Еңбек және саналы іс-әрекет

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Сана және өзіндік сана
2. Еңбек және саналы іс-әрекет
3. Тіл және адам санасы
4. Сана және бейсана
Пайдаланған әдебиеттер

САНА ЖӘНЕ ӨЗІНДІК САНА
Сонымен, тіршілік дамуы қоршаған болмыс, дүниені бейнелеуді қамтамасыз
етуге арналған жануарлардың төн құрылымын пайда етіп, сол қызметке қажетті
ағзаларды жікке салды. Бейнелеу қызметінің сипаты неге тәуелді? Неліктен
бір жағдайда ол жеке қасиеттерді қабылдайды да, екіншісінде затты тұтастай
бейнелейді? Бұл жануарды қоршаган дүниемен байланыстыратын сол жануардың
әрекет-қылығының обьектив құрылысына тәуелді. Тіршілік жағдайының
өзгермелілігіне жауап бере отырып, жануардың дене құрылысы мен әрекеті де
өзгеріске келеді, соның салдарынан психикалық бейнелеудің жаңа формаларының
туыңдауына себепші тән мүшелері мен олардың қызметі өзгерген биологиялық
талаптарға орай икемдеседі. Жануар психикасы мен әрекстінің және адам іс-
әрекеті мен санасының сапалык ерекшеліктері томендегідей:
1. Жануарлар әрекет-қылыгының бәрі адам іс-әрекетінен өзінің тікелей
биологиялық, табиғи сипатымен ажы-ратылады, яғни жануар әрекеті тек
тіршілікке қажет затқа байланысты әрбір, табиғатта болған инстинктік
қатынас шеңберінен аса алмайды. Осыған орай тіршілік иесінің шыңдықты
психикалық бейнелеу мүмкіндігі шектеліп, өзіне биологияльгқ тараптан қажет
болған заттардың қасиеттері мен сапаларын ғана қабылдау қабілеттеріне ие.
Сондықтан да жануарларда заттарды сол күйінде тұрақты, объектив бейнелеу
тәсілі қалыптаспаған. Қоршаған ортаның барша заттары олар үшін инстинктік
қажет аймағында ғана танылуы мүмкін.
2. Жануардың өзі тектес тіршілік түрлеріне қатынасы басқа тысқы
объекттерге, нысандарға қатынасынан бөлектенбейді, яғни жануарларда
қоғамдық сезімнің болмауына байланысты бұл қатынас та биологиялық инстинкт
сипатында болады. Жануарларда шын жөніндегі еңбек бөліс
атымен жоқ, ал олардың әртүрлі қызметті шеберлікпен орындай алуы табиғи
жағдай қажеттіліктеріне орай тума берілген қасиет.
3. Жануарлардың өзара қатынас түрлері олардың "тіліңдегі"
ерекшеліктерді де анықтап отырады. Көбіне жануарлар бір-біріне дыбыстар
көмегімен өсер етеді Мұндай процестің адамдардың тілдесу қатынастарына
ұқсастығы қандай? Әлбетте, қандай да бір сыртқы ұқсастық бар. Бірақ олар
ішкі мағыналық тарапынан бір бірінен мүлде басқаша. Адам тілдесу барысында
объектив мазмұнды білдіріп, озіне қаратылған ауызша сөзді әншейін бір дыбыс
ретінде қабылдап қоймастан, коршаған болмыс шындығын бейнелеген ақпарат деп
таниды. Ал жануарлардың дыбыстық әрекеті белгілі мазмұнға сай сараланбай,
барша биологиялық қажеттіліктің бәріне бірдей қолданылады (көректі
қажетсіну, ұрқу, қорғаныс т.б.) да, инстинктік, тума бекіген қылықтар
шегінен аса алмайды.
Адамның санасының пайда болуы мен оның сипаты психика дамуының ең
жоғары, жаңа сатысынан дерек береді. Жануарларға төн психикалық бейнелеуден
саналық бейнелеудің айырмашылығы бұл заттасқан шындық болмысты бейнелеу.
Ішкі психикалық құбылыстардың болуы, әлемнің субъектив бейнеге енуі адам
психикасының мәңгі зерттелетін сыры (А. Н. Леонтьев).
Сана психикасының ерекше сапалық формасы тіршілік эволюциясында өзінің
ұзаққа созылған тарихына ие болғанымен, ол алғашқы рет еңбек пен қоғамдық
қатынастарға түскен адамда ғана пайда болды. Адамның саналы әрекетінің үш
айрықша белгісі бар.
Олар:
1) адамның саналы іс-әрекеті биологиялық себен-салдармен байланысы
жоқ. Кейбір жағдайларда адам биологиялық қажеттікке бойұсынбай, оған қарсы
шығады. Мысалы, ерлік пен жан пидалылыққа бару;
2) Адамның саналы әрекеті жануарлардагьщай заттың сыртқы көрінісімен
ғана қанағаттанбастан, оны тереңірек, жан-жақты тануға бағытталады." Адам
нақты көрнекіліктен абстрактық бейнелеуге өтіп, объектердің астарлы
байланыстарына үңше көз жіберіп, тысқы бейне формасын ғана емес, тереңдегі
заңдылықтарын тануға ұмтылады да соларға орай өз әрекет-қылығына бағыт
тандайды;
3) Жануар әрекет-қылықтары биологиялық байланыспен бірге, туа беріліп
отырса, адамның біліктері мен ептілері қоғамдық-тарих негізінде
қалыптасып, олар оқу арқылы ұрпақтан ұрпаққа жеткізіледі.
Яғни адам иелігіндегі әрекет-қылық тәсілдері оның өз тәжірибесінің
өнімі емес, өткен еулеттің тарихи-қоғамдық іс-әрекетін игеруден. Адамдагы
бұл құбылыс жануарлар болмысында тіпті де болуы мүмкін емес.
Жануар қылығынан мүлде өзгеше, адамның саналы әрекетін калыптастыратын
шарттар:
1) тіршіліктің әлеуметтік-тарихи сипаты;
2) өмірдің қоғамдық еңбекпен байланысы;
3) енбек құралдарын дайыңдап, пайдалана білу;
4) тілдік қатьшастың пайда болуы.

Еңбек және саналы іс-әрекет
Сана - адамның барша психикалық қызметіне ортақ қасиетті бейнелеудің
ерекше формасы.
Адамның жануардан түпкі ерекшелігі ол қаруды қолданып қана қоймастан,
оны дайындау қабілетіне ие. Қару дайындаудың өзі-ақ ежелгі адамның іс-
әрекетін түбегейлі өзгертіп жіберді. Қару дайындау ушін болган әрекет енді
биологиялық қажетгілікпен (корек, жем қабылдау) гана анықталмайды. Бұл
тұрғыдан ол қажетсіз, ал қару дайындаудың шын мән-мағынасы кейінгі аң аулау
қажеттілігінен туындайды, яғни бұл іс орындалып жатқан әрекеттің тәсілін
білумен ғана емес, сол қарудың болашақта қолданылуын болжай алуға да
байланысты. Қару дайындаудьщ қажетті шарты бола тұра, сол білік
(болжастыру) сананың ең алғашқы көрінісі ретінде танылады, яғни саналы іс-
әрекетгің бірінші формасы.
Қару дайындауға бағытталған іс-әрекет адамның қылық құрылымын
түбегейлі қайта қарастыруга алып келді. Жануар қылығы өз қажеттігін
қанағаттандырудан әрі асқан емес. Ал қару дайындаушы адамның әрекет-қылығы
күрделі сипатқа ие болды. Тікелей қажеттілік қанағаттандыруға бағытталған
әрекет ішінен мағынасы болашақта гана көрінетін арнайы әрекеттер бөлініп
шықты.
Тіл және адам санасы
Адамның күрделі құрылган саналы әрекетінің қалыптасуына себепші болган
екінші шарт - бұл тілдің туындауы еді. Тіл деп қоршаган дүние заттарын,
олардың әрекетін, сапасын және объектілер арасындағы қатынастарды
бейнелейтін белгілер жүйесін айтамыз. Сөз сөйлеуге қосыла, тілдесудің
негізгі құралына айналды, соның арқасында адам ақпарат топтайды, білдіреді,
адамдар әулетінің тәжірибесін үйреніп, игереді. Тілдің келіп шығуы жөнінде
талай болжамдар мен теориялар айтылған. Біреулер оны рухани өмір көрінісі
дей келе, бір Алланың ісі деп таниды. Екіншілер тілді тіршілік дүние
эволюциясының нәтижесі деп қарастырады. Ал, енді ғылыми түрде алатын
болсақ, тілдің шығу ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.