Оқушылардың экологиялық тәрбиесінің өзекті мәселесі

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1.ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТӘРБИЕНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Экология және экологиялық тәрбие туралы ұғым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Мектептегі экологиялық тәрбиенің міндеттері, мазмұны және оны ұйымдастыру түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.3 Экологиялық тәрбиедегі адамның өндірістік іс.әрекеті ... ... ... ... ... ... ...10
2.ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТӘРБИЕСІНІҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕСІ
2.1 Экологиялық тәрбиенің маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.2 Экологиялық тәрбие берудін кейбір жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.3 Экологиялық білімнің тәрбиелік өзектілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25

КІРІСПЕ
Адам баласының өмір сүру ортасы — табиғат әлемі. Сондықтан да ол оның біртұтастығының сақталуына, тазалығына, үйлесімділігінің болуына және ондағы биологиялық өзара қарым-қатынасы мен тепе-теңдіктің бұзылмауына мүдделі Сонымен бірге адам баласы өзінің қайта жаңғырту белсенді әрекетімен қатар, ондағы табиғи процеске араласады, оларды бұзады, табиғат байлығын өз қажетінше пайдаланады. Егерде оның бұл әрекеті қадағалаусыз болып, ол экологиялық заңдылықты ескермесе, онда адам баласының өміріне қатер төніп, табиғаттағы биологиялық тепе-тендік орны толмас зардапқа әкелуі мүмкін. Соңдықтан да экология, бір жағдайда қоғамдық, ал екінші жағдайда аумақтық көлемдегі маңызды мәселе. Ол үшін жекелеген әрбір ел өзінің аумағындағы қоршаған ортаны сақтауға аса жауапкершілікпен көңіл бөлуге міндетті: ауаның таза болуын қадағалау, орман, тоғайды құртып, жойып жібермеуді болдырмау, сол үшін де күресу, өзен, көлдердің ластанбауын, жер қыртысын сақтап, оны орынды пайдалануға ықпал ету т. б.Адам баласы үшін табиғат-таным және эстетикалық қарым-қатынас нысанасы. Эстетакалық тұрғыдан жетілген ондағы құбылыстар эстетакалық тұрғыдан дамыған адамға терең рухани ләззат береді Оның құпия тылсым сырына терең бойлап ғылыми дүниетанымының қалыптасуына ықпал етеді Осыдан барып адамның экологиялық мәдениетінің негізін қалайтын жалпыға бірдей міндетті бастауыш экологиялық білім және тәрбие беру қажетті туындайдыАдам мен табиғат, қоғам мен ортаның өзара әрекеттестігі, оның өнеркәсіптік өндірістің қазіргі таңдағы көптеген жарамсыз технологияларымен қарқынды өсу жағдайында өмір сүруі, қиындықтың шама – шегіне жетті. Адамзат тіршілігінің өзіне қауіп төнді: табиғат қорлары үздіксіз сарқылысқа түсті, ортаның ластануынан адам өміріне қауіп төнді. Бүкіл әлемде экологиялық дағдарыстар мен апаттар ұлғая түсуде. Мұндай аппатты зардаптар Қазақстанның Семей, Қызылорда (Арал өңірі), Батыс Қазақстан (Нарын, Азғыр, Тайсойған), Орталық Қазақстан (Саршаған, Байқоңыр, Балхаш), Оңтүстік Қазақстан (созақ) аймақтарында көрініс тапты, олар табиғи экологиялық жүйе тұрғысында, экологиялық жағдайы өте нашар жерге айналды, ал экологиялық әлеуметтік тұрғыда экологиялық зардапты ауданның бірі болып саналады. Экологиялық апаттар биоортадағы жағдайларға еткен әсері арқылы дүние жүзінің әрбір аймағындағы құбылыстардың дамуына айтарлықтай ықпал жасауда.
Экологиялық проблеманың пайда болуы ең алдымен әлеуметтік – экономикалық факторларға байланысты және бұл проблемаларды техникалық құралдармен де, жеке адамның, топтасқан қауымының қоршаған ортаға көзқарасын, қатынасын қайта бағдарлау жолымен де шешуге болады. Адамзт экологиялық тұрғыдан қоғамды дамытудағы көзқараспен байланыстағы жаңа менталитетті қалыптастыру қажеттігін мойындайды. Әлеуметтік әрекет құралы ретінде қоғамдық экологиялық таным әлеуметтік бақылаудың барлық механизмдерін дұрыс іске асыруды қамтамасыздандыруы қажет, ұрғылықты халық қоршаған ортаны жақсарту мәселесін, сонымен бірге оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие беру мәселелеріне аса назар аударған жөн.
Осы тұрғыда жеткіншектердің экологиялық ой - өрісін дамыту, экологиялық мәдениетін қалыптастыру проблемасының көкейкестілігі күннен – күнге арта түсуде. Ғалымдардың пайымдауынша, экологиялық білім мен тәрбие барлық тіршілікке қатысты ішкі жауапкершілік сезімі мен парызды дамытуы қажет, өйткені тіршілкті ортаны сақтау мен адамның денсаулығы қоғамның құндылық жүйесіндегі ең маңызды категорияның бірі болып саналады.
Қазақстан Республикасы тұрақты дамудың жаңа жолына түскен кезде жас ұрпақты ізгілікке, парасаттылыққа баулитын экологиялық білім мен тәрбие берудің маңызы арта түсуде. Себебі «табиғат – қоғам - адам» жүйесіндегі қарым – қатынастардың шиеленісуі жылдан – жылға күшейіп, экологиялық зардаптар жердегі тіршілікке қауіп төндіріп отыр.
Осыған орай, Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Республика білім және ғылым қызметкерлерінің ІІ сьездінде сөйлеген сөзінде «жалпы адамзаттық құндылықтың мән – маңызын түсінетін, ой - өрісі дамыған, білімді, экологиялық мәдениетті тұлғаны қалыптастыру жаңа ғасырдың күн тәртібінде тұрған басты талабы», - деп көрсетуі бұл проблеманың көкейкестілігін айқындай түседі.
Курстық жұмыстың мақсаты: оқушылардың экологиялық білімі мазмұнын теориялық - әдіснамалық тұрғыда негіздеу және әдістемелік жүйесін жасау.
Курстық жұмыстың міндеті:
1. Оқушылардың экологиялық білім мазмұнының әдіснамалық – теориялық негіздерін анықтау.
2. Қазақстанда экологиялық білім жүйесінің қалыптасу кезеңдерін негіздеп, мазмұндық сипаттама беру.
3. Оқушылардың экологиялық білімділігін қалыптастыру моделін жасау және жүзеге асырудың алғышарттарын анықтау.
4. Оқушылардың экологиялық білім мазмұнының тұжырымдамасын жасау.
5. Оқушыларға жаңа технология бойынша экология пәнін оқыту әдістемесін негіздеу және оның тиімділігін тәжірибелі – эксперимент жүзінде тексерістен өткізу.
6. Оқушылардың экологиялық білім мазмұны бойынша оқу - әдістемелік кешен жасау.
Курстық жұмыстың объектісі: - жалпы білім беретін мектептің оқу – тәрбие процесі.
Зерттеу пәні – оқушылардың экологиялық білімі.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңызы: Экологиялық тәрбиенің маңызы, мектептегі экологиялық тәрбиенің міндеттері, мазмұны және оны ұйымдастыру түрлері. Экологиялық тәрбиені ұйымдастырудың әдістемелік жолдары, сабақтан тыс кезінде оқушыларға экологиялық тәрбие беру

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Бұзаубақова К.Ж. Жалпы орта білім беретін мектептерде сабақтан тыс жұмыстарды өткізу барысында окушыларга экологиялық білім мен табиғат қорғауга тәрбиелеудің педагогикалық негіздері. // П.ғ.к. атағын алу үшін дайындалған диссертация. Тараз. 1997.
2. Жалпы білім беретін мектепте табиғат қорғау жұмысын күшейту туралы (әдістемелік хат) мектептегі тәрбие жұмысы. Алматы. 1978. 160-6.
3. Қазмағамбетова З. Экологиялық тәрбие беру // Бастауыш мектеп.
4. Лихачев Б. Т. Педагогика: Курс лекций. - 4-е изд.,перераб. и доп. ~ М.: Юрайт-Издат, 2003.
5. Сәтімбеков Р. Табиғат қорғау (кластан тыс жұмыстарға арналған методикалық нұсқаулар). Алматы. 1992. 16-17-6.
6. Табиғатты қорғау /Оқу құралы. - Алматы: Қайнар, 1990.
7. Экологическое образование школьников /Под ред.Зверева И. Д., Суровегиной Т. И. - М., 1983.
8. Экологическое и эстетическое воспитание школьников./Под ред. Печко Л. П. - М., 1984.

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1.ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТӘРБИЕНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Экология және экологиялық тәрбие туралы
ұғым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2. Мектептегі экологиялық тәрбиенің міндеттері, мазмұны және оны
ұйымдастыру
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..8
3. Экологиялық тәрбиедегі адамның өндірістік іс-
әрекеті ... ... ... ... ... ... ...1 0
2.ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТӘРБИЕСІНІҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕСІ
2.1 Экологиялық тәрбиенің
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
3
2.2 Экологиялық тәрбие берудін кейбір
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.3 Экологиялық білімнің тәрбиелік
өзектілігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 24
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25

КІРІСПЕ
Адам баласының өмір сүру ортасы — табиғат әлемі. Сондықтан да ол оның
біртұтастығының сақталуына, тазалығына, үйлесімділігінің болуына және
ондағы биологиялық өзара қарым-қатынасы мен тепе-теңдіктің бұзылмауына
мүдделі Сонымен бірге адам баласы өзінің қайта жаңғырту белсенді әрекетімен
қатар, ондағы табиғи процеске араласады, оларды бұзады, табиғат байлығын өз
қажетінше пайдаланады. Егерде оның бұл әрекеті қадағалаусыз болып, ол
экологиялық заңдылықты ескермесе, онда адам баласының өміріне қатер төніп,
табиғаттағы биологиялық тепе-тендік орны толмас зардапқа әкелуі мүмкін.
Соңдықтан да экология, бір жағдайда қоғамдық, ал екінші жағдайда аумақтық
көлемдегі маңызды мәселе. Ол үшін жекелеген әрбір ел өзінің аумағындағы
қоршаған ортаны сақтауға аса жауапкершілікпен көңіл бөлуге міндетті: ауаның
таза болуын қадағалау, орман, тоғайды құртып, жойып жібермеуді болдырмау,
сол үшін де күресу, өзен, көлдердің ластанбауын, жер қыртысын сақтап, оны
орынды пайдалануға ықпал ету т. б.Адам баласы үшін табиғат-таным және
эстетикалық қарым-қатынас нысанасы. Эстетакалық тұрғыдан жетілген ондағы
құбылыстар эстетакалық тұрғыдан дамыған адамға терең рухани ләззат береді
Оның құпия тылсым сырына терең бойлап ғылыми дүниетанымының қалыптасуына
ықпал етеді Осыдан барып адамның экологиялық мәдениетінің негізін қалайтын
жалпыға бірдей міндетті бастауыш экологиялық білім және тәрбие беру қажетті
туындайдыАдам мен табиғат, қоғам мен ортаның өзара әрекеттестігі, оның
өнеркәсіптік өндірістің қазіргі таңдағы көптеген жарамсыз технологияларымен
қарқынды өсу жағдайында өмір сүруі, қиындықтың шама – шегіне жетті. Адамзат
тіршілігінің өзіне қауіп төнді: табиғат қорлары үздіксіз сарқылысқа түсті,
ортаның ластануынан адам өміріне қауіп төнді. Бүкіл әлемде экологиялық
дағдарыстар мен апаттар ұлғая түсуде. Мұндай аппатты зардаптар Қазақстанның
Семей, Қызылорда (Арал өңірі), Батыс Қазақстан (Нарын, Азғыр, Тайсойған),
Орталық Қазақстан (Саршаған, Байқоңыр, Балхаш), Оңтүстік Қазақстан (созақ)
аймақтарында көрініс тапты, олар табиғи экологиялық жүйе тұрғысында,
экологиялық жағдайы өте нашар жерге айналды, ал экологиялық әлеуметтік
тұрғыда экологиялық зардапты ауданның бірі болып саналады. Экологиялық
апаттар биоортадағы жағдайларға еткен әсері арқылы дүние жүзінің әрбір
аймағындағы құбылыстардың дамуына айтарлықтай ықпал жасауда.
Экологиялық проблеманың пайда болуы ең алдымен әлеуметтік –
экономикалық факторларға байланысты және бұл проблемаларды техникалық
құралдармен де, жеке адамның, топтасқан қауымының қоршаған ортаға
көзқарасын, қатынасын қайта бағдарлау жолымен де шешуге болады. Адамзт
экологиялық тұрғыдан қоғамды дамытудағы көзқараспен байланыстағы жаңа
менталитетті қалыптастыру қажеттігін мойындайды. Әлеуметтік әрекет құралы
ретінде қоғамдық экологиялық таным әлеуметтік бақылаудың барлық
механизмдерін дұрыс іске асыруды қамтамасыздандыруы қажет, ұрғылықты халық
қоршаған ортаны жақсарту мәселесін, сонымен бірге оқушыларға экологиялық
білім мен тәрбие беру мәселелеріне аса назар аударған жөн.
Осы тұрғыда жеткіншектердің экологиялық ой - өрісін дамыту, экологиялық
мәдениетін қалыптастыру проблемасының көкейкестілігі күннен – күнге арта
түсуде. Ғалымдардың пайымдауынша, экологиялық білім мен тәрбие барлық
тіршілікке қатысты ішкі жауапкершілік сезімі мен парызды дамытуы қажет,
өйткені тіршілкті ортаны сақтау мен адамның денсаулығы қоғамның құндылық
жүйесіндегі ең маңызды категорияның бірі болып саналады.
Қазақстан Республикасы тұрақты дамудың жаңа жолына түскен кезде жас
ұрпақты ізгілікке, парасаттылыққа баулитын экологиялық білім мен тәрбие
берудің маңызы арта түсуде. Себебі табиғат – қоғам - адам жүйесіндегі
қарым – қатынастардың шиеленісуі жылдан – жылға күшейіп, экологиялық
зардаптар жердегі тіршілікке қауіп төндіріп отыр.
Осыған орай, Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Республика білім және ғылым
қызметкерлерінің ІІ сьездінде сөйлеген сөзінде жалпы адамзаттық
құндылықтың мән – маңызын түсінетін, ой - өрісі дамыған, білімді,
экологиялық мәдениетті тұлғаны қалыптастыру жаңа ғасырдың күн тәртібінде
тұрған басты талабы, - деп көрсетуі бұл проблеманың көкейкестілігін
айқындай түседі.
Курстық жұмыстың мақсаты: оқушылардың экологиялық білімі мазмұнын
теориялық - әдіснамалық тұрғыда негіздеу және әдістемелік жүйесін жасау.
Курстық жұмыстың міндеті:
1. Оқушылардың экологиялық білім мазмұнының әдіснамалық – теориялық
негіздерін анықтау.
2. Қазақстанда экологиялық білім жүйесінің қалыптасу кезеңдерін негіздеп,
мазмұндық сипаттама беру.
3. Оқушылардың экологиялық білімділігін қалыптастыру моделін жасау және
жүзеге асырудың алғышарттарын анықтау.
4. Оқушылардың экологиялық білім мазмұнының тұжырымдамасын жасау.
5. Оқушыларға жаңа технология бойынша экология пәнін оқыту әдістемесін
негіздеу және оның тиімділігін тәжірибелі – эксперимент жүзінде
тексерістен өткізу.
6. Оқушылардың экологиялық білім мазмұны бойынша оқу - әдістемелік кешен
жасау.
Курстық жұмыстың объектісі: - жалпы білім беретін мектептің оқу –
тәрбие процесі.
Зерттеу пәні – оқушылардың экологиялық білімі.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңызы: Экологиялық тәрбиенің
маңызы, мектептегі экологиялық тәрбиенің міндеттері, мазмұны және оны
ұйымдастыру түрлері. Экологиялық тәрбиені ұйымдастырудың әдістемелік
жолдары, сабақтан тыс кезінде оқушыларға экологиялық тәрбие беру

ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТӘРБИЕНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Экология және экологиялық тәрбие туралы ұғым

Экология биология ғылымының бір саласы ретінде қалыптасып дамыған. Ол
200 жылдан аса ғана пайда болды. Экологиялық зерттеулер өткен ғасырда
Ч.Дарвин еңбектерінде сипат алғанымен, Экология терминін ғылымға алғаш
рет енгізген – Э.Геккель(1866). Экология термині гректің экос - үй,
тұрақ, мекен және логос - ғылым деген сөзінен шыққан, тұрақ, мекен туралы
ғылым деген мағынаны білдіреді. Яғни, тірі ағзалардың бір–бірімен
қатынасын, байланысын айнала қоршаған ортасымен, тұрағы және мекенімен
байланыстыра отырып зерттейтін ғылым.
Экологияның зерттейтін мәселелері жанды мақұлықтардың ортаға
қатынасы, олардың ортамен өзара байланысы, өмір сүру және ортаның оларға
ықпалы.
Э.Геккельдің экология ғылымына берген анықтамасына кейіннен көптеген
толықтырулар енгізіліп, өзінің зерттеу аясын, мазмұны мен
мақсат–міндеттерін кеңейте түсті. Алғашқыда тек тірі ағзаларға қатысты
бағыт алған экология ғылымы қазір өзінің зерттеу аумағын дамыта отырып,
адамзат, қоғам, табиғат ортасындағы қарым – қатынастарды және биосфера
шегіндегі өзгерістерді адамның іс -әрекетімен байланыстыра отырып
зерттейтін кешенді ғылымға айналды.
Экология – ағзалардың арасында болатын қарым–қатынастарды айнала
қоршаған табиғи ортамен байланыстыра отырып зерттеумен қатар, табиғаттағы
өзгерістерді, құбылыстарды, табиғи заңдылықтарды, биосфера шегіндегі
ауытқуларды адамның іс-әрекетімен үйлестіре отырып зерттейтін кешенді
ғылымдар жиынтығы. Ал, экологиялық тәрбиенің ең басты мақсаты– биосфера
шегіндегі ғаламдық мәселелерді бақылай отырып, ондағы тіршіліктің
тұрақтылығын сақтау. Адам, қоғам, табиғат арасындағы қарым – қатынастарды
үйлестіре отырып, табиғат ресурстарын тиімді пайдалануды адами
нооэкологиялық тұрғыдан негіздеу.
Экология ғылымының зерттеу нысаны–биологиялық және географиялық микро
және макро экожүйелер мен оның уақыт пен кеңістікке қатысты тіршілік
ырғағы.
Экология ғылымының негізгі зерттейтін мәселелері:
- ағзаның бір – бірімен қарым – қатынастары мен қоршаған табиғи ортасы;
- биоценоз, экожүйелердегі уақыт пен кеңістікке байланысты туындайтын
өзгерістер;
- табиғат ресурстары, оны тиімді пайдалану және қорғаудың ғылыми –
теориялық негіздері;
- адам, қоғам, табиғат арасындағы гармониялық байланыстарды реттеу;
- биосфера шегіндегі географиялық заңдылықтардың тұрақтылығын сақтауды
қамсыздандыру;
- биосферадағы тіршілікті қалыпты сақтауды ғаламдық нооэкологиялық деңгейге
көтеру;
- көпшілікке үздіксіз экологиялық білім мен тәрбие беру және экологиялық
мәдениетін, әдет – ғұрпын қалыптастыру;
- экологиялық қауіпсіздікті сақтау болып табылады.
Табиғаттағы барлық тірі және өлі организмдер бір – бірімен тығыз
байланысты. Табиғат миллиондаған жылдар бойы дамып, өркендегендіктен ондағы
өзара байланыстылық өте тығыз болып келеді. Адам табиғатпен өмір сүреді –
деп жазған болатын К.Маркс. Ол табиғаттан бөлініп кете алмайды. Табиғат
пен адам біртұтас біте қайнасқан тұлға..
Табиғатта бұдан миллиондаған жылдар адам пайда болмастан бұрын, ірі
құбылыстар болып өтті. Олардың нәтижесінде біздің планетамызда күрделі
өзгерістер болды. Біртіндеп климат тұрақтанды, белгілі қатынаста
атмосфераның газ құрамы құрылды, дүние жүзілік мұхит пен құрлық өзінің
кеңістіктегі қазіргі шеңберін құрды.
Жер бетінде заттар алмасуы үздіксіз жүріп тұрады. Осының нәтижесінде
табиғатта белгілі бір баланс сақталады.
Дәлірек айтқанда, табиғатта өзара байланыстылық, ондағы тірі және өлі
табиғаттың өзара қарым – қатынаста, тепе – теңдікте болу процесі сақталып
қалады.
Табиғат – біртұтас, бір – бірімен тығыз байланысты күрделі
құбылыстардың жиынтығы. Олардың біреуінде болған жағымды немесе жағымсыз
өзгерістер басқаларына әсер етпей қоймайды. Егер өте ыстық жаз күндерінде
бір экологиялық жүйеге күн көзінің радиациясы зиянды әсер етсе, бұл құбылыс
басқа экологиялық жүйеде де ізсіз қалмайды. Осының салдарынан әртүрлі
табиғат ресурстарында өзгеріс болады.
Қоршаған ортаның жағдайына қарай жануарлардың мінез – құлықтары да
өзгеріп отырады. Күннің көзі қатты ысыған кезде, жануарлар, аңдар, құстар
өздеріне пана іздейді.
Жануарлардың топырақпен байланыстылығын тұрақты байқауға болады.
Топырақ өсімдіктің өсуін қамтамассыз ете отырып, химиялық элементтер мен
суды керексінеді. Ал, жануарлар жайылымдағы шөпті жей отырып, топыраққа 75
пайыз азотты, 80 пайыз фосфорды, 90 пайыз калийді қайтарады. Малдың көңі
топырақты тыңайтудағы басты құралдардың бірі болып табылады.
Өсімдіктер қоры таусылатын, бірақ қайтадан қалпына келетін табиғи
ресурстарға жатады.
Қазіргі планетамыздағы жалпы құрылым аумағының небары 26 пайызы ғана
орман алқаптарының еншісіне тиеді. Бұл ағаштарды кесіп, жойып жіберу қиын
емес. Ал, оны қалпына келтіру үшін ұзақ жылдар керек .
Мамандардың есебі бойынша, біздің ормандарымыздан жылына 1500 млн.
метр куб. дейін ағаш дайындауға болады. Қазіргі кезде оның 1,3 ғана
дайындалып жүр, соның өзінде ағаш қоры дұрыс пайдаланбағандықтан, орманға
үлкен зиян келуде.
Кесілген ағашты сақтауда, тасмалдауда өте көп кемшіліктер бар. Олар
пойызбен,сумен, автотранспортпен тасымалдағанда, жолшыбай шашылып, ысырап
болады.
Орманды сақтауда оларды зиянды жәндіктерден қорғаудың маңызы зор.
Оның механикалық, химиялық, биологиялық жолдары бар.
Көгалдар мен жайылымдарды сақтау үшін:
1) Жер бетін лас нәрселерден тазарту керек.
2) Топырақ құнарлылығын сақтау керек.
3) Улы өсімдіктермен күресу керек.
Елімізде өсімдіктің 5,6 мыңнан астам түрі өседі. Оның 760 – нан астам
түрі республикамыздың жерінде ғана болатын, басқа жерде кездеспейтін
өсімдіктер, 1500 түрі пайдалы өсімдіктер қатарына жатады. 300 – ден астамы
Қызыл кітапқа енгізілген.
Орманның өзі мемлекеттік қорықтар, су қорғайтын, ағаш өсетін ормандар
болып бөлінеді.
Ормандарға зор зиян келтіретіндер қатарына өрт жатады. Олардан орман
жануарлары да үлкен зиян шегеді. өртке басты себепші – адамдар, 90
пайыздан астамы солардың кінәсінен болады. Әдетте, өрт ормандарда от
жағудан, аңшылық кезңнде шала жанған оқ – дәрілерлің қалдығынан, автомашина
маторынан, т.б .кетеді.
Әсіресе өртке қауіпті кезең сәуір айынан басталады. Мамыр айында,
ағашта жапырақ аз болғанда, тамыздың құрғақшылық кезінде, шөптің құрғаған
мезгілінде өрт кең етек алады.
Өртті болдырмау үшін халық арасында кеңінен түсіндіру жұмыстарын
жүргізу, қолда бар құралдармен өртті сөндіру тәсілдерін үйрету керек. Өрт
сөндіруде авиацияның көмегі зор. Соңғы жылдары өртің шыққан жерін ғарыштан
бақылау жүзеге асырылды.
Топырақтың жел эрозиясына қарсы күресін күшейту үшін бір жылдық
өсімдік Мектептегі экологиялық тәрбиенің міндеттері, мазмұны және оны
ұйымдастыру түрлері терді көпжылдық шөптермен алмастырып отыру керек.

1.2 Мектептегі экологиялық тәрбиенің міндеттері, мазмұны және оны
ұйымдастыру түрлері

Қазіргі кезеңдегі жастар тәрбиесінің өзекті мәселелерінің бірі – бұл
экологиялық білім мен тәрбие.
Әлемдегі экологиялық деректерді, ғылыми мағлұматтарды білім және
тәрбие процесінде пайдалану мұғалімнің терең білімділігіне, педагогикалық
шеберлігіне, жоғары мәдениеттілігіне байланысты. Осыған орай, ең басты
міндеттердің бірі - табиғатты қорғау мәселелерімен оқушыларды
ғылымнегізінде теориялық және практикалық біліммен қаруландыру. Бұл үшін
экологиялық білім негізгі көздері химия, физика, биология, география,
астрономия пәндері. Бағдарламаларындағы оқу материалдарын дәрістерде терең
түсініп, сыныптан және мектептен тыс экологиялық жұмыстарда тиімді қолдана
білуге оқушыларды үйрету және дағдыландыру керек. Оқушыларды экологиялық
білім негіздерімен қаруландыру үшін осы пәндер бойынша мектеп өзінің
мүмкіншілігін еске алып, экология бағдарламасын жасайды.
Көрсетілген пәндер бойынша экологиялық мәліметтерді сол пәндердің
негізінде бағдарламаға енгізу керек. Мысалы, география пәні бойынша: жерді
қорғау, тиімді пайдалану, орман – тоғайларды, өсімдіктерді қорғау, оларды
өрттен сақтау, өзен, көлдердің ластануына қарсы күрес жүргізу, ауаның
тазалығын сақтау, өндіріс орындарын, өндірістерді, топырақ ауа жағдайларын
есепке алып, тұрғын жерлерде дұрыс орналастыруды қамтамасыз ету.
Оқушылардың білім деңгейін көтеру үшін кейбір теориялық және
практикалық мәні бар экологиялық мәліметтерді бағдарламаға кіргізу қажет.
Оқушылар олармен лекциялар, практикалық жұмыстар, кештер, саяхаттар арқылы
танысады.
Шамамен осындай әуенді пайдаланып, тікелей экологияға қатысы бар
пәндер бойынша экология бағдарламасын құрастыруға болады.
Енді экологиялық тәрбие жұмыстарының бірнеше түрлерін қарастырайық:
1. Ауыл мектептерінің оқу – тәжірибе учаскесіндегі бағалы ағаштар тұқымының
көшеттерін өсіріп, оларды қалаларды, ауылдық жерлерді көгалдандыруға
пайдалану;
2. Мектеп оқушылары мемлекеттік орман шаруашылығына үнемі көмек көрсетіп
отырады. өйткені олар мектеп орманшылығының мүшесі. Сонымен бірге
орманды қорғау және ағаш өсіру жұмыстарына да белсенді қатысады. Олардың
негізгі істейтін жұмыстарының түрлері:
- көшет материалдарын өсіру, ағаштар отырғызу, оларды күту, өрттен,
ұрылардан қорғау, орман – тоғайдағы зиянды жәндіктермен күресу;
- дәрі – дәрмектерін дайындау,жидек, саңырауқұлақ, т.б жемістерді жинау;
- пайдалы хайуандарды қорғау және олардың есебін алып отыру,
- фенологиялық бақылау жүргізу.
3. Оқушылар ауыл шаруашылық тәжірибе жұмысымен айналысады.
Тәжірибе жұмысы биология, химия мұғалімдерінің, жергілікті
ғалымдардың басшылығымен жүргізіледі.
Қазақстанның Оңтүстік және Терістік облыстарының топырағы мен ауа
райы жағдайына оқушылар ауыл шаруашылық тәжірибе жұмыстарын әртүрлі
тақырыптарда жүргізіледі: Кубань 3, Дубробский-129күріш сорттарының
өніміне материалдық және кең қосылғанминералдық тыңайтқыштар әсер етуін
анықтау, Сәбіз егісәіндегі арамшөптерді керосин және соляр майымен
тазалау т.б.
Қазақстанның терістік облыстарында мектеп оқушылары егістік дала
жағдайында ауыл шаруашылық дақылдарының сорттарын зерттеу мақсатымен
тәжірибе жұмысын мынандай тақырыптарға жүргізеді: Исимский-100 бидайы,
Днепровский - 438 жүгерісі, Сібірдің тез пісетін помидоры, т.б.
Сонымен, оқушылар дала жағдайында тәжірибе жұмысын жүргізу кезеңінде
әр түрлі аймақтардың топырағы мен ауа райын есепке алып, дәнді және бақша
өсімдіктерінің сорттарын, олардан түсетін өнімді зерттейді, химиялық
құралдарды қолдану жолымен егістік жерлерде өсетін арамшөптермен күрес
жүргізеді.
4. Оқушылар түрлі табиғатқа зиян келтіретін адамдармен күреседі, қорықтық
ережені бұзушыларды анықтайды, химиялық улы заттарды, минералдық
тыңайтқыштардың экологиялық мәдениетті саналы, жете түсінуіне сақтау және
қолдану ережелерін бұзушыларды әшкерелейді.
5. Экологиялық тәрбиеге байланысты мектепте жаппай шаралар ұйымдастырылады.
Олар: кештер, лекциялар, әңгімелер, көрмелер, сайыстар, оқушылардың
шығармалары, рефераттары, табиғатты қорғау тақырыптарына арналған
плакаттар т.б. Осылардың бәрі оқушылардың саналы жете түсінуіне, табиғи
ортаны қоғау мен жақсартуына игі әсер ететін өте қажетті құралдардың
бірі.
Егер экологиялық құлық және еңбек іс–
әрекеттерін ұштастырып, тікелей табиғи байланысты жүргізсе, олардың жақсы
нәтиже беретіндігіне ешқандай күмән келтіруге болмайды.
Экологиялық тәрбиенің басты міндеттері:
1. Өмірде және нақты еңбек іс - әрекетінде экологиялық білімді қолдана
білу, іскерлікке төселу.
2. Табиғатты қорғау және өзгертуге байланысты оқушыларды жаппай қоғамдық
пайдалы еңбекке қосу.
3. Әрбір мектепте экологиялық білім және тәрбие қоғамын ұймдастыру.
Қоғамның мақсаты: қоғам мүшелерін өздері тұрған аймақтың табиғатын
қорғауға, күтуге тәрбиелеу, зерттеу жұмысына тарту, зерттеуді жүргізудің
әдістері мен тәсілдеріне үйрету, мектепті экологиялық жұмыстың орталығына
айналдыру.
4. Қоғам мүшелері мектептегі жастар ұйымымен ынтымақтасып, тұрғылықты жерде
экологиялық штабтар құрады, жорықтар, саяхаттар ұйымдастырады.

1.3 Экологиялық тәрбиедегі адамның өндірістік іс-әрекеті

Қазіргі кезеңде ең көкейтесті мәселелердің бірі – бұл адамның
өндірістік іс - әрекетінің негізінде қоршаған ортанның ластануы, бұзылуы.
Жер бетінде зиянды, әсіресе улағыш заттардың қалдықтары өте көп. Олар
аулада да, су орталығында да таралған. Осының бәрі қоршаған ортаға әсер
ететін өндірістік қалдықтар.
Атомдық өнеркәсіптің қалдығы және атомдық қопарылыстың радиоактавтік
тұнбасы бірте – бірте адам организмінде жиналып, қатерлі ісік ауруына
(рак) ұшыратады. Әсіресе, атомдық өнеркәсіптің дамуы және оның адам
денсаулығына тигізетін зардабы өте қауіпті. Қазіргі кезде жер бетінде
строниция – 90 элементі аз мөлшерде болса да кез – келген баланың
денесіндегі сүйектерден табуға болады. Бұл элемент табиғатта болмайды, тек
қана соы уақыттағы атомдық өнеркәсіптің және ядролық сынаудың арқасында
пайда болады. Сондықтан строниция жер бетіне тарап, ондағы барлық тірі
жәндіктердің денесіне енген.
Бәрімізге белгілі 26 сәуір 1986 жыл Украининадағы Чернобыль АЭС – ның
ядролық реакторы жарылуынан бүкіл тұрғын халықтар үлкен экологиялық апатқа
ұшырады. Украина және Беларуссия тұрғындары туған мекенін тастап, сол
мемлекеттердің басқа аудандарына орналастырылды. Чернобыль 30 жыл бойында
жабық зона болып қалды.
Әрине , бұлардың бәрі тірі жәндәктер үшін өте қауіпті. Сірә,
атомдық энергетикадан бас тартуға болады ма екен. Оны қатты бақылауға
алып, энергияның басқа табиғи түрлерімен (мұнай, газ, күн көзінің
энергиясы, жер энергиясы (гейзерлар), үйлестіріп пайдалану қажет.
Тағы да еске түсіретін нәрсе, ол теңіздер және мұхиттар түбінде көп
жылдардан бері жатқан ядролық реакторлар, снариядтар , миналар, оқтар бір
кезеңдерде су астындағы жер сілкінуінің әсерінен қопарылып, су ішіндегі ,
жер бетіндегі бүкіл тіршіліктің радиоактивтік көзі болуы мүмкін.
Біз бәріміз де табиғатты қорғауда, сақтауда және оны дұрыс
пайдалануда ұрпақтың алдында, тарих алдында жауаптымыз. Міне, осы тұрғыдан
барлық жастарға экологиялық білім және тәрбие беру мақсаты, мазмұны анық
жәен нақты көрсетілуі керек.
Экологиялық тәрбиенің негізгі мақсатттары:
1. Экологиялық нормалардың, ережелердің, қажеттілігін жастардың мінез –
құлқында тәрбиелеу;
2. Қоршаған ортаға жауапсыздықпен қараушыларға жол бермеу,
3. Жастардың бойында экологиялық мәдениетін қалыптастыру:
а) тұлғаның мінез – құлқында;
ә) қоғамдық пайдалы еңбек және еңбек тәрбиесі арқылы айналадағы
табиғатты қорғауда , күтуде және жақсартуда;
б) экологиялық білімді насихаттауда;
в) ең алғашқы кәсіби еңбекте.
Экологиялық тәрбие еңбек тәрбиесімен байланысты. Өйткені өндірістік
іс - әрекеттің барысында адам қоршаған ортаға тікелей әсер етеді.
Жалпы білім беретін мектептерде экологиялық білім мен тәрбие
мазмұны әртүрлі сыныптар және пәндер бойынша, қоғамға пайдалы жұмыс және
өндірістік еңбек арқылы іске асырылады.
Бастауыш сынып оқушылары табиғат байлығын ауыл шаруашылығында
пайдалану жайлы ұғымды еңбек сабақтарында алады. Олао үй мүліктерін, киім
– кешек, тағам, т.б. жасайтын табиғат заттарын қалай пайдаланумен танысады.
Бастауыш сыныптардың оқу бағдарламасы оқушыларды төмендегі
іскерлікті , дағдыны қалыптастыруға бағытталған:
- өсімдіктердің даму кезеңінде фенологиялық бақылау жүргізу;
- мектеп және қоғамдық мүлікті ұқыптылықпен күту;
- тұрмыста электроэнергияны, газды, суды үнемі пайдалану.
Орта және жоғарғы сыныптар оқушыларын кең көлемде экологиялық біліммен
қаруландыру қажет.
Қазіргі жағдайда өндіріс табиғатқа күшті әсер етуші фактор болып
отыр. Осыған орай табиғатты ұтымды пайдаланудың ғылыми білімге
негізделетінін оқушылардың түсінуі керек. Өйткені өндірістік іс -
әрекеттің нәтижесінде ортада әртүрлі өзгерістердің болуы мүмкін. Сондықтан
қоғамның өндіргіш күштерін ұнамды орналастыруға аймақ табиғатының
ерекшелігін , оның өндірістік жүктемеге орнықтылығын есепке алу талап
етіледі.
Оқушылар табиғи ортаны күтуеде, қорғауда орман – тоғай шаруашылығын,
мемлекеттік қорықтарды басқаратын қызметкерлерге көмектеседі, жабайы
аңдарды, өсімдіктерді қорғау жұмысына қатысады.
Оқушылар ауыл шаруашылық өндірісінің әр алуан жұмыстарына қатысады.
Сондықтан олар жұмыстың түрлеріне байланысты негізгі мәселелермен таныс
болуы қажет: жерді пайдалану негіздерін, топырақты эрозиядан қорғауды
игеру, дақылдарды суару мөлшерін, минералдық тыңайтқыштарды, улы химиялық
заттарды беру мөлшерінің мерзімін технологиялық талаптарға сәйкес есепке
алып отыру.
Сонымен, оқушылардың экологиялық білімінің белгілі жүйесін игеру,
табиғатты қорғау, оның байлығын тиімді пайдалану, экологиялық мәдениет
негізінде дұрыс дүние тану көзқарасын қалыптастыру.
Өндіргіш күштердің тез қарқынмен дамуы, еңбек өнімділігінің артуы,
халқымыздың хал – ахуалының жақсаруы табиғатты сақтаумен, табиғат байлығын
тиімді пайдаланумен тығыз байланысты. Елімізде соңғы жылдары табиғат қорғау
жұмыстары толығырақ қолға алына бастады. Қазіргі кезде табиғат қоғауды
жақсарту мақсатында экологиялық бағдарламаны әрі қарай жетілдіру көзделуде.
Бұл мақсатты жүзеге асыруда халқымыздың, әсіресе жастардың экологияға
деген көзқарасын өзгерту шешуші роль атқарады. Алға қарай табиғатқа тек
тұтынушылық жағынан ғана қарап қоймай, оның сақталуына және молая беруіне
нақтылы жағдай жасау негізгі міндет болып табылады. әрбір өнеркәсіп
орнының, колхоздың, совхоздың, геологиялық барлау орындарының т.б. ұжымдары
өздері еңбек етіп жүрген жерлерде табиғат байлығының сақталуына, табиғатты
қорғауға тұрақты көңіл бөлулері тиіс. Ол үшін еңбек ұжымының әрбір мүшесі
жұмысқа кіргенде, табиғат қорғау жөніндегі нақтылы ережелермен тагысып, оны
бұлжытпай орындауды өз міндеттеріне алғаны жөн.
Қазіргі кезде адамның қоршаған ортамен қарым – қатынасы ерекше маңызға
ие болып отыр. Жер шарындағы халық санының жедел өсуі және көптеген
елдердің индустриалды дамуы табиғи ресурстарды пайдалануды еселеп арттырып,
адамның табиғатқа әсерәнің көлемін өсіре түсуде.
Соңғы жылдары пайдалы қазба қолдарының азаюы, жер бетінен өсімдік және
жануарлардың көптеген түрлерінің жойылуы, сондай – ақ табиғи ортаның
шектен тыс ластануы айырықша белең болып отыр. Кейбір елдерде, әсіресе
дамыған елдерде қоршаған орта жағдайының нашарлағаны соншалық, адамдардың
денсаулығы төмендей бастады. Осының бәрі қоғамды қоршаған ортаны қорғау
мәселесіне ерекше көңіл бөлуге, табиғатты сақтау және қалпына келтіру
мәселелерімен нақтырақ айналысуға, сондай – ақ оның қорларын тиімді
пайдалануға итермелейді. Табиғаттың өзгертуді қаламайтындығы белгілі.
Ондағы өзгерістер баяу, байқаусыз өтеді, өзін -өзі реттеу мен өзін - өзі
қалпына келтіру үдістері ұзаққа созылады.
ХХ ғасырдың екінші жартысында қоғам мен табиғаттың өзара қарым –
қатынасында жаңа сападағы жағдай қалыптасты. Материалдық өндірістің көлемі
еселеп өсіп, шикізатты өндіру барған сайын артты, дүние жүзілік мұхит пен
қазба байлықтар жеделдетіліп игерілді. Ғылыми – техникалық прогресс
нәтижесінде жасалынған табиғатқа әсер етудің ұлан – ғайыр мүмкіндіктері мен
құралдары және адам баласының өсіп отырған қажеттіліктері табиғат
ресурстарын, оларды планетадағы жалпы қорымен бара – бар мөлшерде
пайдалануға алып келді. Жер бетінің өзгеруі ауқымды дауылдар, су
тасқындары, жанартаулар атқылаулары, зілзала сияқты табиғи құбылыстардың
нәтижесімен тепе – тең , тіпті, олардан асып түсетін жағдайға келді.
Қазіргі ғылым мен техниканың жетістіктері адам баласына табиғи ортаны
асқтау мен оның ластануына жол бермеуге, қамқорлық танытуға мүмкіндік
береді. Мұндай мүмкіндіктердің бірнешеуі төмендегідей:
- табиғи ресурстарды үнемдеуге мүмкіндік беретін аз қалдықты немесе
қалдықсыз технологияны жаппай өндіріске ендіру және ортанның ластануын
барынша азайту;
- су шығынын едәуір азайтуға мүмкіндік беретін сумен жабдықтаудың қайтымды
және тұйық айналымдарын кең қолдану;
- топырақтағы ылғалдың жиналуын, атмосфералық ауадағы газдардың тепе –
теңдігін сақтауға мүмкіндік беретін орман алқаптарының сақталуы және
қалпына келтірілуі;
- жылу мен энергияның дәстүрлі көздерінің атмосферадағы көмірқышқыл газының
жиналуы мен климаттық өзгеруінің алдын алуға мүмкіндік беретін табиғи
көздермен алмастырылуы болады.

2.ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТӘРБИЕСІНІҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕСІ
2.1 Экологиялық тәрбиенің маңызы.
Қазіргі кезде "экология" ұғымына анықтамада:
Экология — организмдердің бір-бірімен және қоршаған ортамен өзара
қарым-қатынасын зертейтін ілім ;
Экология - жануарлар өсімдіктер микроорганизімдердің өзара және
қоршаған ортамен қарым-қатынасын зерттейтін биологияның құрамдас бөлігі.
Экология — тірі организмдердің тіршілік ортасымен арақатынасын
зерттейтін биологиялық ғылым ретінде қарастырады.
Олай болса "экология" қоғамдық сананың формасы ретінде жануарлар
әлемі мен өсімдіктер дүниесінің ішкі өзара әрекеттесуін және қоршаган
ортамен өзара қарым-қатынасының заңдылығын зерттейтін биология ғылымының
құрамдас бөлігі.
Экология саласындағы қараланған өзекті мәселелерді шешу, ең
алдымен адамның оған қатысты экологиялық сатуын қалыптастыруды
қажет етеді. Экологиялық санаға экологиялық білім жатады:
фактілер; деректер жануарлар әлемі мен өсімдіктер дүниесі және олардың
өмір сүру ортасы жайында жалпы қоршаған ортада болып
жатқан құбылыстардың өзара қарым-қатынасының қорытындысы мен
талдауы. Эстетикалық сезім және экологиялық жауапкершілік оның
құрамдас бөлігі болып табылады. Олар адам баласын табиғатты сақтауда
қырағы болуға түрткі болады, табиғи сулар; жер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.