Оқушылардың салауатты өмір салтын қалыптастырудың педагогикалық негіздері

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1.ОҚУШЫЛАРДЫҢ САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ПЕДОГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Оқушылардың салауаты өмір салтын қылыптастыруға ынталандыру ... 5
1.2 Оқушылардың "Салауатты өмір салтын'' қалыптастырудың педагогикалық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2. ОҚУШЫЛАРДЫҢ ДҮНИЕТАНЫМЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУДЫҢ МӘНІ
2.1 Оқушылар дүниетанымының қалыптасуда мектептің іс.әрекетінің басты бағыты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.2Оқушылардың ғылыми дүниетанымын қалыптасуының
педагогикалық мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Салауатты өмір салтын насихаттауда және сәбилердің, жасөспірімдердің, жастардың өмір дағдыларын қалыптастыруда білім беру жүйесінің рөлі айрыкша. Салауатты өмір салтының негізін, оның нормалары мен ережелерін қалыптастыру мектепке дейінгі және мектептегі тэрбиелеу мен оқыту кезеңдерінде жүргізілу керек. Осы кезеңде жеке тұлғаның әдептілік, адамгершілік, рухани, адалдық қасиеттері мен гигиеналық дағдылары қалыптасады.
Адам баласы өзін қоршаған ортаның құбылыстарын, оның пайда болуы мен даму себептерін шындық тұрғысында танып білді. Ол ғылымда ашылған әрітүрлі құбылыстардың зандылықтарын ғылыми пәндер негіздерінде айқын таниды.Дүниетанымда адамның сенімі мен мұраты үлкен рөл атқарады. Сенім болмаған жерде өмір болмайды. Сенім — терең, таиянақты ойланып айтылатын идеялардан жиынтыты. Әртүрлі идея адам сенімінің негізгі, шындықты терең тануы. Оның соңынан еріп отыру қажет.Сенім жеке адамның өмірлік ұстанымыныяң беріктігін анықтайды, мінез-құлқын сипаттайды. Дұрыс сенім, дұрыс іс-әрекет кепілі.Адам мұраты -адам баласының жоғары мұрат-мақсаттары өмірге ұмытылушылығы, талаптанушылығы.
Жан және тән саулығы адамның жалпы жеке денсаулығының ажырамас бөлігі болғандықтан ұдайы үйлесімді бірлікте болуға тиіс. Тән саулығы жан саулығына ықпал етеді жэне рухани бақылау тән саулығын сақтау үшін қажетті шарттарды жасайды.
Зерттеудің нысаны: Адам денсаулығының басты құрайтын көздері оның рухани және тәндік жағдайы болып табылады. Әлеуметтік көздерін құрайтындар әлеуметтік байланыстар мен жеке адамдар арасындағы қарым-қатынасты көрсетеді және адамның рухани саулығының ажырамас бөлігі болып табылады.
Жан саулығы - бұл біздің ақыл-ойдың, тәніміздің, денеміздің саулығы.
Ақыл-ой - бұл қоршаған әлем мен өзіңді тану қабілеті, бұл болған оқиғалар мен құбылыстарды талдау, өз өміріңе негізгі ықпал ететін аса ықтимал оқиғаларды болжау, қойылған міндеттерді шешуге, өз мүдделеріңді, өміріңді және шынайы қоршаған ортаның саулығын қорғауға бағытталған үлгі (бағдарлама) жасай білу.
Дүниетаньмның қалыптасуы ұзақ және күрделі үрдіс. Сондықтан да ол адам өмірін түгел қамтиды. Нәтижесінде жеке көзқарастар және сенім жүйесі дамиды қалыптасады, олар жеке адамның әрекет жасауына басшылық етеу.
Дүниетаным тек оқу процесінде немесе тәрбие процесінде ғана дамып қалыптаспайды. Ол күнделікті өмірде, тартыс-таласта, отбасында да қалыптасады. Бірақ ол ғылыми дүниетанымға сүйеніп таразыланады. Әрине, оған жоғарыда көрсеткеніміздей өзіндік көзқарас, сенімнің атқаратын рөлі ерекше.
Зерттеу пәні:Шәкірттердің дүниетанымын қалыптастыруда сол дүниетанымның өзіндік атқаратын қызметін білгеніміз жөн.
Ең маныздысы оқушылар жас шамасның мүмкіндігіне сай дүниеде мәңгі қозғалыста және диалектикалық дамитын материалдан басқа ешнәрсенің жоқ екендігін міндет -оқушыларды жаратылыстан тыс күшке сенуді жоққа шығаратын ғылыми атеизммен қаруландыру.
Зерттеу мақсаты: Оқушылар дүниетанымының қалыптасуда мектептің іс-әрекетінің басты бағыты зерттеу.
Зерттеу міндеті:Қоғам дамуының жаңа сатысында тәрбиеге ықпал жасайтын факторларға бір жақты, тиым салу тұрғысынан қарауға кейін қайта құру, жаңарту кезеніндегі болып жатқан жағдайды пайдалану.
Зерттеу әдісі:Зерттеу бойынша әдебиет көздерінен қажетті мәліметтерді жинақтау.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Әбенбаев.С. Тәрбие теориясы мен әдістемесі.-Алматы,2005.
2. Қалиев С, Оразбаев М., Смаилова М. Қазақ халқьның салт-дәстүрлері, Алматы, «Рауан». 1994.
3. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. -Астана, 2000.
4. Қоянбаев Р.М. Дуниетанымды қалыптастыру. — Алматы,1991.
5. Муқанов.И.Салауатты өмір салтын қалыптастыру.-Қазақстан мектебі,№6,2008.
6. Оқушыларға салауатты өмір салтын қалыптастыру бағдарламасы.-Қазақстан мұғалімі,14 қазан,2006.
7. Педагогика. Лекциялар курсы. —Алматы, 2003.
8. Сманове.С.М.Салауатты өмір салты.-Қазақстан мектебі,№4,2007.

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1.ОҚУШЫЛАРДЫҢ САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ПЕДОГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Оқушылардың салауаты өмір салтын қылыптастыруға ынталандыру ... 5
1.2 Оқушылардың "Салауатты өмір салтын'' қалыптастырудың педагогикалық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 11
2. ОҚУШЫЛАРДЫҢ ДҮНИЕТАНЫМЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУДЫҢ МӘНІ
2.1 Оқушылар дүниетанымының қалыптасуда мектептің іс-әрекетінің басты
бағыты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.2Оқушылардың ғылыми дүниетанымын қалыптасуының
педагогикалық мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .24
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Салауатты өмір салтын насихаттауда және
сәбилердің, жасөспірімдердің, жастардың өмір дағдыларын қалыптастыруда
білім беру жүйесінің рөлі айрыкша. Салауатты өмір салтының негізін, оның
нормалары мен ережелерін қалыптастыру мектепке дейінгі және мектептегі
тэрбиелеу мен оқыту кезеңдерінде жүргізілу керек. Осы кезеңде жеке тұлғаның
әдептілік, адамгершілік, рухани, адалдық қасиеттері мен гигиеналық
дағдылары қалыптасады.
Адам баласы өзін қоршаған ортаның құбылыстарын, оның пайда болуы мен даму
себептерін шындық тұрғысында танып білді. Ол ғылымда ашылған әрітүрлі
құбылыстардың зандылықтарын ғылыми пәндер негіздерінде айқын
таниды.Дүниетанымда адамның сенімі мен мұраты үлкен рөл атқарады. Сенім
болмаған жерде өмір болмайды. Сенім — терең, таиянақты ойланып айтылатын
идеялардан жиынтыты. Әртүрлі идея адам сенімінің негізгі, шындықты терең
тануы. Оның соңынан еріп отыру қажет.Сенім жеке адамның өмірлік
ұстанымыныяң беріктігін анықтайды, мінез-құлқын сипаттайды. Дұрыс сенім,
дұрыс іс-әрекет кепілі.Адам мұраты -адам баласының жоғары мұрат-мақсаттары
өмірге ұмытылушылығы, талаптанушылығы.
Жан және тән саулығы адамның жалпы жеке денсаулығының ажырамас бөлігі
болғандықтан ұдайы үйлесімді бірлікте болуға тиіс. Тән саулығы жан
саулығына ықпал етеді жэне рухани бақылау тән саулығын сақтау үшін қажетті
шарттарды жасайды.
Зерттеудің нысаны: Адам денсаулығының басты құрайтын көздері оның
рухани және тәндік жағдайы болып табылады. Әлеуметтік көздерін құрайтындар
әлеуметтік байланыстар мен жеке адамдар арасындағы қарым-қатынасты
көрсетеді және адамның рухани саулығының ажырамас бөлігі болып табылады.
Жан саулығы - бұл біздің ақыл-ойдың, тәніміздің, денеміздің саулығы.
Ақыл-ой - бұл қоршаған әлем мен өзіңді тану қабілеті, бұл болған оқиғалар
мен құбылыстарды талдау, өз өміріңе негізгі ықпал ететін аса ықтимал
оқиғаларды болжау, қойылған міндеттерді шешуге, өз мүдделеріңді, өміріңді
және шынайы қоршаған ортаның саулығын қорғауға бағытталған үлгі
(бағдарлама) жасай білу.
Дүниетаньмның қалыптасуы ұзақ және күрделі үрдіс. Сондықтан да ол адам
өмірін түгел қамтиды. Нәтижесінде жеке көзқарастар және сенім жүйесі дамиды
қалыптасады, олар жеке адамның әрекет жасауына басшылық етеу.
Дүниетаным тек оқу процесінде немесе тәрбие процесінде ғана дамып
қалыптаспайды. Ол күнделікті өмірде, тартыс-таласта, отбасында да
қалыптасады. Бірақ ол ғылыми дүниетанымға сүйеніп таразыланады. Әрине, оған
жоғарыда көрсеткеніміздей өзіндік көзқарас, сенімнің атқаратын рөлі ерекше.

Зерттеу пәні:Шәкірттердің дүниетанымын қалыптастыруда сол дүниетанымның
өзіндік атқаратын қызметін білгеніміз жөн.
Ең маныздысы оқушылар жас шамасның мүмкіндігіне сай дүниеде мәңгі
қозғалыста және диалектикалық дамитын материалдан басқа ешнәрсенің жоқ
екендігін міндет -оқушыларды жаратылыстан тыс күшке сенуді жоққа
шығаратын ғылыми атеизммен қаруландыру.
Зерттеу мақсаты: Оқушылар дүниетанымының қалыптасуда мектептің іс-
әрекетінің басты бағыты зерттеу.
Зерттеу міндеті:Қоғам дамуының жаңа сатысында тәрбиеге ықпал
жасайтын факторларға бір жақты, тиым салу тұрғысынан қарауға кейін
қайта құру, жаңарту кезеніндегі болып жатқан жағдайды пайдалану.
Зерттеу әдісі:Зерттеу бойынша әдебиет көздерінен қажетті мәліметтерді
жинақтау.

1.ОҚУШЫЛАРДЫҢ САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ПЕДОГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Оқушылардың салауаты өмір салтын қылыптастыруға ынталандыру
"Бақытты болу жағдайы, біздің денемізге жасаған қамқорлыққа байланысты
болады. Дене үйлесімдігі арқылы салтанатгы рух пайда болады. Ақыл-ойдағы
айқындық өте-мөте күш-қайратқа негізделеді" (П.С.Брегг) - дегендей,
оқушылардың бақытты болуы, өмір қуанышын қызықтауы, олардағы әрекеттің
барлық түрінід жоғары нәтижелі болуы - өзін-өзі жақсы сезінуі және дене
мүшелерінің ең жоғары деңгейде қызмет етуімен тығыз байланысты. Осы бағытта
жас жеткіншекгерді тәрбиелеу әрі тартымды және онша қиындықты туғызбайды.
Себебі, дені сау бала барлық бастамалар мен істерге қанағаттанарлық
сезіммен көтеріңкі көңіл күймен қатыса алады. Дүниеге сеніммен шаттана
қарайды. Мұндай жағдай тұлғаның барлық жағынан дамуына бірден-бір кепіл
болады. Бұл, тәрбиенің мақсаты ретінде баланың әлеметтену жағдайына
нәтижелі ықпал етеді. Сондықтан да, біз оқушылардың салауатты өмір сажын
ынталандыру - тәрбиешілердің және мектептің тәрбие акұмысының негізгі бір
бағыты болу керектігіне айрықша маңыз береміз.
Платон "мемлекет туралы" өзінің философиялық трактатында жазған пікірі
бойынша біздің назарымызды екі жағдайға аударады: " адамның денесі үшін
гимнастика, жаны үшін музыка" қажет. Ондағы айтайын деген ойы, біздің
көзқарасымыз бойынша, "гимнастика" тек денені жынықтыру үшін ғана емес, ол
адамды "әдемілік заңы" бойынша дене мүшелерін үйлесімділік пен
көтеріңкілікке тәрбиелеудің, ал "музыка" - тар мағынасында біздің тек
музыка жайында ғана біліміміз деп түсінбеуімізді, керісінше барлық музаға
(көркем өнер мен ғылымның қамқоршы құдайы) қызмет көрсету деп түсіну
керектігін меңзейтіндей.
Олай болса "Салауатты өмір салты" деп нені айтамыз?
Ол үшін "салауаттылық" пен "өмір салты" деген ұғымдардың мәнісін
анықтап ажан жөн.
Салауаттылық, яғни денін саулығы - Бүкіл әлемдік денсаулықты сақтау
ұйымының Жарғысында көрсетілгендей дененің, моральдық және әлеуметтік
саулықтың, есендіктің толыққанды түрдегі жағдайы. "Дененің саулығы" -
адамның қоршаған ортаға байсалды, теңгерушілік қатынасын білдіретін дене
мүшелерінің қалыпты жағдайы.
"Өмір салты" - адамның денелік, интеллектуальдық және еңбек әрекетін;
тұрмыстық өзара қарым-қатынасын дағдысын, орныққан мінез-құлық тәртібін,
өмір сүру қарқынын; бірсарынды жұмысы, демалысы және қарым-қатынас
ерекшелігін жатқызуға болады. Олай болса, "өмір салты" - деннің саулылығына
нәтижелі ықпал ететін "салауатты өмір сүру" ұғымын білдіреді.
Қазіргі ғылым "салауатты өмір салтын":
-ең жақсы үйлесімді тәртіп;
-иммунитетті және денені шынықтыру;
-дұрыс тамақтану;
-орнықты өмір сүру әдеті;
-зиянды әдеттің болмауы ("ауру қалса да - әдет
қалмайды");
-жоғары дәрігерлік белсенділік - деп түсіндіреді
Қазақта "Деннің саулығы - бастың амандығы" - деген үғым қалыптасқан.
Олай болса, салауатты өмір салты және оны тәрбиелеу мәселесі, көптеген
ғасырлар бойы күн тәртібіне қойылын келе жатқан әлеуметтік маңызы бар
күрделі мәселе. Себебі, жаңа XXI ғасырдың адамы - дені сау, рухы күшті, жан
дүниесі таза адам болуы шарт. Сондықтан, оқушылардың салауатты өмір сүруін
қалыптастыру - мемлекеттің қамқорлығы. Дені сау адам - қоғамның маңызды
қүндылығы.
Денің сау болуы - ол, яғни омірді шексіз сүю, қуаныш сезіміне бөлену,
өмірден ләззат алу, баланың даңа жыл сыйлығын шыдамсыз тосқанындай, әрбір
таңды, күнді асыға ризашылдық көңіл күймен тосу және кешкілік қам-көңілсіз,
кіршіксіз тәтті ұйқыға кету, ең қажеттісі, өзіңді өзің сүю, құрметтеуден
басталады.
Ол үшін, оқушыларды алдына өмірлік маңызда мақсат қоя білуге тәрбиелеу
қажет. Оған жету, ерінбей, шалдықбай үлкен еңбек етуді қажет етеді. Оңдай
еңбек - деннің сау болуын қажет етеді. Міне, осы тұрғысында оқушылардың
санасы таза, сенімі айқын болуы шарт. Кімде кім өзінің өмірін темекі
түтінімен, ішімдік уытымен уласа, арам қылықпен өмір сүрсе, сол ертеңгі
күнге сенімсіздікпен қарайды. Ол үшін тіршілік, өзін қоршаған орта
көңілсіз, беймәлім, күңгірт болып келеді. Осы қағиданы әрбір баланың
жадына, зердесіне тоқыту, жалпы адамзаттың, соның ішінде мектеп пен ата
аналардың мемлекет, қоғам, бала алдындағы міндетгі борышы.
Философтардың айтуынша, бақытты адамдардың көңіл күйі тек оларды
қоршаған қандай да болмасын өмірге ғана байланысты болып келмейтіндігі,
сонымен бірге сол өмір туралы адамның өз ойы қандай болатындығына да
байланыстылығы. Осындай көзқарас баланың өзін-өзі дұрыс бағыпап, күш-жігерш
реттеп отыруына көмектесуі мүмкж. Табиғат адам баласын бақытты және
қуанышты өмір сүруге жаратса, ол оны тайсалмай және төзімділікпен қарсы ала
білуге дағдылануы қажет.
Бала кезден бізге мәлім болғанындай: "Қозғалыс - ол өмір'', ''Деннің
саулығы - жанның саулығы", "Орынды, дұрыс тамақталу - дұрыс өмір сүру және
деннің саулығылың кепілі". "Күн, ауа жәле су - біздің ең жақын досымыз" -
бүгінгі мектепте осы мәселе қалай қарастырылады? Ал, табиғатты алсақ:
орман, тоғай, өзен, көл және дала, оның әр түрлі табиғи өсімдіктері мен
шөптері; аспан - оның бұлттан құралған кемелері немесе түнгі аспан - өзінің
айы мен жарқыраған жұлдыздары - осының бәрі айналып келгенде мектеп
оқушыларының санасына жетерлік пе, әсіресе қала жағдайында ол қалай? Міне,
көріп отырғанымыздай "Салауатты өмір сүру" мәселесіне қатысты мұндай
мысалдарды шексіз келтіре беруге болады. Мәселе, оның санында емес. Мәселе,
оның түпкі нәтижесінде! Мектеп өмірінде оның қолданысында!
Біздің көзқарасымызша, "Салауатты өмір сүру салтына" 3 идея негіз бола
алады дене үйлесімділігі, жан тазалығы, ақыл-ойдың айқындылығы. Бұл үшеуі
тәрбие жұмысының мақсатын анықтау мен оны ұйымдастырудың негізгі қазығы,
діңгегі және баланың өзін-өзі тәрбиелеуінің жетекші бағыты болуы тиіс. Ол
үшін мүғалімнің өзі осы идеяның маңызды жетекшісіне айналуы тиіс. Ол өзінің
педагогикалық әрекетін "АҚИҚАТ, ЖАҚСЫЛЫҚ, ӘДЕМІЛІК" заңына байланысты
атқаруы және соған сай өзі де өмір сүре білуі тиіс. Сонда ғана ол ақиқат
дүниеге айнала алады[2].
Салауатты өмір сүру идеясы және әдістемесі бүкіл тәрбме жұмысының
өзегіне айналуга міндетгі. Ол тәрбие процесінің нәтижесін жоғары көтереді.
Ол үшін тәрбиешілер салауатты өмір сүруді ынталандыру және оның жүйесін
құруы қажт. Ең алдынен, ожың ұстанымын (принциптерін) немесе басшылыққа
алатын әдістемелік ережелерін анықтағаны жөн. Олар, мысалы, төмендегідей
болып құрылуы мүмкін:
-Мен ең жоғары құндылық қатарындамын. Адамның өзін-өзі сүюі -
өзінің өмір сүру ақиқаттығына қуануы және өзіне өмір берген табиғатқа
жоғары ризашылық сезімінің болуы. Өзін-өзі сүю, яғни өзіне тұлға ретінде.
құрмешен қарау.
-"Басқа белгісіз адам және барлық адамзат - ол да жоғары құндылық".
Қашан адамды басқадай көруге үйренесің, сонда ғана сен адам боласың"
(АН.Радищев). Қайсібір адамды немесе оқушыны - "жақсы" болсын, "жаман"
болсын, - оның барлық жағынан қандай екеніне қарамастан қабылдау. Содан
кейін өз мүмкіншілігіңе сай оны жақсылыққа бағыттауға, оның дара
ерекшелігін оятуға, қамқор болуға тырысу.
-"Мені қоршаған өмір жағдайы әр түрлі болып келуі мүмкін: жақсы немесе
жаман, бірақта менің өзімнің тікелей оғаң қатынасыма орай, оны өзімнің
пайдама асыруға тырысамың''. Қиыншылықты жеңу барысында дене мүшелері
шыңдалады, рух қатаяды, ақыл-ой жетіледі. Қандай да болмасын өмір
құбылысының, заттың, адамның, өнер туындыларының жетістігі мен кемшілігі
болады. Дегенмен де, олардың әр қайсысын өзімнің жетілуіме пайдалануыма
болады. т.с.с.
Жоғарыда көрсетілген ұстанымдарға сәйкес, әрбір адамның өзіндік
бағдарламасы болуы мүмкін. Мысалы, "Сила жизни" (Варшава,1988) атты
кітаптың авторы Мартин Грей өмірінде көп қиыншылықты бастан кешті: фашистік
концлагерде тұтқын болды, басқыншынық кезде ата-анасынан, соғыстан кейін
өрт салдарынан әйелінен және төрт баласынан айырылды. Ойлап қараған адамга,
оған осыдан кейін өмір сүру, болмаса жүрекке түскен ауыр жарадан айығып,
көтерілуі мүмкін емес секілді болын көрінеді Дегенмен де, ол кітал жазып,
сол арқылы басқа адамдарға тірек болуға, өмірден өздерінің бақыттарын
табуға көмектесуге тырысады. Оның төменде берген бірнеше кеңесін ұсынамыз:
-ең алдымен, өзіңді ойлауға тырыс, нақтылы қажеттілікті бос әуре-
сарсаңнан бөліп қара;
-адамдарға зер саж олардың өзіндік ерекшеліктерін? көруге тырыс;
-өмірге зер сала қара; әрбір минөт сайын біздің айналамыз өзгеріске
ұшырайды;
-қоршаған ортаға қызығушылықты сақта: жылдар өткен сайын біздің
әрқайсымызда кездесетін шаршау, жалығу күйге қарамастан, оларды; артқа
сырғыт. Мұндай әрекет біздің жасаруымызға, көңіл-күйімізді көтеруге
мүмкіндік береді;
-өзіннің денеңмен жұмыс істеуге үйрен: ол жалқаулықтан сақтануға күш
береді;
-өзіңе сен! Сенімнен айрылу ауруға әкеледі, қайсібір бастамаға кері
әсерін тигізеді. Адамның мүмкіншілігін жүзеге асыруға, оның дамуы мен
бақытты болуына кедергі болады;
-дұрыс ұйықтауға уйрен. Ұйқыдағы қиындық - нерв жүйесіндегі
зорланушылық, шиеленісушілік және әлсіреушіліктің белгісі. Оған дененің
толыққанды босаңсуы көмектеседі
Оқущылардың жеке басының салауатты өмір сүруі мен оны ынталандыру
бағдарламасының болуы - бүгінгі өмір талабы. Ол үшін, мұғалімдерде көптеген
ғылым саласынан жінақтаған білімдердің болуы шарт философия, психология,
анатомия және физиология, медицина, гигиена, валеология, педагогика, этика,
эстетика, экология т.б.
Салауатты өмір салтын құруга қатысты дәрігерлердің берген кеңесін
ұсынамыз:
1. Күн сәулесін пайдалану.
-мүмкіндігіне орай күннің көзінде жиі болуға тырысыңыз. Денеңізді күше
жеңіл қыздыру үшін, оның сәулесімен шомылыңыз. Ол үшін, демалыс кезінде 2-3
апта мөлшерінде күннің көзінде болуды әдетке айналдырыңыз;
-күннің жарығын пайдаланын өсірген бақша өсімдіктері және жеміс-
жидектермен көптеп қоректеніңіз. Әсіресе, күннің көзінде өсетін хлорофиллді
кәптеп пайдаланыңыз. Ол үлкендер үшін де және балалар үшін де өте қажет
тамақ болып есептелінеді;
-үлкендердің және балалардың әрекетінде көбінесе күнді бейнелеу әдетке
айналсын: сурет салу, бөлмені немесе интерьерді безендіру, қабырғага сурет,
картиналарды ілу, өлең, тақпақ, ән тыңдау т.с.с;
-серуен құру барысында күннің адам өміріне, құстарға, өсімдіктер мен
жан-жануарларға, жалпы тіршілік болмысына тигізер өте маңызды қызметі
туралы әңгіме құруды ұмытпаңыз. Одан кімде болмасын үлкен әсер алады.
-балалармен қарым-қатынаста күнге қатысты сөздерді жиі қолдануға
дағдыланыңыз. Мысалы, "Күнім менің", "Сен бүгін күн сәулесі секілді
әдемісің немесе жарқырайсың" т.с.с.
2. Таза ауамен демалу.
-таза ауа, ең алдымен, ол адамның организміне - оттек береді, суық ауа
- оның денесін шынықтырады, соққан жылы әрі нәзік жел - қуаныш сезімін
шашқандай болады. Сол үшін де таза ауада жиі болуға тырысу керек: серуен
құру, жұмысқа жаяу бару немесе одан жаяу қайту, сенбі-жексенбі күндері қала
немесе ауыл сыртында демалу. Яғни, тәулігіне 24 сагат таза ауада болуға
немесе онымен демалуга тырысу қажет;
-үйде терезенің ашық көзінде ұйықтауды, таза ауада дене шынықтыруды
әдетке айналдыр;
-киіміңіз денеңізге ауа өткізуді қамтамасыз етсін, ешбір жағдайда
синтетикалық материалдан тігілген киімдің кимеңіз! Ауа ваннасын қабылдауды
ұмытпаңыз;
-емдік оттек коктейлін қабылдауды да ұмытпаңыз;
-тыныс алу жолдарын жаттықтыруды үнемі пайдаланын отырыңыз (Мүмкін
П.С.Брегг бойынша "терең тыныс алу", Г.П.Малахов бойынша "әртүрлі тыныс
алу", К.П.Бутейко бойынша "терең тыныс алу барысында ауаны жібермей басқаша
өзгертіп отыру т.с.с;
-Өзіңнің организіміңді темекі түтінімен улама!.. Өзіңнің оргаңда
темекінің адам өміріне зияны жайында белсенді үгіт-насихат жүргізуді
ұмытпа. Ол сенің қоғам алдындағы борышың.
3. Таза суды пайдалану
-құрамында суы бар бақша өсімдіктерін, жемі: жидектерін және шырын
сөлін пайдалануды ұмытпа! Бұлақ, күмістелген, магниттелген, тазаланған
суларды ғана пайдалан. Оны 15-30 минут шамасындай уақытта ас ішер алдында,
шөлдеген жағдайда және полиэтилен бутылкасын пайдаланған сусын, шырынмен,
сонымен қатар саласы төмен қызыл шараппен қосып ішкені дұрыс.
-міндетті түрде денеңе суды пайдалан: күнделікті таңертеңгілік суық
сумен шайыну, кешкілік ыстық сумен былау қабылдау, содан кейін таза әрі
жұмсақ орамалмен денеңді ысқылау, денеге суды ақтарып, төгіп қүю, табиғи
ашық су суаттары мен көлдерде, өзендерде шомылуға әдеттен және су асты
массаж алуды да ұмытпа.
-су тақырыбына арналған сурет, өлең, тақпақ, әнді пайдаланып отыру
жүйке тамырларының шаршауын бәсендетуде және оған ем жасау үшін
пайдаланудың маңызы зор.
4. Табиғи тамақтану.
Сынып жетекшісінің "Салауатты өмір сүру салты" жұмысының бағытында, ата-
аналармен, балалармен әртүрлі тәрбие жұмысының формаларында және олармен
практикалық әрекетер барысында: мәдени жорық, саяхаттарда ол негізгі
тақырыпқа айналуы тиіс.
5. Ашығу.
П.С.Брегг бойынша ашығудың мақсаты - адамның барлық организмін толық
сауығу жағдайына жеткізуді, оның барлық қызметін жандандыру, жаңартуды
көздейді. Себебі, ашығу процесінен кейін қан айналым жақсарады, өмір сүру
ұзарады, тамақ жақсы қорытылады, ақыл-ой күші мен дене күші қиындыққа төтеп
беруге шыңдалады. Яғни, ашығу - адамның ішкі жан тазалына апарар жол.
Сондықтан, ашығу әдістемесі мен технологиясы жайында жазылған кітаптарды
әркім өзінің сауықтыру бағдарламаларын жасауда алып қолдануы мүмкін
(мысалы, "Чудо голодания").
6. Дене жаттығулары.
Ол көпжақты болып келеді. Бізге дене жаттығуларының емдік қасиеті
бұрыннан мәлім және ол дәлелденген: ДЕНЕГЕ, ЖАН-ДҮНИЕГЕ, АҚЫЛ-ОЙҒА кешенді
ықпал етеді. Ж.Ж.Руссо: "Жүру және қозғалыс ми мен ойдың жұмыс істеуіне
ықпал етеді" - дейді. Олай болса мұғалімдер мен тәрбиешілердің сауықтыру
бағдарламасында:
-жас және дене мүшелерінің ауытқу немесе даму
ерекшеліктеріне қарай өздерінің және балалардың таңертещілік, күндізті және
кешкі "дене жаттғыу бағдарламаларын'' жасаулары тиіс;
-спорт клубтарында, үйірмелерінде, алаңдарында, жорықтарда дене
жаттығуларын жургізумен машықтану;
-дене жаттығуларын күн сәулесімен, таза ауамен, таза сумен және табиғат
аясында кеңінен үйлестіріп отыру;
-сабақ барысында " Физкультминут және пауза үзіліс" ұйымдастырын
отыру. Мектептің өткен тәжірибесі көрсеткендей, жоғарыда аталган 3-5 минөт
аралығында ұйымдастырылған "дене шынықтыру үзілісінің" оқушылар үшін маңызы
ерекше. Ол сабақтар барысында шаршау, шалдану кезеңдерін болдырмау, сол
үшін де қан айналым процесін жандандыруға септігін тигізіп, оқушылардың
психикалық процестерің едәуір жандандыруады;
-сабақ барысыңда ойын элементтерін, көркем-эстетикалық құралдарын
қолданудың да тигізер пайдасы мол. Бұл оқушылардың ақыл-ойы және әсерленуі,
сезім әрекетінің күшейуіне оң ықпал етеді.
7. Жақсы демалыс.
Бұл әркім үшін әртүрлі сипатга болын келеді. Біреулер толыққанды
тыныштықты, енді біреулер еркіндікті, тағы біреулер өздері сүйетін іспен
айналысуды: саяхат жасауды, жорыққа шығуды, би кештеріне қатысуды қалайды.
Олар, әсіресе күнделікті отырып жұмыс істеу салтынан айыруға, бірмезгіл
қозғалыс жасауға мүмкіндік береді;
-күнделікті бір мәріе дене шынықтыру, ұйықтап алу, серуен құру т.с.с.
қысқа мерзімдік демалыс жасауды немесе отбасымен аптасына бір рет табиғат
аясыжа шығуды және жылына бір мезгіл демалыс алып өзен, көл жағасында,
орман-тогай арасында демалысын өткізуді әдетке айналдыру;
-адамдармен қарым-қатынаста, отбасында, мектепте, табиғат аясында,
мәдени орындарда, өзіңнің ішкі жан дүниең мен сыртқы келбетің: киімің,
шашың, жүріс-тұрысында жақсылык пен әдемілік қатар жүрсін. Осының бәрі жеке
бағдарламада көрініс табуы қажт.
8. Жақсы мүсін (хорошая осанка).
-тік жүру, түзу түру, отыру, ешқашан аяқты бір-біріне айқастыра
отырмау. Басты тік алға қарай ұстау, ішті тарту... Бұл тек адамның сырт
көрінісінің эстетикасы емес, сонымен бірге дене мүшелерінің -
мидың, жаурынның, жүректің, өкпенің, ішекжрдің, мойын және арқа
омыртқаларының, буындардың дызметінің дұрыс атқаруында маңызды рөл
атқарады;
-"Мен адаммын", "Менде мақтанатын нәрсе бар!', "Менде бәрі де жақсы"...
Осындай жақсы пішін мен мүсінде кімді де болса қуантары, қуаныні сезіміне
бөлеуі, шаттануына мүмкіндігі болады. Өмір сүруге, сүюге құлшынысы пайда
болады. Бұл тәрбиешілер үшін негізгі міндетгердің бірі болуы тиіс.

1.2 Оқушылардың "Салауатты өмір салтын'' қалыптастырудың
педагогикалық негіздері
(Тәрбие сағаты)
Мақсаты: Оқушыларды салауатты өмір сүре білуіе тәрбиелеу.
Міндеттері: а) Білімдік. Шылым шегудің, ішімдіктің, нашақорлықтың, ЖҚТБ
(СПИД)-тің адам ағзасына зиянды әсерлерін ашып көрсету, солардың салдарынан
туатын ауырулар туралы оқушылардың білімдерін жетілдіру.
ә) Тәрбиелік. Оқушыларға шылым шегудің, ішімдіктің, нашақорлықтың, ЖҚТБ-
ның адам өміріне зиянды әсерін аша отыра, олардың сана-сезімдерін тәрбиелеу
және салауатты өмір сүруге азаматтық жауапкершіліктерін орнықтыру.
б) Дамытушылық. Оқушылардың терапевт, фтизиатор, невропатолог,
гематолог, гинеколог, фармацевт, психолог, химик, биохимик, нарколог,
құқық, статист мамандықтары бойынша түсініктерін кеңейтіп, олардың
қызметіне қатысты сауатын дамыту.
Ұйымдастыру формасы. Баспасөз конференциясы.
Көрнекілігі Газет, журнал материалдары; фото-альбом және әртүрлі
мазмұнды плакаттар мен суреттер; реферат жұмыстары, қажетті әдебиеттер.
Өтілу мерзімі, уақыты:
Дайындық барысы: Оқушыларға тақырыпқа сай материалдарды оқын, жинастыру
және "Темекінің", "Ішімдіктің", "Нашақорлықтың", "ЖҚТБ-ның адам өміріне
зияндыв әсері" тақырыптарына реферат жазу, стенд, қабырға газеттерін шынару
жұмыстарын тапсыру. Шақырылатын қонақтардың тізімін әзірлеу.
Жоспары:
1. Ұйымдастыру кезеңі: Кіріспе сөз. Тақырыптың мақсатын, тәрбие
сағатының барысын түсіндіру.
Тақырыпқа сай қойылған сұрақтарға пікір алмасу: "Жас алаш", "Егемен
Қазақстан'', "Ақжол", "Ұлан'', "Алматы ақшамы", "Жас қазақ" газеттері және
"Парасат", "Денсаулық'' жорналдары тілішілерінің арнайы шақырылған
мамандарға сұрақтарын талқылау.
Оқущылардың алдын-ала дайындаған жұмыстарын талқылау.
Қорытынды.
Өту барысы:
Кіріспе сөз. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаев "Халық
денсаулығы" атты Мемлекеттік бағдарламада халықтың денсаулығын нығайту,
мемлекеттің бірінші кезектегі атқаратың шараларының бірі екендігін атап
көрсеткені барішамызға мәлім. Олай болса, "Бағдарламада" Қазақстан
азаматтарының денсаулығына әсер ететін барлық факторлар жан-жақты мұқият
екшелеп бағамдалған.
Бағдарламаның басты мұраты - халықтың денсаулығын сақтау, демографиялық
ахуалды жақсарту.
Адамның ақыл-ойын, денсаулығын, қабілетін дамыту мәселелеріне тікелей
қатысы бар маңызды еңбектерінде шығыстың әйгілі ойшыл ғалымы Әл-Фараби "Жас
жеткіншектеріңізді көрсетіңіз, мен сіздердің болашақтарыңызды айтып
берейін" деген екен.
Олай болса, біздің болашағымыз неге байланысты?
XXI ғасырда қоғам тек жалаң адамдар тобынан ғана емес, сонымен бірге
денсаулығы мықты, рухани дүниесі бай, жаны мен тәні кіршіксіз таза,
танымдық белсенділігі мен өздігінен білім алуга деген ынтасы және
шығармашылық қабілеті ерекше тұлғалардан тұруы тиіс.
Сjңғы бұқаралық ақпарат құралдарының деректеріне сүйенсеқ, республика
бойынша ерлердің 57 пайызы, жас өспірімдердің 40 пайызы шылым тартса,
ересек адамдардың 55 пайызы үнемі арақ ішеді екен. Мектеп оқушыларының 29,5
пайызы нашақорлыққа ауызданған. Осы әлеуметтік дерт салдарынан қоғамымызда
10 мыңнан астам жетім, 4 мыңнан аса дене біиімі мен ақыл-есі кем балалар
барын, әрбір үшінші сәби өлі немесе кемтар болып өмірге келетінін, балалар
үйіндегі балалардаң 85 пайызы тірі жетімдер екекін көреміз.
Олай бjлса, балалар "Салауатты өмір салты" - осы келеңсіз жағдайлардың
алдын алу, адамдардың денсаулығын күшейту мен олардың жан-жақты үйлесімді
дамуына қалыпты жағдай туғызуды көздейді. Себей, Қазақстан елінің
экономикалық-әлеуметтік жағдайының өрге басуы тек материалдық байлықты
молайтуда ғана емес, сонымен бірге сол игілікті істі тындыратын адамдардың
денсаулығы мен рухани өмірінің салауаттылығына тікелей байланысты. Сол үшін
де, халқымызда: "Бірінші байлық - денсаулық" деген ұлағатта сөздері текке
айтылмаған секілді.
Енді, балалар бүгінгі тәрбие сағатына келген қонақтырымызды таныстырып
соларға кезек берелік.
II. Сөз кезегі "Жас алаш" газетінің тілшісі.
Тілші сұрағы: "Шылым шегудің адам ағзасына қандай зиянды әсері бар? ".
Терапевт: Шылым шегу зиянды әдет, ағзаны улайды. Себебі, шылым
шеккенде, онан бөлінген зиянды заттар ауа арқылы ауыз қуысына, жоғары тыныс
жолдарына өтіл, кілегейлі қабықша және өкпе көпіршіктері бетіне қонады.
Темекі мен оның түтінінде адам ағзасына зиянды ең улы никотиннен басқа 200-
дей зат кездеседі. Сондықтан, шылым шегетін адамды, шылым шекпейтін адамнан
оңай асжыратуға болады. Шылым шегетін адамның бетіне әжім ерте түседі, шашы
сирейді, саусағы сарғыш тартады, өз жасына қарағанда үлкен көрінеді, тусі
ерте бұзылады, терісінің созылғыштық қасиеті кемиді Адамның шылымды әрбір
шеккені сайын оның тамырлары 30 минуг шамасында тарылып отырады. Бұл
жүректің қызметін күшейтеді. Жүрекке көп күш түскендіктен, ол тез қажиды.
Тамырлардың тарылуынан шылым шегетіндер аяғын сылтып басатын ауыруға
ұшырайды, тіпті мүгедек болып қалатын жағдайлар да кездеседі .
Шылым шегетін адам гастрит, стенокардия, инфаркт сияқты ауруларға
шалдығады. Сонымен бірге бауыр, бүйректің де жұмысы бұзылады. Шылым
шегетіндердің өмірі шылым шекпейтіндермен салыстырғанда 6-12 жылға
қысқарады.
Никотин шылым шегетін адамға ғана зиянды емес, онын едәуір белігі ауаға
таралып, айналасындағыдарды да уландырады.
Химик: Темекі түтініндегі 200-деж астам химиялық зат денсаулық үшін
қауіпті екені анықталған. Олардың қатарында никотин, көмірқышқыл газы, азот
қышқылы, аммиак, виемут, эфир майы, сірке қышықылы т.б. бар.
Темекі түтінінің улылығы автокөліктерден шығатын газдан 4 есе тұрмыстық
газдан 250 есе артық.
"Егемен Қазақстан" газеттің тілшісі: "Шылым шегудің тыныс жолдарына
әсері қандай? "
Фтизиатор: Шылым шегетіндердің тыныс жолдары қабынып, қинала жөтелетіні
белгілі. Тыныс жолдарының үнемі қабынуынан кілегейлі қабықшаның қорғаныштық
қабілеті кемиді Сондықтан, шылым шегетіндер салқын тиетін және жұқпалы
аурулармен жиі ауырады. Көптеген химиялық қосылыстар қатерлі ісік (рак)
ауруын тудырады. Шылым шекпейтіндерге қарағанда шылым шегетіндердің өкпе
қатерлі ісігімен 6-10 есе жиі ауыратыны мәлім.
"Ақжол" газетінің тілшісі: Шылым шегудің жүйке жүйесіне әсері қандай?
Невропатолог: Шылым шеккеннен 2-3 минөттан кейін никотин қан арқылы
миға жетіп, мидың ішкі жасушаларына енеді де, біраз уақыттан кейін мидың
белсенділігін төмендетеді. Себебі, никотин мидағы қан тамырларын тарылтады
да, миға қоректік заттар мен оттегінід келуі азайады. Жүйке жүйесінід
қызметі. адамның естуі мен көруі нашарлайды. Түсті ажырату қабілеті
төмендейді.
Әсіресе, шылым шегуден жасөспірімдердің жүйке жүйесі тез бұзылады.
Жасөспірімдер ашуланшақ, жалқау болып, ұғу қабілеті төмендейді.
Никотин - өсімдіктен алынатын у. Таза күйінде никотин түссіз, жағымсыз
исі және дәмі бар майлы сұйықтық. Суда, спиртте, эфирде тез ериді. Адамға
бір тамшы никотин берсе сеспей қатады. Адам шылым шегумен әуестенген кезде,
оған әбден үйренуі 3 сатыдан өтеді:
Шылымды алғаш ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.