Саясаттану ғылым ретінде
Саясаттану сөзі ("политология") гректін, «политика" және
"логос" деген сөздерінен шыққан, саясат туралы ғылым деген
мағынаны білдіреді.
Басқа қоғамдық ғылымдардың ішінде саясаттанудың орны ерекше. Себебі, адамзат тарихында саясат негізгі рөл аткарды. Оның дұрыс-бұрыстығы, сайып келгенде, адамдардын, халықтардың тағдырымен тығыз байланысты. Мысалы, мемлекет агрессиялық, яғни басқыншылық соғыс саясатын жүргізсе, оның салдары бірнеше жылдарға созылатын қайғы-қасіретке соқтыратыны даусыз. Керісінше, мемлекет ғылыми дәлелденген тиімді бейбіт саясат жүргізсе, еліне қолайлы, халқына жайлы болары да белгілі.
Адамзат саясаттың сиқырлы сырын, құбылмалы кұбылысын өте ерте заманнан түсініп-білгісі келді. Ежелгі Шығыс, антикалық дәуірдін ойшылдары мемлекеттің, саяси биліктің мән-мағынасы неде және кімге қызмет етеді, қоғамдық құрылыстық қандай түрлері бар және олардың ең жақсысы, халыққа ең қолайлысы қайсысы деген сияқты сауалдарға жауап іздеген. Бірақ ол кездегі пайымдаулар негізінен діни-мифологиялық сарында болатын. Себебі, ертедегі адамдар жер бетіндегі өмірге құдайдың құдіретінен туған жалпы әлемдік космостық тәртіптің ажырамас бөлігі ретінде қарадық. Мысалы, Мысырда (Египетте), Вавилонда (қазіргі Ирак), Үндістанда, сол кездегі мифтарға сүйенсек, басқарушының билік көзі құдайда және ол жер бетіндегі істерді реттеп, тындырып отырады. Көне Кытай мифы бойынша билік құдайдың құдіретімен жүргізіледі де, ал іске асырушы онымем байланысты император болып есептелген. Ежелгі гректерде ен алғашқы билікті жүргізуші құдайлардың өздері болыпты-мыс.
Кейінірек адамзаттың іс-тәжірибесінің, ақыл-ойының, мәдениетінің дамуына байланысты саясаттың ұғымдары, түсініктері, тұжырымдамалары пайда бола бастады. Қоғамдық - әлеуметтік және саяси құрылымы мен қатынастарының одан әрі күрделіленуі, материалдық өндірістің, халық
"логос" деген сөздерінен шыққан, саясат туралы ғылым деген
мағынаны білдіреді.
Басқа қоғамдық ғылымдардың ішінде саясаттанудың орны ерекше. Себебі, адамзат тарихында саясат негізгі рөл аткарды. Оның дұрыс-бұрыстығы, сайып келгенде, адамдардын, халықтардың тағдырымен тығыз байланысты. Мысалы, мемлекет агрессиялық, яғни басқыншылық соғыс саясатын жүргізсе, оның салдары бірнеше жылдарға созылатын қайғы-қасіретке соқтыратыны даусыз. Керісінше, мемлекет ғылыми дәлелденген тиімді бейбіт саясат жүргізсе, еліне қолайлы, халқына жайлы болары да белгілі.
Адамзат саясаттың сиқырлы сырын, құбылмалы кұбылысын өте ерте заманнан түсініп-білгісі келді. Ежелгі Шығыс, антикалық дәуірдін ойшылдары мемлекеттің, саяси биліктің мән-мағынасы неде және кімге қызмет етеді, қоғамдық құрылыстық қандай түрлері бар және олардың ең жақсысы, халыққа ең қолайлысы қайсысы деген сияқты сауалдарға жауап іздеген. Бірақ ол кездегі пайымдаулар негізінен діни-мифологиялық сарында болатын. Себебі, ертедегі адамдар жер бетіндегі өмірге құдайдың құдіретінен туған жалпы әлемдік космостық тәртіптің ажырамас бөлігі ретінде қарадық. Мысалы, Мысырда (Египетте), Вавилонда (қазіргі Ирак), Үндістанда, сол кездегі мифтарға сүйенсек, басқарушының билік көзі құдайда және ол жер бетіндегі істерді реттеп, тындырып отырады. Көне Кытай мифы бойынша билік құдайдың құдіретімен жүргізіледі де, ал іске асырушы онымем байланысты император болып есептелген. Ежелгі гректерде ен алғашқы билікті жүргізуші құдайлардың өздері болыпты-мыс.
Кейінірек адамзаттың іс-тәжірибесінің, ақыл-ойының, мәдениетінің дамуына байланысты саясаттың ұғымдары, түсініктері, тұжырымдамалары пайда бола бастады. Қоғамдық - әлеуметтік және саяси құрылымы мен қатынастарының одан әрі күрделіленуі, материалдық өндірістің, халық
САЯСАТТАНУ ҒЫЛЫМ РЕТІНДЕ
Саясаттану сөзі ("политология") гректін, политика" және
"логос" деген сөздерінен шыққан, саясат туралы ғылым деген
мағынаны білдіреді.
Басқа қоғамдық ғылымдардың ішінде саясаттанудың орны ерекше. Себебі,
адамзат тарихында саясат негізгі рөл аткарды. Оның дұрыс-бұрыстығы, сайып
келгенде, адамдардын, халықтардың тағдырымен тығыз байланысты. Мысалы,
мемлекет агрессиялық, яғни басқыншылық соғыс саясатын жүргізсе, оның
салдары бірнеше жылдарға созылатын қайғы-қасіретке соқтыратыны даусыз.
Керісінше, мемлекет ғылыми дәлелденген тиімді бейбіт саясат жүргізсе, еліне
қолайлы, халқына жайлы болары да белгілі.
Адамзат саясаттың сиқырлы сырын, құбылмалы кұбылысын өте ерте заманнан
түсініп-білгісі келді. Ежелгі Шығыс, антикалық дәуірдін ойшылдары
мемлекеттің, саяси биліктің мән-мағынасы неде және кімге қызмет етеді,
қоғамдық құрылыстық қандай түрлері бар және олардың ең жақсысы, халыққа ең
қолайлысы қайсысы деген сияқты сауалдарға жауап іздеген. Бірақ ол кездегі
пайымдаулар негізінен діни-мифологиялық сарында болатын. Себебі, ертедегі
адамдар жер бетіндегі өмірге құдайдың құдіретінен туған жалпы әлемдік
космостық тәртіптің ажырамас бөлігі ретінде қарадық. Мысалы, Мысырда
(Египетте), Вавилонда (қазіргі Ирак), Үндістанда, сол кездегі мифтарға
сүйенсек, басқарушының билік көзі құдайда және ол жер бетіндегі істерді
реттеп, тындырып отырады. Көне Кытай мифы бойынша билік құдайдың
құдіретімен жүргізіледі де, ал іске асырушы онымем байланысты император
болып есептелген. Ежелгі гректерде ен алғашқы билікті жүргізуші құдайлардың
өздері болыпты-мыс.
Кейінірек адамзаттың іс-тәжірибесінің, ақыл-ойының, мәдениетінің
дамуына байланысты саясаттың ұғымдары, түсініктері, тұжырымдамалары пайда
бола бастады. Қоғамдық - әлеуметтік және саяси құрылымы мен қатынастарының
одан әрі күрделіленуі, материалдық өндірістің, халық санының өсуі оның
өміріне мемлекеттің тікелей араласуына әкеліп соқтырды. Мұндай жағдайда ұлы
ойшылдар саясатты ғылыми тұрғыдан түрініп, оны орынды пайдаланудың,
мемлекетті тиімді басқарудың жолдарын іздестіре бастады. Бұдан келіп саяси
теориялар туды.
Біздің з.б. бірінші мыңжылдықтың ортасында саясаты діни-мифологиялық
танудың орнына философиялық-этикалық түсіну түрі келеді. Мұнда аса зор
еңбек еткендер — Конфуций, Платон, Аристотель сияқты ғұлама ғалымдар. Бұл
ойшылдар саясатты теориялық тұрғыдан зерттеп, оны этикамен тығыз байланыста
қарады. Олар саясатты адамдардың мақсат-мүддесіне сай келуге,
адамгершілікке негізделуге тиіс деп ұқты.
Әдетте, саясаттанудың негізін қалаушы деп данышпан ғалым Аристотельді
атайды. Өйткені ол өз заманында лицей ашып, сонда саяси ғылымды жеке пән
ретінде оқытып, өзі жүргізді. Саясат деген еңбек жазып, онда ежелгі грек
мемлекеттерінің (онда әрбір қала мемлекет болып есептелетін) саяси жүйесін
зерттеді. Дегенмен, ұлы ғалым саясаттанудың пәнін қазіргі біздің -
түсінігіміздей басын ашып бере алмады. Ол саясаттың негізі адамның өзімшіл,
хайуандық табиғатында жатыр деп ұқты. Жеке адам көзсіз құмарлыққа берілгіш
келеді. Сондықтан оның соқыр сезімін тежеп, жалпыға ортақ игілікке,
әділеттілікке жетуді жеңілдету, адамның адамгершілік қасиетін арттыру үшін
саясат жүргізу керек деп түсінді. Сонымең қатар ол саясаттану мәселелерін,
фәлсафа (философия) мәселелерімен бірге қарады.
Орта ғасырда саясаттың діни-этикалық түрі қалыптасады. Оның негізін
салушы Фома Аквинский саяси билікті құдай орнатады, бірақ мемлекет
басшылары кұдайдың калауына қарсы шықса, халықтың оларды құлатуына болады
деген байлам айтты.
Саясатты қазіргідей түсінуге мол үлес қосқан Италияның XVI ғасырда өмір
сүрген ойшылы Никколо Макиавелли болды. Ол саясатты теологиялық
(құдайшылдық) түсіндіруден саяси ойды қоғамдағы табиғи өмірден туған
мәселелерді шешуге бейімдеді. Саяси зерттеулердің өзегі етіп мемлекеттік
билікті қойды және оны қалай қолға түйрудің, пайдаланудың неше түрлі әдіс-
тәсілдерін керсетті. Соның арқасында саясаттануды біздің казіргідей
түсінуімізге жол ашылды.
Феодализмнің ыдырап, капиталистік қатынастардың қалыптасу қоғамды
демократияландырып, жалпыға бірдей сайлау құқығын кіргізуге; көпшілік саяси
партиялар мен қазыналардың кеңінен қанат жаюына, акпарат кұралдарының
өрістеуіне, ауқымы кеңейді, саясаттың қызметтері мен міндеттері күрделігіне
түсті. Сондықтан саяси құбылыстар мен процестерді арнайы зерттеуге,
саясаттану теорияларын жасауға тура келді. Бұл ретте Дж. Локк,
Ш.Л.Монтескье, Ж.Ж. Руссо, Т. Джефферсон, Т. Пейн, И. Кант, Гегель сынды
көрнекті ғалымдар көп еңбек сіңірді.
Саясаттану XIX ғасырдың екінші жартысында өз алдына жеке пән ретінде
калыптасты,.Оған бұл кезде бихевиористік, тәжірибелік (эмпирикалық)
әдістердің кеңінен пайдаланыла бастауы зор ықпалын тигізді 1857 жылы АҚШ-
тың Колумбия колледжінде (кейін Колумбия университетіне айналды) профессор
Фрэнсис Либер "Тарих және саяси ғылым" деген кафедра ашты. Соның негізінде
онда 1880 жылы саяси ғылымның жоғары мектебі құрылды. АҚШ-тағы сияқты 1872
жылыФранцияда мемлекеттік аппаратқа арнайы қызметкерлер дайындайтын саяси
ғылымдар мектебі жұмыс істей бастады. 1889 жылы Американың Саяси және
әлеуметтік ғылымдар академиясы, 1903 жылы Америкалық саяси ғылымдар
ассоциациясы құрылды.
XX ғасырдың басында саясаттану бөлек академиялық пән ретінде толық
бөлініп шықты. Бұл ғылымның халықаралық мәртебе алып, толыққанды
қалыптасуына ЮНЕСКО-ның басшылығымен 1949 жылы құрылған саяси ғылымдардың
халықаралық ассоциациясы зор рөл атқарды. Ол саяси зерттеудің белсенділігін
арттыру жолында казір де жемісті еңбек етуде.
Бүгінгі таңда АҚШ-тың, Шығыс елдерінің барлық жоғары оқу орындарында
саясаттану жеке пән ретінде барлық факультеттерде міндетті түрде оқытылады,
әлемнін ең ірі университеттері оған мамандар дайындайды. Мысалы, АҚШ-та
саясаттанудың мамандандырылған 26 саласы бойынша білім береді. Шетелдерде,
әсіресе, бұл ғылымның қолданбалы түрі кең өріс алған. Оны бітірген маман
саясатшылар маңызды саяси шешімдердің жобаларын сараптауға, партиялар
немесе басқа бірлестіктердің сайлау алдындағы бағдарламаларын талдауға,
үкіметтік дағдарыстар мен халықаралық қатынастардағы шиеленіс жағдайларының
себебін ашуға кеңінен пайдаланады.
Бұрынғы Кеңес елінде бұл ғылымды партияға, халыққа қарсы, буржуазиялық
ғылым деп айдар тағып, оқытлаған болатын. Себебі, Кеңес өкіметі, шын
мәнінде, саяси сауалы адамдарды даярлауға мүдделі болмады. Ондай жағдайда
тоталитарлық жүйе 70 жылдаи артық дәуренін құра алмаған да болар еді.
Бірақ бұдан ол кезде саяси ғылымға еш көңіл бөлінбеген екен деген ой
тумауға тиіс. Саясат мәселелері қаралып, зерттеліп жатты. Алайда, олар
ғылыми коммунизм, тарихи материализм, Коммунистік партия тарихы сияқты
коммунистік идеологияға негізделген пәндердін шеңберінен шықпайтын және ең
алдымен қандай әлеуметтік-саяси процестер социализм мен коммунизмі әкелуі
мүмкін, соның жолдарын іздейтін.
Саясаттануға деген көзқарас 80 жылдардын екінші жартысында бұрынғы
Кеңес Одағындағы түбегейлі реформаларға
қоғамнын демократиялануына, тоталитарлық жүйенің күйреуі
не байланысты өзгерді. 1989 жылдан Жоғары Аттестациялау
Комиссиясында саясаттанудан эксперттік кеңес жұмыс істей
бастады. 1990 жылы КСРО-ның ғылым және техника бойынша
мемлекеттік комитеті "Саяси ғылымдар" деген атпен саяси
ғылым қызметкерлерінің тізімін ресми түрде бекітті. 1989-І990
оқу жылдарында Балтық бойы елдеріңде, 1990 жылдан бастап
ТМД-ның басқа елдерінде саясаттану оқытыла бастады. Қазір
Қазақстанның барлық жоғары оқу орындарында дерлік бұл ғылым жеке пән
ретінде өтілуде. Әл-Фараби атындағы Қазақ Мемлекеттік Ұлттық университеті
және Абай атындағы Алматы Мемлекеттік педагогикалық университетт бұл салада
арнаулы мамандар даярлайды.
Саясаттану пәні, ұғымдары,әдіс-тәсілдері мен қызметтері.
Саясаттанудың пәні жөнінде алыс, жақын шетелдік болсын, біздің елдін
ғалымдарының арасында болсын бірыңғай, жалпы жұрт танып, мойындаған
анықтама, тоқтам жоқ. Оның аукымы мен мазмұны, қарастыратын мәселелер
шеңбері, жеке ғылыми пән ретінде ерекшелендіретін белгісі, өлшемі не болуы
кере деген сауалдар төңірегінде бірталай көзқарастар бар. Кейбір ғалымдар
оған қоғамда билікті жүргізетін немесе оған әсер ететін мемлекет, партиялар
және басқа саяси институттар туралы ғылым ретінде қарайдық. Әлбетте,
саясаттанудың бұл мәселелер мен айналысатынында дау жоқ. Дегенмен, оның
өрісін тек солармен шектеуге әсте болмайды, Себебі, ол солармен қатар
жалпы, саяси теориялар мен нақтылы саяси іс-әрекеттерді, саяси процестер
мен жүйелерді, халықаралық қатынастарды да зерттейді, еларалық
салыстырмалар да жүргізеді. Сондықтан мұнда көзқарас саясаттануға тар
мағынасында қараған болып шығады.
Ғалымдардың екінші тобы саясаттануды ғылымға қатаң негізделген, әсіресе
тәжірибелік (эмпирикалық) әдіс-тәсілге сүйенеген, нәтижесін тексеріп білуге
болатын ілім ретінде түсінеді. Оны жақтаушыларды. бихевиористер дейді (олар
туралы кейінірек сөз балады). Олар бұл ғылымды математика, кибернетика және
т.с.с нақтылы ғылымдарға теңиді.
Бұл бағытты жақтаушылар, түптеп келгенде, саясаттануды теориялық және
практикалық жаққа бөліп, екіншісін басшылықка алып отыр. Бұлай білімнің екі
түрін бір-біріне қарсы қоюшылықпен келісуге болмайды. Себебі, теория мен
практиканы бөліп, карау адамзат тарихында талай рет тығырыққа тірелткен.
Әрине, аталған тәсіл сайлаудын. дауыс беру нәтижесін, оған жұмсалған
қаражатты, қай партияның жақтаушылары көп не аз болғанын және т.с.с. сан
жағынан нақтылы есептеп шығуға мүмкіндік береді. Бірақ, "еркіндік",
"теңдік", "әділеттік", "егемендік", "демократия" және т. б. сияқты маңызды
категорияларды сандық мөлшерде есептеп шығаруға келмейді.
Саясаттануды зерттейтін ғалымдардың көпшілігі (үшінші топ) бұл ғылымды
саясат туралы жалпы, оның барлық көріністерін қамтып, тәртіпке келтіретін,
жинақтап біріктіретін ғылым деп санайды. Бұл пікірді Біріккен Үлттар
Ұйымының Білім беру, ғылым және мәдениет мәселелері жөніндегі ұйымы
(ЮНЕСКО) басшылығымен 1948 жылы Парижде өткен саясаттанушылардың
Халықаралық коллоквиумы да мақұлдады. Оған қатынасқан дүние жүзінің белгілі
ғалымдары саясаттану пәні мына бөлімдерден тұрғанын жөн деп тапты: І) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Саясаттану сөзі ("политология") гректін, политика" және
"логос" деген сөздерінен шыққан, саясат туралы ғылым деген
мағынаны білдіреді.
Басқа қоғамдық ғылымдардың ішінде саясаттанудың орны ерекше. Себебі,
адамзат тарихында саясат негізгі рөл аткарды. Оның дұрыс-бұрыстығы, сайып
келгенде, адамдардын, халықтардың тағдырымен тығыз байланысты. Мысалы,
мемлекет агрессиялық, яғни басқыншылық соғыс саясатын жүргізсе, оның
салдары бірнеше жылдарға созылатын қайғы-қасіретке соқтыратыны даусыз.
Керісінше, мемлекет ғылыми дәлелденген тиімді бейбіт саясат жүргізсе, еліне
қолайлы, халқына жайлы болары да белгілі.
Адамзат саясаттың сиқырлы сырын, құбылмалы кұбылысын өте ерте заманнан
түсініп-білгісі келді. Ежелгі Шығыс, антикалық дәуірдін ойшылдары
мемлекеттің, саяси биліктің мән-мағынасы неде және кімге қызмет етеді,
қоғамдық құрылыстық қандай түрлері бар және олардың ең жақсысы, халыққа ең
қолайлысы қайсысы деген сияқты сауалдарға жауап іздеген. Бірақ ол кездегі
пайымдаулар негізінен діни-мифологиялық сарында болатын. Себебі, ертедегі
адамдар жер бетіндегі өмірге құдайдың құдіретінен туған жалпы әлемдік
космостық тәртіптің ажырамас бөлігі ретінде қарадық. Мысалы, Мысырда
(Египетте), Вавилонда (қазіргі Ирак), Үндістанда, сол кездегі мифтарға
сүйенсек, басқарушының билік көзі құдайда және ол жер бетіндегі істерді
реттеп, тындырып отырады. Көне Кытай мифы бойынша билік құдайдың
құдіретімен жүргізіледі де, ал іске асырушы онымем байланысты император
болып есептелген. Ежелгі гректерде ен алғашқы билікті жүргізуші құдайлардың
өздері болыпты-мыс.
Кейінірек адамзаттың іс-тәжірибесінің, ақыл-ойының, мәдениетінің
дамуына байланысты саясаттың ұғымдары, түсініктері, тұжырымдамалары пайда
бола бастады. Қоғамдық - әлеуметтік және саяси құрылымы мен қатынастарының
одан әрі күрделіленуі, материалдық өндірістің, халық санының өсуі оның
өміріне мемлекеттің тікелей араласуына әкеліп соқтырды. Мұндай жағдайда ұлы
ойшылдар саясатты ғылыми тұрғыдан түрініп, оны орынды пайдаланудың,
мемлекетті тиімді басқарудың жолдарын іздестіре бастады. Бұдан келіп саяси
теориялар туды.
Біздің з.б. бірінші мыңжылдықтың ортасында саясаты діни-мифологиялық
танудың орнына философиялық-этикалық түсіну түрі келеді. Мұнда аса зор
еңбек еткендер — Конфуций, Платон, Аристотель сияқты ғұлама ғалымдар. Бұл
ойшылдар саясатты теориялық тұрғыдан зерттеп, оны этикамен тығыз байланыста
қарады. Олар саясатты адамдардың мақсат-мүддесіне сай келуге,
адамгершілікке негізделуге тиіс деп ұқты.
Әдетте, саясаттанудың негізін қалаушы деп данышпан ғалым Аристотельді
атайды. Өйткені ол өз заманында лицей ашып, сонда саяси ғылымды жеке пән
ретінде оқытып, өзі жүргізді. Саясат деген еңбек жазып, онда ежелгі грек
мемлекеттерінің (онда әрбір қала мемлекет болып есептелетін) саяси жүйесін
зерттеді. Дегенмен, ұлы ғалым саясаттанудың пәнін қазіргі біздің -
түсінігіміздей басын ашып бере алмады. Ол саясаттың негізі адамның өзімшіл,
хайуандық табиғатында жатыр деп ұқты. Жеке адам көзсіз құмарлыққа берілгіш
келеді. Сондықтан оның соқыр сезімін тежеп, жалпыға ортақ игілікке,
әділеттілікке жетуді жеңілдету, адамның адамгершілік қасиетін арттыру үшін
саясат жүргізу керек деп түсінді. Сонымең қатар ол саясаттану мәселелерін,
фәлсафа (философия) мәселелерімен бірге қарады.
Орта ғасырда саясаттың діни-этикалық түрі қалыптасады. Оның негізін
салушы Фома Аквинский саяси билікті құдай орнатады, бірақ мемлекет
басшылары кұдайдың калауына қарсы шықса, халықтың оларды құлатуына болады
деген байлам айтты.
Саясатты қазіргідей түсінуге мол үлес қосқан Италияның XVI ғасырда өмір
сүрген ойшылы Никколо Макиавелли болды. Ол саясатты теологиялық
(құдайшылдық) түсіндіруден саяси ойды қоғамдағы табиғи өмірден туған
мәселелерді шешуге бейімдеді. Саяси зерттеулердің өзегі етіп мемлекеттік
билікті қойды және оны қалай қолға түйрудің, пайдаланудың неше түрлі әдіс-
тәсілдерін керсетті. Соның арқасында саясаттануды біздің казіргідей
түсінуімізге жол ашылды.
Феодализмнің ыдырап, капиталистік қатынастардың қалыптасу қоғамды
демократияландырып, жалпыға бірдей сайлау құқығын кіргізуге; көпшілік саяси
партиялар мен қазыналардың кеңінен қанат жаюына, акпарат кұралдарының
өрістеуіне, ауқымы кеңейді, саясаттың қызметтері мен міндеттері күрделігіне
түсті. Сондықтан саяси құбылыстар мен процестерді арнайы зерттеуге,
саясаттану теорияларын жасауға тура келді. Бұл ретте Дж. Локк,
Ш.Л.Монтескье, Ж.Ж. Руссо, Т. Джефферсон, Т. Пейн, И. Кант, Гегель сынды
көрнекті ғалымдар көп еңбек сіңірді.
Саясаттану XIX ғасырдың екінші жартысында өз алдына жеке пән ретінде
калыптасты,.Оған бұл кезде бихевиористік, тәжірибелік (эмпирикалық)
әдістердің кеңінен пайдаланыла бастауы зор ықпалын тигізді 1857 жылы АҚШ-
тың Колумбия колледжінде (кейін Колумбия университетіне айналды) профессор
Фрэнсис Либер "Тарих және саяси ғылым" деген кафедра ашты. Соның негізінде
онда 1880 жылы саяси ғылымның жоғары мектебі құрылды. АҚШ-тағы сияқты 1872
жылыФранцияда мемлекеттік аппаратқа арнайы қызметкерлер дайындайтын саяси
ғылымдар мектебі жұмыс істей бастады. 1889 жылы Американың Саяси және
әлеуметтік ғылымдар академиясы, 1903 жылы Америкалық саяси ғылымдар
ассоциациясы құрылды.
XX ғасырдың басында саясаттану бөлек академиялық пән ретінде толық
бөлініп шықты. Бұл ғылымның халықаралық мәртебе алып, толыққанды
қалыптасуына ЮНЕСКО-ның басшылығымен 1949 жылы құрылған саяси ғылымдардың
халықаралық ассоциациясы зор рөл атқарды. Ол саяси зерттеудің белсенділігін
арттыру жолында казір де жемісті еңбек етуде.
Бүгінгі таңда АҚШ-тың, Шығыс елдерінің барлық жоғары оқу орындарында
саясаттану жеке пән ретінде барлық факультеттерде міндетті түрде оқытылады,
әлемнін ең ірі университеттері оған мамандар дайындайды. Мысалы, АҚШ-та
саясаттанудың мамандандырылған 26 саласы бойынша білім береді. Шетелдерде,
әсіресе, бұл ғылымның қолданбалы түрі кең өріс алған. Оны бітірген маман
саясатшылар маңызды саяси шешімдердің жобаларын сараптауға, партиялар
немесе басқа бірлестіктердің сайлау алдындағы бағдарламаларын талдауға,
үкіметтік дағдарыстар мен халықаралық қатынастардағы шиеленіс жағдайларының
себебін ашуға кеңінен пайдаланады.
Бұрынғы Кеңес елінде бұл ғылымды партияға, халыққа қарсы, буржуазиялық
ғылым деп айдар тағып, оқытлаған болатын. Себебі, Кеңес өкіметі, шын
мәнінде, саяси сауалы адамдарды даярлауға мүдделі болмады. Ондай жағдайда
тоталитарлық жүйе 70 жылдаи артық дәуренін құра алмаған да болар еді.
Бірақ бұдан ол кезде саяси ғылымға еш көңіл бөлінбеген екен деген ой
тумауға тиіс. Саясат мәселелері қаралып, зерттеліп жатты. Алайда, олар
ғылыми коммунизм, тарихи материализм, Коммунистік партия тарихы сияқты
коммунистік идеологияға негізделген пәндердін шеңберінен шықпайтын және ең
алдымен қандай әлеуметтік-саяси процестер социализм мен коммунизмі әкелуі
мүмкін, соның жолдарын іздейтін.
Саясаттануға деген көзқарас 80 жылдардын екінші жартысында бұрынғы
Кеңес Одағындағы түбегейлі реформаларға
қоғамнын демократиялануына, тоталитарлық жүйенің күйреуі
не байланысты өзгерді. 1989 жылдан Жоғары Аттестациялау
Комиссиясында саясаттанудан эксперттік кеңес жұмыс істей
бастады. 1990 жылы КСРО-ның ғылым және техника бойынша
мемлекеттік комитеті "Саяси ғылымдар" деген атпен саяси
ғылым қызметкерлерінің тізімін ресми түрде бекітті. 1989-І990
оқу жылдарында Балтық бойы елдеріңде, 1990 жылдан бастап
ТМД-ның басқа елдерінде саясаттану оқытыла бастады. Қазір
Қазақстанның барлық жоғары оқу орындарында дерлік бұл ғылым жеке пән
ретінде өтілуде. Әл-Фараби атындағы Қазақ Мемлекеттік Ұлттық университеті
және Абай атындағы Алматы Мемлекеттік педагогикалық университетт бұл салада
арнаулы мамандар даярлайды.
Саясаттану пәні, ұғымдары,әдіс-тәсілдері мен қызметтері.
Саясаттанудың пәні жөнінде алыс, жақын шетелдік болсын, біздің елдін
ғалымдарының арасында болсын бірыңғай, жалпы жұрт танып, мойындаған
анықтама, тоқтам жоқ. Оның аукымы мен мазмұны, қарастыратын мәселелер
шеңбері, жеке ғылыми пән ретінде ерекшелендіретін белгісі, өлшемі не болуы
кере деген сауалдар төңірегінде бірталай көзқарастар бар. Кейбір ғалымдар
оған қоғамда билікті жүргізетін немесе оған әсер ететін мемлекет, партиялар
және басқа саяси институттар туралы ғылым ретінде қарайдық. Әлбетте,
саясаттанудың бұл мәселелер мен айналысатынында дау жоқ. Дегенмен, оның
өрісін тек солармен шектеуге әсте болмайды, Себебі, ол солармен қатар
жалпы, саяси теориялар мен нақтылы саяси іс-әрекеттерді, саяси процестер
мен жүйелерді, халықаралық қатынастарды да зерттейді, еларалық
салыстырмалар да жүргізеді. Сондықтан мұнда көзқарас саясаттануға тар
мағынасында қараған болып шығады.
Ғалымдардың екінші тобы саясаттануды ғылымға қатаң негізделген, әсіресе
тәжірибелік (эмпирикалық) әдіс-тәсілге сүйенеген, нәтижесін тексеріп білуге
болатын ілім ретінде түсінеді. Оны жақтаушыларды. бихевиористер дейді (олар
туралы кейінірек сөз балады). Олар бұл ғылымды математика, кибернетика және
т.с.с нақтылы ғылымдарға теңиді.
Бұл бағытты жақтаушылар, түптеп келгенде, саясаттануды теориялық және
практикалық жаққа бөліп, екіншісін басшылықка алып отыр. Бұлай білімнің екі
түрін бір-біріне қарсы қоюшылықпен келісуге болмайды. Себебі, теория мен
практиканы бөліп, карау адамзат тарихында талай рет тығырыққа тірелткен.
Әрине, аталған тәсіл сайлаудын. дауыс беру нәтижесін, оған жұмсалған
қаражатты, қай партияның жақтаушылары көп не аз болғанын және т.с.с. сан
жағынан нақтылы есептеп шығуға мүмкіндік береді. Бірақ, "еркіндік",
"теңдік", "әділеттік", "егемендік", "демократия" және т. б. сияқты маңызды
категорияларды сандық мөлшерде есептеп шығаруға келмейді.
Саясаттануды зерттейтін ғалымдардың көпшілігі (үшінші топ) бұл ғылымды
саясат туралы жалпы, оның барлық көріністерін қамтып, тәртіпке келтіретін,
жинақтап біріктіретін ғылым деп санайды. Бұл пікірді Біріккен Үлттар
Ұйымының Білім беру, ғылым және мәдениет мәселелері жөніндегі ұйымы
(ЮНЕСКО) басшылығымен 1948 жылы Парижде өткен саясаттанушылардың
Халықаралық коллоквиумы да мақұлдады. Оған қатынасқан дүние жүзінің белгілі
ғалымдары саясаттану пәні мына бөлімдерден тұрғанын жөн деп тапты: І) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz