Әлеуметтану пәнінен лекциялардың қысқаша мазмұны

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

Лекциялардың қысқаша мазмұны

№1 лекция. Кедейлік әлеуметтік құбылыс ретінде

Қазақстандағы кедейлік табиғи, экономикалық, әлеуметтік-саяси себептерге негізделген. Кедейлікті зерттеудің негізгі көрсеткіштері ретінде табыс, шығын, тұрғындардың өмір сүру деңгейі анықталған. Бұл тұрғыдан алғанда, кедейлік негізінен әлеуметтік-экономикалық категория ретінде қарастырылады, яғни кедейлікті анықтаудың объективтік параметрлеріне көп көңіл бөлінеді. Кедейшілік мәселесі қандай қоғамның болмасын өзекті мәселесіне айналып отырғаны баршаға мәлім.

Кедейлік дегеніміз дені сау өмір сүруді қолдауға қажетті материалдық және мәдени ресурстардың жеткілікті болмауы.

Кедейшілік- тұрғындардың немесе жанбасылардың белгілі бір бөлігінің ең төменгі деңгейдегі ақшалай, мүліктік және басқа да ресурстармен қамтамассыз етілуінің, дәлірек айтқанда өзінің жаратылыстану- физиологиялық, материалдық және рухани қажеттіліктерін қанағаттандыруының ең төменгі деңгейдегі әлеуметтік- экономикалық жағдайы[2] . Кедей адамдар тек қана табысы жағынан төмен жандар емес, ол қоғамның нақты бір мүшелері болып табылады.

Кедейлік сонымен қатар адам мен отбасының өмір сүруінің барлық қырларын қамтитын әлеуметтік құбылыс. Бұл тұрғыдан алғанда кедейлік адамның, не әлеуметтік топтың қоғамдағы белгілі бір құндылықтарға қол жеткізе алмауын, ресми және бейресми сипаттағы шектеулерден көрінеді. Кедейлік сонымен қатар адамның интеллектуалдық, мәдени дамуымен, оның кедейлік туралы субъективтік түсініктерімен анықталады. Бұл факторлар адамның мәдени келбетінің, өмір салтының өзгеруіне алып келеді. Яғни, кедейлік тек объективтік факторлармен ғана емес, субъективтік факторлармен де анықталады. Сондықтан да кедейлікті зертттеуде жүйелік әдісті қолдану керек. Кедейлікті адамдардың экономикалық, саяси, мәдени, психологиялық жағдайы ретінде талдау қажет.

Кедейлер экономикалы тәуелсіз азаматтар қатарына жатпайды. Олар мемлекеттің көмегіне сүйенбей өзінің отбасының материалдық жағдайын қамтамасыз етуге қабілетсіз. Қоғамдағы дотация, жәрдемақы, әртүрлі төлемдер алушылардың саны қоғамдағы кедейліктің деңгейін көрсетеді. Әлеуметтік мүмкіндіктерге қол жеткізудің нақты жабықтығы, өздерінің құқықтарын жүзеге асырудың мүмкін болмауы кедейлердің экономикалық тәуелділігін арттыра түседі. Кедейлер машина, қазіргі тұрмыстық техника, супермаркеттер қызметін пайдалану, қаланың мәртебелі жерінде мекендеу, жақсы тұрмыстық жағдайлар, мәртебелі білім және жұмыс сияқты материалдық байлықтары болмауымен сипатталады.

Кедейлік тек қана экономикалық құбылыс емес. Кең тұрғыдан алғанда ол әлеуметтік құбылыс. Кедей тап әлеуметтік баспалдақтың ең төменгі баспасында тұрған төменгі тап. Ол ең төменгі әлеуметтік статусқа ие, мәртебесі өте төмен жұмыстың түрімен айналысады, мамандығының деңгейі төмен не мамандығы жоқ.

Кедейлік бірінші кезекте экономикалық құбылыс ретінде сипатталады. Кедейлік - тамақтың, киімнің, тұрғын ұйдің жетіспеуі не жоқтығы. Кедейлік - жоғары емес не өте төмен материалдық табыс. Кез келген елдің кедей бөлігі негізінен жұмыссыздар не төменгі деңгейдегі табыс табушылар.

Бірақ, кедейлік тек қана экономикалық құбылыс емес. Ол - әлеуметтік құбылыс. Кедей тап - әлеуметтік баспалдақтың төменгі баспасында тұрған төменгі тап. Олар ең төмен әлеуметтік статусқа ие, мәртебесі төмен қызмет түрлерімен айналысады, мамандану деңгейі төмен. Кедейлердің жалпы білім деңгейі төмен, ал кейбіреулері сауатсыз. Білімнің, мамандықтың, мүмкіндіктің материалдық шектеулерге байланысты болмауы, рухани құндылықтарды қолдана алмауы кедейлерді мәдени артта қалуға алып келеді Кедейлер негізінен әлеуметтік-мәдени дамуы жағынан артта қалған адамдар. Кедейлік адамның моралдық-адамгершіліктік жағдайына күшті әсер ететін келеңсіз құбылыс. Көбінесе бұл әсердің кері жатары көп болып келеді. Аристотель айтқандай байлар үлен ұрылар мен алдаушылар, ал кедейлер кіші-гірім ұрылар мен алдаушылар. Бұл кедей адамдардың бәрі тәртіпсіз, адамгершілігі жоқ адамдар деген сөз емес. Олардың арасында да шыншыл, адамгершілігі жоғары адамдар баршылық. Дегенмен, кедейлік адамдарды қоғамға жат қылықтарға не қылмысқа итермелейді. Кедейлік әлеуметтік мәртебесі жоғары әлеуметтік құбылыс бола алмайды.

Кедейлік бүгінде адамның өмір сүру деңгейінің көрсеткіші ғана емес, жалпы қоғамның тіршілік тынысын анықтайды. Кедейліктің ушығуы қоғамның әлеуметтік өміріне кері әсер етеді. Кедейлік тұрақты әлеуметтік құбылыс ретінде әлеуметтік құрылымның бұзылуына, оның жаңа түрлерінің қалыптасуына алып келеді. Дүниежүзінде кедейліктің таралу ауқымы кеңи түсуде. Дүние жүзінде қазір 1, 3 миллиард адам қайыршылық жағдайында өмір сүруде. Соңғы отыз жыл ішінде өте байлар мен өте кедейлердің арасалмағы 30:1 ден 61:1 дейін өсті. [3] Бүкіләлемдік Банктің 2000 жылғы жылдық есебіндегі мәліметтерге сәйкес, алдағы 20 жылда жер бетіндегі халық саны 2 миллиард адамға көбейеді. Сонымен қатар, әлемдегі кедейлер саны 2, 8 миллиард адамды құрайды, жер бетінің әрбір 7-інші адамы азық-түлік жетіспеуінен, әрбір 5-інші адам күніне 1 доллардан төмен ақшаға күн кешіп отырғандығы көрсетілген. [4] Егер кедейлік түсінігі кедейліктің не екендігін анықтаса, оны эмпирикалық өлшеу әдістері кедейлер дегеніміз кімдер екенін не болмаса кедейлерге кімдерді жатқызуға болатынын анықтауға бағытталған.

Бұл мәселені зерттеуде кедейлікті түсінуге байланысты үш түрлі көзқарасты бөліп көрсетуге болады.

Кедейлікті табыс негізінде түсіну - кедейлік мәселесін тар ауқымда түсіну. Адамның табысы анықталған деңгейден төмен болса оны кедейлер қатарына жатқызады.
Кедейлікті негізгі сұраныстар деңгейінен түсіну - кедейлік мәселесін кең мағынада түсіну. Бұл жерде кедейлік адамның сұраныстарын, тамаққа деген сұранысын қосқанда, ең төмен деңгейде қанағаттандыруға қажетті материалдық алғышарттардан тыс қалуы ретінде қабылданады.

3. Кедейлікті адамдық потенциалдардың даму мүмкіндіктері тұрғысында түсіну - адамның негізгі мүмкіндіктері мен таңдауының жоқтығын көрсетеді. Адам тамаққа, киімге, баспанаға, білімге, денсаулықты сақтауға деген негізгі сұраныстарын қанағаттандыру мүмкіндігінен шектеулі емес, сонымен қатар адам өзінің одан да кең қажеттіліктерін, салауатты және ұзақ өмір сүруге, қажетті білімге, қоғамдық өмірге араласуға, басқа да әлеуметтік-мәдени сұраныстарын қанағаттандыруға деген қажеттіліктерін, қатағаттандыруда да шектеулі. [5]

Өмір сүру деңгейі теориясы кедейлікті жеке жағдайдың қыры ретінде анықтайды. Демек, кедейлік адамның нені иеленуіне байланысты. Кедейлік шегі бұл концепцияда индивидтің және отбасының физикалық қабілетін сақтауға қажетті өмір сүрі деңгейімен анықталады. Өмір сүру адамның маңызды қажеттіліктерін төмен деңгейде қанағаттандыруға мүмкіндік беретін табыс деңгейімен өлшенеді.

Салыстырмалы кедейлік концепциясына сәйкес кедейлік индивид пен отбасының тек қана экономикалық мүмкіндіктерін бейнелеп қана қоймайды, сонымен қатар оның өмір салты мен өмір сүру деңгейін, өмір сапасын көрсетеді.

№2 лекция. Кедейлікті зерттеудің бағыттары

Батыстық ғалымдар кедейлік туралы

Кедейлікті зерттеудің 200 жылдан астам тарихы бар. АҚШ пен Батыс Еуропада бұл мәселе еретден қарасырылып келеді.

Кедейлікті ХУ111 ғ. А. Смит., Т. Мальтус, Д. Рикардо сияты ұлы ойшылдар өндірістік дамудың нәтижесінде міндетті түрде туындайтын құбылыс ретінде сипаттаған. Т. Мальтустың айтуы бойынша, кедейлік халықтың шектен тыс өсуі мен азық-түліктің жетіспеуі болғанда орын алады. Яғни, кедейлік адамзаттың тым көбеюіне байланысты және оның туындауына кедейлердің өздері кінәлі деген ой айтады. Т. Мальтустың көзқарасы бойынша мемлекеттік көмек жүйесі осындай адамдардың санын тек қана арттырады, бұл процесс аштық, әртүрлі ауырулар, соғыс сияқты тиімді “көмекшілер” арқылы реттеліп отырады.

Х1Х ғ. Ортасында Г. Спенсер кедейлікке қоғамдағы заңдылықтардың бірі ретінде баға береді. “Әлеуметтік статика” деген еңбегінде ол кедейлік пен теңсіздік қоғамдық өндірістің өсуіне орай туындап, өсіп отырады дейді. Яғни, өндірісті тоқату мүмкін болмағандықтан бұл мәселені толық шешу мүмкін емес. Г. Спенсер кедейлікке қоғамдық құбылыс емес, ол әр адамның жеке проблемасы деген пікір айтады. Бір адамдар қыйыншылыққа мойымай, проблемаларын шешіп жатса, екіншілері кедейліктің болуына өздері жол береді. Ол сонымен қатар кедейліктің нақты критерийлерін анықтау мүмкін еместігін өзінің методологиялық тұжырымдарында көрсетеді. Кедейліктің ең ауыр түрі - қайыршылық. Г. Спенсер кедейлікті тұлға дамуының қозғаушы күші ретінде де бағалайды. Ф. Гиддинс кедейлікті екі түрлі бағалайды: бір жағынан ол жоюға болмайтын зұлымдық, екінші жағынан әлеуметтік прогресс серігі.

Ж. Прудон кедейлік - әлеуметтік игілік, оны жою жолдары еңбек өнімділігінің өсуімен қатар ашылады деген қөзқарас айтады. Ол абсолюттік және салыстырмалы кедейлік түрлерін бөліп сипаттайды. Салыстырмалы кедейлік адамзатқа тән белгі. Өндіріс өскен сайын адамдардың да қажеттіліктері өседі де, адамдардың жағдайы қоғам талаптарына сәйкес келмей қалады.

Э. Реклю “Байлық пен кедейлік” атты еңбегінде кедейліктің ең ауыр түрі - қайыршылықты бөліп көрсетеді. Ол адамға өмір сүруге қажетті минимум керекті заттарды есептеп көрсете отырып, негізгі қажеттіліктерін қанағаттандыра алмайтын адамдарды ғана кедейлер қатарына жатқызған. Оның тұжырымдауы бойынша, кедейлікті жеңудің шарты - ауыл шаруашылығы мен өндіріс өнімдерін қоғамның барлық қабаттарына бірдей бөлу.

Ағылшын ғалымдары Ч. Бут пен С. Раунтри Х1Х ғ. аяғында зерттеу жүргізіп, кедейлікті анықтаудың негізі ретінде индивидтің өзінің тамақ ішу, киім кию, баспанамен қамтамасыз етілу қажеттіліктерін өтей алу мүмкіндіктерін алған. Ч. Бут адамның табыс деңгейін, негізгі қажеттіліктерін өтеу деңгейін, денсаулығы мен жұмысқа деген қабілетін сақтап отыруға керекті нормалар мен стандартттарды анықтауға тырысқан. Ч. Бут пен С. Раунтри бірінші болып кедейлік шегін анықтаған ғалымдар. Олар Лондон мен Нью-Йоркте жүргізген социологиялық зертеулерінің нәтижесінде халықтың 30 пайызы өмір бойы кедей күйінде болып отыратынын дәлелдеген. С. Раунтри зерттей келе, кедейліктің алғашқы және екінші кезектегі түрлерін бөліп көрсеткен. Алғашқы кезектегі кедейлік түсінігі адамдар қаражаттарын дұрыс пайдаланғанның өзінде негізгі қажеттілктерді өтеуге шамасы келмеген жағдайда, ал екінші кезектегі кедейлк түсінігі адамдардың ақшаны дұрыс қолданбауына байланысты төмен материалдық жағдайға ұшырағанда қолданылады. С. Раунтри алғаш болып кедейлер мен жай ғана қаражаттарын дұрыс қолданбайтын адамдардың арасындағы айырмашылықты көрсеткен. Ол тек қана негізгі қажеттіліктерді қанағаттандыруға керекті отбасының деңгейін есептей отырып, кедейліктің шегін анықтаған. С. Раунтри абсолюттік кедейлік түсінігі қаражатты дұрыс қолданудың өзінде отбасының негізгі қажеттіліктерін өтеуге жағдайы келмегенде қолданылса, салыстырмалы кедейлік түсінігі адамның не отбасының ақшаны дұрыс қолданбауының нәтижесінде кедейлікті бейнелейді.

ХХ ғасырдың 60-ыншы жылдары кедейлікке жаңа көзқарас қалыптаса бастады. М. Оршанский бюджетті сұраудың мәліметтер бойынша тұрмыстың, киіну және т. б. ең керекті қажеттіліктердің сандық параметрлерін қалыптастырған. Ол Энгель коэффициентін қолдана отырып, АҚШ-та 80-інші жылдарға дейін қолданылып келген кедейліктің салыстырмалы шегін анықтаған. Энгель коэффициенті бойынша табыс мөлшері төмен болған сайын тамаққа белгіленген шығын көлемі ұлғая түседі.

ХХ ғасырдың 70-інші жылдары жоқшылық концепциясы қалыптасты. Оның негізін салушылар Маршалл мен П. Таунсенд. Олардың қөзқарасына сәйкес, қоғамда ел қатарлы өмір сүруге мүмкіндіктері жоқ адам немесе отбасы кедей деп есептелген. П. Таунсенд “Ұлы Британиядағы кедейлік” атты еңбегінде салыстырмалы кедейлікке мынадай анықтама береді: “ Өздері өмір сүретін қоғамның өміріне араласа алмайтындар, қоғамда қалыптасқан өмір сүру деңгейі мен керекті диетасын ұстауға мүмкіндіктері жоқ адамдар кедей болып есептеледі”. Оның айтуынша ағылшындардың 25 пайызы үнемі кедейлікте өмір сүрсе, 50 пайызы кедейліктен қорқып өмір сүреді.

А. Маккоулидің айтуынша, адамдардың жағдайы өмір сүріп жатқан қоғамның өмір деңгейіне сәйкес келмесе, кедей болып саналады.

Отандық ғалымдар кедейлік турады

Кедейлік мәселесі ТМД елдерінде соңғы 10-15 жыл көлемінде кеңінен зерттеліп келеді. Бұл мәселе Кеңес өкіметі құлағаннан кейін өзекті зерттеу объектісіне айналды. Кеңес өкіметі кезінде С. Г. Струмилиннің бастауымен 1918 жылы Петроградта жұмысшылардың бюджеті мен тұрмысы алғаш рет зерттелді. С. Г. Струмилин жұмыс бюджеті мен тұтынуды талдаудың негізінде алынған ақпараттар бойынша өмір құны индексін жасап шығарған.

Кейін осы зерттеуді А. М. Стропани одан әрі жалғастырып, Кеңес Одағының 40-тан астам қаласында жүргізген. Бұл зерттеулердің нәтижесі жұмысшы табының материалдық жағдайы, тамақтануы туралы біраз ақпарат алуға мүмкіндік берді және 1920 жылы Харьков, Донбасс, Петроград, ал 1921 жылы Ташкент, 1922 жылы Орал, т. б. аймақтарда бюджетке байланысты жаңа зерттеулер жүргізуге жол ашты.

Г. С. Полляк жұмысшы табының өмір сүру деңгейін өлшеудің әдістеріне байланысты мәселеге жаңаша қарауға тырысқан. Ол жеке жалақымен қатар жұмысшылардың бюджетінде мемлекет тарапынан берілетін ақшалай және заттай әлеуметтік жәрдемдердің барлығын ескерген.

1918 жылы міндетті минималды жалақы енгізу үшін өмр сүру минимумын есептеуге алғаш рет талпыныстар жасалған. Өмір сүру минимумын есептеу методологиясы болмагандықтан, оның негізі ретінде азық- түлікке кететін шығын алынып отырған. Ол нақты тұтынуға байланысты жүргізілген бюджеттік зерттеулердің не физиологиялық нормалардың негізінде есептелген. Ал бұл көрсеткіш физиолог-ғалымдардың есептеген физиологиялық нормаларынан әлдеқайда төмен болған. Азық-түлікке кететін шығындардың үлесі өмір сүру минимумының жалпы көлемінің 26-72 пайыз аралығын құраған. Өмір сүру минимумы әртүрлі болуы минималды жалақы орнатуға мүмкіндік бермеген. Соған байланысты Кеңес Одағында 30-шы жылдардан бастап өмір сүру минимумын есептеу толығымен тоқтатылған.

Отандық ғалымдар кедейліктің тұрақты және жылжымалы түрлерін ажыратады. Біріншісі кедейлік кедейлікті тудырады деген көзқарасқа сәйкес келеді. Әлеуметтік жағдайдың төмендігі денсаулықтың нашарлауына, біліктіліктің төмендеуіне алып келеді. Соның нәтижесінде тұлға өзін төмен бағалап, құнын жоя бастайды. Кедей обасыларынан шыққан балалар келешекте кедейлер санын толықтыруы әбден ықтимал. Бұл райда ұрпақтан ұрпаққа берілетін кедейлік туралы айтылады. Жылжымалы кедейлік кедей адамның жоғары сатусқа өтуін не бай, орта тапқа жататын адамның статусының төменге қарай жылжуын бейнелейді. Л. А. Гордон кедейліктің әлеуметтік және экономикалық түрін бөліп көрсетеді. Әлеуметтк кедейлік әлсіз кедейлерге, экономикалық кедейлік күшті кедейлерге қатысты. Әлсіздердің кедейлігі түсінігі еңбек етуге жарамсыз, аз еңбек ететін адамдарға, көп балалы отбасыларына, асыраушысы жоқ отбасыларына, мүгедектерге, ауыру, психологиялық тұрақсыз адамдарға қатысты қолданылады. Күштілердің кедейлігі түсінігі жұмысқа қабілетті, қалыпты өмір стандарты бойынша өмір сүруге жағдайы келетіндердің қиын жағдайға түсуін бейнелейді.

№3 лекция. Кедейлікті өлшеу әдістері

Кедейлік көп мағаналы, қарама-қайшы түсінік. Кедейлікті тамақ, баспана сияқты материалдық ресурстар тұрғысынан ғана түсінуге болады. Сонымен қатар өмір сапасын да ескеру керек. Оған тұрғындардың денсаулық жағдайы, таза сумен, су құбырымен, канализациямен, жылу беру жүйесімен қамтамасыз етілу не қолы жетпеуі кіреді. Кедейліктің таралуы және көлемі туралы ақпаратты балалар өлімі, сауаттылық пайызы, мектептік біліммен балалардың қамтылуы сияқты көрсеткіштер де береді. Кедейлікті сипаттайтын көрсеткіші адамның қоғамның өміріне белсенді қатысуға қол жеткізілуі.

Ғылымда кедейліктің деңгейін анықтауға көмектесетін әртүрлі категориялар мен түсініктер бар. Ең көп қолданылатын категориялардың бірі өмір сүру деңгейі категориясы. Өмір сүру деңгейі жалпы индикатор ретінде көрінеді. Өмір сүру деңгейі дегеніміз тұрғындардың қажетті материалдық қажеттіліктер мен қызметтермен қамтамасыз етілуі, олардың қол жеткен тұтыну деңгейі және тиімді қажеттіліктерін қанағаттандыру деңгейі.

Өмір сүру деңгейін зерттеуге мемлекеттің тұрғындары не жекелеген әлеуметтік топтар, табысы әртүрлі деңгейдегі отбасылары қатыстырылады.

Социологтар түрғындардың өмір сүру деңгейінің төрт деңгейін көрсетеді:

Жеткіліктілік.
Қалыпты деңгей ( адамның физикалық және интеллектуалдық күшін қалыпқа келтіруді қамтамасыз етуші ғылыми негізделген нормаларға сәйкес тұтыну) .
Кедейлік (Адамның жұмысқа қабілеттілігін сақтау мақсатындағы тұтыну) .
Қайыршылық ( биологиялық критерийлердің минималдық деңгейіне сәкес адамның тек қана өмір сүруін ғана қамтамасыз ететін жағдайлар мен қызметтерді тұтыну) .

Халықаралық деңгейде өмір сүру деңгейінің көрсеткіштер жүйесін құруға алғашқы талпыныстарды 1960 жылы БҰҰ-ның жұмыс тобы жасаған. Қазіргі кезге дейін бұл көрсеткіш нақты жалақы индексімен анықталып отырған. Өмір сүру деңгейінің соңғы нұсқаларының бірін БҰҰ-ы 1978 жылы жасады. Оған көрсеткіштердің 12 негізгі топтары кіреді.

туу, өлім және т. б. демографиялық сипаттамалар;
өмір сүрудің санитарлық-гигиеналық жағдайлары;
азық-түлік тауарларын тұтыну;
тұрмыс жағдайы;
білім және мәдениет;
еңбек жағдайлары мен еңбекпен қамту мәселелері;
халықтың табысы мен шығыны;
өмір құны мен тұтыну бағалары;
көлік мәселесі;
демалысты ұйымдастыру;
әлеуметтік қамсыздандыру;
тұлға бостандығы.

Өмір сүру деңгейінің ең маңызды құрамдас бөлігі ретінде халықтың табысы, әлеуметтік жағдайы, материалдық игіліктерді қолдануы, өмур жағдайы, бос уақыты алынады. АҚШ-та өмір сүру деңгейінің көрсеткіштер жүйесі 13 бөлімнен тұрады; қоршаған орта, демографиялық жағдай, еңбекпен қамту, еңбек жағдайлары, өмір деңгейі, әлеуметтік қамсызданьыру, денсаулық сақтау мәселесі, білім, тұрмыстық жағдайлар, мәдениет, демалыс, көлік, ұлттық қорғану, азаматтардың құқықтарының қорғалуы.

Әлеуметтік жағдайды анықтаудағы келесі категория - өмір сүру жағдайы. Бұл кедей халықтың өмір сүруінің объективті жағдайын сипаттайды. Өмір сүру жағдайы еңбекпен қамту мәселесін, еңбектің сипатын, халықтың қоныстану түрін, тұрмысын, табысын, заттай мүлік сипатын, әлеуметтік төлемақылар мен әлеуметік саланың дамуын қамтиды.

Өмір сүру сапасы дегеніміз қоғамдық өмірдегі топтар мен жеке адамдардың қажеттіліктерін сипаттайды. Бұнда адамның өмір сүру ұзақтығы, физикалық және психикалық жағдайы, денсаулық деңгейі, білімі, мәдени, интеллектуалдық потенциалы, өмір сүру жағдайының қолайлылығы, адамдарды қоршаған орта сияқты белгілер қарастырылады.

Кедейлер көріп отырғандай материалдық және басқа әлеуметтік байлықтарды өмір сүру деңгейінен төмен деңгейде тұтынады. Кедей болу дегеніміз адамның тамақты тек физикалық өмір сүруді қамтамасыз ететіндей деңгейінде тұтынуы, биологиялық қажеттіліктерін толық қанағаттандыра алмауы. Яғни, адам организм қанша қаласа сонша тамақ іше алмайды. Кедей болу деген - дұрыс, жарасымды киіне алмау. Кедей болу деген - адам дұрыс баспанада тұра алмайды. Кедей адам керекті білім мен мамандықты ала алмайд, белгілі бір шығынды қажет ететіндіктен балаларына да қажетті білімді бере алмайды. Кедей адамның мақсаты - өзіне, отбасына қажетті тамақ табу, оларды қалай киіндіру, баспана тауып беру. Кедей адамның жеке меншігі де аз мөлшерде. Меншігінің аздығы сонша, ол адамның күнделікті қажеттіліктерін өтеуге де жетпейді. Ресей социологтары мен экономистері нарықты қатынастар жағдайындағы тұрғындардың өмір сүру деңгейінің негізгі көрсеткіштерін жасады.

Кедейлікті анықтауда тікелей көрсеткіштер - ең төмен күнкөріс деңгейі мен кедейлік шегі. Бұлар кедейліктің деңгейін анықтаудағы заңдастырылған ресми көрсеткіштер. Қазақстан Республикасының 475-1 “Ең төмен көнкөріс деңгейі туралы” Заңында берілген анықтамаға сәйкес, ең төмен күнкөріс деңгейі дегеніміз - мөлшері бойынша ең төмен тұтыну себетінің құнына тең бір адамға қажетті ең төмен ақшалай кіріс. Оның мөлшерін статистика жөніндегі өкілетті орын мен еңбек және халықты әлеуметтік қорғау жөніндегі өкілетті орын ең қажетті емес тұтыну тауарлар мен көрсетілген қызметтерге жұмсалатын шығындардың белгіленген үлесі қосылған ең төмен азық-тұлік себетінің құнын негізге ала отырып шығарады. Қазақстан Республикасы бойынша 2003 жылы ең төмен күнкөріс деңгейі орта есеппен 5193 теңге көлемінде белгіленді.

Ең төмен тұтыну себеті тауарлар мен көрсетілген қызметтердің заттай және құн түріндегі ең төмен жиынтығы болып табылады. Ол азық-түлік себетінен, азық-түлік емес тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге жұмсалатын шығындардан тұрады. Ең төмен күнкөріс деңгейі жыл сайын тұрмыс деңгейін бағалау мен кедейлік шегін, әлеуметтік саясаттың бағыттарын анықтауға, халықты әлеуметік қорғау жөніндегі шараларды жүзеге асыруға, жалақының, зейнетақының, жәрдемақының және өзге де төлемдердің белгіленетін ең төмен мөлшерін негіздеуге арналған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.