Сақтардың қоғамдық құрылысы

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Сақтар

Ерте темір дәуірінде тайпалық одақтар қалыптасты. Қазақстанның онтүстік-шығыс және орталық аудандарын мекендеген тайпалар сақ тайпалар одағы.

Сақтардың қоғамдық құрылысы

Б. з. б. I мынжылдықтағы Қазақстан территориясын мекендеген көшпелілер-сақтар. Бұл сақтардын материалдық мәдениеті мен қоғамдық құрылысы жағынан оңтүстік Сібір тайпалары және Ресейдін еуропалық бөлігінің далалық аймақтарын мекендеген скиф тайпаларымен ұқсастықтары болды.

Сақ тайпаларынын атауы әр елде әртүрлі:

гректер -азиялық скифтер;
парсылар -кұдіретті еркектер;
ирандықтар -жүйрік атты турлар.

Сақ тайпаларының негізгі үш тобы

Атауы

Мекені

Атауы: Парадарайя (теңіздің арғы жағындағы сақтар)

Мекені: Қара теңіздің солтүстігі, Арал теңізі маны, Амударя мен Сырдарияның төменгі ағысы.

Атауы: Тиграхауда (шошақ бөрікті сақтар)

Мекені: Сырдарияның орта ағысы, Тянь-Шань, Жетісу.

Атауы: Хаумаварга (хаома сусынын дайындайтын сақтар)

Мекені:

Мургаб аңғары

( Түркіменстан) .

Б. з. б. ҮІІ-ІҮ ғасырлар - сақ тайпалар одағы құрылды.

Сақ қоғамының сипаты-әскери- демократиялық. 3 негізгі топқа бөлінген, әр топтың өзіндік дәстүрлі түстері болған:

Жауынгерлер-қызыл түс.
Абыздар-ақтүс.

5. Қауым мүшелері- сары және көк түс.

Тайпа көсемдерін жауынгерлер тобынан сайлады. Мейрамдарда садақ атып сыналған садақшылардың ең мергені тайпаны басқару құқығын иеленді. Сақ тайпалар одағының билеушісі-патша.

Сонымен бірге сақ патшасы-

Көктемде жерге алғашқы соқа салушы;
Малшылардың үйретуші ұстазы;

Құдайлардың калаулысы, аспан мен жер арасындағы дәнекерші.

Коғамдағы маңызды мәселелер халық жиналысында талқыланып, оған әйелдер де катысты. Сақ әйелдері коғамдық өмірге белсене араласып, ерлермен бірге согысу құқығына ие болды.

Малға жекеменшік пайда болып, мүлік теңсіздігі шықты. Соғыс тұтқындары құлға айналдырылып, үй шаруашылығында жұмыс істеді.

Бұл кезең-алғашқы қауымдық қатынастар ыдырап, әскери демократия құрылысынын пайда бола бастаған кезі. Әскери демократия таптық қоғамға ету кезеңі болғандықтан, сақтар мемлекет құру ісінің қарсаңында тұрды.

Грек тарихшысы Геродот (б. з. б. V г. 40ж. - ЗОж. жазылған "Тарих" енбегі) және Полиен деректері:

б. з. б. VI ғасырда сақ-массагеттердің патшайымы Томиристің және оның ұлы Спаргаписестің парсы патшасы Кирмен соғысы (б. з. б. 529 ж) :

б. з. б. 519-518 жылдардағы парсы патшасы I Дарийдің тиграхауда сақтарымен соғысы: (сақ көсемі Скунха, малшы Ширак ерліктері) .
б. з. б. IV ғасырда Александр Македонскийдің (Ескендір Зұлқарнайын) сақтармен шайқасы. (б. з. б. 330-327 ж) Македондықтарға қарсы 3 жыл қатарынан партизандық соғыс жүргізген сақ көсеміСпитамен ерлігі.

Сақтар парсы әскерлерімен қосылып Египетте, Грецияда соғысты. Фермопиль (б. з. б. 480 ж) және Платея шайқастарында батырлықтын үлгісін көрсетті. Гректерге қарсы парсылармен одақтасып. Марафон шайқасында соғысты (б. з. б. 490 ж) .

1 Дарийдің калдырған Бехистун сына жазуында сақ тайпалары туралы құнды деректер бар (б. з. б. 516ж) .

Сырдария жағасында Македонский бұйрығымен Александрия Эсхата (шеткі Александрия) қаласы салынды. Мемлекеттін шекаралық тірегі есебінде салынғаң бұл қала б. з. б. III ғасырда селевкидтер көтерілісі нәтижесінде қиратылды.

Сақ-номад батыстан (кәсігшілігіне қарай)

Сақ-егінші шыгыста (кәсігшілігіне қарай)

Сақ тайпаларының археологиялық ескерткіштері .

Онтүстік Қазақстан және Жетісу.

Жуантөбе, Есік, Қарғалы, Түгіскен және тағы баска.

Онтүстік Қазақстан және Жетісу.: Шығыс Қазақстан.

Жуантөбе, Есік, Қарғалы, Түгіскен және тағы баска.: Бұқтырма, Ертіс, Шілікті, Құлажорға және тағы басқа.

Онтүстік Қазақстан және Жетісу.: Солтүстік Қазақстан

Жуантөбе, Есік, Қарғалы, Түгіскен және тағы баска.: Бірлік, Бектегіз.

Онтүстік Қазақстан және Жетісу.: Орталық Қазақстан

Жуантөбе, Есік, Қарғалы, Түгіскен және тағы баска.: Тасмола, Жыланды.

Онтүстік Қазақстан және Жетісу.: Батыс Қазақстан

Жуантөбе, Есік, Қарғалы, Түгіскен және тағы баска.: Целинный, Байте.

Онтүстік Қазақстан және Жетісу.: Арал маны

Жуантөбе, Есік, Қарғалы, Түгіскен және тағы баска.: Шырық-Рабат, Баланды.

Шаруашылығы.

Б. з. б. I мың ж. ортасында сақтарда көшпелі мал шаруашылығы кең тарады.

Сақтардың негізгі шаруашылығы - көшпелі мал шаруашылығы. Бұл дала тайпаларының өміріндегі үлкен экономикалық прогресс болып саналады.

Сақтар мал шаруашылығынын 3 түрін үйлестірді:

1. Көшпелі мал шаруашылығы - Батыс және Орталық Қазақстанда.

2. Жартылай көшпелі мал шаруашылығы- Шығыс Қазақстан,

Жетісу, Батые пен Орталық Қазақстанның бір бөлігі, Тянь-Шань. Алтай тауларының етегінде.

3. Отырықшы мал шаруашылығы- Оңтүстік Қазақстанда, Талас, Шу, Сырдария, Келес өзендерінің бойында. Осымен бірге бұл жерлерде суармалы егін шаруашылығы басым болды.

Жылқы өсіру маңызды орын алды. Батыс және Оңтүстік Қазақстанның далалық және шөлейт аудандарында түйе өсіру кен тарады. Тебіндеп жайылуға қабілеті болмагандықтан ірі қара аз өсірілді. Сақтардың мал шаруашылығының негізгі бағыты - қой өсіру. Б. з. б. I мыңжылдықтың ортасындағы грек авторы Хэрил сақтарды қойшылар деп атаған. Балық аулау Ертіс жағалауында және Сырдария атырабында тараған.

Сақтар мал шаруашылығымен қатар өзен және сулы аймақтарда суармалы егіншілікпен айналысты. Ерекше суару жүйесі бар егістік аймақтар - Сырдарияның оңтүстік аңғарындағы Шырық-Рабат, Бәбіш-молда қоныстары. Тары, карабидай, бидай өсірген.

Сақ тайпаларында металл өндіріп, оны өңдеуге байланысты кәсіпшілік пен кол өнер жоғары дәрежеде дамыды. Жетісу мен Оңтүстік Қазақстанда, Іле анғары, ыстыккел маңында казандар мен құрбандық заттары жиі ұшырасады. Қазан "жогалған үлгі" әдісімен саз қалыптарға құйылып жасалды. Осындай ұлгімен жасалған "Жетісу михрабы" деп аталатын құрбандық жозысы Алматы тұбінен табылды.

Мәдениеті. Діні.

Сақтар Алтай, Сібір, Шығыс және Еуропа халықтарымен сауда байланысын жасады. Б. з. б. I мыңжылдықта Еуразия далаларында дәстүрлі халықаралық жәрмеңке егөткізіліп тұрган. Сақ қоғамында еуропалықтар, монголдар аралас өмір сүрген. Ұлы Жібек жолының жеке бөліктерінің бағыты:

• Лазурит жолы. Памир - Иран мен Месопотамия.

Нефрит жолы. Қашғария - Қытай.
Дала жолы. Хуанхэ өзені-Алтай-Қазақстан-Қара теңіз жағалауындағы дала - грек, этрустар елі (б. з. б. I мың ж. ортасы) Ал Шығыс Қазақстан мен Жетісу аралығында ішкі сауда қалыптасқан.

• Б. з. б. VII ғасыр - Сібір, Қазақстан, Еділ бойы және Еуропанын онтүстігінде скифтік-сібірлік "андық стиль" деп аталған өнер пайда болды. Басты тақырыбы- андар мен аныздағы қиял-ғажайып бейнелерді суреттеу.

"Андық стиль" өнері дәстүрімен сақтар Алдынғы Азия мен Иранға жасаған жорықтары кезінде танысқан. Осы жерден алғаш рет "өмір ағашы" атанған арыстан бейнесі тараған. Бұл енердің негізі- ежелгі аңыздарда сақталған адамнын әртүрлі жануарлардан шыққандығы туралы түсінік.

Б. з. б. ІІІ-ІІ г. ғ бұл өнер түрі құлдырай бастады. Ан стилі ою-өрнекке айналды.

Жылқы бейнесі қүн және отпен байланыстырылды. Есік қорғанынан табылған патшаның бас киімінде бейнеленген қанатты аттар- күннің қозғалысын білдіреді.
Қабан бейнесі-күн күркіреу құдайы. Арыстанды бейнелеу Арал манындағы сақтардын тұрақты тақырыбы болған.