Шығыс философиясы тарихындағы сенімнің орын алуы және еркін ойлау мәселесі жайлы

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе

Шығыс философиясы тарихындағы сенімнің орын алуы және еркін ойлау
мәселесі

1. Ой еркіндігі мен сенім ұғымдарының философиялық түсініктері
2. Ежелгі шығыс философиясындағы алғашқы сенімнің қалыптасуы және оның
ерекшеліктері
3. Ислам әлеміндегі сенімнің таралуы

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе
Шығысқа тән рухани әлемде негізінде ол адамның жан дүниесін
жетілдіруге бағытталғандықтан, ондағы ондағы ежелден қалыптасқан сенім
мәселесі қазіргі таңда да ең маңызды мәселелердің бірі. Өйткені батысқа
қарағанда, шығыс философиясында сенім мен еркін ойлау жүйесі ерекше
сипатқа ие. Бірақ, шығыс философиясы оқшауланған дербес қызметке
айналмағандықтан олардың таза философиядағы тағдырына шолу жасау қиын. Ол
әлі зерттеуді қажет ететін мәселе екендігі белгілі.
Сенім білімге негізделмесе де белгілі бір құбылыстың ақиқаттығына
илану. Табиғаттан тыс күштерге көзсіз сену кез-келген діннің құрамдас
бөлігі болып табылады. Соған қарамастан қазіргі кезде көптеген философ
идеалистер сенімді ғылыммен қауыштыруға немесе сенімді ғылыммен
алмастыруға талпынады. Кәдімгі сөз қолданысындағы сенім - әлі де
теориялық жағынан да, тәжірибе жүзінде де дәлелденбеген болжамдарға
сенімділік.
Ал, еркін ойлау мәселесіне келсек, қазіргі кездегі жеке тұлғаның
өзінше ойлап, өз жан жүйесіне жақын көзқарастарды ұстануға ерікті
екендігі, тіпті ол әркімнің дербес субьект екендігінен туындайтынын
мойындауға енді ғана үйреніп келеміз. Елімізге реформаларды іске асыру
кезеңінде, тіпті жалпы дербес мемлекет ретінде тұтас бір идеология керек
дегенді көп кісілер осы тоталитаристік мағынада түсініп жүр. Ұлттық идея
да, дін де тағы басқа көзқарас өзгенің бәрін тұншықтыратын күшке айналуға
тиіс емес. Ойлауға шын мағынасында еркіндік жағдайында ғана үйренуге
болады, яғни ойды тұсайтын сыртқы құрсаулар болмау керек. Бірақ бұл
еркіндіктің бір жағы. Екінші және ең шешуші жағы: әркім тек өзі ғана
еркіндікке жете алады. Сыртқы құрсаулар жоғалған күнде де өз ойлауында
қалыптасып қалған құрсаулардан адамдар тез арада арыла алмай жүреді. Оған
тек өз күшімен, өз ынтасымен, өз батылдығымен және өз дамуымен жетеді.
Еркін ой тек ақиқатқа жүгінері сөзсіз,
ал ол ешбір сыртқы тиымға, қойылған шектерге жалтақтықпен сыйыса алмайды.
Өзінің бастауын Ежелгі Қытай мен Үндістаннан алатын сенім мен еркін
ойлау мәселесі бүгінгі күнге дейін философияның негізгі мәселелері болып
табылады. Өйткені, адамзаттың сенімі бір жерде тоқтап қалмақ емес, ол
жалғаса береді. Ал, оның кері әсері болып табылатын ой еркіндігі бүгінгі
таңда біздің демократиялық қоғамымыздың арқауы болып табылады. Бірақ,
президентіміз Н.Ә.Назарбаев өзінің жолдауында: Бізде демократиялық
мәдениеттің терең дәстүрлерінің жоқтығы, еркіндікті ойыңа келгенді істеуге
болады деп түйсіну елді тұрақсыздыққа ұрындыруы, біздің болашаққа
арналған барлық жоспарларымызды белінен басып, өзімізді алысқа кері
серпіп тастауы әбден мүмкін екенін мойындауымыз керек - деген.
Сонымен қатар Қазақстандағы сенім мәселесінде: Біз барлық діндердің
тең құқылығына кепілдік береміз және Қазақстан конфессияаралық келісімді
қамтамасыз етеміз. Біз Исламның, басқа да әлемдік және дәстүрлі діндердің
озық үрдістерін құрметтеп әрі дамыта отырып, осы заманғы зайырлы
мемлекетті орнатамыз- деп, бұл мәселені басты негіз ретінде көрсеткен.

1. Ой еркіндігі мен сенім ұғымдарының философиялық
түсініктері
Философия тарихында сенім мен ой еркіндігі ежелден қалыптасқан
негізгі мәселелердің бірі болып табылады. Ең алдымен сенім түсінігін жан-
жақты талқыласақ оған көптеген анықтама беруге болады, өйткені оның түпкі
мағынасы тереңде жатыр.
Ғ.Есім сенімге былай деп анықтама береді: Сенім өмір тірегі.
Сенімсіз өмір жоқ. Сенім өмір өзегі. Өзекті жан не Жаратушысына, не
Адамға, не өзіне-өзі сенеді. Сенімсіздік адамды қауіпті жағдайға бастамақ,
ол жамандықтың нышаны. Ешнәрсеге сенбейтін жан өзіне-өзі де сенбек емес.
Сенімі жоқ адамның өмірде салмағы және орны жоқ. Ол тамыры тереңге
кетпейтін қаңбақ сияқты, желдетіп жөңки бермек. Сенім тамырын тереңге
салады .
Алайда, біз философияның негізгі мәселесі болып табылатын дүниенің
бастамасы жаратушыға немесе белгілі бір күшке деген сенімнің шығыс
қоғамындағы орнын қарастырамыз. Әрине біз бұл жерде діни сенімге
тоқталатынымыз сөзсіз.
Дін ілімін зерттеуші С.Әмірғазин: Ең бастысы – діни сенімнің
теологияда, философияда және басқа ғылымдар тұрғысынан алғандағы мәнділігі
адам өзі арқылы және өзіндігінде табиғи болмыстан тысқарғы бөтен болмысты
ашуы дейді, сонымен қатар ол сенім іліміне мынадай талдау жасайды:
Біріншіден, сенім ілімі ең алдымен табыну обьектісіне (культке)
қатынасты – табыну обьектісі уақыт келе танымастай өзгеруі мүмкін, бірақ
оған деген сенім сол қалпында қалады. Адам табыну рәсімдерін орындау
мүмкіндігінен айрылуы мүмкін, бірақ сенімге сенуі жалғаса береді. Тіпті,
сенімсіз адамның өзі табынушылық рәсімдеріне толығымен қатыса беруіне
болады. Әр түрлі діннің адамдары бір ғана сенімділік табынушылықты
атқаруы, ал бір діни сенімдегілердің табынушылық рәсімдері бөлшектеніп
кетуі мүмкін.
Сонымен бірге адамның сенімі оның табынушылығын басқалардан жасырын
ұстауын талап етуі мүмкін. Оның үстіне ақырында, сенімдік ілім
табынушылықты мүлдем қажет етпеуі мүмкін.
Екіншіден, сенімдік ілім беделді мәтіннен тәуелсіз болады – қасиетті
мәтіндер көптеген ғасырлар бойы жинақталуы мүмкін және бір ғана діннің
игілігі болмайды. Бірнеше дін бір мәтінді ғана пайдалануы мүмкін. Сонымен
бірге сенім тек қана оқи алатындар мен жаза алатындардың ғана үлесі
емес, жазу-сызу дегеннің не екенін білмейтіндердің арасында да тарайды.
Үшіншіден, сенім ілімі өз ізбасарларының психологиялық
ерекшеліктеріне тәуелсіз дамиды – психологиялық тұрпаттары мүлдем әрқилы
адамдар бір ғана сенімге бас ұрулары мүмкін, бірақ бастан өткерген
толғаныстарына қатысты біртекті адамдар әр түрлі діндерге жатуы мүмкін.
Төртіншіден, сенім ілімі өздерінің ізбасарларының қауымдастығының
тұрпаттарына қатысты – қауымдастар адам танымастай болып өзгеруі мүмкін,
мемлекеттер мен өркениеттер құруы немесе қирап және мүлдем жойылып кетуі,
бірақ сенімнің доктриналары (қағидалары) ауызша немесе жазбаша
дәстүрде сақталып қалады және ізбасарлары мүлдем қалмаған күннің өзінде
де кез-келген мезетте ізбасарлар табуы мүмкін. Тіпті осы сенімдік ілімге
қатыстының барлығы ұмытылып және ешқандай да куәлік қалмаса да бұл сенім
кез-келген сәтте болмыссыздықтан пайда болып жанданып және дами түсуі де
мүмкін. Өйткені, кез-келген сенім өзінде жеке тұрпаттық бір мәнге ие
болады және кейбір жағдайларда адамның қоғамдық өмірінде де, сөйтіп, осы
мән қажеттілігі туған кезеңде адамның алдынан қайта ашылуы заңдылық. Яғни
мән болмаса дін де болмас еді дегеніміз осы.
Бесіншіден, кез-келген табынушылық та мәнге ие болуы керек: егер мән
болмаса табыну да болмақ емес. Мән жайлы түсініктің өзі негізінен рух
туралы түсінік әлі де адамның шешіп болмаған құпиялы аумағы болғандықтан
ол керісінше, санасыздық төңірегінде қалыптасатындығы айғақты құбылыс.
Яғни, мән туралы білмей-ақ, мәндік түсінікпен ғұмыр кешуге болады екен,
басқаша
айтсақ өз сенімінің өзегін білмей-ақ сенімдік өзіндік қалыпты
қалыптастыруға болады. Сөйтіп, діннің абстрактілі идеясы пайда болу үшін
адамның жеке басы бірнеше діни қауымдастықтың құрамында болып, санасымен
өзінше түйсініп, өзінше бас тартуы керек екен.
Ресейдің атақты дін мәселесін зерттеуші ғалымы М.П.Мчедлов Былай деп
жазады: Сенім мен ойлау, дін мен ғылым арақатынасы мәселесінің бірінші
орынға қойылуы, барлық діндердің нақты зерттеу көрсеткіштері бойынша
теологиялық философияның өзгермейтін атрибуты болып табылады. Бірақ діни
сенімді біз барлық қоғам бір мағынада болады деп айта алмаймыз. Өйткені,
әр қоғамның өзіндік сенімі болады.
Көне Израилдің Тауратсыз, Европаның Інжілсіз, Қиыр Шығыс пен
Үнділік өркениетті Ведантасыз, мұсылман әлемін Құрансыз көз алдымызға
елестете аламыз ба? Тарихтан байқағанымыздай, мәдениеттегі тығырықтар мен
төмен құлдырау кезеңдері діни сенім толқыныстарының әлсізденуі кезеңдеріне
сәйкес болады екен. Ал ол өз алдына шығамашылықтың тоқырауы мен өшуіне
әкеп соғатын көрінеді. Яғни, діни сенімнің табиғаты адамның ақыл-ойына,
пайымына, бастан өткерген тәжірибесіне және саналық деңгейінің
дәрежесіне байланысты емес, оның түйсіктік ұмтылысының мәндік бағамы мен
сол мәнді іздестіру жолындағы мазмұны болып табылады. Сенім табиғаты
адамның формальды – қисындық, дәлелдемелік немесе нақтылы шындық
тұрғысындағы негізінен тысқарғы Жоғары болмыстықтың барлығына деген
бұлжымас нанымы. Яки, адамның болмысы қаншалықты формадан жаңаша
формаларға ауыса алғанымен оның мәндік сипаты өзгермек емес. Ол дегеніміз
мәндік сипаттың Жоғары Мәндік Болмысқа тәуелділігі деп ойлаймыз.
Дінге қатысты еркін ойшылдық, қоғамның үстем тап өкілдерінің
әлеуметтік, материалдық және мәдени артықшылықтарын жақтаушы діни
идеологияның шығуымен қатар пайда болды. Еркін ойшылдық терминін алғаш
рет ағылшын философы деист А.Коллинз (XVIII ғ.) діни уағызға және
авторитаризмге, басқа дінді мойындаушылыққа қарсы күресте пайдаланды. Ол
ақыл, еркін ойшылдықты ақиқатқа жетудің ең дұрыс жолы деп тауып, ақыл-
ойдың барлық нәрсе туралы, соның ішінде дін туралы еркін айту құқын
дәлелдеді.
Тарихи дамудың барысында терминнің мазмұны да өзгеріске ұшырап
отырды. Еркін ойшылдық дінді және қоршаған ортаны сын тұрғысынан
қарастыруға ақыл-ойдың құқын мойындаудан шығатын кең рухани ағым.
Діннен ерекшелігі, ол адамдардың шындық дүниенің жақтарына үстемдігін
бейнелейді. Еркін ойшылдықтың деңгейі және көріну түрлері әр түрлі.

2. Ежелгі шығыс философиясындағы алғашқы сенімнің қалыптасуы және
оның ерекшеліктері
Адамзаттың рухани мәдениет тарихында сенім және еркін ойлау
мәселелерінің түптамыры ежелгі Шығыс өркениетінде жатқанын айқындайды.
Ежелгі Үндістан мен Қытайда ой еркіндігінің тууы бір жағынан, астрономия,
космология, математика сияқты дүние туралы ғылымдардың алғашқы қадамына,
ал енді екінші бір жағынан – аңыз әңгімелерге байланысты болды. Аспан
сәулелері тек уақыт санау құралы ретінде емес, сонымен бірге дүниені
жаратушы, әрі оған әсер етуші күш ретінде қарастырылады. Құдайлардың шығуы
туралы аңыз әңгімелер дүниенің пайда болуы туралы сенімге айналды.

Ежелгі Үнді философиясындағы мифологиялық түрде дамыған алғашқы
ойлардың туындауы сенімді қалыптастырды. Сонымен қатар ортодаксалды
ведизм ауқымында ойдың рухани қызметі күмәндану (скепсис) және этикалық
мәселелерді шешу формасында философиялық ой тудыру болды. Бірақ
философиялық ой шын келбетін діни-абстрактілі ой толғау түрінде
философиялық даршандардан тапты. Бұның пайда болуы ежелгі үнділердің
материалдық және рухани мәдениетінің биік деңгейге көтерілуімен тығыз
бірлікте болды.
Даршан қалыптасу жолында қиын процесті бастан кешті. Оның бастау
алып тууы б.д.д. VI ғасырларға, ал гүлденуі б.э. I-III ғасырына сәйкес
келеді. Даршанға негізінен мынандай жүйелер жатады: миманса, веданта,
санхья, ньяя, вайшешика, йога, буддизм, жайнизм және локаята (чарвака).
Ежелгі Үнді жеріндегі философиялық даршандарды ведалық дәстүрге
деген қатынасына қарай, шартты түрде екі топқа бөледі. Веда беделін
мойынсұнатын – ортодоксалды немесе астика тобы деп жоғарыда аталған
даршандардың алдыңғы алтауын жатқызады да, ал екіншісіне Веда беделін
мойындамайтын настика тобын соңғы үшеуін енгізді. Бұл классификацияны
жасауда Үнді зерттеушілерінің (Радхаркришинан, С.Чаттерджи, Датта)
еңбектеріне сүйендік.
Әрбір даршан өзінің сонылығымен, қайталанбастығымен ерекшеленеді.
Десек те олардың бәріне ортақ төмендегідей дүниетанымдық қондырғылар тән:

1. интросубьектілік бағдар;
2. рефлекцияның этикалық бағыттылығы;
3. экологиялық мақсаттылық;
4. индивидтің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.