Саяси партиялардың пайда болуы, мәні және қызметтері

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Саяси партиялардың пайда болуы, мәні және қызметтері

Саяси жүйеге мемлекетпен қатар саяси партиялар да кіреді. "Партия" деген сөз латын тілінен шыққан, бөлу, бөлшек деген мағынаны білдіреді.

Тарихқа белгілі алғашқы саяси партиялар Ежелгі Грецияда пайда болды. Олардың мүшелері аз, тұрақтылығы шамалы, жеңді ұйымдаспаған шағын топтар болатын. Олар, негізінен, құл иеленушілердің әр түрлі ағымдарының мүдделерін қорғады. Мұндай партиялар феодалдық қоғамда да болды. Бірақ шексіз әкімшілік билеген дәуірде олардың айтарлықтай маңызы болмады. Еңбекші топтар болса экономикалық бытыраңқылық пен рухани езгінің астында еді. Сондықтан олардың саяси партиялар құруға мүмкіндіктері жоқ болатын олардың мүддесін ара-тұра билеуші топтың алдыңғы қатарлы мүшелері қорғады.

Қазіргі біздің түсінігіміздегідей саяси партиялар Еуропада XIX ғ. екінші жартысында пайда бола бастады. Бұған сол кезде болған буржуазиялық революциялар тікелей ықпал етті. Мемлекеттік биліктің ұйымдастырылу түрі және жүзеге асырылуы ретінде парламенттер мен парламентаризм дүниеге келді. Жалпыға бірдей сайлау құқығының енгізілуі бұқара халықтың саясатқа катысу аясын одан әрі кеңейте түсті.

Бірақ саяси партиялар бірден көпшілік партия бола қалған жоқ. Онын ұзақ тарихы бар. Мысалы, немістің көрнекті саясаттанушысы Макс Вебер саяси партиялардың дамуында мынадай кезеңдерді атап көрсетті:

1) аристократиялық үйірмелер; 2) саяси клубтар; 3) көпшілік партиялар.

Саяси клубтардың аристократиялық үйірмелерден айырмашылығы - олар ең алдымен буржуазияның мүддесін білдірді. Ал аристократиялық үйірмелер жер иелерінің мақсатын қорғаған болатын) . Олардыңт ұрақты идеологиялық байланыстары мен дамыған ұйымы болды. Мұның бәрі оларға қоғамдық жұмысты кең өрістетуіне мүмкіндік туғызды.

Ал көпшілік партиялардың саяси клубтардан ерекшелігі - олар жұмысын тек сайлау кезіңде ғана емес, сонымен катар әдет-тегі, дағдылы уакытта да көпшілікке ықпал етуге тырысты. Өз қатарына барынша көбірек адамдарды тартты. Өздерінің үгіт-насихат жұмысында саяси ағартушылык, үгіт, тәрбие, медени қызметт. с. с. саяси әсер етудің бай мүмкіндіктерін пайдаланды.

Американың белгілі саясаттанушысы Дж. Ла Паломбараның ойынша партиялар мынадай 4 белгімен сипатталады; 1) партия белгілі бір идеологияны қорғайды немесе кем дегенде адамды, дүниені ерекше көре біледі; 2) партия - адамдарды жергілікті ұйымнан бастап, халықаралық дәрежеге дейін саясатгьш әр түрлі деңгейінде әжептөуір үзак біріктіретін үйым; 3) партияның максаты - билікті колға алып, жүзеге асыру (көбінесе ол коа-лициялык жолмен жасалады) ; 4) әр партия өзіне халықтың дауыс беруінен бастап, мүше болуына дейінгі колдауын камтамасыз еткісі келеді.

Саяси партия тапты немесе әлеуметтік топты ұйымдастырады, олардың саяси сауаттылығын арттырады, жұмысына ұйым-шыддык және мақсаттылык сипат береді. Оның белгілі бір идео-логиясы болады. Ол идеология саясаттын басты принциптерін белгілеуге, саяси партияның ұйымдық құрылысы мен практи-калық іс-әрекетін аныктауға негіз болады. Олар партияның бағ-дарламалары мен жарғыларында айқындалады.

Саяси жүйеде паргиялар үлкен әлеуметтік жіктердің (топ-тардың, таптардың, бірлестіктердің) мүддесін көздейді. Партия-. лардын өмір сүруінің өзі сол жіктеудің арасыңда дау-жанжал-дардың тууы мен оларды шешу қажеттігінен шығады.

Поляктың белгілі саясаттанушысы А. Боднардьщ көрсет-кеніндей, қазіргі қоғамда саяси партиялар мынадай қызметтерді аткарады:

а) қоғамның ірі топтарының мақсат-мүдделерін анықтау,
тұжьфымдау және негіздеу;

б) олардың белсенділігін арттырьш, жинақтау;

в) саяси идеология мен саяси ілімдерді жасау;

г) саяси жүйелерді, оның жалпы принциптерін, элементтерін,
-. құрылымдарын калыптастыруға қатысу және т. б. ;

д) мемлекетге билік үшін күреске катынасу және оның жұмы-
сының бағдарламасын жасау;

е) мемлекеттік билікті іске асыруға кдтынасу;

ж) қоғамдық пікірді қалыптастьфу;

и) жалпы коғамды, яки оның белгілі бір бөлігін (тогггы, тап-ты, жікті) саяси тәрбиелеу;

к) мемлекеттің, кәсіподақтарьшың, қоғамдық ұйымдардың аппараты үшін кадрлар даярлау мен ұсыну және т. т_

Соньтмен катар партиялар сайлау науқанын дайындау мен өткізу, өз мүшелерінің санын көбейту, орталықжәне жергілікті ұйымддрдың материалдық ахуалын күшейту, өз еліндегі және шетелдердің мақсаттары жақьін партияларымен байланысты нығайтумен үнемі айналысады.

Қазіргі демократиялық қоғамдағы партияның маңызды міндеті - азаматтық коғам мен мемлекеттің арасындағы байла-нысты баяңды ету. Партиялар арқылы әр түрлі әлеуметтік топ-тар өздерінің саяситалаптарын мәлімдеңді. Бұрынғы әлеуметгік-Экономикалық саясатты одан әрі жүргізу немесе оны өзгерту Керектігі жөнінде өздерінің көзқарастарын біддіреді. Соның арқасыңда қоғамңың саяси саласындағы кайшылыктардың басы

ашылады, әлеуметтік копарылыска соктырарлык өткір, ойда жок шиеленістердің мүмкіншілігі азаяды.

Қоғамның кай жігіне партиянын ыкдалы күшті жүріп, олар-дан ұзак уакыт колдау тапса, сол топ партиянын әлеуметтік негізін калайды. Ал оған сайлау кезінде әрдайым даусын беруші сайлаушылар онын электоратын (латынның сайлаушылар тобы деген сөзінен) құрайды. Еуропадағы социал-демократиялык пар-тиялардың дәстүрлі жататын. Либералдык-демократиялык партияларды орта жіктегі қызмет-керлер, интеллигенция, ұсак кәсіпкерлер және т. б. колдайтын. Аграрлык партия шаруаларға сүйенетін. Консервативтік партия-лар ірі меншік иелерін, шаруалар мен орта буындылардың бір бөлігін тірек ететін. XX ғ. ортасынан бастап жағдай езгерді. Ірі партиялар сайлауда халыктың әр түрлі топтарынын даусын жи-нады. Демек, солардың мүддесің де көздейді.

Сонымен, партия деп метекеттік билікті қомеа алуга немесе билік жүргізуге қатынасуга багыттшган, ортақ мудде, бір идеология негізінде қуралган адамдардың ерікті одагын айтады. Партиялар сайлауға, мемлекеттік органдар кұруға, мемлекеттік маңызды шешімдер кабылдауға және оларды іс жүзіне асыруға белсене катынасады.

§ 4. Қогамдык-саяси ұйымдар мен қозгалыстар

Саяси қозғалыс деп өкімет билігі үшін күрес аркьілы казіргі жағдайды өзгертуге немесе үкіметке ыклал жасай отырып, оны нығайтуға тьірыскан коғамдык күштерді айтады. Баска коғам-дык ағымдармен салыстырғанда саяси козғалыстын айырмасы ол өкімет үшін немесе үкіметті жүзеге асыру тәсіліне ыкпал ету үшін күреседі, яғни ол бүл жолда саяси тесілдерді пайдаланады.

Саяси козғалыстардын пайда болуына төмендегідей саяси жағдайлар себеп болады: 1) жеке адам өз ойын, кезқарасьш өкімет орындарына тікелей жеткізе алмайды. Сондыктан өзі сияк-тылармен топтасады; 2) экономикалықжәне әлеуметгік кайшы-лықтар, наразылыктар себеп болады. Мысалы, Жаца Өзеңңегі (1989 ж. ) әлеуметтік жағдайға наразылықтан онда "Бірлік" де-ген ұйым күрылды, ал Шевченко (казіргі Ақгау) каласында сол уакьпта "Парасат" деген ұйым дүниеге келді; 3) үлттык мәселе-лердің шешілмеуі. Мысалы, Қазакстаңда "Азат", "Желтоқсан" партиялары солай туған болатын.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.