық деңгейін және тұруға қажетті басқа да жағдайларды
ескере отырып, тұрғын үй-жайды таңдау құқығы беріледі.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй, арыз берушiнiң тұрғылықты
жерi бойынша жергiлiктi атқарушы органның шешiмiмен берiледi.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй алу есебiнде тұрған адамдардың
тiзiмi, сондай-ақ мемлекеттiк тұрғын үй қорынан соңғы жиырма төрт ай iшiнде
тұрғын үй алған адамдардың тiзiмi осы тiзiмдерде тұрған адамдардың талап
етуi бойынша танысу үшiн берiледi. Мұндай тiзiмдердiң нысанына отбасының
құрамы, есепке қойылған уақыты, мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй
немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй
алуға арналған негiздер және оның көлемi, тұрғын үй берiлген уақыт туралы
мәлiметтер мiндеттi түрде енгiзiлуге тиiс.
Егер әлеуметтік жағынан қорғалатын табысы аз адамдар тұратын
мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үйден немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйден бөлек тұрғын бөлме
(бөлмелер) босаса, ол мұқтаждар есебінде кезекте тұрғандарға беріледі. Бұл
орайда осындай тұрғын үйде тұратын және қолда бар тұрғын жағдайларын
жақсартуды мұқтаж ететiн азаматтар босаған бөлменi (босаған бөлмелердi).
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйді немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйді жалдау (қосымша жалдау)
шарты тұрғын үй беру туралы шешімнің негізінде жергілікті атқарушы органның
немесе мемлекеттік кәсіпорын әкімшілігі (жалға беруші) мен азаматтың (жалға
алушының) арасында жазбаша түрде жасалады. Мұндай шарттар мемлекеттік
тіркеуден өткізілмеуге тиіс.
Жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйді
қосымша жалдау шарты тұрғын үй беру туралы шешімнің негізінде жергілікті
атқарушы орган мен азаматтың арасында жазбаша нысанда жасалады.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйді немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйді жалдаудың үлгі шартын,
тұрғын үйді пайдалану, тұрғын үйді және үй маңындағы аумақты күтіп ұстау
ережесін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйді немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйді жалдау (қосымша жалдау)
шартынан
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйді немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйді жалдау (қосымша жалдау)
шартының нысанасы бөлек тұрғын үй болып табылады. [4]
Басқа тұрғын бөлмеге (бөлмелерге) шығатын (кіретін) есігі бар тұрғын
бөлме, бөлменің бір бөлігі, сондай-ақ пәтердегі қосалқы үй-жайлар
мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйді немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйді жалдау (қосымша жалдау)
шартының дербес мәні бола алмайды.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үйдi жалдау (қосымша жалдау)
шарты:
1) азаматтар мұндай тұрғын үй берiлуiне мұқтаждық туралы шындыққа сай
келмейтiн мәлiметтер берген;
2) шартта көрсетiлген тұрғын үйге басқа азаматтардың немесе ұйымдардың
құқықтарын бұзған;
3) лауазымды адамдар тұрғын үй беру туралы мәселенi шешу кезiнде заңсыз
әрекеттер жасаған;
4) тұрғын үйдi беру кезегi бұзылған;
5) заңдарда белгiленген тұрғын үй берудiң тәртiбi мен шарттары бұзылған
өзге де жағдайларда жарамсыз деп танылуы мүмкiн.
Шартты жарамсыз деп тану туралы талап шарт жасалған күннен бастап үш
жыл iшiнде мәлiмделуi мүмкiн.
Жалға алушының (қосымша жалға алушының) отбасы мүшелерiнiң ауқымы.
Жалға алушының (қосымша жалға алушының) отбасы мүшелерi жалға алушымен
тең құқықтарды пайдаланады және мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үйдi
немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын
үйді жалдау (қосымша жалдау) шартынан туындайтын мiндеттердi атқарады.
Отбасының кәмелетке толған мүшелерi аталған шарттан туындайтын
мiндеттемелер бойынша жалға алушымен (қосымша жалға алушымен) бiрге
мүлiктiк жағынан жауапты болады.
Егер аталған азаматтар жалға алушының (қосымша жалға алушының) отбасы
мүшелерi болуын тоқтатса, бiрақ олар тұратын тұрғын үйде тұруды
жалғастырса, олар да жалға алушы (қосымша жалға алушы) мен оның отбасы
мүшелерi сияқты тұрғын үй құқықтары мен мiндеттерiн сақтап қалады.
Жалға алушы (қосымша жалға алушы) мемлекеттік тұрғын үй қорындағы өзі
тұратын тұрғын үйге немесе жеке тұрғын үй қорындағы жергілікті атқарушы
орган жалдаған тұрғын үйге жұбайын, балаларын, ата-анасын өз отбасының
кәмелетке толған мүшелерінің жазбаша келісімін алып кіргізуге құқылы.
Кәмелетке толмаған балаларын ата-аналарымен бірге тұрғызуға отбасының
басқа мүшелерінің келісімі талап етілмейді.
Мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үйге немесе жеке тұрғын үй
қорындағы жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйге отбасының мүшелері
ретінде кіргізілген адамдар осы бапқа сәйкес, егер кіргізілген осы
азаматтардың, жалдаушының (қосымша жалдаушының) және онымен бірге тұратын
кәмелетке толған отбасы мүшелерінің арасында өзгеше бір жазбаша келісім
болмаса, бұл тұрғын үй-жайды онда тұратын қалған адамдармен бірдей
пайдалануға құқық алады.
Жалға алушы (қосымша жалға алушы) немесе оның отбасының мүшелері
уақытша болмаған кезде оларға мемлекеттік тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй қорынан алынған тұрғын
үй алты ай бойы сақталады.
Егер жалға алушы (қосымша жалға алушы) немесе оның отбасының мүшелері
дәлелді себептермен алты айдан артық уақыт болмаса, бұл мерзім болмаған
адамның өтініші бойынша тиісінше ұзартылады.
Мемлекеттік тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы
орган жалдаған тұрғын үй қорындағы тұрғын үйдің немесе жеке тұрғын үй
қорындағы жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйдің уақытша болмаған
азаматтарға неғұрлым ұзақ мерзімге сақталуының шарттары мен жағдайлары
белгіленеді.
Мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй азаматтар үшін мынадай
жағдайларда:
1) Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде не Қазақстан
Республикасының қатысуымен одан тыс жерлерде құрылған қарулы күштер
құрамында әскери қызметтен өткенде - қызмет мерзімі ішінде;
2) еңбек шарты бойынша немесе сайланбалы қызметке сайлануына байланысты
жұмысқа кеткенде - бүкіл жұмыс істеген уақыты ішінде;
3) заң актілерінде көзделген негіздер бойынша шетелге кеткенде -
шетелде болған уақыты ішінде;
4) оқуға кеткенде - оқу уақыты ішінде;
5) балаларды балалар мекемесіне тәрбиелеуге орналастырғанда - олардың
осы мекемеде болған бүкіл уақыты ішінде, туысқандарының немесе
қорғаншысының (қамқоршысының) қолында - балалар кәмелетке толғанға дейін;
6) қорғаншы (қамқоршы) міндеттерін орындауға байланысты кеткенде - бұл
міндеттерді тоқтатқанға дейінгі барлық уақытта;
7) емделуге кеткенде - емделуде болған уақыты ішінде;
8) қамауда болған не бас бостандығынан айыруға сотталған немесе сол
жерде тұру мүмкіндігінен айыратын өзге де жазалау шаралары кезінде -
қамауда болған немесе жазасын өтеген мерзімі ішінде сақталады. Мемлекеттік
тұрғын үй қорындағы тұрғын үйге немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті
атқарушы орган жалдаған тұрғын үйге құқығынан айыру бұл жағдайда сот
үкімімен көзделуі мүмкін.
Мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үйді немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйді пайдалану құқығы
онда болмаған адамдарға көрсетілген мерзімдер аяқталған күннен бастап алты
ай бойы сақталады.
Жалға алушы (қосымша жалға алушы) уақытша болмаған мемлекеттік тұрғын
үй қорындағы тұрғын үйде немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы
орган жалдаған тұрғын үйде тұратын отбасының мүшелері бүкіл тұрғын үйді
немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын
үйді бұрынғы шарттармен пайдалануға құқылы. Бұл орайда олар осы тұрғын үйді
немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын
үйді жалға алу шарты бойынша құқықтарын жүзеге асырып, сол бойынша міндетті
болады.
Азамат уақытша болмаған кезде мемлекеттік тұрғын үй немесе жеке тұрғын
үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй қорындағы пайдалану
құқығы сақталатын тұрғын үй алаңы артық деп есептелмейді.
Жалға алушының уақытша болмауы жағдайларды қоспағанда, оны мемлекеттiк
тұрғын үй қорынан тұрғын үйдi жалға алу шарты бойынша мiндеттердi атқарудан
босатпайды.
Қосымша жалға алушының уақытша болмауы оны жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйді қосымша жалға алу шарты
бойынша міндеттерді атқарудан босатпайды.
Егер мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы тұрғын үйде сақталатын уақытша
болмаған жалға алушының отбасы мүшелерi тұрмайтын болса, жалға алушы
сақталған тұрғын үйге қосымша жалдау шарты бойынша тұрғындарды кiргiзуге не
тұрғын үйдiң сақталу мерзiмiнде уақытша тұрғындар тұрғызуға құқылы.
Егер жалға алушы мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы өзiне сақталатын
тұрғын үйге өз қалауы бойынша үш ай мерзiм iшiнде ешкiмдi тұрғызбаса, жалға
берушi бұл тұрғын үйдi жалға алушының келiсiмiмен мемлекеттiк тұрғын үй
қорындағы тұрғын үй жалға алушыға сақталатын мерзiмнiң шегiнде қосымша
жалдау шарты бойынша басқа азаматтарға беруге құқылы.
Қосымша жалдау мерзiмi (уақытша қоныстандыру) жалдаушы мен оның отбасы
мүшелерi мерзiмiнен бұрын қайтып келген кезде қысқартылуы мүмкiн.
Жалға алушының немесе оның отбасы мүшелерiнiң қайтып оралуына қарай
олар қосымша жалдаушыларды немесе уақытша тұрғындарды жалға берушi берген
тұрғын үйден дереу шығаруды талап етуге құқылы.
Қосымша жалдаушылар (уақытша тұрғындар) тұрғын үйдi босатудан бас
тартқан жағдайда жалға алушының немесе оның отбасы мүшелерiнiң талап етуi
бойынша мемлекеттiк тұрғын үй қорынан басқа тұрғын үй берiлместен
шығарылуға тиiс.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы тұрғын үйге күрделi жөндеу жүргiзiлген
кезде жөндеудi тұрғындарды (жалға алушының) көшiрмей жүргiзу мүмкiн
болмаса, жалға берушi жөнделетiн үй-жайды жалдау шартын бұзбастан, күрделi
жөндеу жүргiзiлетiн уақытқа жалға алушыға және оның отбасы мүшелерiне басқа
тұрғын үй беруге мiндеттi.
Тараптардың келiсiмi бойынша көшiрудiң орнына жалдау шартының бұзылуы,
ал жалға алушыға жаңа жалдау шарты бойынша тұрақты пайдалануға көзделген
талаптарға сай келетiн басқа үй-жай берiлуi мүмкiн.
Жалға алушыға күрделi жөндеуге байланысты көшу кезiнде келтiрiлген
шығындарды жалға берушi өтеуге тиiс.
Жалға алушы тек күрделi жөндеу кезiнде берiлген тұрғын үйдi
пайдаланғаны үшiн, сондай-ақ бұл тұрғын үйде көрсетiлген коммуналдық
қызметтер үшiн ғана ақы төлейдi.
Жалға алушы және оның отбасы мүшелерi тұратын мемлекеттiк тұрғын үй
қорындағы тұрғын үй күрделi жөндеудiң нәтижесiнде сақталмайтын жағдайларда
жалға алушыға күрделi жөндеу басталғанға дейiн басқа тұрғын үй берiлуге
тиiс.
Жалға алушының немесе жалға берушiнiң талап етуi бойынша басқа тұрғын
үй күрделi жөндеудiң нәтижесiнде үй-жай едәуiр үлкейтiлiп және жалға
алушыда артық алаң пайда болған жағдайларда да берiледi.
Егер күрделi жөндеудiң нәтижесiнде тұрғын үй тарылып кетсе, жалға
алушыға оның талап етуi бойынша мемлекеттiк тұрғын үй қорынан 2, 3, 4-
тармақтарында көзделген талаптарға сай келетiн басқа тұрғын үй берiледi.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйді немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйдi жалдау (қосымша жалдау)
шарты жалдаушының, оның кәмелетке толған отбасы мүшелерінің және жалға
берушінің келісімімен ғана өзгертілуі мүмкін.
Жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйді
қосымша жалдау шарты, қосымша жалдаушының, оның кәмелетке толған отбасы
мүшелерінің және жергілікті атқарушы органның келісімімен ғана өзгертілуі
мүмкін.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы бiр тұрғын үйде немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйде тұратын және ондағы
тұрғын үй-жайларды жеке жалдау шарты бойынша пайдаланатын азаматтар бiр
отбасына бiрiгуi жағдайында өздерi тұратын бүкiл тұрғын үйге өздерiнiң
бiреуiмен жалдау (қосымша жалдау) шартын жасауды жалға берушiден талап
етуге құқылы.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы тұрғын үйдi айырбастаудың тәртiбi
белгiленген тұрғын үйлердiң құқықтық режимдерiмен айқындалады.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үйдi жалға алушы айырбастауды
ресiмдеу үшiн уақытша болмағандарды қоса алғанда, өзiмен бiрге тұратын
отбасының кәмелетке толған мүшелерiнiң келiсiмiн алуға тиiс.
1.2 Тұрғын үй құрылыс кешенін теориялық негіздері
Қазақстан экономикасының жетекші салаларының біріне тұрғын үй құрылысы
саласы жатады. Оның тұрақты қызмет жүргізуі көп жағдайда елдің әлеуметтік-
экономикалық жағдайын жақсартуға, халықтың әл-ауқатын арттыруға алып
келеді. Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2006 жылғы
Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында Қазақстанның
әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы
атты кезекті Қазақстан халқына Жолдауында әлеуметтік саланы дамытудың
басымдылықтары ретінде келесі: ... жылжымайтын мүлік нарығын дамыту және
тұрғын үй құрылысы мәселелерін шешу; жалға беру нарығын дамыту; жеке тұрғын
үй құрылысын дамытудың кең масштабын құру ... бағыттарын атап өтті. Яғни,
тұрғын үй кешенін қалыптастыру мен дамыту мемлекеттің әлеуметтік-
экономикалық саясатының маңызды бағыттарының бірі болып, тұрғындардың өмір
сүруі мен қызмет атқаруы үшін қажетті жағдайларды қалыптастыруға
бағытталған. [5]
Тұрғын үй құрылыс кешені макроэкономиканың ұлғаймалы өндірісінің
құрылымдық өзгеруі мен тұрғындардың әлеуметтік жағдайын есепке ала отырып,
қол жетімді тұрғын үймен қамтамасыз етудің негізгі тетік құралдарының бірі
болуы тиіс. Ол барлық түрғындарды белгіленген уақыт мерзіміне қарай тұрғын
үй құрылысы өнімінің қажетті көлемімен, құрылымымен, сапасымен қажеттілігін
қанағаттандыру үшін құрылған.
Құрылыс кешені материалдық өндірістің бір саласы ретінде, басқа
салаларға қарағанда көп белгілерімен ерекшеленеді. Мұнда қызмет өзінің
арнайы, ерекшеленген заңдылықтары арқылы жүргізіледі, басқарудың түрлері
мен әдістерін дұрыс таңдауда оны есептеу ең қажетті шарттың бірі болып
табылады. Мұндай ерекшеліктер ретінде келесілерді көрсетуге болады:
біріншіден, соңғы құрылыс өнімі қатаң белгілі бір аумаққа бекітіледі
(тұрғын үйдің мекен жайы болады) және көлікпен тасылмайды, яғни қоймаға қою
үшін өндірілмейді. Құрылыс өнімдерінің басқа өнеркәсіп өнімдерінен
айырмашылығы олар бір саладан екінші салаға қозғалып, қосылмайды. Ол -
қозғалмайтын мүлік, тек сол салалардың өзінің ауысуымен сипатталады:
күрделі құрылыс саласынан кейін дайын нысандар тұрғын үй құрылысы кешенінің
негізгі қорлары саласына өтеді және тапсырыс берушілердің балансында есепке
алынады; соңғы құрылыс өнімі (тұрғын үй) жоғарғы деңгейдегі еңбек
сыйымдылығымен, материалдық сыйымдылығымен, нәтижеде капитал сыйымдылығымен
сипатталады.
Екіншіден, тұрғын үйді сату, негізінен, белгілі сатып алушыға оның
дайындалуын бастамас бұрын тапсырыс берушіге және оның құрылысындағы
технологиялық кешеніне өткізу болып табылады; дайын құрылыстық өнімді алуы
мүмін болған тұтынушылар арасында инвестиция құюға мүмкіндігі бар
инвесторларды іздеу құрылысты жобалау сатысында жүзеге асады. Бұл құрылыс
саласында сұраныстың ұдайы өндіріс қызметінің, сұранысқа бейімделу
қызметінен біршама жоғары екендігіне алып келеді; құрылыс өнімдері нарығы
тұрғын үй құрылысы кешенінің барлық салаларын қамтиды.
Үшіншіден, құрылыс ұйымы сатылатын тұрғын үй мен алынатын табыстың
қажетті көлемін өнімнің сапасымен өзара байланыста қамтамасыз ету арқылы
өндірістік және құрылыс өнімін сату мәселелерін келіскен түрде шешуі қажет;
құрылыс өнімдерін құру мерзімінің ұзақтығы және құруға көптеген маманданған
тауарөндірушілерді тарту қажеттілігі инвестициялық-құрылыс үрдісін
басқарудың қазіргі заманғы тиімді түрлерін, құрылымын және әдістерін
қолдануды талап етеді. Жұмыста, зерттеу мәліметтері негізінде, үй құрылыс
кешенінің құрылыстық қызмет атқаруын қамтамасыз ететін анықталған негізгі
шарттары мен ондағы құрылымдық инвестициялық саясатта қалыптасқан
ерекшеліктері нәтижесінде олардың қызметі мен өзара байланыстарының негізгі
қатысушыларын бейнелейтін оның келесі құрылымдық сызбасын ұсынып
отырмыз. [6]
Мұнда мердігерлік нарықтың негізгі қатысушылары инвесторлар (тапсырыс
берушілер) болып табылатын құрылыс өнімдерін сатып алушылар мен бас
мердігерлікті атқарушы құрылыстық ұйымдардың құрылыс өнімдерін сатушылар
қатысады.
Құрылыс саласының қызмет ету үрдісінде жобалық, бас мердігерлік және
кіші мердігерлік құрылыс ұйымдары, құрылыс индустриясының кәсіпорындары
және көлік ұйымдары инвесторлардың тапсырысы бойынша құрылыс өнімдерін
жаратуға қатысады. Ақпараттық жарнама қызметін атқарушы ұйымдар, банктер,
сақтандыру ұйымдары сатушылар (инвесторлар) мен сатып алушылар
(мердігерлер) арасындағы мердігерлік қатынасқа, яғни құрылыс өнімдерін
несиелеу және сақтандыру, келісім-шарттарды ұйымдастыру, жарнама жасау,
кеңес беру т.б. жолымен қызмет көрсетеді.
Құрылыс кешенінің қызмет етуінің ерекшелігі құрылыс өнімдеріне тапсырыс
берушілердің (инвесторлар) өздері ол өнімді пайдалануға қатыспауы мүмкін,
оны жалға беруі немесе басқа тұлғаларға сатуы мүмкін. Осылай, құрылыс
өнімдерінің соңғы тұтынушылары болып мемлекеттік және жергілікті басқару
ұйымдарының қызметкерлері, сонымен бірге елдің тұрындары бола алады.
Ұсынылған құрылымдық сызбада құрылыс кешенінің мердігерлік нарығында
мемлекеттік реттеудің қызметтері бөлініп көрсетілген, ол инвестициялық-
құрылыстық бизнестің шаруашылық заңдылықтары мен әкімшілік қадағалау арқылы
салықтық міндеттемелерді және амортизация жарналары нормаларын,
монополияға қарсы іс-шараларды, бюджеттік ассигнациялардың және
субвенциялардың бөлінуін анықтау негізінде жүзеге асады.
Біздің көзқарасымыз бойынша қазіргі дағдарыс жағдайында құрылыс
кешенінің қызмет етуінің негізгі кемшілігі оның құрылымында қажетті
байланыс сатысының, яғни стратегиялық басқару үрдісін қамтамасыз ететін
және жүзеге асыратын сатының болмауында болып тұр.
Дамыған шетелдердiң тәжiрибелері көрсеткендей тиiмдi тұрғын үй нарығының
қалыптасуы үш құрамдас бөлік негiзiнде жүреді. Олар - жеке меншiктегi
тұрғын үйлер, коммерциялық немесе әлеуметтiк жалға тиесiлi жалдық тұрғын
үйлер және мемлекеттiк, яғни муниципалды үйлер.
Кесте 1- Құрылыс кешенін дамытудың шетел үлгілері мен сипаттамалары
Құрылыс кешенін Тұрғын үй құрылыс кешенін дамыту үлгілерінің
дамыту үлгілері сипаттамалары
Артықшылығы Ерекшелігі
1 2 3
Германия, Ипотекалық несиелендірудіңҚалалық бюджет мүлiк
Франция, Швеция, дамуы, тиiмдi тұрғын үй операция-ларынан салықтар
Англия, нарығының қалыптасуы: жеке түрiндегi кipicкe ие болады;
Дания, Испания, меншiктегi тұрғын үйлер, еңбек миграциясын жеңiлдетуге
АҚШ, Австралия, коммер-циялық немесе ықпал етедi және азаматтар
Ұлыбритания, әлеуметтiк жалға тиесiлi үшiн баспанaға ие болудың
Финляндия, жалдық тұрғын үйлер және қолайлы жолы; пәтердi
Голландия, мемлекеттiк, яғни пайдалану, коммуналдық
Ирландия және муници-палды үйлер; тұрғын қызметтер көрсету, мүлiктi
т.б. үй бағасын реттеу басқару жүйелер-дiң қалыпты
қызметтері бәсекелестік жұмыс істеуі, тұрғын
арқылы жүргізіледі; үй-коммуналдық
жобаларды қаржыландыру шаруашылығын-дағы мәселелердi
көлемін анықтау және жүзегеазайтады.
асуын қадағалау; аймақтық
индустриялдық саясат;
Ресей, Украина салық салу арқылы тұрғын үй саласын
Беларуссия және құрылым-дық-инвестициялық инвестиция-лау
т.б. саясатты жүзеге асыру; келісім-шарттық жинақ, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz