Сәкен Сейфуллиннің өмірі мен өнерпаздығы

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Сәкен Сейфуллиннің өмірі мен өнерпаздығы

Қазақ совет әдебиетінің негізін салушы, қоғам және мемлекет қайраткері, революционер-ақын Сәкен Сейфуллин 1894 жылы бұрынғы Ақмола уезі Нілді болысының (қазіргі Қарағанды облысы, Жаңарқа ауданында) бірінші ауылында шағын шаруалы семьяда дүниеге келген.

1905 жылы Сәкен Нілдіге келіп, орыс-қазақ мектебінде оқыды. 1909 жылы Ақмоладағы екі кластық приходская школаға түсіп, оны тәмәмдағаннан кейін қалалық училищеде оқуы, қала өмірімен танысуы Сәкенге ірі, өнерлі жерде білім алу қажеттігін аңғартты. Талапкер жас 1913 жылы Омбының оқытушылар семинариясына көп қиындық көріп барып орналасты. Осында ірі қоғам қайраткері Нығмет Нұрмақовпен екі, қазақтың ұлы ақыны Мағжан Жұмабаевпен үш жыл бірге оқыды.

Омбы - Сәкеннің білімін арттырып қана қоймай, оның демократтық көзқарасын қалыптастырған, ақындық талантын ашқан қала. Қазақ жастарының көмегімен 1914 жылы Сәкеннің «Өткен күндер» атты өлеңдер жинағының шығуы, мәдени-ағарту мақсатындағы «Бірлік» қоғамының сол қанатын басқаруы, Омбы жұмыскерлерінің өмірімен танысып, Феоктист Березовский сияқты революционер-жазушымен жақын болуы оның ағартушы-демократтық көзқарасының қалыптасуына жағдай жасаса, 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісі әбден шыңдай түсті.

Омбы полициясының қара тізіміне 1914 жылдан бастап іліккен Сәкен өзінің ізін бағып жүрген тыңшыға қарамастан 1916 жылғы санақ алу жұмысына қатысуы, Ақмола түбіндегі ауылда бала оқытуы, февраль төңкерісі кезінде қала пролетариатымен байланыс жасап тұруы, «Жас қазақ» ұйымын ашуы, 1917 жылы - «Тіршілік» газетін шығарып, алашордашыларға қарсы мақалалар жазып, заман жайын түсіндіруі, Октябрь революциясын зор қуанышпен қарсы алып, қалам мен қаруды тең ұстауы, Ақмола совдепінің президиумының мүшесі және халық ағарту комиссары болуы, қаншама жұмыс басты болса да орыс-қазақ мектебінде сабақ беруін тоқтатпауы, революциялық өлең-жырлар жазуы, 1918 жылдың июнінде тұтқынға алынып, атаман Анненковтың азап вагонында ажалмен алысуы, асқақ ерлік көрсетуі, түрмеден қашып шығып, Түркістанға өтуі, қазіргі Тараз қаласында ұлы өзгерістер ісіне белсене қатысуы, Ақмолада Совет өкіметі орнағаннан кейін қайтып барып ірі қоғамдық жұмыскер атқаруы азамат ақынның өнегелі өмірінің айшықты белестері.

Сәкен 1918 жылы март айында ұлы Коммунистік партияның мүшесі болды.

1920 жылы бүкілқазақстандық Құрылтай съезіне арнайы шақырылып, Қазақ АССР Орталық атқару комитетінің мүшелігіне сайланып, Сәкен Оқу комиссарының орынбасарлығына тағайындалды. 1922 жылы Советтердің үшінші съезінде Қазақ республикасының Халық комиссарлар Советінің председателі болып сайланды және «Еңбекші қазақ» газеті мен «Қызыл Қазақстан» журналының редакторы қызметін қоса атқарды. Осы екі міндетті 1925 жылға дейін қоса атқаруында үлкен мән бар. Төрешілдікті көздеген адам газет маңына жоламайды, оның жанып тұрған от екенін, сыр шашып қоятынын біледі. Ал Сәкен болса іс пен сөзді тұтастыру үшін, айтылған мен жазылғанның іске асуы үшін екі негізгі тұтқадан айырылмады.

Халық комиссарлары Кеңесіндегі пәрменді, өмірі бітпейтін жұмыстар бір адамға аздық қылмайтынын Сәкен өте жақсы білді. Ол екі тізгінді қатар ұстап, өзінің шын азамат екенін, оның көздегені өзінің мансабы емес, елдің өркендеуі екенін анық танытты. Елге пайдамды тигізейін деген мақсатпен Сәкен Совнаркомдегі күндіз атқарылған мәнді істерді газетке түнде жазып отырды.

Мемлекет билігі қолына тигенде 1923 жылы 15 ақпанда «Қазақты қазақ дейік, қатені түзетейік», деген ащылығы удай мақала жазды. Оған дейін теңдік беремін деп дуылдатқан 1917 жылдың өзі «Киргиз» деген атаудан бізді құтқармаған еді. Сәкен ашу-ызаға толы осы мақаласын «бүгінге шейін қазақты орыстар киргиз деп келді, орыс патшасының төрелері, жасауылдары қазақты бір түрлі мүгедек, мақау, жануар деп санап, «киргиз» дегенде бір түрлі менмендік қиянатпен, қорлаған мазақпен айтатын . . . Төрелердің қатындары итіне ұрысқанда «ах, ты Палкан, киргиздан да жамансың» дейтін . . . Қазақты қорқытқанда көзін алартып, тісін қайрап: «у, у, у, Киргиз!» деп ызбарланып айтатын» дегендерді бүгін оқудың өзі қиын.

«Басқа жұрттан бұрын өзімізді өзіміз «киргиз» дейміз. Бұл біздің әлсіздігімізді көрсетеді» деп алады да, «Қазақстанның орталық өкіметі «киргиз» дегенді қойып, «қазақ» деген есімді қолдануға жарлық (декрет) шығару керек. «Қазақты қазақ дейік, тарихи қатені түзетейік» деп 1923 жылы ұсыныс жасапты. Қазақ тілінде жазылған ойлар республиканың шовинист басшыларына қалай аударылып жеткізгенін құдай білсін, үкімет бастығының ұсынысына дереу құлақ асқан партия, совет органдары болмай, әйтеуір Орта Азиядағы жер бөлінісінің дүмпуімен 1925 жылдың жазында, V съезде әрең дегенде тарихи «қазақ» деген атымызға ие болдық. Осы мәселені Сәкеннен басқа ешкім көтерген жоқ.

Осы стратегиялық ойдың жалғасын Сәкен Сейфуллин көп тостырған жоқ. Партияның ұлт мәселесін алғаш және соңғы рет арнайы қараған XII съезінің шешіміне арқа сүйей отырып, Сәкен күні бүгінге дейін қиюы табылмай келе жатқан қазақ тілі мәселесін көтерді. 1923 жылы 9 маусымда «Кеңсе істерін қазақ тілінде жүргізу керек» деген атақты мақаласын жариялады. Бұл мәселені көтерерден бұрын Халық комиссарлары Кеңесінде сәуір айының ортасындағы отырыста барлау жасау мақсатымен шетін шығарғанда «Байқасайшы, Сәкен» деп сақтандырғандар да, көзін алартқандар да болған. 25 маусым күні «Кеңселерде істі қазақ тілінде жүргізу керек!» деген екінші мақаласын жариялады. Курс ашу, кадр даярлау, студенттерді пайдалану сияқты нақты істердің көзін көрсетті. 1923 жылдың 22 қарашасында Орталық Атқару Комитетінің дектерін қабылдатты. Кеңселердегі істерді қазақ тілінде жүргізу бүкіл республика көлемінде 1924 жылдың 1 шілдесінен басталатын болды.

Сәкеннің мемлекет қайраткері ретінде бұдан кейін айрықша қайрат-күш жұмсаған саласы - оқу-ағарту майданы. «Қазаққа оқу бұрын бір мәртебе керек болса, енді мың мәртебе керек. Оқусыз қазақтың болашақтағы күні қараң. Енді бір жиырма жылдың ішінде қазақ өнерлі халықтардың қатарына қосылуы керек» деген түбегейлі бағдарламасы бар Сәкен Сейфуллин өзі үкімет басында отырғанда республиканың жартымсыз бөджетінің тең жарымын оқу-ағарту саласына бөліп, өлкелік партия комитетінен ескерту алған кезі де болды. Соған қарамастан, жер-жерлерде мектептер аштырып, совет үкіметіәне көңіл толмай қырын қарап жүрген оқығандарды ағарту майданына тартып, игілікті іске араласқандарды қолдап, демеп, газет-журналдарға жазды. Оқу орындарының жатақханасына барып, асханадағы тағамдарының жұғымдылығына дейін назар аударып, шет елдер мен Мәскеу, Питерге, өнерлі қалаларға топ-тобымен қазақ жастарын оқуға алдырып, ақшалай көмек беріп, «қазақ оқушы жастарының жерлестігі» ұйымдастырған кездесулерге барып, сөз сөйлеп, тарыққандарына қаражат тауып бергені айтып тауыса алмайтын хикая.

1922 жыл - қазақ совет әдебиетінің үлкен олжалы жылы. Жаңадан ғана ұйымдасқан қазақ мемлекет баспасы Сәкеннің 1915 жылдан бері жазып, «Тіршілік», «Ұшқын», «Еңбек туы» «Кедей сөзі», «Еңбекші қазақ» газеттерінде әр кезде жарияланған өлеңдерінен құралған «Асау тұлпар» жинағын 1917 жылы жазылған «Бақыт жолына» мен тұңғыш революциялық драма «Қызыл сұңқарлар» пьесаларын және М. Әуезовтің «Еңлік-Кебегі» мен «Қорғансыздардың күнін» жеке кітап етіп басып шығарды.

1917 - 1925 жылдар арасында Сәкен Сейфуллин Қазақстан көлемінде өткізілген ірі науқандар, мәнді мәжілістермен қатар, бүкілодақтық съездер мен кеңестерге жиі қатынасып отырды. Советтердің сегізінше съезінде жарқын болашақты жақындата түскен. Ұлт республикалары коммунистерінің Моквада өткен кеңестеріне талай рет қатысқан.

1924 жылы ұлы данышпан, езілген еңбекшілердің көсемі В. И. Ленин дүние салғанда Қазақстан делегациясын басқарып, жаназаның басынан аяғына дейін болған.

1925 жылдан кейін Сәкен көбінесе мәдениет майданында қызмет істеді. Қазақстан жазушыларының тұңғыш тврчестволық ұйымы - ҚазАПП-тың жетекшісі болып, совет шындығын жырлаған шығармалар жазуға және байшыл-ұлтшыл жазушылардың тар мақсатты пікірлерін әшкерелеуге советтік жас өнерпаздарды үндеп, өзі өнеге көрсетіп отырды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.