Саяси процесс және саяси қызмет

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Саяси процесс және саяси қызмет

1.Саяси процесс ұғымы, оның мәні негізгі сипаттамасы.
2. Саяси қызмет теориясы.
3. Қазақстан Республикасындағы саяси процестер.

1.Саяси процесс ұғымы, оның мәні негізгі сипаттамасы.
Саяси процестің мәні. Саяси процесс қоғамда саяси билікті жеңіп алу,
ұстап тұру және пайдалану мақсаттарына өзара байланысты әралуан
субъектілердің өзара қатынастарының, өзара іс-әрекеттерінің жиынтығы болып
табылады. Ғылыми әдебиетте саяси процесс мынадай көзқарастар арқылы
қарастырылады:
а) саяси процесс — бұл кеңістік пен уақытта дамитын қоғамның саяси
жүйесінің қызмет атқару нысаны;
б) саяси процесс — қоғамдық процестердің (құқықтық, экономикалық,
идеологиялық және басқа да процестерден өзгеше) бірі;
в) саяси процесс — белгілі бір көлемдегі (қандай да бір партияны құру,
сайлау өткізу және т.т.) процестің түпкі нәтижемен байланысты нақты
белгіленуі.
Саяси процесс саяси өмірдің қызметтік сипаттамасы ретінде көрінеді,
өйткені саяси жүйенің әлеуметтік серпіні сипатын, уақыт пен кеңістік
тұрғысынан оның жай-күйінің өзгеруін ашады. Осы көзқарас ауқымында саяси
процесс - өзінің билік саласындағы айрықша қызметтерін (қызметтерінің
бұзылуын) жүзеге асыру жөніндегі институцияланған және институцияланбаған
субъектілердің жиынтығы.
Саяси процестің мазмұны сан алуан — ол қоғамның қатардағы
азаматтарының, сондай-ақ бекзаттардың да нақты іс-әрекеттерінің бәрін
қамтиды, және де бұл іс-әрекеттер қазіргі билік қатынастарының тәртібін
қолдауы немесе оған қарсы шығуы мүмкін.
Саяси процестің құрылымына процесс субъектісі (нақты билік немесе
билігі берілген оны иеленуші); процесс мақсаты ретінде құрылуға немесе қол
жеткізуге тиіс объект; субъект пен мақсат-объектіні байланыстыратын
процестің құралдары, әдістері, ресурстары, атқарушылары жатады. Ресурс
ретінде материалдық және таза негіздері: техника, қаржы, халық, ғылым,
білімдер және т.с.с. болады.
Саяси процестің сатылары:
а) процестің ой-ниетінен, идеяларынан, оның теориясын не
тұжырымдамасын талдап шешуден басталады. Мақсатты талдау, оны негіздеу мен
оңтайландыру — таза мақсат саясаттың өлшемі болып қалады, шынайы қол
жеткізетін мақсат нақты көзделеді. Осыған сәйкес оның субъекті мен
атқарушьшарын басқаратын саяси процестің міндеттері белгіленеді;
б) процестің жолдары, ресурстары, әдістері таңдап алынады және оның
кеңістік әрі уақыт жағынан өлшемдері — қарқындары, мерзімдері, көлемдері
белгіленеді. Процесс элементтерінің: субъектінің (биліктің) — мақсаттары
мен міндеттеріне, жолдары мен әдістерінің — мақсаттарына сәйкес келуі
анықталады;
в) процестің жобасы мен жоспары;
г) саяси процестердің нәтижесі.
Саяси процестің мән-мазмұндық мәністері оның басқа әлеуметтік
құбылыстармен өзара іс-әрекеттерін анықтау арқылы беріледі.
Саяси процестерді жіктеу:
а) әлеуметтік және саяси құрылымдардың өзара байланысының негізгі
нысандарының тұрақтылығы, билік субъектілерінің қызметтері мен өзара
қатынастарының анықтылығы тұрғысынан — тұрақты және тұрақты емес саяси
процестер;
б) өту нысандары бойынша — ашық және жасырын процестер болып
жіктеледі. Ашық саяси процестерде қоғамның, топтардың саяси мүдделері
электоралдық артықшылықтарда ұдайы аңғарылады. Жасырын саяси процесс қарама-
қайшы өлшемдермен сипатталады: халық жасырын емес, танылмаған қоғам
құрылымдарына шағымданады, ресми билікке назар аударылмайды; басқару
ақпараты белгілі бір саяси кеңістікте қызмет атқаратын қоғамдық пікірге
арналмайды, басқарушы бекзаттарға бақылау бүтіндей болмайды;
в) саяси билік ұйымдарының жүйелік сапалары бойынша демократиялық және
демократиялық емес процестер;
г) билікті қайта құру сипаты бойынша — революциялық және дамушы
процестер;
д) базалық және шеткері процестер. Базалық процестер мемлекетпен
қатынаста әлеуметтік жіктердің қосылу тәсілдерін, басқару шешімдеріне
халықтың мүдделері мен талаптарын қайта өзгерту нысандарын, саяси
бекзаттарын және т.т. қалыптастырудың үлгі әдістерін сипаттайды. Шеткері
саяси процестер жекелеген саяси қауымдастықтарды (партияларды, қысым жасау
топтарын және т.т.) құру серпінін, жергілікті өзін-өзі басқаруын дамытуды,
билікті атқарудың басым нысандары мен тәсілдеріне принципті түрде ықпал
ететін саяси жүйедегі саналуан байланыстар мен қатынастарды ашады;
е) саяси жүйені қайта өзгерту барысында оның тепе-тендігіне қол
жеткізудің тәсілдері бойынша: технократиялық, идеократиялық, харизматикалық
процестер болып жіктеледі.
Технократиялық түрдегі саяси процесс белгілі бір міндеттерді шешу
кезінде рәсімдер мен саяси технологияларға баса назар аударады. Бұл
шешімдер қабылдаудың нормалары, дәстүрлері, рәсімдері, билікке заңдылық
беру тәсілдері. Саяси процестің идеократиялық түрі іс жүзінде дербес жеке
адам болмайтын, саяси рөлдер мен қызметтердің дамыған саралануы жоқ
дәстүрлі қоғамдар елдерінде басым болып көрінеді, бұл елдер үшін жаңғыру
жаңа ғана барталуда және осыған орай билік институттары тарапынан сондай-
ақ электорат тарапынан да көптеген қарсы іс-әрекеттер пайда болуда. Шығыс
мәдени дәстүрі үшін саяси процестің харизматикалық түрі сипаты келеді. Бұл
заңды да, өйткені Шығыс саяси мәдениетінде саяси көшбасшысының рөлі,
тұтастай алғанда оның қоғамдық өмірге ықпалы басым болады.
Саяси процестер жіктелуіне талдау жасау мынадай қорытындыға келіп
саяды: бұл топтастырулар таза күйінде іс жүзінде кездесе бермейді,
қоғамдардың нақты өмірінде олар араласып, өзара байланысты болады.
Қоғамдағы саяси жанжалдардың рөлі мен орны
Саяси жанжал — бұл қарсы іс-әрекеттер жағдайларындағы әртүрлі
бағьптағы күштердің өздерінің мүддедерін іске асыру мақсатындағы екі немесе
одан да көп сол күштердің қақтығысуы. Мұның өзі саясаттың бірегей құбылысы
ретінде саяси жанжалдың барынша жинақталған сипаттамасы болады.
Соңғы жиырма жыл ішіндегі дүниежүзілік саяси процестің тәжірибесі
жанжалдар жағдайларывда өзара пікірлесуінің басымдығын дәлелдейді. Әлем
жұршылығы саяси жанжалдарды ғаламдық ракеталық-ядролық апатқа дейін
асқындырудың мүмкін еместігін мойындап отыр және өткендегі егесулерден мұра
болып қалған шамырқанулар мен жанжалдардан кейінгі белгілермен қиындаған,
тіпті тұйыққа тірелген жағдайлардың өзінде мәмілелердің қажеттігі жөніндегі
қорытындыға келді.
Жанжал саяси субъектілер іс-әрекетінің ықтимал нұсқаларының бірі болып
табылады. Қоғамның біртектілігіне қарай адамдардың өз жағдайына деген ұдайы
туындайтын қанағаттанбаушылығы, көзқарастарындағы айырмашылық пең
айқындамаларының сәйкес келмеуінің өзге де нысандары жиі болатын нақ осы
жаңжал топтар мен жеке-дара адамдардың мінез құлқының, билік құрылымдары
таралуының, саяси процестер дамуының негізінде болып отыр.
Әлеуметтік жанжал тіршілікті қамтамасыз етудің саналуа ресурстары
жөніндегі көптеген әлеуметтік топтардың егесуі ретінде көрінеді. Саяси
жанжалды осы көптеген әлеуметтік топтардың ендігі жерде, әдетте, билік
жолындағы күреспен байланысты саяси міндеттер, құндылықтар, талаптар,
ұрандар түрінде білдіретін ықпалдас мүдделерінің қақтығысуы ретінде
түсіндіруге болады.
Саяси жанжалдар субъектілері ресми түрде әлеуметтік бірлестіктерге
ұйымдасқан, ресми емес негізде, белгілі бір мақсатты мойындайтын және
кездейтін саяси сипаттағы қозғалыстар, қысым жасаудың экономикалық және
саяси топтары, белгілі бір мақсаттарды ойлап, көздейтін қылмыстық топтар
түрінде туған жеке-дара адамдар; олардың азды-көпті әлеуметтік топтары
болады.
Саяси ғылым тарихында бірегей әлеуметтік құбылыс ретінде жанжал тұңғыш
рет- Г.Зиммельдің, Г.Гегельдің, К.Маркстің, А.Смиттің, А.Токвильдің
еңбектерінде зерттелген.
Жанжалдарды зерттеу әдістемелері мына көзқарастарға негізделген:
а) әлеуметтік-биологиялық көзқарас (С.Вильсон,А. Гелен). Авторлар
табиғи сұрыпталу теориясына сүйене отырып, адамның табиғи қарақшылығы
идеясын негізге алады. Қоғамдағы жан-жалдардың себебі адамдардың қарақшылық
мінез-құлқының әралуан түрлерінде болып отыр және міндет осы қарақшылықты
бейтараптау жолдарын іздестіруге келіп саяды;
б) психологиялық көзқарас (Т.Адорно, З.Фрейд. Э. Фромм). Жанжалдың
психикалық-физиологиялық табиғаты болады, мұнда қауырттылық пен фрустрация
маңызды рөл атқарады;
в) таптық көзқарас (К.Маркс, Г.Маркузе). Таптарға бөлінетін қоғамда
жанжалдар ұдайы шығып тұрады, оның негізінде қарама-қайшы мүдделер болады;
г) қызметтік көзқарас (Т.Парсонс). Жанжал қоғамда қызметігі бұзу рөлін
атқарады. Алайда мәселе жанжалды тек бұзу процесі ретінде ғана түсіндіру
дұрыс емес;
д) диалектикалық көзқарас (Г.Зиммель, Р.Дарендорф, А.Дмитриев). Жанжал
қалыпты әлеуметтік құбылыс ретінде қарастырылады, оның оң қызметтік мақсаты
болуы мүмкін.
Саяси жанжалдар табиғатында әлеуметтік факторлар басым рөл атқарады.
Саяси егесу негізінде жатқан үш негізгі себептер:
Бірінші себепке қоғамдық қатынастардың әралуан нысандары мен
мәнжайлары жатады, олар саясат субъектілері мәртебесінің, олардың билік
басындағың рөлдік мақсаттары мен міндеттерінің, мүдделері мен қажеттерінің,
ресурстарының жетіспеуін және т.т. (басқарушы және қарсы бекзат, қысым
жасаудың әртүрлі таптары, билік жүйесінің барлық өзге де саяси субъектілері
арасындағы) сәйкес келмеуін анықтайды:
Саяси жанжалдардың екінші көзіне саяси құбылыстар (тарихи оқиғалардың
саяси мұраттары, құндылықтары, бағалануы) туралы адамдардың субъективті
мәнді түсініктеріндегі алшақтықтарды жатқызады.
Жанжалдардың үшінші көзі ретінде азаматтарды ұқсастыру, олардың
өздерінің әлеуметтік, этникалық, діни және басқа да қауымдарға және
бірлестіктерге жататынын мойындау процестері қарастырылады, мұның өзі
олардың әлеуметтік және саяси жүйеде өзінің орнын түсінуін анықтайды.
Саяси жанжалдардың түрлері:
а) әрекет ету уақытына қарай — ұзаққа созылатын және тез өтетін
жанжалдар;
б) әрекет көлеміне қарай — жергілікті немесе аймақтық жанжалдар;
в) көріну нысандарына қарай — бейбіт және, бейбіт емес жанжалдар;
г) қатысушылардың санына қарай — көпсубъектілі, немесе көпжақты қарама-
қарсы, сондай-ақ екіжақты, немесе екіұдай қарама-қарсы жанжалдар;
д) нормативтік реттеудің деңгейі мен сипатына қарай — жүйелі немесе
жүйелі емес, институалданған немесе институалданбаған жанжалдар;
е) өзінің салдарына қарай — оң немесе теріс, сындарлы немесе іріткі
салатын жанжалдар;
ж) басқару тәртібін ұйымдастыру бағыныстылығы сатысына қарай — тікелей
бағыныс сатысындағы (биліктің әртүрлі деңгейіне жататын субъектілердің
өзара қатынастарын сипаттайтын) және жанама бағыныс сатысындағы (биліктің
бірқатарлы субъектілері мен иеленушілерінің байланысын ашатын) жанжалдар.
Саяси жанжалдарды басқару. Саяси жанжалдарды басқарудың қазіргі
технологияларын талдау оларды реттеуге арналған бірнеше міндеттерді атап
көрсетеді.
Біріншіден, жанжалдың туындауына жол бермеу керек, ал егер ал айқын
көрінетін болса, онда мүмкіндігінше оны реттеу үшін бағытталған әлеуметтік
бағаны арттыра түсетін кезеңді ұласуына жол бермеу қажет. Екіншіден,
бағынбайтын процестер-аймағын азайту мақсатында барлық көлеңкелі, жасырын
жанжалдарды ашық түріне көшіру керек. Үшіншіден, саяси жанжалдың ағымымен
туындайтын әлеуметтік өршуді ең төменгі деңгейге жеткізу керек.
Саяси жанжалдарды шешу әдістері.
Мәселен, Е.Нордлинжер саяси жанжалдарды ойдағыдай реттеу үшін алты
принцииті негіздеді:
а) тұрақты бірлік;
б) тепе-теңдік принципі;
в) саясатсыздандыру;
г) тыйым салу құқығының өзара ортақтығы;
д) ымыраға келу;
е) шарт, яғни үшінші тарапқа жанжалды реттеу құқығын беру. Қоғамдық
қатынастар жүйесіндегі бірегей құбылыс ретінде жанжал көпқырлы құбылыс
болып табылады және осыған орай оны шешудің көп нұсқалығы пайда болады. Осы
жағдайда кейбір ғалымдар мына факторларды есепке алуды ұсынады:
а) институциалдық фактор – қоғам ауқымында жанжалдарды шешу үшін
әлеуметтік институттар: келісу комиссиялары, конституциялық сот, төрелік
сот және т.т. болуға тиіс;
б) күштердің тепе-теңдігі факторы — екі тараптың да жанжал жағдайын
шешуге тең құқығы мен өкілеттігі болуға тиіс;
в) топтық фактор — жанжалға қатысушылар саны неғұрлым аз болса, оны
біліммен реттеу мүмкіңдігі соғұрлым ықтимал болады;
г) психологиялық фактор — жанжалға қатысушылардың субъективті
ерекшеліктерін есепке алу.
Саяси жанжалды шешу үшін мыналар қажет:
а) жанжалдың шекарасын айқын анықтау, яғни оны шектен шығармау және
оған қосымша факторларды қоспауға — қатысушылардың, себептерінің,
көлемдерінің артуына және т.т. жол бермеу керек.
б) жанжалдың негізіндегі проблемаларды оңайлатудан, оларды екіұдай
түсіндіруден аулақ болған жөн;
в) сындарлы шешімдер қабылдауды кешеуілдетуге жол бермеу қажет өйткені
жанжалды шешу уақыты — бұл жанжалдың өзінең де қауіптірек соғатын салдарды
туғызуға себепші фактор;
г) ұлттық ерекшелік көзқарас арқылы жанжалды реттеудің әмбебап (жалпы
адамзаттық) тәжірибесін пайдалану керек.
Саяси жанжалдың даму сатылары: бастапқы, жасырын нысаны ашық нысаны
(қарсы тұру) жанжалдан кейінгі кезең. Жанжалдың бастапқы (жасырын) сатысы
үшін туындаған жанжал жағдайын түсіну, өздерінің мүдделерін қанағаттандыру
үшін басқа тараптың кедергілері мен ықтимал қарсы іс-әрекшеліктерін түсіну
сипаты болады.
Екінші — ашық сатыда іс жүзіндегі шабуыл іс-әрекеттері: ұрандар,
шақырулар, қоқан-лоққы жасаулар көрінеді, содан соң осылардың салдары
ретінде кедергілер жасау, жанама зиян келтіру (БАҚ-та жария ету және
т.с.с), Даулы заттарды басып алуға, ұстауға бағытталған әрекеттерге, күш
қолдануға ұласады.
Жанжалдан кейінгі кезең аяқталған егесу объектісіне қатысты бағалаулар
мен пікірлерінің одан әрі сәйкес келмейтін бұдан бұрын жанжалдасқан
тараптарға қатысты қауыртылықпен сипатталады.
Жанжалдарды шешудің тәжірибесі саясатта жанжалдарды дамыту нысаны мен
оларды шешу нұсқалары мейлінше көп ретте субъективті факторларға байланысты
болады. Саяси ерік-жігер жанжалдың қарулы күреске өршуін болдырмауға, оның
әлеуметтік қауыртылығы мен шашпандығын төмендетуге, келісім мен мәмілеге
келу негізінде оны бәсеңдету жолдарын табуға қабілетті болады.

2. Саяси қызмет теориясы.
Саясаттану пәні қоғам дамуы барысындағы саяси қыз-мет пен саяси
шешімдерді саясатты жүзеге асырудың бас-ты шарттары деп санайды. Олар
арқылы мемлекеттің, парти-ялардың, қоғамдық-саяси ұйымдардың, жеке
адамдардың, әлеуметтік таптар мен топтардың, ұлттар мен халықтар-дың
мудделері мен мақсаттары, алдарына қойған міндет-тері жүзеге асырылады.
Саясаттың нәтижесі де саяси қыз-мет пен шешімдерге тікелей байланысты.
Сондықтан саяси қызметтің және саяси шешімдердің мәнін, мазмұнын, си-патын,
түрлерін типтерін және жүзеге асу жолдарын та-нып білудің маңызы зор.
Алдымен, қызмет дегенге тоқ-талсақ, іс-әрекет, еңбек деген бізге мәлім
атауларды елес-тетеміз. Қызмет-еңбектің өзіндік сипаты бар ерекше түрі.
Оның жәй еңбектен айырмашылығы қоршаған ортаға, күнделікті өмірге саналы
араласуы, ал мазмүны-дүниені белгілі мақсатта өзгерту және қайта құруға
бағытталған.
Саяси қызметтің қоғамның басқа салаларындағы қыз-меттен өзгешелігі-билік
үшін күреспен мемлекеттік істер-мен, әлеуметтік таптар мен топтардың,
халықтар мен үлттардың мүдделерімен байланыстылығында. Саясат үғымының өзі
дәл мағьщасында, Аристотельдің анықтама-сы бойынша, мемлекетті басқару
шеберлігі. Осыған сәйкес қызмет өте шеберлікті, білгірлікті, іскерлікті
қажет етеді. Белсенді іс-әрекет саяси қызметтің сипатын білдіретін бел-
гілерінің бірі болып табылады.
Саяси қызметтің келесі маңызды сипаты іс-әрекеттің саналы болуында және
белгілі бір мақсатқа бағытталуын-да. Бұл сипат қызметтің барлық түрлеріне
тән. Алайда, са-яси қызметте саналы қимыл жасау басым болуы керек. Са-яси
қызмет қоғамның дамуының пәрменді қозғаушы күші және оның өмір сүруінің
шарты. Осыған орай саяси қыз-мет уақиғаның барысына прогрессивті ықпал
етіп, жасам-паздық рөл атқарады. Керісінше, саяси қызмет қоғамда іріткі
тудырып, әлеуметтік және ұлтаралық қақтығыстарға да соқтырады, бүліншілікке
де әкелетін кезі болады. Саяси қызметтің бұл көрнісі қазіргі кезде
ұлтаралық діни бағыт-тағы шиеленістердің оршуінен, демократиялық күштер мен
керітартпа-консервативтік күштердің арасындағы күрестер-ден байқалып жүр.
Саяси қызметтің мазмұнын оның мақсаты, әдісі-тәсілдері құралдары, жолдары
және уақиғаның барысы мен нәти-жесі айқындайды. Оның өзгешелегі жүзеге
асыру әдістері мен құралдары белгілі бір моральдық және этикалық нор-
маларға байланысты. Бүлдірушілік, экстремистік, ланкестік, қиратушылық
әрекеттер саясатта, экономикада, мәдениет-те де зиянды, үлтаралық
қатынастарда халықтарды бір бірі-не қарсы қою, саяси бүлік, қорқыту,
сатқындық, түрақсыз-дық саяси мақсаттың құнын кетіреді, саяси қызметтің
мәнін өзгертіп, нәтижесін жоққа шығарады. Саяси қызметтің мақсаты-саяси
билік үшін күрес. Саяси билікті жеңіп алу немесе оны сақтап қалу үшін күрес
партиялардың, оған қатысушылардың мақсаты болып табылады. Осы мақсатта
күрестің әртүрлі жолдары мен әдістері қолданылды. Олар өзінің жүргізілу
және жүзеге асу ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.