Жастарды еңбекке баулу
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.ОҚУШЫ.ЖАСТАР ЕҢБЕК НАРЫҒЫ
1. 1 Оқушы .жастарға кәсіби білім беру мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Оқу.тәрбие процесінде оқушы.жастарды еңбекке баулу ... ... ... ... ... .9
2. ОҚУШЫ.ЖАСТАР ЕҢБЕККЕ БАУЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 Оқушы. жастарды еңбек баулуда еңбек биржасының атқаратын қызметті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.2 Оқушы.жастарды арасындағы еңбек проблемасы және оларды шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.ОҚУШЫ.ЖАСТАР ЕҢБЕК НАРЫҒЫ
1. 1 Оқушы .жастарға кәсіби білім беру мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Оқу.тәрбие процесінде оқушы.жастарды еңбекке баулу ... ... ... ... ... .9
2. ОҚУШЫ.ЖАСТАР ЕҢБЕККЕ БАУЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 Оқушы. жастарды еңбек баулуда еңбек биржасының атқаратын қызметті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.2 Оқушы.жастарды арасындағы еңбек проблемасы және оларды шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
КІРІСПЕ
Қоғамды дамытудың экономикалық жолының бірі - нарықтық жағдай десек, нарықтың жалқаулықты көтермейтіндігі күннен күнге айқындапа түсуде. Адамзат баласын әсемдейтін оның мәдениеттілігі десек, мәдениеттің дамудан шетте қалуы жалқаулықтан деп білу керек.
Жас ұрпақтың дүниетанымындағы өзгерістердің мәнін ой елегінен өткеріп, зерделеу теориялық міндеттер тұрғысынан қалай зәру болса, өмірлік мақсат-мүлдеден де солай маңызды. Қоғам дамуының жаңа арнаға түсуі, яки еліміздің егемендік алуы - тәуелсіздігіміз қаншама құндылықтарға жол ашты. Қоғамның күллі бағыт-бағдары, ізгі мұраттары, қажеттіліктері мен себеп-салдарлары түбегейлі өзгерді, мұның өзінің жастардың ой-санасына, өмірлік ұстанымдарына әсер-ықпалы болмай қалған жоқ.
Алдыңғы толқын ағалардың кейінгі толқын — інілерге, яғни ересек, егде кісілердің өскелең ұрпақка деген көзкарасы калай? "Қорқамын кейінгі жас балалардан" деген Абай атамыз сияқгы олар да күдікпен үрке карап жүрген жоқ па? Бүгінде шау тартқан сол "ересектеріміздің" өзі күні кеше қандай еді? Ұлы су-реткер Мұхтар Әуәзов өсиет еткендей, бесігімізді түзедік. Бірақ балаларымыз қандай болмақ? Төрткіл дүниеден хабардар, көргені де, естіп жатқаны да жетерлік. Барлығын алакднға салғандай өз көзімен көріп, соның тірі куәсі — бүгінгі ұрпақ қайда бармақ?
Осынау сұрақтардың қай-қайсысы да айрықша ден қоюды қажет етеді және оларға түп-түгіл, егжей-тегжейі жауап беру, әрине, оңайға түспейді.
Біз ешкімді енжар қалдырмайтын қызықта таңғажайып уақытта өмір сүріп отырмыз; қоғам өмірінде, адам санасында, жастар дүниетанымында жүріп жатқан орасан зор өзгерістер окңмыстылар ортасында ғылыми талас үшін таптырмайтын азыққа айналды.
Дәл осы тұста оқырман назарын мынаған аудара кеткім келеді: XX ғасырдың алпысыншы жылдарындағы жастар мен адамзат баласы естіп-білмегеы неше алуан оқиғалармен басталған XXI ғ. бүгінгі тандағы жастар
арасында, жер мен көктей демей-ақ қояйын, бірақ елең етерліктей айырмашылық еріксіз қайран қалдырады.
Олар, шынында да, қандай еді? Өткен ғасырдың алпысыншы-жетпісінші жылдарындағы жастар "жарқын болашақ" — коммунизмді орнату идеясына алаңсыз сеніп өсті, олардың санасында күллі тіршілігіне деген қатынасты айқындайтын біртүтас құндылықтың негізі мықтап орныққанды.
Дәлірек айтқанда, ол заманда жас ұрпақгың рухани әлемі еңбек үстінде қалыптасты. Ұжымдық өмір қауымдастық қатынастың өзіне тән көрінісі, әрі сапалық белгісі, әрі принципі ретінде тек біріккен қоғамдық пайдалы еңбек жағдайында жүзеге асыру.
Бір жағынан, жастардың алдыңғы қатарлы отряды, анағұрлым белсенді және саналы бөлігі комсомол маңына топтастырылды; екіншісі, әлеуметтік тұрғыдан енжар, әлі ұйым ықпалына түсе қоймаған азын-шоғыр жасөспірім жеткіншектер ержетіп келе жатты. Е.М. Бабосов пен М.Х. Титма атап көрсеткеніндей, қоғамдық белсенді топ өз қатарына тартатын жекелеген жеткіншекке мынадай талаптар қоятын: тұрақты тапсырмалар алып отырады (бір немесе бірнеше), қоғамдық-саяси жұмысты және қоғамдық істі бәрінен де маңызды деп санауға тиісті. Ал әлгі енжар, сүлесоқ жастардың тұрақты қоғамдық тапсырмасы болмайтын және олар үшін қоғамдық-саяси өмірдің бары да, жоғы да бірдей еді
Жастардың моральдық бет-бейнесі ең басты шарт еді, әлеуметтік деңгейдің өлшеміндей багаланатын, қоғамның бар сипатындай көрінетін.
Сол жылдардағы жастар өздерінің еңбегі неғұрлым жемісті болса, соғұрлым жақсы өмір сүретіндіктерін жанымен ұғынатын. Ұжымдағы өзара көмек, сыйластық олардың адамгершілік өресінің аса маңызды көрсеткіші.
Социалистік қоғамда жас адамның тұлға ретінде қалыптасуы - кісінің ұжымдық форманың кең дамуын және оның тікелей ыкпалы жағдайында қалыптасуы шамамен осылай еді, мұның өзі оның кісілік келбетін көрсететін, БАҚ-тарда жиі жазылып жүргендей, жұмыссыздық көп ретте қазақ ауылдарының жастарына тән болып отыр
Қоғамды дамытудың экономикалық жолының бірі - нарықтық жағдай десек, нарықтың жалқаулықты көтермейтіндігі күннен күнге айқындапа түсуде. Адамзат баласын әсемдейтін оның мәдениеттілігі десек, мәдениеттің дамудан шетте қалуы жалқаулықтан деп білу керек.
Жас ұрпақтың дүниетанымындағы өзгерістердің мәнін ой елегінен өткеріп, зерделеу теориялық міндеттер тұрғысынан қалай зәру болса, өмірлік мақсат-мүлдеден де солай маңызды. Қоғам дамуының жаңа арнаға түсуі, яки еліміздің егемендік алуы - тәуелсіздігіміз қаншама құндылықтарға жол ашты. Қоғамның күллі бағыт-бағдары, ізгі мұраттары, қажеттіліктері мен себеп-салдарлары түбегейлі өзгерді, мұның өзінің жастардың ой-санасына, өмірлік ұстанымдарына әсер-ықпалы болмай қалған жоқ.
Алдыңғы толқын ағалардың кейінгі толқын — інілерге, яғни ересек, егде кісілердің өскелең ұрпақка деген көзкарасы калай? "Қорқамын кейінгі жас балалардан" деген Абай атамыз сияқгы олар да күдікпен үрке карап жүрген жоқ па? Бүгінде шау тартқан сол "ересектеріміздің" өзі күні кеше қандай еді? Ұлы су-реткер Мұхтар Әуәзов өсиет еткендей, бесігімізді түзедік. Бірақ балаларымыз қандай болмақ? Төрткіл дүниеден хабардар, көргені де, естіп жатқаны да жетерлік. Барлығын алакднға салғандай өз көзімен көріп, соның тірі куәсі — бүгінгі ұрпақ қайда бармақ?
Осынау сұрақтардың қай-қайсысы да айрықша ден қоюды қажет етеді және оларға түп-түгіл, егжей-тегжейі жауап беру, әрине, оңайға түспейді.
Біз ешкімді енжар қалдырмайтын қызықта таңғажайып уақытта өмір сүріп отырмыз; қоғам өмірінде, адам санасында, жастар дүниетанымында жүріп жатқан орасан зор өзгерістер окңмыстылар ортасында ғылыми талас үшін таптырмайтын азыққа айналды.
Дәл осы тұста оқырман назарын мынаған аудара кеткім келеді: XX ғасырдың алпысыншы жылдарындағы жастар мен адамзат баласы естіп-білмегеы неше алуан оқиғалармен басталған XXI ғ. бүгінгі тандағы жастар
арасында, жер мен көктей демей-ақ қояйын, бірақ елең етерліктей айырмашылық еріксіз қайран қалдырады.
Олар, шынында да, қандай еді? Өткен ғасырдың алпысыншы-жетпісінші жылдарындағы жастар "жарқын болашақ" — коммунизмді орнату идеясына алаңсыз сеніп өсті, олардың санасында күллі тіршілігіне деген қатынасты айқындайтын біртүтас құндылықтың негізі мықтап орныққанды.
Дәлірек айтқанда, ол заманда жас ұрпақгың рухани әлемі еңбек үстінде қалыптасты. Ұжымдық өмір қауымдастық қатынастың өзіне тән көрінісі, әрі сапалық белгісі, әрі принципі ретінде тек біріккен қоғамдық пайдалы еңбек жағдайында жүзеге асыру.
Бір жағынан, жастардың алдыңғы қатарлы отряды, анағұрлым белсенді және саналы бөлігі комсомол маңына топтастырылды; екіншісі, әлеуметтік тұрғыдан енжар, әлі ұйым ықпалына түсе қоймаған азын-шоғыр жасөспірім жеткіншектер ержетіп келе жатты. Е.М. Бабосов пен М.Х. Титма атап көрсеткеніндей, қоғамдық белсенді топ өз қатарына тартатын жекелеген жеткіншекке мынадай талаптар қоятын: тұрақты тапсырмалар алып отырады (бір немесе бірнеше), қоғамдық-саяси жұмысты және қоғамдық істі бәрінен де маңызды деп санауға тиісті. Ал әлгі енжар, сүлесоқ жастардың тұрақты қоғамдық тапсырмасы болмайтын және олар үшін қоғамдық-саяси өмірдің бары да, жоғы да бірдей еді
Жастардың моральдық бет-бейнесі ең басты шарт еді, әлеуметтік деңгейдің өлшеміндей багаланатын, қоғамның бар сипатындай көрінетін.
Сол жылдардағы жастар өздерінің еңбегі неғұрлым жемісті болса, соғұрлым жақсы өмір сүретіндіктерін жанымен ұғынатын. Ұжымдағы өзара көмек, сыйластық олардың адамгершілік өресінің аса маңызды көрсеткіші.
Социалистік қоғамда жас адамның тұлға ретінде қалыптасуы - кісінің ұжымдық форманың кең дамуын және оның тікелей ыкпалы жағдайында қалыптасуы шамамен осылай еді, мұның өзі оның кісілік келбетін көрсететін, БАҚ-тарда жиі жазылып жүргендей, жұмыссыздық көп ретте қазақ ауылдарының жастарына тән болып отыр
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1.Қазақстан Республикасының "Халықты жұмыспен камту туралы" Заңы, 2001 жыл, 23 қаңтар.
2.С. Исабаева. Выпускники ВУЗов на рынке труда// Труд в Казахстане, 2 февраль 2003 г.
3.Регионы Казахстана. Сатистический сборник, 2003 г. Под ред. К.А. Абдиева
4.Социально-экономический паспорт Костанайской области, г. Костанай, 2004 г.
5.2001—2004 жылдардағы Қостанай облыстық еңбек, халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау басқармасының статистикалық есептері.
6. 2001-2004 жылдардағы Қостанай қалалық еңбек,халыкты жұмыспен қамту және әлеуметтік қоғау басқармасының статистикалық есептері.
7.Бабосов Е.М., Борковская Е.Л., Веэрманн Р.К. Нравственный облик советской молодежи (опыт социологического анализа). М.: Наука и техника, 1985. С. 72.
8.Смирнов Г.Л, Советский человек. Формирован социологического типа личности. М., 1971. С. 295-2
9.Қазақстандағы жастар саясаты.-Алдаспан,2001,N10.
10.Қасымова.А. Жастар саясаты және әлеуметтік қорғау.- Ұлттағлымы,2004, N10.
11.ҚР-ғы жастардың әлеуметтік мәселері.-Саясат,2006, N9.
1.Қазақстан Республикасының "Халықты жұмыспен камту туралы" Заңы, 2001 жыл, 23 қаңтар.
2.С. Исабаева. Выпускники ВУЗов на рынке труда// Труд в Казахстане, 2 февраль 2003 г.
3.Регионы Казахстана. Сатистический сборник, 2003 г. Под ред. К.А. Абдиева
4.Социально-экономический паспорт Костанайской области, г. Костанай, 2004 г.
5.2001—2004 жылдардағы Қостанай облыстық еңбек, халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау басқармасының статистикалық есептері.
6. 2001-2004 жылдардағы Қостанай қалалық еңбек,халыкты жұмыспен қамту және әлеуметтік қоғау басқармасының статистикалық есептері.
7.Бабосов Е.М., Борковская Е.Л., Веэрманн Р.К. Нравственный облик советской молодежи (опыт социологического анализа). М.: Наука и техника, 1985. С. 72.
8.Смирнов Г.Л, Советский человек. Формирован социологического типа личности. М., 1971. С. 295-2
9.Қазақстандағы жастар саясаты.-Алдаспан,2001,N10.
10.Қасымова.А. Жастар саясаты және әлеуметтік қорғау.- Ұлттағлымы,2004, N10.
11.ҚР-ғы жастардың әлеуметтік мәселері.-Саясат,2006, N9.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.ОҚУШЫ-ЖАСТАР ЕҢБЕК НАРЫҒЫ
1. 1 Оқушы -жастарға кәсіби білім беру мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Оқу-тәрбие процесінде оқушы-жастарды еңбекке баулу ... ... ... ... ... .9
2. ОҚУШЫ-ЖАСТАР ЕҢБЕККЕ БАУЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 Оқушы- жастарды еңбек баулуда еңбек биржасының атқаратын
қызметті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.2 Оқушы-жастарды арасындағы еңбек проблемасы және оларды шешу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .23
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
КІРІСПЕ
Қоғамды дамытудың экономикалық жолының бірі - нарықтық жағдай десек,
нарықтың жалқаулықты көтермейтіндігі күннен күнге айқындапа түсуде. Адамзат
баласын әсемдейтін оның мәдениеттілігі десек, мәдениеттің дамудан шетте
қалуы жалқаулықтан деп білу керек.
Жас ұрпақтың дүниетанымындағы өзгерістердің мәнін ой елегінен өткеріп,
зерделеу теориялық міндеттер тұрғысынан қалай зәру болса, өмірлік мақсат-
мүлдеден де солай маңызды. Қоғам дамуының жаңа арнаға түсуі, яки еліміздің
егемендік алуы - тәуелсіздігіміз қаншама құндылықтарға жол ашты. Қоғамның
күллі бағыт-бағдары, ізгі мұраттары, қажеттіліктері мен себеп-салдарлары
түбегейлі өзгерді, мұның өзінің жастардың ой-санасына, өмірлік
ұстанымдарына әсер-ықпалы болмай қалған жоқ.
Алдыңғы толқын ағалардың кейінгі толқын — інілерге, яғни ересек, егде
кісілердің өскелең ұрпақка деген көзкарасы калай? "Қорқамын кейінгі жас
балалардан" деген Абай атамыз сияқгы олар да күдікпен үрке карап жүрген жоқ
па? Бүгінде шау тартқан сол "ересектеріміздің" өзі күні кеше қандай еді?
Ұлы су-реткер Мұхтар Әуәзов өсиет еткендей, бесігімізді түзедік. Бірақ
балаларымыз қандай болмақ? Төрткіл дүниеден хабардар, көргені де, естіп
жатқаны да жетерлік. Барлығын алакднға салғандай өз көзімен көріп, соның
тірі куәсі — бүгінгі ұрпақ қайда бармақ?
Осынау сұрақтардың қай-қайсысы да айрықша ден қоюды қажет етеді және
оларға түп-түгіл, егжей-тегжейі жауап беру, әрине, оңайға түспейді.
Біз ешкімді енжар қалдырмайтын қызықта таңғажайып уақытта өмір сүріп
отырмыз; қоғам өмірінде, адам санасында, жастар дүниетанымында жүріп жатқан
орасан зор өзгерістер окңмыстылар ортасында ғылыми талас үшін таптырмайтын
азыққа айналды.
Дәл осы тұста оқырман назарын мынаған аудара кеткім келеді: XX ғасырдың
алпысыншы жылдарындағы жастар мен адамзат баласы естіп-білмегеы неше алуан
оқиғалармен басталған XXI ғ. бүгінгі тандағы жастар
арасында, жер мен көктей демей-ақ қояйын, бірақ елең етерліктей айырмашылық
еріксіз қайран қалдырады.
Олар, шынында да, қандай еді? Өткен ғасырдың алпысыншы-жетпісінші
жылдарындағы жастар "жарқын болашақ" — коммунизмді орнату идеясына алаңсыз
сеніп өсті, олардың санасында күллі тіршілігіне деген қатынасты айқындайтын
біртүтас құндылықтың негізі мықтап орныққанды.
Дәлірек айтқанда, ол заманда жас ұрпақгың рухани әлемі еңбек үстінде
қалыптасты. Ұжымдық өмір қауымдастық қатынастың өзіне тән көрінісі, әрі
сапалық белгісі, әрі принципі ретінде тек біріккен қоғамдық пайдалы еңбек
жағдайында жүзеге асыру.
Бір жағынан, жастардың алдыңғы қатарлы отряды, анағұрлым белсенді және
саналы бөлігі комсомол маңына топтастырылды; екіншісі, әлеуметтік тұрғыдан
енжар, әлі ұйым ықпалына түсе қоймаған азын-шоғыр жасөспірім жеткіншектер
ержетіп келе жатты. Е.М. Бабосов пен М.Х. Титма атап көрсеткеніндей,
қоғамдық белсенді топ өз қатарына тартатын жекелеген жеткіншекке мынадай
талаптар қоятын: тұрақты тапсырмалар алып отырады (бір немесе бірнеше),
қоғамдық-саяси жұмысты және қоғамдық істі бәрінен де маңызды деп санауға
тиісті. Ал әлгі енжар, сүлесоқ жастардың тұрақты қоғамдық тапсырмасы
болмайтын және олар үшін қоғамдық-саяси өмірдің бары да, жоғы да бірдей еді
Жастардың моральдық бет-бейнесі ең басты шарт еді, әлеуметтік
деңгейдің өлшеміндей багаланатын, қоғамның бар сипатындай көрінетін.
Сол жылдардағы жастар өздерінің еңбегі неғұрлым жемісті болса,
соғұрлым жақсы өмір сүретіндіктерін жанымен ұғынатын. Ұжымдағы өзара көмек,
сыйластық олардың адамгершілік өресінің аса маңызды көрсеткіші.
Социалистік қоғамда жас адамның тұлға ретінде қалыптасуы - кісінің
ұжымдық форманың кең дамуын және оның тікелей ыкпалы жағдайында қалыптасуы
шамамен осылай еді, мұның өзі оның кісілік келбетін көрсететін, БАҚ-тарда
жиі жазылып жүргендей, жұмыссыздық көп ретте қазақ ауылдарының жастарына
тән болып отыр
1.ОҚУШЫ-ЖАСТАР ЕҢБЕК НАРЫҒЫ
1. 1 Оқушы-жастарға кәсіби білім беру мәселесі
Жастар қанша өзгеше қасиеттерге ие болмасын, ол таптан, әлеуметтік топтан
тысқары өмір сүре алмайды. Сондықтан да жастар мәселесі күллі қоғамға
қозғау салатын кең көлемдегі әлеуметтік проблемалардан да ауқымды һәм
күрделі. Жетпісінші жылдары Батыстың көптеген қоғамтанушылары жастар
арасында "өмірді түсіну түйсігін жоғалту" деп аталатын дерттің тез таралуы
туралы кәдімгідей алаңдаушылыкпен дабыл қакқанды
Сексенінші жылдары Батыста жастардың әлеуметтік қарсылылығы саябырси
бастады. Оны тек босқа шабылудан шаршау және 60—70-жылдардағы жеңілістерден
қөңілдері қарадайқалып, түңілуден немес еңсе басқан еріншектіктен ғана деп
қарау жөн емес, ол қоғамға тән қажеттіліктің жоқтығы-
нан, әйтсе де, бәрінен бұрын, күллі жүйедегі бұрынғы құндылықтың
алмасуынан. Ядролық соғыстың жүйке тоздырарлық болашағы мен экология-лық
апат жер-жерде сарыуайымшыл көңіл күйдің етек алуына себеп болды.
"Менің зауытым!", "Менің бригадам!" ~ бұл Совет жастарының асқан шабытпен
айтатын сөздері еді. Жұмысшы табының, ұжымшар шаруаларының сапында жүргенін
мақтаныш ету, өзі қалаған кәсіпке деген сүйіспеншілік әрбір жас адамның
парызы болды. "Біздің елімізде мемлекет пен қоғамды басқару істеріне барша
мамандық пен барлық жастағы еңбекшілер аса белсенділікпен қатысады.
Комсомолдар мен жастар үлкен істер тындыруда... Біз бұдан былай да барлық
істе жасампаз жастарға бұрынғыдан да бетер арқа сүйейтін боламыз, оларды
лешщцік халықгар достығы, советтік патриотизм, Отанымыздың кез келген
тапсырмасын орындайтын рухта тәрбиелей береміз" . Қазақстан Компартиясы
Орталық Комитетінің бірінші хатшысы Д.А. Қонаевтың осынау сөздерінде әрбір
жас жігіт пен қыз өздеріне деген қамқорлық пен қолдауды; сондай-ақ қоғам
алдындағы және өздерінің бір-біріне деген жауапкешілікті; талап-тілекті
анық сезінетін еді. Бұл асыра бағалау емес, ол жылдардың ақиқаты.
Бүгінгі жастарға, олардың ата-аналарына қарағанда, әлдеқайда қиын.
Батыстағы замандастарына көбірек еліктейді, кертартпа ақпарат ағынына
әуестігі басым, Батыстың әуейі саздарының, "ужас", "боевик"кинофильмдерінің
ықпалы зор — мұның бәрі идеологиялық қысым, оның құдіреттілігі сол —
албыртта аңғал жастардың санасын улайды. Осы арада мынадай сұрақ туады:
көптеген жас Батысқа еліктейді, Батыс несімен құдіретті? Оған табына
еліктейтіндей жігіттер мен қыздардың осал тұсы неде? Сайып келгенде,
Батыста қайдағы бір рухсыздыққа альтернатива ретінде өмірлік мүдделері қара
бастың қамынан аспайтын жүйеге қарсы наразылық ретінде, жастар қозғалысы
мен жастардың контрмәдениеті пайда болды. Социалистік жүйе өзінше ондай
наразылық қозғалысын өткізе алмады, Кез келген елдің заңы, оның ішінде со-
циализмге де жат емес, өз бетінше бірдеме жасай қоюы екіталай болатын,
ондай шаралар адамдардың нақты істері арқылы ғана жүзеге асатын, ал ол
адамдар — үлкендер, жастарды былай қойғанда, сол үлкендердің өзі аталмыш
мәселеге өз түсінігі бойынша қарайтын . Балалар, жас жеткіншек әлеуметтік
мүратты, ең әуелі, ата-аналарынан қабылдайды. Қанға сіңген қасиет бар, әке
көрген оқ жонып, шеше көрген тон пішетінін ескерсек, қорғасындай балқып
тұрған жастың қалыптасу барысында қырық құбылатыны анық. Комсомол ұйымдары
мен тәрбиенің алтын ордасы — мектеп жат пиғылды жастар санасына сіңірмеу
үшін әкімшілік жолмен және даңғазалау ұрандармен тоқтатуға әрекет жасап
бақты. Өскелең ұрпақтың тегіне, ұлттық табиғатына, болмыс-бітіміне ден
қоймады. Советттік "жаңа адам" тәрбиелеудің комунистік идеологиясы ұраншыл
патриотизмге жол беріп алған еді.
Қазір жас адамдар бір кездері ата-аналары пәлендей бой алдыра қоймаған
ақшаға әуес, тіпті мол ақшаны жақсы көреді. Бұл арада, сірә, пәлендей
сөлекеттік те жоқ. Әйтсе де, бір жағынан, көптеген жан сол мол ақшаның
көзін маңдай ақы, адал терден емес, "көзірлі" мамандыққа ие болу арқылы
табуға бейім, бұүл алаңдатпай қоймайды. Тағы да еріксіз еліктеу мәселесі
алдымызды орағытады, өйткені Батыста әркімнің жеке табысы тікелей
әлеуметтік статусына парапар, қаршадайынан осыны көріп, біліп өскен бала
өмір өзегіне айналған шындықтан аттап кете алмайды. Бүгін Батыстың осы
психологиясы біздің жастарымыздан байқалады, уақыт озған сайын бұл олардың
санасынан берік орын орын алып келеді. Мамандық тандау өзінің бар қабілет-
мүмкіндігін, тіпті талап-талғамын жүзеге асыру принципі бойынша емес,
керісінше, қайда ақыны көп төлесе, сонда ұмтылады. Сондықтан да оған
таңқалуға болмайды, олар педагог, дәрігер, сондай-ақ әлеуметтік саладағы
мамандықтарға қарағанда шаштаразшы, даяшы, менеджерді әлдеқайда жоғары
бағалайды, тесік қалтадан гөрі бақыр толы бүтін қалтаны артық көреді.
Қалай болғанда да, жастардың бір толқынынан екіншісінің өзгешелігі неде?
Өмір тәжірибелерінің артықшылығы қайсы? Ең басты өзгешелігі, сөз жоқ, ұрпақ
психологиясына, қоғамның саяси-әлеуметтік, мәдени, экономикалық жүйесіне,
әрине, оның әр түрлі кезеңіндегі нақты даму артықшылықтарына тікелей
байланысты.
X. Шельски XX ғ. жастарының тарихи үш толқынын даралап көрсетеді. Оның
ойынша, біріншісі — романтикалық. Бар болмысы идеалистік филосо-фияға
негізделген бұл ұрпақта ең әуелден адамға тән ақыл-парасат, ізгілік және
түсіністік қасиеттер басым болды. Екіншісі — уайымшыл деген шартты атқа ие
болған ұрпақ. Жастардың бұл толқыны әр түрлі саяси бірлестіктерде,
қозғалыстарда, партияларда өздерінің құқықтарын қорғау үшін саналы түрде
бірігіп, алға қойған мұраттарын жүзеге. асыруға ұмтылды. Соңғы, үшінші
ұрпақ - қоғамдық мұраттар мен құндылықтарға деген сенімсіздікті бойына
сіңіріп өскен күдікшіл ұрпақ .
Ұрпақ жөнінде едәуір кең көлемді теория ұсынған ғалым — Хосе Ортегаи-
Гассет. Оның ойынша, бұқара мен жеке адам арасында ымырашылдық бар; қаңцай
болса да биологиялық бастаудан айырылған мүдделестік бар. Ортега тарихи
ұрпақ деп атақгы адамдардың атымен атайды, ұрпақ жалғастығын 15 жылмен
есептейді. Ұрпақтың дау-шарғысы дәстүрлі рухани құндылықты жойып, өркениет
пен мәдениетке қатер төндіредімыс. Ортегаи-Гассет қоғамды мырзалар мен
бағыныштылар, яқи мықгының айтқанына көніп, айдағанына жүретіндер деп бөлу
көзқарасында тұрғанын ашық мәлімделді. Адамдар табиғаты жағынан бірдей емес
деген байламға келеді .
Бір кездегі немесе осы заманғы жас толқын өмірдің ең шешуші позициясына
шықты деген сияқты шамамен ұрпақ аражігін білдіретін схемалық кезең-кезеңге
бөлу үрдісі бар.
Жастар үлкендердің айтқан акындарынан ғибрат алып қана қоймайды, өздері
де өмірдегі бар проблемаларға жауап іздеуге тырысады. Сондықтан өмірлік,
мәдени және білім деңгейі, саяси мәдениеті, әлеуметтік шындықты түсініп,
зерделеуде жаңа ұрпақты, оның кемшіліктеріне қарамастан, әрине, аға
буындардың жас кезіндегі деңгейімен салыстыруға болмайды.
Жас толқын — бұл бүгініміз, ал біздің балаларымыз — болашағымыз. Мына
біздер — жастар өз балаларымызға не бере алғандаймыз, олар қандай емір
тәжірибесі мен мәдени дәстүрді, ұлттық салт-санамыз бен әдет-ғұрпымызды
мирас етпек? балалар мен жас жеткіншектердің интелектуалдық өресі өздерінің
жас деңгейінен асып түсіп жатқанын жақтап отырмыз. Көптеген ата-аналар
"әлеуметтік бәсеке" жолында өз балаларын жекеменшік арнаулы мектептерге
орналастыруға ұмтылуда. Әлбетте, балалар, жастар жан-жақгы, мол мағлұматты
болып жетіліп келеді, бұл арада адамзат баласы білімпаз болып отыр, білім
беру жүйесі нығайып, кең қанат жайды, акпарат көлемді ұлғайды демек, бұл
факторлады назардан тыс қалдырмағанымыз мақұл. Солай бола тұрғанымен,
тәрбие ісінде мына мәселеге мән берілмей барады: жақсылыкқа сүйініп,
жамандыкқа күйіне білу; қайғыны бөлісе білу; қайрымдылық, қарапайымдылық;
үлкенді сыйлап, кішіге ізетпен қарау; мейірбандық сияқты кісілік,
адамгершілік қасиеттерді баланың тал бойына егіп, санасына сіңіруге жоқпыз.
Соның нәтижесінде өмірде күтпеген тосын жағдайлар -парадокстар алдымыздан
орағытып өтеді. Балалар қаршадайынан шет тілдерінде бұлбұлша сайрайды,
бірақ ана тіліне шорқақ немесе білмегеннен бетімен жер басады. Ал тілін
білгендер ділге жоқ. Яғни адамгершілік "витамині" жетіспейді.
Жас ата-аналар, өздерінің пайымдауынша, балаларының жанын жаралап
алмау үшін күнделікті тірліктен, өмірдің ащы жағдайларынан бойын аулақ
үстауға тырысады; сол "жанашырлықтарынан" балаларынының ақсаусақ, "қызғылт
көзілдірікті" және менмен, қатыгез, немқұрайлы болып өсуіне жол ашады.
Бүгінгі таңда балалар көзді ашып-жұмғанша есейеді. Сондықтан да оларға
дер шағында нақты өмір шындығы туралы ақиқат сабағын бердер шағында өз
тәжірибе мен бөліс және олардың ойымен санасып, түйген пікіріне құрметпен
қара. Жас мемлекетімізге білімді ғана емес, білікті де азамат ауадай қажет.
Егеменді ел болып, демократиялық қоғамға аяқ басқалы кеп жылдар өте
қоймаса да бұл ретте жастар өмірінде біраз мәеелелердің беті ашылған
сияқты.
Рынок талабын терең түсініп, демократиялық қоғам ережелеріне сай өмір
сүріп, егеменді еліміздің ғылымын, экономикасын, мәдениетін көтерудө
белсенді ат салысып жүрген жастарымыз ел, ұлт беделін басқа халықтар мен
елдер қатарынан қалдырмай алға жылжытуға септігін тигізуде.
Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясының академигі, химия ғылымдарының
докторы, Халықаралық қазақ-түрік университетінің ректоры М.Жұрынов мырза
2000 жылдың 24 қаңтары күні "Хабар" агенттігіне берген сұхбатында
университет студенттерінің 96 пайызы тёст жүйесі бойынша арнайы жүргізілген
мемлекеттік бақылау сынағынан жоғары баға алғанын мәлімдеді. Бұл
жастарьімыздың қабылетінің жоғары екендігін байқатса керек.
Жастар тәрбиесінің қиын да құбылмалы кезеңі жоғары оқу орындарына
қарағанда арнайы оқу орындары үлесіне кебірек сәйкес келетіндггі, олардың
жас ерекшеліктері мен оқу орнының жалпы деңгейлік сапасына байланысты.
1.2 Оқу-тәрбие процесінде оқушы-жастар еңбек баулу
Бүгінгі танда жастар қоғамның саяси, экономикалық және әлеуметтік құры-
лымын анықтайды. Әйтсе де жастар дүние жүзіндегі еңбек баулу ең әлсіз топ-
тардың бірі болып қалуда. Жұмыссыздар арасындағы жастардың үлесі еңбекке
қабілетті тұрғындар арасындағы бұл әлеуметтік-демографиялық топтың үлесінен
де көп. Қазір 20—29 жас арасындағы қыздар мен жігіттердің 50%-ына жуығында
түрақты жұмыс орны жоқ .
Статистика мәліметтері бойынша, 2001 жылы қазақстандық жоғары оқу
орындарын 64,8 мың адам, 2002 жылы 73,8 мың адам бітіріп шыққан .
Мамандықтар бойынша қарастырсақ, түлектер қүрамы төмендегідей болып келеді
(1- кесте):
Жұмыссыздық жастардың білімі бойынша құрамы
Жылдан жылға оку-ағарту, экономика және құқық салаларында мамандық алғысы
келетіндердің саны өсіп келеді. Ең алдымен, бүл кадрлармен қамтамасыз етуде
тапшылық көріп отырған техникалық мамандықтарға деген қажеттілікті арттырып
отыр. Уақыт өте келе, сұраныс жоқ мамандықтар-ды игерген жастар алған
білімдерін ұмыта бастайды және сұраныс жоқ маманға айналып шыға келеді.
Біліктілікті орнына келтіру, қайта даярлау да аз шығынды қажет етпейді.
Сондай-ақ аталмыш мәселе ертеңгі күнге қауіп тудырып отыр. Олай болса,
уақыт өте келе, экономикалық өсу жағдайында қажет мамандықтардың
тапшылығына әкеп соғады деген сөз.
Жоспарлы экономикалық жүйеде түлектерді халық шаруашылығының әртүрлі
салалары бойынша бөлу міндетін мемлекет өз мойнына алды. Ол кезде жас
мамандарды жұмысқа орналастыруда бүгінгідей қиындық болған жоқ. Еңбек және
жұмыспен қамту сферасында реформаның өткізіле бастауына байланысты
кәсіпорындар жастар үшін жұмыс орындарын міндетті түрде
дайындаудан босатылды, соның салдарынан еңбек нарығына алғашқы рет шыққан
және кәсіби білімдері жоқ тұлғалардың бойында жұмыс іздеген кезде
сенімсіздік пайда болды және еңбек нарығында әлеуметтік жағынан қорғансыз
болып қалды. Еңбек нарығынан тысқары қалған түлектер жұмыспен қамту
орталықтарына барады, ал онда бүгінде бәсеке қызу жүрілуде. Жұмыс-сыздықгың
кең етек алуына байланысты жұмысқа орналастырумен айналысатын, әлі күнге
дейін есепке тұрмаған жеке агенттіктер саласы қалып-тасты. Ондай
мекемелердің тек қана тіркеу үшін е алатын ең аз ставкасы 500 теңге, сөйте
тұра, жақсы жұмысқа орналасуға кепілдік бере алмайды.
Талдаулар нәтижесіне сүйенсек, жұмыспен қамту ұйымдарына хабарланатын
жұмыс орындары жұмыс күші нарығында ашылатын бос жұмыс орындарының жалпы
санының 30%-на жуығын құрайды. Бұл жұмыс іздеп жүрген көптеген жастардың
мемлекеттік органдардың көмегіне сенбеуі-нің бір себебі болып табылады. Ал
ол өз кезегінде жұмыс берушілердің көз алдында ондай жүргізілген талдау
жұмыспен қамту органдарының қызметі тиімділігінің төмен болуының тағы да
бір салдары жұмыссыздардың тіркелу деңгейінің төмендігі болып табылатынын
дәлелдеп отыр. Оның сыртында жастары үлкен жұмыссыздардан жұмыссыз
жастардың айырмашылығы — олар жұмыспен қамту орталықтарына тіркелуге
құлықсыз. Сондықтан ста-тистика басқармасы мен жұмыспен қамтудың өкілетті
органдарының мәліметтері көбінесе сәйкес келмейді. Мысалы, 2001 жылы
Казақстан Рес-публикасының Статистика агенттігінің мәліметтері бойынша,
16—24 жас аралығындағы жұмыссыз жастар саны, Қостанай облыстық еңбек,
халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау басқармасының мәліметтері
бойынша, 5426 адамды құраған. Осыған сәйкес Қостанай облысы бойынша
2001—2002 жылдарға жасалған нақты талдау 2-кестеде беріліп отыр.
Талдаулар жұмыссыз жастардың тек үштен бірі ғана өкілетті органдардан
көмек сұрап баратынын, ал қалғандары не таныстарына сенетінін, не табуға
мүлдем сенбейтінін көрсетіп отыр. Жұмыспен қамту органдарының көмегімен
жұмыс табуға көп сенім жүктемейтінін жоғарыда айтып өткенбіз, оларға
тіркелмейтінін түсіндіретін басқа факторлар да бар. Оның бірі мынау: оған
тіркелгенімен, көбінің материалдық жәрдемақы алуға құқығы жоқ немесе ол
жәрдемақының мөлшері өте аз болғандықтан, тіркеуте жұмсаған еңбекті
ақтамайды деп санайды.
Жұмыспен қамту орталығына жұмысқа орналастыруға көмек сұрап барған
азаматтар құрамындағы 16-24 жас аралығындағы жастардың үлес салмағы
Кестеде көрсетілген талдаулардың нәтижелері 2001—2003 жылдары облыс
бойынша Қостанай, Арқалық қалалары мен Қамысты, Меңдіқара, Ұзынкөл және
Федоров аудандарынан басқа жерлерде жұмыспен қамтудың өкілетті органдарына
жұмысқа орналастыруға көмек сұрап барған жастар санының азайғандығын
көрсетеді. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.ОҚУШЫ-ЖАСТАР ЕҢБЕК НАРЫҒЫ
1. 1 Оқушы -жастарға кәсіби білім беру мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Оқу-тәрбие процесінде оқушы-жастарды еңбекке баулу ... ... ... ... ... .9
2. ОҚУШЫ-ЖАСТАР ЕҢБЕККЕ БАУЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 Оқушы- жастарды еңбек баулуда еңбек биржасының атқаратын
қызметті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.2 Оқушы-жастарды арасындағы еңбек проблемасы және оларды шешу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .23
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
КІРІСПЕ
Қоғамды дамытудың экономикалық жолының бірі - нарықтық жағдай десек,
нарықтың жалқаулықты көтермейтіндігі күннен күнге айқындапа түсуде. Адамзат
баласын әсемдейтін оның мәдениеттілігі десек, мәдениеттің дамудан шетте
қалуы жалқаулықтан деп білу керек.
Жас ұрпақтың дүниетанымындағы өзгерістердің мәнін ой елегінен өткеріп,
зерделеу теориялық міндеттер тұрғысынан қалай зәру болса, өмірлік мақсат-
мүлдеден де солай маңызды. Қоғам дамуының жаңа арнаға түсуі, яки еліміздің
егемендік алуы - тәуелсіздігіміз қаншама құндылықтарға жол ашты. Қоғамның
күллі бағыт-бағдары, ізгі мұраттары, қажеттіліктері мен себеп-салдарлары
түбегейлі өзгерді, мұның өзінің жастардың ой-санасына, өмірлік
ұстанымдарына әсер-ықпалы болмай қалған жоқ.
Алдыңғы толқын ағалардың кейінгі толқын — інілерге, яғни ересек, егде
кісілердің өскелең ұрпақка деген көзкарасы калай? "Қорқамын кейінгі жас
балалардан" деген Абай атамыз сияқгы олар да күдікпен үрке карап жүрген жоқ
па? Бүгінде шау тартқан сол "ересектеріміздің" өзі күні кеше қандай еді?
Ұлы су-реткер Мұхтар Әуәзов өсиет еткендей, бесігімізді түзедік. Бірақ
балаларымыз қандай болмақ? Төрткіл дүниеден хабардар, көргені де, естіп
жатқаны да жетерлік. Барлығын алакднға салғандай өз көзімен көріп, соның
тірі куәсі — бүгінгі ұрпақ қайда бармақ?
Осынау сұрақтардың қай-қайсысы да айрықша ден қоюды қажет етеді және
оларға түп-түгіл, егжей-тегжейі жауап беру, әрине, оңайға түспейді.
Біз ешкімді енжар қалдырмайтын қызықта таңғажайып уақытта өмір сүріп
отырмыз; қоғам өмірінде, адам санасында, жастар дүниетанымында жүріп жатқан
орасан зор өзгерістер окңмыстылар ортасында ғылыми талас үшін таптырмайтын
азыққа айналды.
Дәл осы тұста оқырман назарын мынаған аудара кеткім келеді: XX ғасырдың
алпысыншы жылдарындағы жастар мен адамзат баласы естіп-білмегеы неше алуан
оқиғалармен басталған XXI ғ. бүгінгі тандағы жастар
арасында, жер мен көктей демей-ақ қояйын, бірақ елең етерліктей айырмашылық
еріксіз қайран қалдырады.
Олар, шынында да, қандай еді? Өткен ғасырдың алпысыншы-жетпісінші
жылдарындағы жастар "жарқын болашақ" — коммунизмді орнату идеясына алаңсыз
сеніп өсті, олардың санасында күллі тіршілігіне деген қатынасты айқындайтын
біртүтас құндылықтың негізі мықтап орныққанды.
Дәлірек айтқанда, ол заманда жас ұрпақгың рухани әлемі еңбек үстінде
қалыптасты. Ұжымдық өмір қауымдастық қатынастың өзіне тән көрінісі, әрі
сапалық белгісі, әрі принципі ретінде тек біріккен қоғамдық пайдалы еңбек
жағдайында жүзеге асыру.
Бір жағынан, жастардың алдыңғы қатарлы отряды, анағұрлым белсенді және
саналы бөлігі комсомол маңына топтастырылды; екіншісі, әлеуметтік тұрғыдан
енжар, әлі ұйым ықпалына түсе қоймаған азын-шоғыр жасөспірім жеткіншектер
ержетіп келе жатты. Е.М. Бабосов пен М.Х. Титма атап көрсеткеніндей,
қоғамдық белсенді топ өз қатарына тартатын жекелеген жеткіншекке мынадай
талаптар қоятын: тұрақты тапсырмалар алып отырады (бір немесе бірнеше),
қоғамдық-саяси жұмысты және қоғамдық істі бәрінен де маңызды деп санауға
тиісті. Ал әлгі енжар, сүлесоқ жастардың тұрақты қоғамдық тапсырмасы
болмайтын және олар үшін қоғамдық-саяси өмірдің бары да, жоғы да бірдей еді
Жастардың моральдық бет-бейнесі ең басты шарт еді, әлеуметтік
деңгейдің өлшеміндей багаланатын, қоғамның бар сипатындай көрінетін.
Сол жылдардағы жастар өздерінің еңбегі неғұрлым жемісті болса,
соғұрлым жақсы өмір сүретіндіктерін жанымен ұғынатын. Ұжымдағы өзара көмек,
сыйластық олардың адамгершілік өресінің аса маңызды көрсеткіші.
Социалистік қоғамда жас адамның тұлға ретінде қалыптасуы - кісінің
ұжымдық форманың кең дамуын және оның тікелей ыкпалы жағдайында қалыптасуы
шамамен осылай еді, мұның өзі оның кісілік келбетін көрсететін, БАҚ-тарда
жиі жазылып жүргендей, жұмыссыздық көп ретте қазақ ауылдарының жастарына
тән болып отыр
1.ОҚУШЫ-ЖАСТАР ЕҢБЕК НАРЫҒЫ
1. 1 Оқушы-жастарға кәсіби білім беру мәселесі
Жастар қанша өзгеше қасиеттерге ие болмасын, ол таптан, әлеуметтік топтан
тысқары өмір сүре алмайды. Сондықтан да жастар мәселесі күллі қоғамға
қозғау салатын кең көлемдегі әлеуметтік проблемалардан да ауқымды һәм
күрделі. Жетпісінші жылдары Батыстың көптеген қоғамтанушылары жастар
арасында "өмірді түсіну түйсігін жоғалту" деп аталатын дерттің тез таралуы
туралы кәдімгідей алаңдаушылыкпен дабыл қакқанды
Сексенінші жылдары Батыста жастардың әлеуметтік қарсылылығы саябырси
бастады. Оны тек босқа шабылудан шаршау және 60—70-жылдардағы жеңілістерден
қөңілдері қарадайқалып, түңілуден немес еңсе басқан еріншектіктен ғана деп
қарау жөн емес, ол қоғамға тән қажеттіліктің жоқтығы-
нан, әйтсе де, бәрінен бұрын, күллі жүйедегі бұрынғы құндылықтың
алмасуынан. Ядролық соғыстың жүйке тоздырарлық болашағы мен экология-лық
апат жер-жерде сарыуайымшыл көңіл күйдің етек алуына себеп болды.
"Менің зауытым!", "Менің бригадам!" ~ бұл Совет жастарының асқан шабытпен
айтатын сөздері еді. Жұмысшы табының, ұжымшар шаруаларының сапында жүргенін
мақтаныш ету, өзі қалаған кәсіпке деген сүйіспеншілік әрбір жас адамның
парызы болды. "Біздің елімізде мемлекет пен қоғамды басқару істеріне барша
мамандық пен барлық жастағы еңбекшілер аса белсенділікпен қатысады.
Комсомолдар мен жастар үлкен істер тындыруда... Біз бұдан былай да барлық
істе жасампаз жастарға бұрынғыдан да бетер арқа сүйейтін боламыз, оларды
лешщцік халықгар достығы, советтік патриотизм, Отанымыздың кез келген
тапсырмасын орындайтын рухта тәрбиелей береміз" . Қазақстан Компартиясы
Орталық Комитетінің бірінші хатшысы Д.А. Қонаевтың осынау сөздерінде әрбір
жас жігіт пен қыз өздеріне деген қамқорлық пен қолдауды; сондай-ақ қоғам
алдындағы және өздерінің бір-біріне деген жауапкешілікті; талап-тілекті
анық сезінетін еді. Бұл асыра бағалау емес, ол жылдардың ақиқаты.
Бүгінгі жастарға, олардың ата-аналарына қарағанда, әлдеқайда қиын.
Батыстағы замандастарына көбірек еліктейді, кертартпа ақпарат ағынына
әуестігі басым, Батыстың әуейі саздарының, "ужас", "боевик"кинофильмдерінің
ықпалы зор — мұның бәрі идеологиялық қысым, оның құдіреттілігі сол —
албыртта аңғал жастардың санасын улайды. Осы арада мынадай сұрақ туады:
көптеген жас Батысқа еліктейді, Батыс несімен құдіретті? Оған табына
еліктейтіндей жігіттер мен қыздардың осал тұсы неде? Сайып келгенде,
Батыста қайдағы бір рухсыздыққа альтернатива ретінде өмірлік мүдделері қара
бастың қамынан аспайтын жүйеге қарсы наразылық ретінде, жастар қозғалысы
мен жастардың контрмәдениеті пайда болды. Социалистік жүйе өзінше ондай
наразылық қозғалысын өткізе алмады, Кез келген елдің заңы, оның ішінде со-
циализмге де жат емес, өз бетінше бірдеме жасай қоюы екіталай болатын,
ондай шаралар адамдардың нақты істері арқылы ғана жүзеге асатын, ал ол
адамдар — үлкендер, жастарды былай қойғанда, сол үлкендердің өзі аталмыш
мәселеге өз түсінігі бойынша қарайтын . Балалар, жас жеткіншек әлеуметтік
мүратты, ең әуелі, ата-аналарынан қабылдайды. Қанға сіңген қасиет бар, әке
көрген оқ жонып, шеше көрген тон пішетінін ескерсек, қорғасындай балқып
тұрған жастың қалыптасу барысында қырық құбылатыны анық. Комсомол ұйымдары
мен тәрбиенің алтын ордасы — мектеп жат пиғылды жастар санасына сіңірмеу
үшін әкімшілік жолмен және даңғазалау ұрандармен тоқтатуға әрекет жасап
бақты. Өскелең ұрпақтың тегіне, ұлттық табиғатына, болмыс-бітіміне ден
қоймады. Советттік "жаңа адам" тәрбиелеудің комунистік идеологиясы ұраншыл
патриотизмге жол беріп алған еді.
Қазір жас адамдар бір кездері ата-аналары пәлендей бой алдыра қоймаған
ақшаға әуес, тіпті мол ақшаны жақсы көреді. Бұл арада, сірә, пәлендей
сөлекеттік те жоқ. Әйтсе де, бір жағынан, көптеген жан сол мол ақшаның
көзін маңдай ақы, адал терден емес, "көзірлі" мамандыққа ие болу арқылы
табуға бейім, бұүл алаңдатпай қоймайды. Тағы да еріксіз еліктеу мәселесі
алдымызды орағытады, өйткені Батыста әркімнің жеке табысы тікелей
әлеуметтік статусына парапар, қаршадайынан осыны көріп, біліп өскен бала
өмір өзегіне айналған шындықтан аттап кете алмайды. Бүгін Батыстың осы
психологиясы біздің жастарымыздан байқалады, уақыт озған сайын бұл олардың
санасынан берік орын орын алып келеді. Мамандық тандау өзінің бар қабілет-
мүмкіндігін, тіпті талап-талғамын жүзеге асыру принципі бойынша емес,
керісінше, қайда ақыны көп төлесе, сонда ұмтылады. Сондықтан да оған
таңқалуға болмайды, олар педагог, дәрігер, сондай-ақ әлеуметтік саладағы
мамандықтарға қарағанда шаштаразшы, даяшы, менеджерді әлдеқайда жоғары
бағалайды, тесік қалтадан гөрі бақыр толы бүтін қалтаны артық көреді.
Қалай болғанда да, жастардың бір толқынынан екіншісінің өзгешелігі неде?
Өмір тәжірибелерінің артықшылығы қайсы? Ең басты өзгешелігі, сөз жоқ, ұрпақ
психологиясына, қоғамның саяси-әлеуметтік, мәдени, экономикалық жүйесіне,
әрине, оның әр түрлі кезеңіндегі нақты даму артықшылықтарына тікелей
байланысты.
X. Шельски XX ғ. жастарының тарихи үш толқынын даралап көрсетеді. Оның
ойынша, біріншісі — романтикалық. Бар болмысы идеалистік филосо-фияға
негізделген бұл ұрпақта ең әуелден адамға тән ақыл-парасат, ізгілік және
түсіністік қасиеттер басым болды. Екіншісі — уайымшыл деген шартты атқа ие
болған ұрпақ. Жастардың бұл толқыны әр түрлі саяси бірлестіктерде,
қозғалыстарда, партияларда өздерінің құқықтарын қорғау үшін саналы түрде
бірігіп, алға қойған мұраттарын жүзеге. асыруға ұмтылды. Соңғы, үшінші
ұрпақ - қоғамдық мұраттар мен құндылықтарға деген сенімсіздікті бойына
сіңіріп өскен күдікшіл ұрпақ .
Ұрпақ жөнінде едәуір кең көлемді теория ұсынған ғалым — Хосе Ортегаи-
Гассет. Оның ойынша, бұқара мен жеке адам арасында ымырашылдық бар; қаңцай
болса да биологиялық бастаудан айырылған мүдделестік бар. Ортега тарихи
ұрпақ деп атақгы адамдардың атымен атайды, ұрпақ жалғастығын 15 жылмен
есептейді. Ұрпақтың дау-шарғысы дәстүрлі рухани құндылықты жойып, өркениет
пен мәдениетке қатер төндіредімыс. Ортегаи-Гассет қоғамды мырзалар мен
бағыныштылар, яқи мықгының айтқанына көніп, айдағанына жүретіндер деп бөлу
көзқарасында тұрғанын ашық мәлімделді. Адамдар табиғаты жағынан бірдей емес
деген байламға келеді .
Бір кездегі немесе осы заманғы жас толқын өмірдің ең шешуші позициясына
шықты деген сияқты шамамен ұрпақ аражігін білдіретін схемалық кезең-кезеңге
бөлу үрдісі бар.
Жастар үлкендердің айтқан акындарынан ғибрат алып қана қоймайды, өздері
де өмірдегі бар проблемаларға жауап іздеуге тырысады. Сондықтан өмірлік,
мәдени және білім деңгейі, саяси мәдениеті, әлеуметтік шындықты түсініп,
зерделеуде жаңа ұрпақты, оның кемшіліктеріне қарамастан, әрине, аға
буындардың жас кезіндегі деңгейімен салыстыруға болмайды.
Жас толқын — бұл бүгініміз, ал біздің балаларымыз — болашағымыз. Мына
біздер — жастар өз балаларымызға не бере алғандаймыз, олар қандай емір
тәжірибесі мен мәдени дәстүрді, ұлттық салт-санамыз бен әдет-ғұрпымызды
мирас етпек? балалар мен жас жеткіншектердің интелектуалдық өресі өздерінің
жас деңгейінен асып түсіп жатқанын жақтап отырмыз. Көптеген ата-аналар
"әлеуметтік бәсеке" жолында өз балаларын жекеменшік арнаулы мектептерге
орналастыруға ұмтылуда. Әлбетте, балалар, жастар жан-жақгы, мол мағлұматты
болып жетіліп келеді, бұл арада адамзат баласы білімпаз болып отыр, білім
беру жүйесі нығайып, кең қанат жайды, акпарат көлемді ұлғайды демек, бұл
факторлады назардан тыс қалдырмағанымыз мақұл. Солай бола тұрғанымен,
тәрбие ісінде мына мәселеге мән берілмей барады: жақсылыкқа сүйініп,
жамандыкқа күйіне білу; қайғыны бөлісе білу; қайрымдылық, қарапайымдылық;
үлкенді сыйлап, кішіге ізетпен қарау; мейірбандық сияқты кісілік,
адамгершілік қасиеттерді баланың тал бойына егіп, санасына сіңіруге жоқпыз.
Соның нәтижесінде өмірде күтпеген тосын жағдайлар -парадокстар алдымыздан
орағытып өтеді. Балалар қаршадайынан шет тілдерінде бұлбұлша сайрайды,
бірақ ана тіліне шорқақ немесе білмегеннен бетімен жер басады. Ал тілін
білгендер ділге жоқ. Яғни адамгершілік "витамині" жетіспейді.
Жас ата-аналар, өздерінің пайымдауынша, балаларының жанын жаралап
алмау үшін күнделікті тірліктен, өмірдің ащы жағдайларынан бойын аулақ
үстауға тырысады; сол "жанашырлықтарынан" балаларынының ақсаусақ, "қызғылт
көзілдірікті" және менмен, қатыгез, немқұрайлы болып өсуіне жол ашады.
Бүгінгі таңда балалар көзді ашып-жұмғанша есейеді. Сондықтан да оларға
дер шағында нақты өмір шындығы туралы ақиқат сабағын бердер шағында өз
тәжірибе мен бөліс және олардың ойымен санасып, түйген пікіріне құрметпен
қара. Жас мемлекетімізге білімді ғана емес, білікті де азамат ауадай қажет.
Егеменді ел болып, демократиялық қоғамға аяқ басқалы кеп жылдар өте
қоймаса да бұл ретте жастар өмірінде біраз мәеелелердің беті ашылған
сияқты.
Рынок талабын терең түсініп, демократиялық қоғам ережелеріне сай өмір
сүріп, егеменді еліміздің ғылымын, экономикасын, мәдениетін көтерудө
белсенді ат салысып жүрген жастарымыз ел, ұлт беделін басқа халықтар мен
елдер қатарынан қалдырмай алға жылжытуға септігін тигізуде.
Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясының академигі, химия ғылымдарының
докторы, Халықаралық қазақ-түрік университетінің ректоры М.Жұрынов мырза
2000 жылдың 24 қаңтары күні "Хабар" агенттігіне берген сұхбатында
университет студенттерінің 96 пайызы тёст жүйесі бойынша арнайы жүргізілген
мемлекеттік бақылау сынағынан жоғары баға алғанын мәлімдеді. Бұл
жастарьімыздың қабылетінің жоғары екендігін байқатса керек.
Жастар тәрбиесінің қиын да құбылмалы кезеңі жоғары оқу орындарына
қарағанда арнайы оқу орындары үлесіне кебірек сәйкес келетіндггі, олардың
жас ерекшеліктері мен оқу орнының жалпы деңгейлік сапасына байланысты.
1.2 Оқу-тәрбие процесінде оқушы-жастар еңбек баулу
Бүгінгі танда жастар қоғамның саяси, экономикалық және әлеуметтік құры-
лымын анықтайды. Әйтсе де жастар дүние жүзіндегі еңбек баулу ең әлсіз топ-
тардың бірі болып қалуда. Жұмыссыздар арасындағы жастардың үлесі еңбекке
қабілетті тұрғындар арасындағы бұл әлеуметтік-демографиялық топтың үлесінен
де көп. Қазір 20—29 жас арасындағы қыздар мен жігіттердің 50%-ына жуығында
түрақты жұмыс орны жоқ .
Статистика мәліметтері бойынша, 2001 жылы қазақстандық жоғары оқу
орындарын 64,8 мың адам, 2002 жылы 73,8 мың адам бітіріп шыққан .
Мамандықтар бойынша қарастырсақ, түлектер қүрамы төмендегідей болып келеді
(1- кесте):
Жұмыссыздық жастардың білімі бойынша құрамы
Жылдан жылға оку-ағарту, экономика және құқық салаларында мамандық алғысы
келетіндердің саны өсіп келеді. Ең алдымен, бүл кадрлармен қамтамасыз етуде
тапшылық көріп отырған техникалық мамандықтарға деген қажеттілікті арттырып
отыр. Уақыт өте келе, сұраныс жоқ мамандықтар-ды игерген жастар алған
білімдерін ұмыта бастайды және сұраныс жоқ маманға айналып шыға келеді.
Біліктілікті орнына келтіру, қайта даярлау да аз шығынды қажет етпейді.
Сондай-ақ аталмыш мәселе ертеңгі күнге қауіп тудырып отыр. Олай болса,
уақыт өте келе, экономикалық өсу жағдайында қажет мамандықтардың
тапшылығына әкеп соғады деген сөз.
Жоспарлы экономикалық жүйеде түлектерді халық шаруашылығының әртүрлі
салалары бойынша бөлу міндетін мемлекет өз мойнына алды. Ол кезде жас
мамандарды жұмысқа орналастыруда бүгінгідей қиындық болған жоқ. Еңбек және
жұмыспен қамту сферасында реформаның өткізіле бастауына байланысты
кәсіпорындар жастар үшін жұмыс орындарын міндетті түрде
дайындаудан босатылды, соның салдарынан еңбек нарығына алғашқы рет шыққан
және кәсіби білімдері жоқ тұлғалардың бойында жұмыс іздеген кезде
сенімсіздік пайда болды және еңбек нарығында әлеуметтік жағынан қорғансыз
болып қалды. Еңбек нарығынан тысқары қалған түлектер жұмыспен қамту
орталықтарына барады, ал онда бүгінде бәсеке қызу жүрілуде. Жұмыс-сыздықгың
кең етек алуына байланысты жұмысқа орналастырумен айналысатын, әлі күнге
дейін есепке тұрмаған жеке агенттіктер саласы қалып-тасты. Ондай
мекемелердің тек қана тіркеу үшін е алатын ең аз ставкасы 500 теңге, сөйте
тұра, жақсы жұмысқа орналасуға кепілдік бере алмайды.
Талдаулар нәтижесіне сүйенсек, жұмыспен қамту ұйымдарына хабарланатын
жұмыс орындары жұмыс күші нарығында ашылатын бос жұмыс орындарының жалпы
санының 30%-на жуығын құрайды. Бұл жұмыс іздеп жүрген көптеген жастардың
мемлекеттік органдардың көмегіне сенбеуі-нің бір себебі болып табылады. Ал
ол өз кезегінде жұмыс берушілердің көз алдында ондай жүргізілген талдау
жұмыспен қамту органдарының қызметі тиімділігінің төмен болуының тағы да
бір салдары жұмыссыздардың тіркелу деңгейінің төмендігі болып табылатынын
дәлелдеп отыр. Оның сыртында жастары үлкен жұмыссыздардан жұмыссыз
жастардың айырмашылығы — олар жұмыспен қамту орталықтарына тіркелуге
құлықсыз. Сондықтан ста-тистика басқармасы мен жұмыспен қамтудың өкілетті
органдарының мәліметтері көбінесе сәйкес келмейді. Мысалы, 2001 жылы
Казақстан Рес-публикасының Статистика агенттігінің мәліметтері бойынша,
16—24 жас аралығындағы жұмыссыз жастар саны, Қостанай облыстық еңбек,
халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау басқармасының мәліметтері
бойынша, 5426 адамды құраған. Осыған сәйкес Қостанай облысы бойынша
2001—2002 жылдарға жасалған нақты талдау 2-кестеде беріліп отыр.
Талдаулар жұмыссыз жастардың тек үштен бірі ғана өкілетті органдардан
көмек сұрап баратынын, ал қалғандары не таныстарына сенетінін, не табуға
мүлдем сенбейтінін көрсетіп отыр. Жұмыспен қамту органдарының көмегімен
жұмыс табуға көп сенім жүктемейтінін жоғарыда айтып өткенбіз, оларға
тіркелмейтінін түсіндіретін басқа факторлар да бар. Оның бірі мынау: оған
тіркелгенімен, көбінің материалдық жәрдемақы алуға құқығы жоқ немесе ол
жәрдемақының мөлшері өте аз болғандықтан, тіркеуте жұмсаған еңбекті
ақтамайды деп санайды.
Жұмыспен қамту орталығына жұмысқа орналастыруға көмек сұрап барған
азаматтар құрамындағы 16-24 жас аралығындағы жастардың үлес салмағы
Кестеде көрсетілген талдаулардың нәтижелері 2001—2003 жылдары облыс
бойынша Қостанай, Арқалық қалалары мен Қамысты, Меңдіқара, Ұзынкөл және
Федоров аудандарынан басқа жерлерде жұмыспен қамтудың өкілетті органдарына
жұмысқа орналастыруға көмек сұрап барған жастар санының азайғандығын
көрсетеді. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz