Сабақ - оқытуды ұйымдастырудың бір формасы

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР:

1. Сабақ, оқытуды ұйымдастырудың түрі ретінде 3
2. Сабақты құрылымы мен типіне жаңаша көқарас. 3
3. Интерактивтік оқыту 4
4. Интерактивтік оқыту технологиясы 5
5. Интерактивтік оқыту концепциясы мен технологиясы 8
6. Қорытынды 10
7. Әдебиеттер 11

Сабақ - оқытуды ұйымдастырудың бір формасы.

Оқыту формасы адамзат қоғамының дамуымен бірге қалыптасты. Оқыту процесінің
ең ертеде қалыптасқан түрі жеке оқыту болды. Келесі кезең жеке-топтық оқыту
әдіс болды. ХVІІ ғасырдың басына қарай бұл оқыту формалары қоғам
қажеттілігін өтей алмай қалды. Осы кезеңнен бастап алғашқы топтық оқыту
әдіс қолданылып, ол қазіргі кездегі сыныптық-сабақ жүйесінің негізі болды.
Сыныптық-сабақтық жүйенің авторы ретінде Я. А. Каменскийді атайды.
Оқытуды ұйымдастырудың бұл түрінің сипаттамалары мынандай:
- оқудың негізгі бірлігі сабақ;
- оқушылар жастары бойынша сыныптарға бөлінеді;
- мектептегі оқыту кезеңі;
- сабаққа қатысу бәріне міндетті;
- сабақ кестесі, үзіліс, каникул кезеңдері жыл бойын қамтиды;
- сыныптағы барлық оқушылардың жұмыстары бір тақырып және бәріне ортақ бір
жоспар бойынша жүзеге асырылады;
- оқыту барысын мұғалім басқарады.

Сабақтың құрылымы мен типтерге бөлудің қазіргі заманғы ұлгісі.

Сабақ – мғалімнің шығармашылығы. Тіпті бірыңғай технлологияны қолданатын,
бір тақырыпқа арналған сабақ әр ұстазда түрліще болып шығады. Кез-келген
сабақтың анық мақсаты болу керек. Сондықтан қазіргі заманғы дидактикада
сабақ типтерін былай класификациялайды.
- жаңа сабақ өту;
- дағды мен біліктілігін қалыптастыру және дамыту;
- білімін, біліктілігін, дағдысын бекіту мен пайдалану;
- оқыту және білімді жүйелеу;
- білімін, біліктілігін, дағдысын бақылау және коррекциялау;
- кіріктірілген сабақ.
Мұғалім алдымен сабақта не істейтінін жоспарлайды, содан соң калай және
қандай әдіспен жүзеге асыратынын анықтайды. Сабақтың құрылымы мақсат пен
мазмұн арқылы анықталады, кездейсоқ таңдалуы мүмкін емес.

Интерактивтік оқыту.

Педагогикада оқытудың бірнеше моделін атап көрсетуге болады:
1) пассивті – оқушы оқытудың бъектісі ролін атқарады (тыңдау және көру)
2) активті белсенді оқушы оқытудың субектісі болып шығады (өзіндік
жұмыс, шығармашылық жұмыс, лабораториялық-практикалық жұмыс)
3) интерактивті – inter (өзара), akt(әрекеттесу). Оқыту процесі барлық
оқушылардың тұрақты белсенді өзара қарым-қатынасы арқылы жүзеге асырылады.
Оқушы мен мұғалім оқытудың тең құқылы субъектісі болып табылады.
Интерактивті оқыту моделін пайдалану - өмірлік ситуацияларды моделдуді,
ролдік ойындарды қолдануды, мәселені бірлесіп шешуді қарастырады. Оқу
процесінің қандайда бір қатысушысын немесе идеяны яғни, жақсы оқитындарға
ғана назар аудару сияқты ерекшелеуді шектейді. Бұл моделге
адамгершілікпен, демократиялық жолмен келуді үйретеді.
Интерактивтік оқыту технологиясы – бұл коллективтік, өзін-өзі толықтыратын,
барлық қатысушылардың өзара әрекетіне негізделген, оқу процесіне оқушының
қатыспай қалуы мүмкін болмайтын оқыту процесін ұйымдастыру.
Интерактивтік оқыту технологиясы.

1) Жұптасып жұмыс істеу.
2) Ротациялық (ауыспалы) үштік.
3) Карусель - Айналмақ.
4) Шағын топтармен жұмыс.
5) Аквариум.
6) Аяқталмаған сөйлем.
7) Миландыру Мозговой штурм.
8) Броундық қозғалыс.
9) Есепту ағашы. Дерево решений
10) Өз атынан сот. Суд от своего имени
11) Азаматтық тыңдау.
12) Ролдік іскерлік ойын.
13) Сығымдау методы. Метод пресс
14) Өз позицияңды ұстан.
15) Дискуссия.
16) Дебаттар.

Интерактивті оқыту технологиясының аса көп мөлшері белгілі.
Әр ұстаз өз бетінше сыныппен жұмыстың жаңа формаларын ойлап таба алады.
Оқушылар бір-біріне сұрақ қойып және оған жауап беруді үйрететін, жұптасып
жұмыс істеу әдісін сабақтарда жиі қолданылады.
Мысалы; оқушыларға Карусель деп аталатын мынадай жұмыс түрі қатты ұнайды;
Екі сақина жаслады. Ішкі және сыртқы сақиналар. Ішкі сақина – бұл қозғалмай
отырған оқушылар. Сыртқы сақина – бұлар әрбір 30 секунд сайын ауысып
тұрады. Осылайша, олар бірнеше минутта бірнеше тақырыпты айтып шығады және
әрқайсысы өзінің дұрыстығына әңгімелесушінің көзін жеткізуге тырысады.
Аквариум технологиясының мәнісі сонда, бірнеше оқушы шеңбер ішінде
ситуацияны жасырады разыгрывают, ал қалғандары оларды бақылап тұрып
әрекеттеріне талдау жасайды.
Броундық қозғалыста оқушылар бүкіл сынып ішінде қозғала жүріп берілген
тақырыбы бойынша ақпарат жинайды.
Есептеу ағашы – сынып сандары бірдей 3 немесе 4 топқа бөлінеді. Әр топ өз
сұрақтарын талдап, ағаштың өздеріне тиісті тармағына (ватман парақ) жауап
жазады, содан соң топтар орындарын ауыстырып, көршісінің ағашына өз
идеяларын жазады.
Өз позицияңды ұстан - деп аталатын интерацияның да пайдасы бар. Қандай да
бір ұйғарым, көзқарас оқылады, содан кейін оқушылар Иә немесе Жоқ деген
аймаққа бөлінген тақтаға (плакатқа) барады. Мүмкіндігінше олар өз
позицияларын түсіндіргені дұрыс.
Мұғалім мен оқушының интерактивтік шығармашылығы шектелмейді. Оны қойылған
мақсатқа дұрыс бағыттай білудің маңызы зор. Бүгінгі шығып жатқан
методикалық инновациялар оқытудың интерактивтік методымен байланыстырылған.
Интерактивтік оқыту – бұл, ең алдымен оқушы мен мұғалімнің қарым-қатынасы
тікелей жүзеге асатын сұқбаттасып оқыту болып табылады.
Интерактивтің негізгі сипаттамалары қандай? Инетрактивтік оқыту – бұл
танымдық әрекеттің арнаулы ұйымдастыру формасы. Ол толық айқындалған және
мақсатын алдын-ала болжауға болатын оқыту тұрі. Осындай мақсаттардың бірі
оқушы өзінің жетістіктерін, интелектуалдық белсенділігін сезетіндей, оқу
барысының өнімділігін арттыратын оқытудың жинақы (компортный) шарттарын
жасау. Интерактивтік оқытудың мәнісі сыныптағы барлық оқушы таным
процесімен қамтылады, олар өздерінің білетін және ойлайтын нәрселері арқылы
түсінуге және қарсы әсер етуге (рефлектироват) мүмкіндік алады. Таным
процесінде, оқу материалын игеруде, оқушылардың біріккен әрекеттері мынаны
білдіреді; әр оқушы өзіне тән ерекше еңбегін сіңіреді, білім, идея, әрекет
ету тәсілдерін алмасу үздіксіз жүреді. Сонымен қатар, бұл процес өз-ара
қолдау және қайырмыдылық атмосферасында жүреді. Яғни, жаңа білім алып қана
қоймайды, танымдық процестің өзін дамытады, оны әлдеқайда жоғары топтасу
мен еңбектесу дәрежесіне көтереді.
Сабақтағы инетрактивтік әрекет өз-ара түсіністікке, өз-ара әрекетке,
қатысушының әрқайсысына қажет есепті бірлесіп шешуге алып келетін -
ұйымдастыру және сұқбаттасып қарым-қатынас жасауды дамытуды ұысанды.
Интерактив бір көзқарастың немесе бір ғана сөйлеуішінің басым болуы
жағдайын болдырмайды. Сұқбаттасып оқыту барасында оқуышлар сыни ойлауды,
тиісті ақпарат пен белгілі жағдайды талдау негізінде күрделі мәселелерді
шешуді, балама көзқарастарды салыстыруды, ақылды шешімдер қабылдауды,
дискуссияға қатысуды, басқа адамдармен тиімді қарым-қатынас жасауды
үйренеді. Ол үшін сабақта жекелей, жұптық және топтық жұмыс
ұйымдастырылады, зерттеу жұмыстары, родік ойындар қолданылады, құжаттармен
және түрлі ақпарат көздерімен жұмыс жасайды, шығармашылық жұмыстар
пайдаланылады.
Интерактивтік оқыту формаларына нені жатқызуға болады? Бүгінгі күні
әдіскерлер мен шығармашыл-ұстаздар топтық жұмыстың көптеген түрін жасап
шығарды. Олардың ішіндегі кең таралғандары - үлкен шеңбер, аквариум,
мыймен шабул (мозговой штрум), дебаттар. Алдынғы сабақтардағы білімдері
немесе өмірде алған тәжрибелері негізінде аздаған хабары бар қандайда бір
мәселе толығымен талқыланатын болса ғана, интерактитік оқыту формасының
тиімділігі жоғары болады. Одан басқа, қарасытрылатын тақырып жыбық немесе
тар мағаналы болмау керек. Мысалы, ұрлық үшін жауапкершілік қандай болу
керек немесе салық мөлшері қанша болу керек деген сияқты сұрақтарды топ
алдында талқылаудың мағанасы жоқ. Талқыланатын мәселенің деңгейі тар
экономикалық (құқықтық, саяси, тарихи, т.б.) сұрақтардан мәселені кеңінен
қоюға көшуге мүмкіндік жасайтындай болу керек.
Оқыту концепциясы мен технологии

Оқыту барысында кем дегенде мазмұндық (нені оқыту), процесуалдық (қалай
оқыту), мотивациялық (оқушылар әрекетін қалай белсенді етуге болады) жәнге
ұйымдастыру (оқушы мен мұғалім әрекетіннің құрылымын қалай жасау керек)
жағын бөліп қарауға болады. Осы жақтардың әрқайсысына бірқатар концепция
сәйкес келеді.
Мазмұндық жағына - мазмұнды қарам-қатынас, оқу материалын кұрделендіру, оқу
пәндерін кіріктіру интеграция, дидактикалық бірліктерді ірілендіру және
т.б.
Процесуалдық жағына – программалау концепциясы, проблемалық, интерактивтік
оқыту т.б.
Мотивациялық – оқуы барысын мотивациялық қамтамасыз ету концепциясы,
танымдық қызығушылық қалыптастыру, т.б.
Ұйымдастыру – гуманитарлық педагогика идеялары, педагогикалық еңбектестік
концепциясы, оқу пәніне шому (М. П. Щетини), орталықтандырылған
(концентрированные) оқыту д.р.
Осы концепциялардың бәрі өз кезегінде технологиямен қамтамасыз етіледі.
Мысалы, прблемалық оқыту концепциясы: проблемалы-сұқбатасып оқыту,
проблемалы-тапсырмаларлық, проблемалы-алгоритмдік, проблемалы-контекстік,
проблемалы-модулдік, проблемалық-компьютерлік оқыту.
Интерактитік оқыту технологиясы мен концепциясы интеракция (ағлш.
Interaction - өзара әсер, бір-біріне әсер ету) құбылысына негізделген.
Оқыту барысынде жеке тұлғалар арсында танымдық қарым-қатынас орнап, оның
субъектілерінің бәрі өзара қатынасқа түседі. Әр оқушының жеке жұмысы мен
оның жеке тұлғасын дамыту адамдардың бір-бірімен сөйлесу және өз ара
әрекеттесу барысында жүзеге асады.
Осы концепцияны жақтаушылардың ойынша, осындай ситуацияның жиі
қолданылатыны және ыңғайлы түрі оқу ойындары болып табылады. М. В. Кларин,
Ю. С. Тюнников және басқалар ойындардың білім беру мүмкіндіктерін
зерттеген: ойындар педагокқа оқытудың (білім, білік, дағды) қоданылуын,
жаттығу мен өңделуін, әркімнің мүмкіндігін ескеруді, білім деңгейі әртүрлі
оқушыларды ойынға тең дәрежеде қатыстыру нәтижелерін көрсететін мүмкіндік
береді, Сонымен қатар ойындарда барынша эмоциялық-тұлғалық әсер ету,
коомуникативті білктілік пен дағды қалыптастыру, қарым-қатынас құндылығы
сияқты мүмкіндіктер бар. Сондықтан оқу ойындарын қолдану мектеп
оқуышларының жеке және тұлғалық сапаларын тәрбиелеуге қолайлы.
Интерактивтік оқу технолгиясы (ИОТ) – деп нәтижесінде оқу әрекеті барысында
олардың өзара мотивациялық, инетеллектуалдық, эмоцияналдық және басқада
жақтарынан жетістіктерге жетуді сезіну ситуациясын тудыра алатын,
оқушыларға педагогикалық әсерлі танымдық қарым-қатынас құруға кепілдік
беретін, мұғалім мен оқушының іс әрекетін оқу ойындары түрінде ұйымдастыру
тәсілдерін айтамыз.
ИОТ-сын қолданатын оқыту процесінің құрылымында мына кезеңдерді бөліп
көрсетуге болады:
1. Бағыттау. Ойынға қатысушылар мен эксперттерді дайындау кезеңі. Мұғалім
жұмыс тәртібін ұсынады, оқушылармен бірге сабақтың басты мақсаты мен
тапсырмаларын жасайды, оқу проблемасын құрастырады.
2. Ойын-сабақты өткізуге дайындық. Бұл ситуация, нұсқаулар, қойылымдар мен
басқа да материалдарды оқыту кезеңі. Мұғалім сценарий жасайды, ойын
тапсырмаларына, ережесіне, ролдерге, ойын бөлімдеріне, ұпай санау тәртібіне
(ойын таблосы құрылады) тоқталады. Оқушылар қосмша ақпарат жинайды,
мұғаліммен ақылдасады, ойын барысын және мазмұнын туралы оөара талқыдлайды.
3. Ойынды өткізу. Бұл кезеңде ойын процесінің өзі жүзеге асады. Ойын
басталғаннан кейін ешкімнің оған араласыуға және бағытын өзгертуге қақысы
жоқ. Тек жүргізуші ғана қатысушының әрекетін бағыттап отырады, егер ол
бастапқы мақсаттан ауытқып бара жатса. Мұғалім ойынды бастағаннан кейін,
аса қажет болмаса оған қатынаспауы керек. Бұл жерде мұғалімнің міндеті;
ойын әрекеттерін, нәтижелерін, ұпай санауды бақылау және түсініспеушілік
болған жағдайда түсіндіру, оқушылардың сұрағына жауап бері немесе өтініші
бойынша оның жұмысына көмектесу.
4. Ойынды талқылау. Ойын нәтижесін талдау, талқылау және бағалау кезеңі.
Мұғалім талқылау жүргізеді, оның барысында эксперттер сөйлейді, қатысушылар
өз пікірлерін айтады, өз поязицияларын және шешімдерін қорғайды, қорытынды
жасайды, таңғалыстарын айтады, ойын барысында туындаған қиындықтары, идеясы
туралы әңгімелейді.
ИОТ-сын пайдалану әр оқушының іс-әрекетін сабақтастыруға (өзара әсерлесудің
бүтіндей жүйесі пайда болады: мұғалім – оқушы, мұғалім – сынып, оқушылар –
сынып, оқушылар-оқулыар, топ – топ, топ- оқушы), оның оқу әрекетін және
тұлғалар арасындағы танымдық қатынастарын байланыстыруға мүмкіндік
береді.(3; 156)
ҚОРЫТЫНДЫ
Бүкіл оқыту барысында оның әртүрлі жақтарын қамтамасыз ететіндей бір
мезетте бірнеше технология қолдану керектігіне мұғалім назар аударуы қажет.
Нақты өмірде бұл жағдай әрқашан іске аса бермейді. Неге десеңіз, мұғалім
бір технолгияны немесе оның бір көрнекті элементін ғана парктикада
қолдануға бейім тұрады. Бұл жағдайда ИОТ-ң бүтіндік принципі бұзылады: бұл
процесс әртүрлі технолгиямен жан-жақты қамтылуды талап етеді, бүтін
болғанда ғана технолгия педагогикалық тұрғыда әсерлі болады(1; 46)

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

1.Коростылева Л.А. Психологические барьеры и готовность к нововведениям
СПб., 1996, 66 стр.
2.Мясоед Т.А. Интерактивные технологии обучения. Спец. семинар для
учителей М., 2004
3.Пидкасистый П.И., Хайдаров Ж.С. Технологии игры в обучении и развитии
М., 1996, 268 стр.
4.Суворова Н. Интерактивное обучение: Новые подходы М., 2005.
5. Сайт www.albest.ru, www.tor.kz

Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік
білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі
өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі, білім беру парадигмасы
өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас
пайда болуда. Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде
мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін
меңгеруі маңызды мәселелердің бірі.

Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мәліметтер ағыны күшейген
заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін, талантын
дамыту білім беру мекемелерінің басты міндеті болып отыр. Ол бүгінгі білім
беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару оқытушының қажымас ізденімпаздығы
мен шығармашылық жемісімен келмек. Сондықтан да әрбір оқушының қабілетіне
қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа, шығармашылыққа
тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық технологияны
меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет. Өйткені мемлекеттік білім стандарты
деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны
ендіруді міндеттейді.

Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттердің бірі
– оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы
педагогикалық технологияларды меңгеру. Қазіргі таңда оқытушылар
инновациялық және интерактивтік әдістемелерін сабақ барысында пайдалана
отырып сабақтың сапалы әрі қызықты өтуіне ықпалын тигізуде.

“Инновация” ұғымын қарастырсақ, ғалымдардың көбі оған әртүрлі анықтамалар
берген. Мысалы, Э.Раджерс инновацияны былайша түсіндіреді: “Инновация-
нақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея”. Майлс “Инновация – арнайы
жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге асуын, шешімдерін
күтеміз, – дейді.

Инновациялық құбылыстар білім беру саласында өткен ғасырдың сексенінші
жылдарында кеңінен тарала бастады. Әдетте инновация бірнеше өзекті
мәселелердің түйіскен жерінде пайда болады да, берік түрде жаңа мақсатты
шешуге бағытталады, педагогикалық құбылысты үздіксіз жаңғыртуға жетелейді.
” Масырова Р.Линчевская Т – “Жаңару” дегенімізді былай деп түсіндіреді:
“Жаңару – белгілі бір адам үшін әділ түрде жаңа ма, әлде ескі ме оған
байланысты емес, ашылған уақытынан бірінші қолданған уақытымен анықталатын
жаңа идея.

Қазақстанда ең алғаш Инновация ұғымына қазақ тілінде анықтама берген
ғалым Немеребай Нұрахметов. Ол “Инновация, инновациялық үрдіс деп
отырғанымыз – білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану
және таратуға байланысты бір бөлек қызметі” деген анықтаманы ұсынады.
Н.Нұрахметов “Инновация” білімнің мазмұнында, әдістемеде, технологияда, оқу-
тәрбие жұмысын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда көрініс табады деп
қарастырып, өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта жаңарту кеңістігін
бірнеше түрге бөледі: жеке түрі (жеке – дара, бір-бірімен байланыспаған);
модульдік түрі (жеке – дара кешені, бір-бірімен байланысқан); жүйелі түрі
(мектепті толық қамтитын).

Әдіскер С.Көшімбетова өзінің зерттеуінде оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерін қолданудың мынадай ерекшеліктерін атап
көрсеткен:

- дербес оқыту технологиясы оқу-тәрбие үрдісінде ғылымның негіздерін
игерту үшін ізгілік, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыра отырып,
жеке тұлғаның әлеуметтік-психологиялық жауапкершілін арттырады.

- қоғам мен табиғат заңдылықтарын кіріктіру негізінде меңгеруі;

- оқытушы білмейтін шығармашылық ізденіс негізінде өмірге келген жаңа
қабілет;

- саралап   деңгейлел   оқыту   технологиясында   оқытудың   мазмұны
мен   әдістері шығармашылық ізденіс іс-әрекет жасау негізінде адамның
инновациялық қабілеттерінің қалыптасуына бағытталады.

- ақпараттық бағдарламалап   оқыту – оқытудың мазмұнын пәнаралық
байланыс тұрғысынан ұйымдастыру;

- иллюстрациялы түсіндірмелі оқытуда адам-қоғам-табиғат” үйлесімдік
бағыттағы дүниетанымында жүйелі саналы мәдениет қалыптасады;

- ізгілендіру технологиясында педагогика ғылымының алдыңғы қатарлы
ғылыми жаңалықтарды тәжірибеде бала –субъект, бала-объект тұрғысынан
енгізіле бастайды да, ал ғылыми   білімдер оның тұрмысының әлеуметтік
жағдайы мен іс-әрекетінің әлеуметтік нәтижесінің бірлігінде қарастырады;

Ал жалпы инновацияны модификациялық, комбинаторлық, радикалдық деп үш
түрге бөлуге болады .

Модификациялық инновация – бұл бұрын қолда барды дамытумен, түрін
өзгертумен айналысу. Бұған В.Ф. Шаталовтың математикаға жазған тірек
конспектісі жэне оны көптеген мұғалімдердің пайдалануы мысал бола алады.

Комбинаторлық модификация – бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме
элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған пәндерді оқытудың қазіргі кездегі
әдістемесі дәлел.

Радикалдық инновация – білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу жатады.
Мемлекеттік стандарт білім беруде, негізінен, мөлшерлерді, параметрлерді,
деңгейлік және сапалы оқытудың көрсеткіштерін қалыптастырады.

Қазір республика оқу орындары ұсынып отырған көп нұсқалыққа байланысты
өздерінің қалауына сәйкес кез-келген үлгі бойынша қызмет етуіне мүмкіндік
алды. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы,
ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар.
Сондықтан әртүрлі оқыту технологияларын, оқу мазмұны әрбір білім алушының
жас және жеке дара психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде
сынап қараудың маңызы зор. Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде іс жүзінде
анықталып табылған оқыту үрдісінің нәтижесін көретін әдіс-тәсілдері,
түрлері көбіне жаңашыл, инновациялық болып табылады.

Инновациялық процестерді ендіру үш өзара байланысты күштер анықталады:
енгізілген технологияның ерекшеліктерімен; жаңашылдардың инновациялық
әлеуетімен; жаңалықты енгізу жолдарымен.

Жаңа инновациялық оқыту технологиясы кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып
табылады. Инновациялық оқыту технологиясын меңгеру үшін педагогикалық аса
зор тәжірибені жұмылдыру қажет. Бұл өз қызметіне шығармашылықпен қарайтын,
жеке басының белгілі іскерлік қасиеті бар адамды қажет ететін жұмыс.
Шындығында да әрбір педагог жаңа инновациялық технологияны меңгеру
барысында өзін-өзі дамытады және өзін-өзі қалыптастырады. XXI ғасырда
болашақ мамандарды даярлау, олардың кәсіби бейімделуін қалыптастыру
мәселелері – кезек күттірмейтін өзекті қоғам талабы. Сондықтай біз болашақ
педагог-психологтардың жаңа педагогикалық инновациялық технологияларды
қолдануға даярлығын қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделін жасадық.
Болашақ мамандардың жаңа инновациялық педагогикалық технологияларды
қолдануға даярлықты қалыптастыру мына көрсеткіштерді қамтиды:

Мотивациялық өлшемдеріне танымдық қызығуды қалыптастыру бейнесі жатады.
Оған болашақ мамандарды қалыптастыру, құндылық қарым-қатынас, болашақ
маманның өзінің кәсіби шеберлігін дамытуға талпынуы, болашақ мамандығын
ерекше жақсы көруі, ұрпақ тәрбиесінде ұстаздың жетекші орнын сезінуі,
кәсіби жеке біліктілік деңгейін көтеруге бағыттылығы, инновациялық іс-
әрекетке ұмтылу әрекеттері кіреді.

Мазмұндық өлшемдеріне болашақ маманның жалпы мәдениеттілік дайындығы мен
мәндік әдіснамалық дайындығының деңгейі, мамандығы бойынша білімі,
педагогикалық біртұтас білім жүйесі, біртұтас педагогикалық үрдістің
заңдылықтары, мен қозғаушы күштерінің жалпы теориялық білім негіздерімен
қарулануы кіреді. Оған біртұтас педагогикалық үрдістің теориялық негіздерін
және жеке тұлға теориясының ғылыми негіздерін меңгеруі, педагогикалық іс-
әрекет теориясының негіздерін білуі, білім алушылардың барлық
мүмкіндіктерін пайдаланғанда инновациялық іс-әрекеттің көбіне нәтижелі
болатындығын сезіне алуы жатады.

Бейімділік өлшемдерін болашақ маманның барлық жағдайға бейімделе алу
қабілеті атады: бейімділік жағдаятына бағдарлана алуы, микроорта
өзгерістеріне сай қолайлы инновациялық педагогикалық технологияларды таңдай
алуы. Бейімділік өлшемдері болашақ маманның білімгер мәртебесінен оқытушы,
ұстаз мәртебесіне ауысуының ерекшелігін сезіне білуімен бейімділік іс-
әрекетті жүзеге асырудың жаңа әдіс-тәсілдерін пайдалана алуларымен
ерекшеленеді.

Танымдық өлшемдері болашақ маманның әлеуметтік кәсіби қоршаған ортаны жедел
тани алуымен, өзін кәсіби жүзеге асырудың нәтижелі әдіс-тәсілдерін
пайдалануымен, инновациялық педагогикалық технологияларға қызығу танытумен
ерекшеленеді. Оған болашақ маманның әлеуметтік кәсіби қоршаған ортаны біліп
тануы, кәсіптік білімін өз тәжірибесінде қолдана білуі, инновациялық
педагогикалық технологияларды оқып меңгеруі, үйренуі жатады.

Іс-әрекеттік өлшемдері болашақ маманның өзінің кәсіби іс-әрекетінің мақсаты
мен міндеттерін анықтай алуы және педагогикалық қарым-қатынастық үрдісті
тиімді жүзеге асыра алуымен өлшенеді. Оған болашақ маманның өз пәнін жете
меңгеруі, біртұтас оқу-тәрбие үрдісінің психологиялық, педагогикалық
негіздерін білуі, педагогикалық үрдісті жоспарлап, жүзеге асыра алуымен
өлшенеді.

Технологияның өлшемдері оқытудың әдістемелік мақсаттары, оқыту үрдісі, оның
міндетттерін анықтай алуы, оқытудың нәтижесін болжай алуы және
психологиялық -педагогикалық білімдерді меңгерумен анықталады. Оған болашақ
маманның біртұтас оқу- тәрбие үрдісінде сабақты тиімді ұйымдастыра білуі,
оқушылармен ынтымақтастық қарым- қатынасты жүзеге асыра алуы, біртұтас
педагогикалық үрдісті диагностикалай алуы және сабақтың нәтижесі жоғары
болатындай ең тиімді педагогикалық технологияны таңдай алуы қажет.

Шығармашылық өлшемдеріне шығармашылық ептілікті,      шығармашылық
белсенділікті болашақ маманның шығармашылық-ізденушілік   дамыту
кіреді. Оған болашақ маманның ғылыми – зерттеу жұмыстарына өзіндік талдау
жасай алуы, өз білімін көтеруге, жетілдіруге талпыныстың болуы мен
инновациялық әдіс-тәсілдерді қолдануға өзіндік жаңалықтар, өзгерістер
енгізумен және жаңалықты шығармашылықпен қолдана алуымен сипатталады.

Осы аталған көрсеткіштердің әсерінен білім, кәсіп, іскерлік, іс-әрекет,
игеру, нәтиже құралады. Білім жалпы, кәсіби, техникалық, арнайы білім болып
бөлініп кәсіппен ұштасады. Ал кәсіп – мамандық таңдау, мамандықты меңгеру.
Білім алып кәсіп иесі болу үшін іскерлік қажет. Іскерлік – оқу, білім,
кәсіп, тәжірибе, ізденушілік, өзіндік жұмыс, іс-шаралар, дағдыдан
туындайды. Іскер болу үшін іс-әрекетті меңгеру қажет. Іс-әрекет әрекеттен,
операция, қимыл-қозғалыстан тұрады. Барлық үрдіс байланыса орындалғаннан
соң нәтиже көрсеткіші пайда болады.

Әрбір педагогтің инновациялық іс-әрекетін қалыптастырудың педагогикалық
шарттары: инновация туралы білімі; инновацияны жан-жақты меңгеру;
инновациялық іс-әрекет диагностикасын меңгеру; инновацияны тәжірибеге
ендіру жұмыстары; инновацияны практикада дұрыс қолдану.

Әрбір білім беру ордаларында бүгінгі таңда белең алып отырған кемшіліктері
баршылық, атап айтатын болсақ: білім сапасының төмендігі; білім саласына
мемлекет тарапынан реформалар жүргізілгенімен оқудың нәтижесінің болмауы;
құжаттар көптеп шығарылғанымен мардымсыздығы; білім алушылардың өздігінен
білім алу дағдысының болмауы; білім алушылар мен оқытушылардың
бірлескен шығармашылық еңбектерінің болмауы.

Бұл тығырықтан шығудың бірден-бір жолы оқу-тәрбие процесінде инновациялық
әдіс-тәсілдерін енгізу, әрбір білім алушылардың білімге деген
қызығушылықтарын, талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге, шығармашылық
еңбек етуге жол ашу. Инновациялық процестің негізі – жаңалықтарды
қалыптастырып жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Инновация білім деңгейінің
көтерілуіне жағдай туғызады.

Білім сапасын арттырудағы жаңа инновациялық технологияларды оқып, үйреніп,
сараптай келе, мынадай тұжырым жасауға болады:

- білім алушылардың білім, білік сапасын арттырудағы    жаңа
инновациялық технология түрлері сан алуан, оларды таңдау жэне одан шығатын
нәтиже оқытушының кәсіби біліктілігіне тікелей байланысты;

- жаңа   инновациялык   технологияларды   енгізу   жүйелі әрі   мақсатты
түрде жүргізілгенде ғана жетістікке жетуге болады;

- жаңа инновациялық оқыту технологияларын енгізу барысында әрбір оқу
орнының материалдық-техникалық базасының бүгінгі талапқа сай еместігі, әрі
жетіспеуі, кадрлық әлеуметтің төмендігі көп кедергі жасайды.

Қазіргі жас ұрпақтың саналы да сапалы білім алуының бірден-бір
      шарты - оқу   орындарындағы   білім   беру   процесіне   жаңа
инновациялық технологияларды енгізу екендігі сөзсіз түсінікті.
Сондықтан ғылыми-техникалық прогрестен   қалыспай,   жаңа
педагогикалық   инновацияларды дер кезінде қабылдап,   өңдеп,
нәтижелі   пайдалана білу – әрбір ұстаздың   негізгі міндеті болып
табылады. Біздің ойымызша, оқу орындарында инновациялық басқару жүйесін
енгізіп, оны жүзеге асыру міндет.

Қорыта келгенде, жаңа инновациялық педагогикалық технологияның негізгі,
басты міндеттері мынадай:

- әрбір білім алушының білім алу, даму, басқа да іс-әрекеттерін мақсатты
түрде ұйымдастыра білу;

- білім мен білігіне сай келетін бағдар таңдап алатындай дәрежеде
тәрбиелеу;

- өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру, дамыту;

- аналитикалық ойлау қабілетін дамыту.

Әдебиеттер

1. Раджерс Э. Инновация туралы түсінік. – Қазақстан мектебі, №4, 2006.

2. Қабдықайыров Қ. Инновациялық технологияларды диагностикалау. – А., 2004

3. Жүнісбек Ә. Жаңа технология негізі – сапалы білім. – Қазақстан
мектебі, №4, 2008

4. Нағымжанова Қ. Инновациялық технологияның құрылымы. – А.:Өркен, 2007

5. Көшімбетова С. Инновациялық технологияны білім сапасын көтеруде
пайдалану мүмкіндіктері. – А.: Білім, 2008.

Шамалар және оларды өлшеу

Шамалар және оларды өлшеу

Жиын жөніндегі ұғым сияқты шама жөніндегі ұғым да бастапқы ұғым деп
саналады. Сондықтан шамаға анықтама бермей тек мысалдар қарастыру арқылы ол
ұғым жөнінде түсінік берумен қанағаттанамыз.
Математикада екі текті шама қарастырылады. Дискретті (үздікті) және
үздіксіз (тұтас) шамалар.
Дискретті шамалардың мысалы ретінлде мына сияқты жиындарды алуға болады:
табын мал, сыныптағы оқушылар, натурал сандардың жиыны. т.с.с.
Керісінше, ұзындық (ен, жуандық, биіктік, ұзындық кейде осылайша да
аталады), (аудан), бет, көлем (сыйымдылық), масса, уақыт, құн, бұрыш,
температура, жылу сиымдылығы, жылдамдық, қуат, тоқ күші, кернеу т.с.с
үздіксіз шамалар.
Шаманың сан мәні өлшеу бірлігін қандай етіп алғандығымызға байланысты
болады да, оның өзгеруіне қарай өзгеріп отырады.
Егер берілген шаманы өлшегенде ол шама өлшеу бірлігімен тікелей
салытырылатын болса, онда өлшеудің мұндай түрі тікелей өлшеу деп аталады.
Егер өлшеуіштер бір текті шамаларды өлшеу үшін қолданылатын болса, онда
біртектес деп аталады. Мысалы, килограмм мен грамм - біртектес өлшеуіштер,
өйткені олар массаны өлшеу үшін қолданылады.
Өлшеуіштердің біреуі негізгі өлшеуіш деп, басқалары туынды өлшеуіштер деп
аталады. Туынды өлшеуіштердің әрқайсысы қандай да бір санға көбейтілген
немесе бөлінген негізгі өлшеуішке тең болады. Бұдан негізгі өлшеуіштен
үлкен туынды өлшеуіштерін оған еселік болатындығы, ал негізгі өлшеуіштен
кішілерінің оның бөлігі болатындығы шығады.
Мысалы; ұзындықтың негізгі өлшеуіші метр болып саналады. Километр,
дециметр – туынды өлшеуіштер, бұлардың біріншісі негізгі өлшеуішті 1000-ға
көбейту арқылы, екіншісі оны 10-ға болу арқылы шығады.
Біртектес өлшеуіштер жоғарғы атаулы және төменгі атаулы болады. Мысалы
метр-сантиметр мен дециметрге қарағана жоғарғы атаулы километрге қарағанда
төменгі атаулы өлшеуіш болады.
Кіші өлшеуіштің өзінен кейінгі келесі біртектес тетелес өлшеуіштен неше
есе кем екндігін көрсететін сан – бұл өлшеуіштердің бірлік қатынасы деп
аталады. Мысалы, метрлік жүйеде ұзындықтың барлық өлшеуіштерінің бірлік
қатынасы он саны болып табылады, демек олар бір-бірінен есе артық, есе кем
болады.

Қолданған әдебиет:

Математика Жолымбаев О.М., Берікханов Г.Е.

Сынып жетекшісінің ата – аналармен атқаратын жұмыстарының мазмұны мен
міндеттері

К содержанию номера журнала: Вестник КАСУ №1 - 2006

Авторы: Бакиянова Б.Ж., Молдахметова Н.Т.

В.А. Сухомлинский оқушылардың ата – аналарымен жұмыс істеудің мазмұнына
ерекше назар аударып: Тек ата – аналармен бірге жалпы күш жігерді
біріктіру арқасында мұғалімдер балаларға үлкен адамдық бақытты беруі
мүмкін, - дейді. Олай болса, отбасы мектеп пен бірге тәрбиелік ортаның
тұтастай негізгі ықпал ету факторларын жасайды. Сондықтанда педагогикалық
әрекетте мектептің жалпы міндеттерінің көлемінің кеңдігіне қарамастан ата –
аналармен жұмыстың маңызы ерекше.
Қазіргі мектепте жағдай көптеп өзгеруде: оқу және тәрбие процесінің
құрылымы мен мазмұны, соған сай мұғалімдер мен оқушылардың көзқарасатары
олардың өзара қарым–қатынасы сабақтың ұйымдастыру формаларымен өткізу
технологиясы көптеген оқу пәндерін оқытудағы жаңа көзқарас сонымен қатар
сыныптан тыс тәрбие жұмысын мектепті басқару ісі біртіндеп демократиялық
бағытты ұстануда яғни, педагогикалық әрекеттегі үшбұрыш – мұғалім - оқушы –
ата – анаға қатысты жағдайда жаңа демократиялық қарым – қатынасқа ие болды.
Олай болса осы қарым – қатынасты реттеп отыратын әкімшілік басқару жүйеде
ендігі жерде келмеске кетті.
Бүгінде мектептің ата – аналармен жұмысының кейбір дәстүрлі түрлері өзінің
маңызын жоюда: ата – аналар жиналысы, ата – аналар лекториясы мен
университеттері, ата – аналардың ашық күні, ата – аналардың жұмыс
орындарымен байланыс, баланың отбасына бару т.с.с.
Түйіні шешілмеген мәселелерді шешуде мұғалімдер мен оқушылар ата –
аналармен оқушылар өзара байланыссыз жалқы қалып отыр. Әсіресе, мұндай
жағдай мұғалімдердің ата–аналармен ынтымақтастық қарым – қатынасына кері
әсерін тигізуде.
Бүгінде бала тәрбиесінде олардың бір – біріне айтар ақыл кеңесі ауадай
қажет болып отыр.
Сондықтан да ата – аналар балаларды тәрбиелеу ісінде мектеп пен қарым –
қатынас, тікелей байланыс жасауды басты міндетіміз деп есептеуі тиіс,
өйткені, олардың өз балаларын тәрбиелеудегі жетістіктері сынып, мектеп
ұжымдарының оқу – тәрбие жұмысының нәтижесіне байланысты. Бұл жағдай оқу –
тәрбие процесінің мазмұнын, сапасын және тиімділігін жақсарту үшін отбасы
мен мектептің ынтымақтасып жұмыс істеулерін қажет етеді.
Мектептің ата – аналармен жүргізетін жұмысының ерекшелігі осы екі жақтың
байланысымен әрекет бірлігінің тұрақтылығынан көрінеді. Бұл тұрақтылықты ең
алдымен сынып жетекшісі қамтамасыз етеді. Ол мектеп пен отбасы арасындағы
ынтымақтастықты ұйымдастыруда жетекші қызмет атқарады. Мектептің баланы
тәрбиелеуге қатысты саясатын отбасының түсінуі, соның жұмысына байланысты.
Мұндай жағдайда отбасының негізгі тапсырыс беруші және баланы тәрбиелеуде
мектеп пен одақтас ретінде қарастырған жөн. Сондықтан да сынып жетекшісінің
осы бағыттағы жұмысын негізінен мектеп пен ата – аналар және балалардың
өзара қарым қатынасымен әрекетінде бірлікке, ынтымақтастыққа қол жеткізу,
ол үшін баланың дамуына жағымды көңіл күй мен жағдай жасау. Оны нәтижелі
шешу мүмкіндігі, егерде тәрбие жұмысының негізінде сол ынтымақтастық әрекет
орын алған жағдайда ғана болады. Ол үшін өзара сенім мен құрмет, өзара
көмек пен қолдау, бір – біріне шыдамдылық көрсету ынтымақтастықтың негізіне
айналуы тиіс.
Дегенмен, мектеп оқушыларымен жұмыс істеу көп ізденуді, еңбек етуді қажет
етеді. Әсіресе, сынып жетекшісіне жүктелер жауапкершілік мол. Оны
оқушылардың ата – аналарымен тығыз байланыста болған жағдайда ғана талапқа
сай жұмыстар жүргізуге болады. Сол үшін де ата – аналармен қоян – қолтық
жұмыс істеуі мақсатты түрде өте ұзақ мерзімді қажет ететін процесс. Ол
үшін, жанұяны және оның отбасы тәрбиесіндегі ерекшеліктері мен жағдайын жан
– жақты әрі жүйелі зерттеуді қажет етеді.
Олай болса сынып жетекшісінің ата–аналармен жұмыс істеу қажеттіліг неде:
- баланың өмірін ұйымдастыруда, оның тәрбиесіне қатысты мәселелелерді
шешуде ортақ көзқарастың болуында баланың отбасы мен мектеп жағдайындағы
дамуын және әлеументтенуін тиімді ұйымдастыру мақсатында тәрбиенің бірыңғай
ұстанымдарын қоюда;
- баланың әлеуметтік-педагогикалық және психологиялық даму жағдайын ескере
отыра, тәрбиенің мақсаты және міндеттері дұрыс анықтау, оларды жүзеге
асырудың болуында;
- баланың жан – жақты үйлесімді дамуы үшін тәрбиелік ықпалды тиімді және
нәтижелі ұйымдастыруда;
- балаға мектеп пен мектептен тыс тәрбие мекемелерінің, ата – аналармен
жұртшылықтың педагогикалық қолдануын ұйымдастыруда;
- баланы әртүрлі ортада, әртүрлі жағдайда жан – жақты жақсы танып білуі
үшін;
- балаға ықпал етудің жалпы тәсілімен техникасын ойластыруда, әртүрлі өмір
жағдайында оның тұлғасына әсер етуде күш жігерді біріктіру үшін;
- сынып жетекшісі, оқушылар және ата – аналардың жағымды көңіл күйін өзара
жағымды түсіністік пен ынтымақтастық қарым – қатынасын орнықтыруда.
Осыдан барып мектеп пен отбасы тәрбиесінің жағымды факторларға негізделген
өзара қызметінің маңыздылығы түсінікті.
Ата–аналармен жүргізілетін жұмыстағы сынып жетекшісінің негізгі міндеттері:
1. Ата–аналармен тұрақты байланыс орнату. Ондағы мақсат: отбасының, оның
мүшелерінің өзара қарым–қатынасы мәдениет деңгейі, отбасының жеке басқа
ықпалы ата–ананың педагогика білім дәрежесінің жай – күйін анықтап, кеңес
беріп, оларды бала тәрбиесіне ортақтастыруды көздейді.
2. Отбасы мен мектептің балаға қоятын талаптарының бірлігін қамтамасыз ету.
Ондағы мақсат өмір сүріп отырған қоғамға сай белгілі бір мінез құлық
нормалары балаға үйрету, жаттықтырудың жүйелілігін, тұрақтылығын қамтамасыз
етеді. Сол сыныптағы дәріс беретін мұғалімдерді ата – аналармен ортақ іске
ұйымдастыру.
3. Ата–аналар ұжымын құру. Бұл күрделі әрі жауапкершілігі мол маңызды
міндет. Бұл бағытта ата–аналар комитетін құру, оның жұмыс жоспарын жасау,
оларды мектептегі қоғамдық жұмыстарға қатыстыру, атқарылатын істерге талдау
жасап отыру т.б. жұмыстарды міндеттейді.
4. Ата–аналардың педагогикалық білім дәрежесі мен мәдениетін үнемі арттырып
отыру. Ол үшін ата–аналардың жаппай педагогикалық білім алуларын
ұйымдастыру. Бұл бағытта баспасөз беттерінде, радио, көгілдір экран арқылы,
пеадагогикалық білімдер жетілдіру универсистеттерінде лекторияларды,
семинарларға, ғылыми практикалық конференцияларда, ата–аналар
жиналыстарында педагогикалық білімдерін насихаттау.
Ата–аналармен атқаратын жұмыстарында сынып жетекшісінің қызметі
Сынып жетекшісі жоғарыда аталған міндетіне сай 5 қызметті атқаруы тиіс.
1. Ата–аналарды сыныптағы оқу тәрбие процесінің мазмұнымен және
әдістемесімен таныстыру. Сынып жетекшісі ата – аналар жиналысының бірінші
отырысында осы мәселеге қатысты өзінің ұстанымы мен педагогикалық
қөзқарасын баяндайды. Оның мақсаты және міндеттерімен, соған сай әрекет ету
бағдарламасы және тәсілімен тәрбие жоспарымен таныстырады. Ата–аналармен
бірлесіп оны жүзеге асыру жолдары қарастырады. Осындай отырысқа сол сыныпта
сабақ беретін пән мұғалімдерін және мектеп әкімшілігінде шақыру
мүмкіншілігі қарастырылады. Мұғалімдер өздері жүргізетін пәндердің
ерекшеліктері, мазмұнымен әдістемесі және оқушылардың үй тапсырмасын
орындау жұмыстарынан қатысты мәселелерімен ата–аналарды таныстырады.
2. Ата–аналармен педагогикалық және психологиялық ағарту жұмыстарын
ұйымдастыру. Сынып жетекшісі бұл бағытты ата–аналардың педагогикалық және
психологиялық білімдер жүйесін меңгеруіне, балалар әлеументтік ортадағы
мінез – құлқын жақсы білуіне сай, оларға ағартушылық қызмет жүктейді.
Қазіргі мектеп жағдайында ата – аналардың жалпы білім деңгейі сөзсіз артуда
бұл олардың педагогикалық көзқарастарында қателіктің болмауынан сенімін
орнықтырады. Дегенменде педагогикалық және психологиялық зерттеу нәтижесі
ата – аналардың психологиялық педагогикалық мәдени деңгейлерінің
төмендігіне үнемі назар аударады. Сол үшін, бүгінгі таңда қоғамның және ата-
аналардың оған деген сұранысы күннен-күнге артуда.
Осы орайда, әрбір сынып жетекшісінің алдында тұрған міндет ата-аналар және
мектеп жағдайына тура келетін жұмыс істеу формаларын таңдау. Сондықтан,
мұнда мектеп тәжірибесінде ата-аналармен педагогикалық және психологиялық
ағарту жұмыстарына қатысты өзін-өзі ақтаған кейбір дәстүрлі формаларды
атаймыз.
3. Ата-аналарды балалармен бірге әрекетке қатыстыру.
Мұнда тәрбиелеу ортасын кеңейту, оқушы тұлғасының дамуына ықпал ету өрісін
арттыру, сабақтан тыс тәрбие әрекетін ұйымдастыру, осы әрекеттер барысында
мұғалімдер, ата-аналар мен балалардың өзара қарым-қатынасын жақсарутды
көздейді.
Мектеп тәжірибесінде ата-аналарды балалармен бірге әрекетке қатыстырудың әр
түрлі формаларын қолданады:
- сабақтан тыс әр түрлі тәрбиелік шараларға қатыстыру (мәдени жорық,
саяхат, кеш, спорттық жарыстар, т.с.с.;
- жалпы мектеп көлемінде өткізілетін дәстүрлі шараларға қатыстыру (мектеп
бітірушілермен кездесу, соңғы қоңырау, жаңа жыл шыршасы, халықаралық
әйелдер мейрамы, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.