Иммунология және аллергология бойынша дәрістер жинағы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖОҒАРЫ МЕДИЦИНАЛЫҚ ОҚУ МЕКЕМЕСІНДЕГІ ОҚУ -
ӘДІСТЕМЕЛІК СЕКЦИЯСЫ
ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА АКАДЕМИЯСЫ
В. Н. СНОПКОВ
Б. К. Касымбекова
Иммунология және аллергология бойынша дәрістер жинағы
оқу - әдістемелік құралы
ҚАРАҒАНДЫ 2008
УДК [616-092:612.017.1] -07-085:574
ББК
Рецензенттер:
ҚММА оқу - әдістемелік жұмысы жөніндегі проректор,
м.ғ.д., проф. Досмағамбетова Р.С.
ҚММА ДКББ және ҮКБЖФ деканы
м.ғ.д., проф. Оспанова К.Б.
ҚР Денсаулық сақтау министрлігі С.Д. Асфендияров атындағы ҚазҒМУ
ҚР ҰҒА академигі, медицина ғылымының докторы (14.00.36), профессор
Шортанбаев А.А.
В. Н. СНОПКОВ
Б. К. Касымбекова
Иммунология және аллергология бойынша дәрістер жинағы
Оқу - әдістемелік құралы Иммунология және аллергология бойынша дәрістер
жинағы ҚММА-ның иммунология, микробиология, аллергология кафедрасының
меңгерушісі, медицина ғылымының докторы, профессор Снопков В.Н. және
кафедраның ассистенті Б.К. Касымбековамен бірге құрастырылды.
Оқу - әдістемелік құралында иммунитет жүйесі қызметінің қалыпты және
патологиясының сұрақтары, негізгі аурулардың үлгісі, аутоиммунды реакциялар
және аурулар кезіндегі иммундық статустың өзгерістеріндегі диагностикалық
мағынасы, аллергияның диагностикалық критериилері, иммунды жетіспеушілік
күйінің диагностикалық критериилері, сонымен бірге иммунокоррекцияның
бағыттамасы және критериилері қарастырылған. Медициналық жоғары оқу
орындарындағы студенттеріне арналған, жоғары біліктілік тыңдаушылары,
иммунолог – аллерголог дәрігерлеріне арналған.
ҚММА Әдістемелік Кеңесінің мәжілісінде талқыланды және мақұлданды.
№ 8_ Хаттама 11.04.2007.
ҚММА Оқу Кеңесінде басып шығаруға ұсынылды және бекітілді.
№ __10__ Хаттама ____ 2007
Шартты қысқартылған тізімі
АГ – антиген
АТ - антидене
ЕИТ – екіншілік иммундық тапшылық
АИВ – адамның иммундық тапшылық вирусы
ИТЖ – иммундық тапшылық жағдай
ИКТ – иммунокомпетенттік торша
ИЛ (IL) - интерлейкин
Ig - иммуноглобулиндер
Ig (A, M, G, E, D) – иммуноглобулиндердің әртүрлі кластары
C – констант аймағы
V – вариабелді аймағы
ИФА - иммуноферменттік анализ
HLA – адамның лейкоцитарлық антигендері (ұлпаның сәйкестік жүйесі)
Fab – антигенді байланыстырушы фрагмент
Fc- антидене құрлысын кристалдаушы фрагмент
ТК (NK-торша) – табиғи киллер
ЖСБТ – жоғары сезімталдықтың баяу типі
ЖСЖТ - жоғары сезімталдықтың жылдам типі
ЛБТР - лимфоциттердің бласттрансформация реакциясы
РНК, ДНК – рибо- (дезокси)-нуклеин қышқылдары
ПГАР –пассивтік гемагглютинация реакциясы
СD – торшалар маркері, кластер дифференцировкасы
C – комплемент компоненті
ҚЖЖ- қызыл желекті жүйе (СКВ)
ЖИТС – жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы
ФГА – фитогемагглютинин
КС – кортикостероидтер
ГК - глюкокортикоидтер
АКТГ – аденокортикотропты гормондар
ЖРВИ – жедел респираторлық вирустық инфекциялар
ЖРА – жедел респираторлық аурулар
АТФ – аденозинтрифосфат
цАМФ – циклдік аденозинмонофосфат
цГМФ – циклдік гуанозинмонофосфат
ПАР – псевдоаллергиялық реакция
Кіріспе
Жұмыс бағдарламасы ҚР МЖМБС – 3.07.436 - 2003 ж (2003 жылы 11тамызда
бекітілген) 040100 – Емдеу ісі мамандығы бойынша және (25.06.2004 жылы
бекітілген) Жалпы иммунология пәні бойынша типтік бағдарлама
негіздерінде құрастырылды.
Оқу - әдістемелік құралы Иммунология және аллергология бойынша дәрістер
жинағы ҚР МЖМБС – 2003 және жалпы иммунология; клиникалық иммунология және
аллергология бойынша типтік бағдарлама (Астана, 2004), сонымен бірге емдеу
ісі, педиатрия, аллергология және иммунология мамандықтары бойынша
қосымша медициналық білім стандартына сәйкес құрастырылды.
Тәжірибесі бар дәрігерлер, студенттер үшін бейімделген клиникалық
иммунологияның өзекті сұрақтарына арналған оқу - әдістемелік әдебиеттер
мемлекеттік тілде нақты жеткіліксіз екенін дәлелдеді.
Жақын және алыс шет елдерде жалпы қабылданған классификациясының рамкасында
аллерголог және иммунолог дәрігер мамандығы, бір мамандық: аллерголог -
иммунолог дәрігер ретінде қарастырылады.
Қазақстан Республикасында медициналық салада дәрігер болуға, №458
дәрігерлік қызмет және мамандық номенклатурасын бекіту жөнінде, оның
ішінде келесі қызметтері және мамандықтары көрсетілген: дәрігер –
иммунолог; иммунолог-балалар дәрігері; дәрігер – аллерголог; аллерголог-
балалар дәрігері Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау Министрлігі
2003 жылдың 19 маусымында бекіткен бұйрығын қолданады.
Клиникалық иммунологияның бөлінуі медико – биологиялық ғылым ретінде және
дәрігерлік мамандық бір уақытта расталды, медицинаның әрі қарай дамуы оның
жетістіктеріне байланысты. Ішкі мүшелердің және көптеген аллергологиялық
аурулар жүйесі кезінде және иммундық жетіспеушілік күйдің зақымдану
ерекшеліктері әр түрлі, сондықтан аллерголог-иммунолог мамандық басқа
терапиялық мамандықтар жағынан жақсы дайындалу керек, яғни соның ішіне
кіреді: пульмонология, отоларингология, гематология, онкология,
невропатология, дерматология, гастроэнтерология, инфекциялық аурулар.
Адам ағзасында физиологиялық және патофизиологиялық үрдістеріндегі иммундық
жүйенің рөлін ашуда, алдын алу шаралары, емдеу және реабилитация, иммундық
реакциялардың реттелуінің бағытталу негізінде әдістерін жасауға мүмкіндік
берді. Көптеген соматикалық және инфекциялық ауруларды емдеу кезінде
иммунотропты дәрілік заттарды қабылдау анықтаудың себебі болып табылады.
Жыл сайын соматикалық және инфекциялық аурулардың иммунотерапиясында және
алдын – алу шаралары үшін қолдануда, жаңа дәрілер және иммунобиологиялық
препараттар енгізіледі және шығарылады.
Иммунологияның қарқынды дамуы және жаңа аурулардың пайда болуы, жүре пайда
болған иммунды жетіспеушілік күйдің дамуымен байланысты, патогенезін ашуда,
оның адам ағзасында иммунды жүйенің рөлін шешуші екендігін көрсетті.
Иммунды бұзылыстардың нақты сұрақтарын және әдістерін зерттейтін, жеке
патологиялық жағдайлар кезінде оны мүмкіндігінше коррекциялауда бұл жеке
клиникалық иммунологияның бөлінуін қажет етеді.
Соңғы бірнеше онжылдықта иммунды бұзылыстардың даму фактісі анықталды, оның
функционалды нормалық деңгейінен иммундық параметрлер мағынасының төмендеуі
және ұлғаюы айқындалды, әртүрлі патологиялық реакциялардың болуы немесе
себебінің болуы не болып табылады, бірақ кез – келген жағдайда оның
созылмалы, ауырлау болу себептеріне байланысты болады. Ұқсас бұзылыстарды
шектеуде дәстүрлік емдеудің әсерін жоғарылатады, сауықтыру немесе
аурулардың ремиссия ұзақтығына жетуге қабілетті. Бұл иммунология
лабораториясының ұйымында, Қазақстанда жоғары оқу орындарында клиникалық
иммунология кафедрасы және курсының ұйымында дәрілік заттардың жаңа
кластарын (иммуномодулятор) шығаруға мүмкіндік берді, академик
Н.Д.Беклемишевтің жетекшісімен иммунолог – аллерголог мектебінен шыққан
және іргетасын қалаған бірнеше монографиялар басылды.
1. Иммунология пәні және тапсырмалары. Қазіргі кездегі иммунология, медико-
биологиялық ғылым ретінде. Иммунологияның тарихи этапта дамуы. Иммунитет
теориясы. Иммундық жүйенің құрылысы және қызметі. Иммундық жүйенің
торшалық негізі
Иммунология (лат.іmmunts- свободный, греч+logos - учение) - ағзада әр
түрлі антигендерге қарсы пайда болатын спецификалық және бейспецификалық
молекулярлық, торшалық және жалпы физиологиялық реакцияларын зерттейтін
ғылым. Иммунология антигендерді, антиденелерді, иммунитетке қатысы бар
торшаларды тексереді. Иммундық реакциялардың қалыпты патологиялық
жағдайының жүруіне әсері бар генетикалық және физиологиялық факторларды
тексереді. Иммундық реакциялардың ағымына сыртқы ортаның да әсері болады.
Бөгде антигендерден қорғануға бағытталған иммундық реакциялар
миллиондаған жылдар бойы қалыптасқан организмнің ішкі тұрақтылығын сақтауға
бейімделген.
Антигендер дегеніміз - микробтар және әр түрлі өсімдіктен, жануарлардан
шыққан заттар. Иммундық реакциялар қалыпты жағдайда жануарлардың түрін
сақтайды.
Иммундық реакциялар кейбір жағдайда өзгерген немесе өзгермеген өз
торшалары мен ұлпа антигендерімен жүрсе, аутоиммундық аурулар дамиды.
Аллергендерге қарсы сезімталдықтың жоғарылауы аллергияға әкелсе,
иммундық реакциялар торшаларды, ұлпаларды зақымдайды. Аллергияның дамуы
иммунитеттің бұзылуымен немесе төмендеуімен жүреді.
Иммунитет табиғи және жүре пайда болатын арнайы болып екіге бөлінеді.
Иммунитет – паразиттерді, бөгде ұлпаларды, антиген заттарын өлтіріп,
бөлшектеп, бейтараптап немесе жою ағзаның антиген құрамының тұрақтылығын
органикалық заттарға әмбебап, көпсатылы, күрделі жүретін биологиялық
құбылыс.
Табиғи иммунитет – терінің және шырышты қабықтардың өткізбейтін және
микробтарға қарсы қасиеттерімен, дененің микрофлорасының конкуренттік
белсенділігімен, зақымдайтын факторларға ұлпалардың ареактивтілігімен,
макрофагтар мен нейтрофилдердің фагоцитарлық реакциясымен, табиғи
киллерлермен, комплемент жүйесімен, лизоциммен, интерферонмен және басқадай
антимикробты белоктармен қалыптасқан. Табиғи иммунитеттің қорғаныс
механизмі ағзаның даму үрдісінде антигенге кездеспей-ақ генетикалық жүйенің
бақылауымен құрылған. Табиғи иммунитеттің факторлары кісі туғаннан өлгенге
дейін өзінің белсенділігін сақтайды, олардың арнайылылық әсері төмен.
Табиғи иммунитетті тұқым қуалайтын, түрлік, неспецификалық иммунитет деп
атайды.
Табиғи - тума (врожден.), түрлік (видовой), тұқымқуалаушылық,
конституциялық (құрылымдық) иммунитет. Тұқымқуалайтын иммунитет ұрпақтан
ұрпаққа беріледі, өйткені ол генетикалық жағдаймен қалыптасқан, өзгермейді.
Түрге тән иммунитет дейтініміз - малдардың адам жел шешегімен ауырмауы,
немесе адамдардың ит обасымен ауырмауы.
Тұқымқуалайтын иммунитеттің 3 түрі бар:
1. Ісікке қарсы иммунитет (противопухолевый)
2. Антимикробтық иммунитет
3. Трансплантациялық иммунитет
Табиғи иммунитет жүйесі.
Инфекциялық қоздырушылардан ең бірінші болып табиғи иммунитет
факторлары қорғайды. Патогенді ағзаға енбейтін және сыртқа шығаратын
факторлар.
Олар:
- зақымданбаған тері жамылғышы, эпителиалды торшалар. Микробтарды сыртқа
шығаратындар – түкірік, қақырық, көз жасы, зәр және т.б.
- әрбір мүшелердің антимикробтық факторлары. Патогенді микробтарға
тұрақтылығы бар асқазан қышқылы, зәрдің және қынап секретінің қышқылдығы
және әртүрлі секреттердің антимикробтық факторлары, (май бездері), грамм
оң бактерияларды ыдырататын лизоцим.
- патогенді микробтарға қарсы тұратын әртүрлі мүшелердегі (ішек, қынап,
дем алу жолдарының) қалыпты бактериялары.
- табиғи иммунитеттің келесі түрі – торшалық қорғаныс, оған қатысты
торшалар: мононуклеарлы фагоциттер (моноциттер, ұлпа макрофагтары);
гранулоциттер (нейтрофилдер, эозинофилдер, базофилдер);
Базофилдер – шеткері қанда, ұлпада – ұлпалық немесе мес торшалары;
Киллер торшасы (ЕК - торшалар), жай киллерлер (К-торшалар);
Лимфокин белсендірген киллерлік торшалар (Лак-торшалар).
Мононуклеарлы фагоциттер торшалар жүйесі моноциттік – макрофагтар жүйесі
екі түрлі қызмет атқарады: бөтен заттардың фагоцитозы және антиденеге-
тәуелді киллинг. Моноциттер мен ұлпа макрофагтарының бұл қызметі туа пайда
болған иммунитетке қатысты. Екінші қызметі – моноциттік макрофагтар жүйесі
арнайы адаптивтік иммунитетке қатысты.
Бұл қызметінде моноциттер –макрофагтар Т – лимфоциттерге (тану үшін)
бөтен антигенді ұсынады, цитокиндер өндіреді. Шеткері қандағы моноциттер,
ұлпадағы макрофагтар дін торшаларынан шығады. Қанға түскен моноциттер 2-3
тәулік ішінде ұлпаға түседі де макрофагтарға айналады.
Иммунитет - жеке адамдық және коллективті (ұжымдық) болып бөлінеді.
Жасанды-пассивті (енжар) иммунитет - ауырған немесе егілген адамнан
(жануардан) алынған иммуноглобулинді (антиденелерді) еккенде пайда болады.
Ол, мысалы, анадан жатыр арқылы балаға беріледі. Мұндай жағдайда иммунитет
6 айға дейін сақталады. Бұл аналық иммунитет, ең бірінші жүре пайда болатын
иммунитет. Пассивті иммунитет тез қалыптасып (иммуноглобулин) еккеннен
кейін 1 ай бойы ғана сақталады.
Инфекциялық иммунитеттің бір түрі - таза емес, жұқпалы (нестерильный)
иммунитет. Ондай иммунитет ауру қоздырғышы ағзадан тазарғанша сақталады.
Мысалы: туберкулез, бруцеллез аурулары. Кейбір вирустардың ағзада көп уақыт
сақталуы да жұқпалы иммунитет беруі ықтимал.
Кейбір ауруларда жергілікті иммунитеттің де маңызы зор. Бұл эволюциялық
қалыптасуға байланысты (IgA, интерферон, лизоцим), қорғаныс заттарының
табылуына байланысты шыққан ұғым. Көп авторлар жергілікті иммунитет жалпы
иммунитеттің жеке көріністерінің бір бөлігі деп атайды.
Трансплантациялық иммунитеті – трансплантатпен рецепиенттің
антигендерінің гистосәйкестігі бір-біріне дәл келмегенде трансплантаттың
антигендерінің индукциясымен трансплантатты бөліп некрозға ұшырататын
иммунитет. Торшалық иммунитеттің бір түрі, элиминация қызметін атқаратын Т-
лимфоцит-киллерлердің пайда болуымен жүреді. Цитотоксикалық және
гиперсезімталдықпен жедел жүретін иммунокомплекстің варианттарының дамуының
маңызы зор. Трансплантациялық иммунитет көбінесе трансплантатқа қарсы,
немесе кейде трансплантат реципиентке қарсы (трансплантат сүйек миы
болғанда) қарсы дамиды.
Торшалық иммунитет – маңызды рөл Т-лимфоциттерге және оларды
жетілдіретін тимусқа жатады. Торшалық иммунитеттің эффекторлары:
сенсибилизацияланған Т-лимфоциттер және олар өндіретін лимфокиндер.
Торшалық иммунитетті бағалау үшін Т-лимфоциттерді және олардың
субпопуляцияларын (Т-хелперлер – 1, Т-киллерлер, Т-эффекторлар, Т-
супрессорлар) анықтайды.
Антивирустық иммунитет торша ішінде орналасқан вирустарды жоюға
бағытталған торшалық иммунитеттің цитотоксикалық вариантын шақырады.
Торша сыртындағы вирустар гуморалды иммундық жауабының индукциясын
береді.
Гуморалды иммунитеттің эффекторлары иммуноглобулиндер. Гуморалды
иммунитеттің дамуында негізгі рөл В-лимфоциттерге жатады. Олардың бақылауын
құстарда фабрицус қалтасы, сүтқоректілерде сүйек миы, басқадай лимфа жүйесі
жүргізеді. Иммунитет деңгейін антиденелердің авидтілігімен, В-
лимфоциттердің және иммуноглобулиндердің (А, G, M, E) жалпы санымен
анықтайды.
Иммундық жүйе - ағзаның генетикалық дамуда қалыптасқан торшалық және
гуморалды иммунитет құрамының тұрақтылығын сапалы қадағалайтын жүйе.
Иммундық жүйенің мақсаты:
- бөгде торшалардың ағзаға енуінен және генетикалық өзгерген торшалардың
пайда болуынан қорғайды;
- ескірген (кәрі) ақау, өз торшаларын және дәл сол сәттегі ағзаның
ерекшелігіне сай келмейтін бұзылған торшаларды құртып отырады;
- генетикалық құрылысы басқадай көпмолякулярлы биологиялық заттарды
бейтараптайды.
Иммундық жүйе - көпкомпонентті, бірақ барлығы бір бүтіндей (тұтас) жұмыс
істейді. Иммундық жүйеге эволюциялық дамуда ерте қалыптасқан
бейспецификалық қорғаныс компоненттері және эволюциялық дамуда, кейін пайда
болған жоғары спецификалық қасиеті өте жоғары иммундық реакциялар қатысады.
Иммундық жүйенің негізгі торшасы - лейкоцит, оның әр түрлі популяциясы
және субпопуляциясы бар.
Иммундық жүйенің спецификалық қасиеті лимфоциттермен және олар шығаратын
антиденелермен сипатталады.
Иммундық жүйенің бейспецификалық қызметін (бөгде торшаларды құртуда)
моноциттер, гранулоциттер және бейспецификалық лимфоциттер атқарады.
Бейспецификалық қорғаныс элементтерінің саны спецификалық мүшелерге
қарағанда әлдеқайда көп. Сондықтан бөгде антигенді заттарды құртуды
атқаратын бейспецификалық элементтер; ал оларға хабар беру, оларды
белсендіру және антигендердің құруын бақылайтын жұмыстарды спецификалық
жүйе жүргізеді.
Қанның, лимфа, ұлпа аралық сұйықтық иммунитет жүйесін торшалық және
гуморалдық факторлары қамтамасыз етеді.
Торшалық факторларға жататындар - қандағы барлық лейкоциттер.
Бұл торшалардың бәрінің өзіне тән морфологиялық және цитохимиялық
ерекшеліктері бар.
Гуморалдық факторға жататындар:
- Гамма - глобулиндер антиденелердің қызметін атқарады. IgA ,М , G, E
, D.
- Цитокиндер - полипептид молекулалары, (ИКК) - иммунды компетентті
торшалар шығарады. Оларды иммундық реакцияның модуляторлары дейді. Олар
иммундық үрдістерді реттеуге қатысады. Оларға жататындар - интерлейкиндер,
интерферондар, колониестимуляторлар, т.б. факторлар.
Иммундық жүйенің мүшелеріне тимус, фабрициус сумкасы (құстарда), сүйек
миы, пейер табақшалары (лимфоидты торшалардың ішектегі жиынтығы), көкбауыр,
лимфа бездері, бадамша бездері, лимфоидты торшалар популяциясы және лимфа,
аппендикс, жеке орналасқан лимфоидты фолликулалар жатады.
Орталық мүшелерде лимфоидты торшалар көбейіп, жетіліп, макрофагтарға,
лимфоциттерге, нейтрофилдерге айналып, ағзаны иммундық торшалармен
қамтамасыз етіп, гуморалды факторлардың әсерімен дін торшалары Т-В-
лимфоциттерді, нейтрофилдерді, эозинофилдерді, базофилдерді, макрофагтарды,
эритроциттерді шығарып тұрады. Дін торшасынан шыққан Т-торшалар әлі
жетілмеген. Олар тимуста (айыршық безі) одан әрі дамып, гистосәйкестігін
айыратын иммунокомпетенттік Т- лимфоцитті торшаларына (хелперлер СД4,
супрессорлар - СД8, киллерлер) айналады. Бұл торшалардың барлығы антиген
айыра білетін рецепторлар алады (спецификалық рецепторлар). Тимуста барлық
лимфоциттердің 70% ғана дамуы өтеді, ал антигенді айыра білетін торшалар -5-
7%. Тимустан шыққан торшалар лимфа бездерінің милық қабатында орналасады.
Торшалық иммунитеттің қызметі: иммундық жауапты реттеу, эффекторлық
әрекет жүргізу, гуморалдық иммунитетке қатысу, иммунологиялық
толеранттылықтың пайда болуына және оның сақталуына әсер етеді, антигенді
тануға және иммундық жауапқа индукция береді. Сонша көп қызметті Т-
лимфоциттер, табиғи киллерлер, К-клеткалары, макрофагтар атқарады. Т-
лимфоциттердің ішінде арнайы қызмет атқаратын оның субпопуляциялары бар.
Осы арнайы қызметті игеру тимуста жүреді.
Т-В-лимфоциттердің әрбір субпопуляциясы клонирленген. Антигенге тәуелді
дифференциясы антиген танудан басталып антигенге және антигенмен қатынасқа
түскен иммунитетке қатысатын торшалармен арнайы әсер ететін лимфоциттердің
пайда болуымен тоқталады. Хелперлер, супрессорлар және цитотоксикалық
лимфоциттер антигенді әртүрлі таниды. Хелперлер антиген тасушыны HLA ІІ-
класы қосылған комплекспен таниды. Киллерлер, супрессорлар мен В-
лимфоциттердің детерминанттары бірдей, олар антиген тасушыны HLA 1-антиген
комплексімен таниды.
Антигендерді индукторлық торшаларда (Т-хелпер-индукторлар, Т-супрессор-
индукторлар) танып антиген спецификалық хелперлердің және супрессорлардың
дифференциясын белсендіреді. Индукторлық торшалардың медиаторларымен
интерлейкиндердің әсерімен антигенге әсер ететін Т-лимфоциттер көбейеді,
эффекторлық торшаларға және естелік торшаларға айналады.
Антигенге тәуелді дифференцирленуінде Т-хелперлер медиаторлар шығарып,
Т-киллерлерді, Т-супрессорларды, В-лимфоциттерді пролиферацияға
белсендіреді. Бұл жағдайда клондар одан әрі селекцияға ұшырайды, өйткені
антигенге арнайылығы жоғары клондар ғана көбейеді. Т-киллерлер
пролиферациясы мен дифференцировкасынан кейін антигенге кездескенде
цитотоксикалық әсер береді, Т-хелперлер – хелперлердің медиаторларын, Т-
супрессорлар – иммундық жауапты басатын медиаторларды шығарады.
Негізгі иммунокомпетенттік торшаларға лейкоциттер, олардың популяциясы,
субпопуляциясы жатады.
Барлық лейкоциттер мультипотентті қан түзетін дін торшаларынан шығады. Адам
қанында 4,5—9,5(109л лейкоциттер бар. Бір лейкоцитке орта есеппен 1000
эритроциттен келеді.
Лейкоциттер қозғалу қабілетімен (псевдоподии арқылы) қан -тамырларының
эпителий қабырғаларынан өте алады. Лейкоциттердің үстінде көптеген
рецепторлар мен антигендері болады. Олардың көбі барлық лейкоциттерде
бірдей болғандықтан лейкоциттердің иммундық реакцияларда бірігуіне
(кооперацияда) болады.
Лейкоциттер қан айналымда ешқандай жұмысқа қатыспайды, қан айналым олар
үшін тек транспорт, олар тек мүшелер мен ұлпаларға өтіп қызметке кіріседі.
Қан айналымда лейкоциттердің 1—2 % ғана жүреді.
Лимфоциттер – бөтен антигенге өте жоғары спецификалық иммунды жауап
бергізетін иммундық компетенттік торшалар. Қанда лимфоциттер саны
1—4(109л.
Лимфоциттердің 3 түрлі популяциясы белгілі: В-лимфоциттер – антидене
шығаратын торшаларға айналып, антиденелер шығарады; Т-лимфоциттер – бөтен
антигенді таниды, В- торшалардың антиденелер шығаруына көмектеседі, бөтен
торшаларды танып өлтіреді (киллинг), макрофагтарды, лимфокиндер шығарумен
басқа торшаларды да белсендіреді, иммундық реакциялардың жүруін (күшін,
ұзақтығын) бақылайды.
NK-торшалар (табиғи киллерлер) – иммундық реакциясыз-ақ вирустарды,
қауіпті дін торшаларын танып айырып, өлтіреді (ісікке және вирусқа қарсы
бірінші қорғаныс).
Н.Ерне (1974) жасаған теория бойынша гуморалдық факторлар өзара және
сәйкес иммунокомпетенттік торшалар клондарымен қарым-қатынасқа түсетін
идиотиптер болып саналады.
Теорияның негізі - антигендердің детерминанттарына қарсы құрылған
антиденелердің белсенді орталығы алғашқы антигендердің детерминанттарына
ұқсас идиотиптік иммуноглобулиндер синтезін шақырады. Осындай идиотипикалық
иммуноглобулиндерді антиидиотиптік деп атайды. Бұлардың белсенді орталығы
олардың синтезін шақырған иммуноглобулиндердікімен бірдей. Сондықтан
антигенге қарсы пайда болған антиденелердің белсенді орталығы
аутоантигендер сияқты.
Бұл теория бойынша ағзада антиген танитын рецепторы бар лимфоциттермен
бірге антиген танитын рецепторларға да қарсы лимфоциттер клондары бар.
Идиотип – антиидиотип торапы иммундық жүйесінің тұрақты динамикалық жұмыс
істеуін қамтамасыз етеді. Антигеннің ағзаға түсуі осы тұрақтылықты
антигенмен қарым-қатынасқа түскен клондардың жағына қарай бұзады. Иммундық
жауап күшейіп бірінші қатарлы антиидиотиптер пайда болып антиидиотиптердің
екінші қатарына индукция береді, сөйтіп, антигенге қарсы антиденелер
синтезі болса, сол антиденелерге антидиотиптер құрылады. Бұл І-қатарлы
антиидиотиптер болып саналады. Осы антиидиотип антиген ретінде танылып оған
қарсы 2-қатарлы антиидиотиптер синтезделеді. Бұл антигенге иммундық жауапты
күшейтеді. Осымен селекция жүреді, өйткені клондардың ішінде торшалардың
антиген танитын белсенді рецепторлары барларға ғана арнайы антиденелерді
шығарады.
Егер де антиденелердің саны аз болса 2-қатарлы антиидиотиптердің синтезі
жүрмейді. Бұл жағдайда бірінші қатарлы антиидиотиптерге қарсы рецепторлары
бар І-супрессорлар белсеніп антиденелер шығаратын торшалардың жұмысын
тоқтатады.
Антиидиотиптік антиденелер иммундық жауапта маңызды рөл атқарады. Олар
антиген ретінде Т-хелперлермен, Т-супрессорлармен, В-лимфоциттерімен қарым-
қатынасқа түседі. Антиидиотиптер Т-супрессорларды белсендіріп, В-
лимфоциттердің көбеюін тоқтатады. Т-хелперлер антиидиотиптерді антиген деп
таныса иммундық жауап жүреді. Т-хелперлері мен В-лимфоциттердің
кооперациялық қатысында оларды бір-бірімен антиидиотиптік иммуноглобулиндер
байланыстырады. Т-хелперлерінің қызметі басты гистосәйкестік комплексінің
басқаруынсыз жүреді. Осыған байланысты антиидиотиптік антиденелердің
негізінде вакцина құруға болатыны медицинада жаңалық болып есептеледі.
Антиидиотиптік тор теориясы ұзаққа созылатын иммундық есті түсіндіреді.
Қазір 30-дан артық елде иммунология ғылыми түрде дамып, көп
жетістіктерге жетті.
1. Шешек, құтыру, күл, полиомиелит, сіреспе т.б. аса қауіпті
ауруларға вакцина жүргізіледі. 1978 жылы дүние жүзі денсаулық сақтау ұйымы
шешекті жойдық деп хабарлап, оған қарсы егу тоқтатылды.
2. АВО изоантигендерінің басқа MN, Rh, Pp, Kk т.б антигендері ашылып,
қан құю проблемасы шешілді және бұл жаңалықтар медицина генетикасында, сот
медицинасында қолданылады.
3. Резус - гемолитикалық нәрестелер ауруының да мәселесі шешілді. Резус-
теріс әйелдердің саны 15% (Еуропа, ТМД елдерінде). Конфликт жүктіліктің
екінші рет болуында дамиды. Оның диагнозы иммунологиялық әдіспен
анықталады.
4. Толеранттылықтың және дәрі иммунодепрессиясының ашылуы мүше
алмастыру операциясын жүргізуге мүмкіндік берді. Жер жүзінде 100 мыңға жуық
бүйрек алмасу операциясы жасалған, олардың 80% екі жылдан-артық өмір
сүреді.
5. Иммунитет тесттерімен инфекциялы аурулардың иммунитет жетіспеушілік
жағдайын және аллергиялық ауруларды анықтап, емдеу жүргізіледі.
6. Иммунобиотехнология (инженерлік иммунология) деген жаңа ғылым саласы
дамып келеді. Молекулярлы иммунологияның жетістіктерімен иммунды
препараттарды, вакцинаны, антигендерді алу жасанды әдістермен жүргізіледі.
7. Қатерлі ісіктің дамуы, анықтау, емдеу, алдын алу әдістері де
иммунологиялық факторларға байланысты.
Иммунология - адам ағзасының ішкі тұрақтылығының өзгерісін тексеретін
ғылым болып қалыптасты.
Иммунология жеке пән ретінде ХХ ғасырдың екінші жартысында дамыды. Бұрын
иммунология тек жұқпалы аурулардың иммунитетін зерттеп келді.
Иммунологияның ХХ ғасырдағы жаңалықтары:
- иммуноглобулиндердің химиялық құрамы белгілі болды;
- лимфоидты торшаларды өсіру (культурасы) игерілді;
- тимустың иммундық жүйенің орталық мүшесі екені анықталды;
- сүйек миындағы дін (стволовые) торшаларынан иммундық торшалардың
шығатыны анықталды;
- Т-және В- лимфоциттер зерттелді;
- торшалар кооперациясы және антиденелердің синтезі, олардың атқаратын
қызметтері (функциясы) анықталды;
- трансплантациялық иммунитет зерттеліп, лейкоцитарлық антиген арқылы
гистосәйкестігін ашу мүше ауыстыратын жетістіктерге жеткізді. Мысалы:
бүйрек алмастыру т.б.
2. Антигендер. Анықтамасы. Табиғаты, сипаттамасы, негізгі топтары.
Антигендердің арнайы түрлері. Аутоантигендер. Айқасқан - әсер етуші және
комплексті әсер ететін антигендер. Адамның изоантигендері. Гистосәйкестік
антигендер
Антигендер түрлерi, сипаттамалары
Антигендер - адам және жануарлар ағзасына түскенде иммундық реакция
шақыратын заттар. Олар бөтен ерекшелігі бар биополимерлер немесе олардың
жасанды түрлері (аналогтары). Антигенге қарсы ағзада арнайы антидене
түзіліп немесе лимфоциттердің сенсибилизациясы болып, айрықша клондары
арқылы иммундық реакция жүреді.
Антигеннің үстінде арнайы иммунологиялық реакцияға түсіп, антиденемен
байланысатын белсенді орталығы детерминант деп аталады. Иммундық жауабының
ерекшелігі детерминантқа байланысты.
Антигендердің жіктелуі:
1) табиғи антигендер — белоктар, көмірсу, нуклеин қышқылы,
бактериялар, эндо-және экзотоксиндер, ұлпа және қан торшалар,
антигендері. Табиғи антигендер гетерологиялық ерекшелігімен
сипатталады;
2) жасанды антигендер — төменгі молекулярлы қосындылардан
синтезделген;
3) гаптендер — жартылай антигендер, өз алдына иммундық қасиеті жоқ,
бірақ үлкен молекулалы белоктармен қосылса антигендік қасиетке ие
болады;
4) химиялық құрамына қарай белокты, көмірсулы, полипептидтер, т.б.
болып бөлінеді.
5) Ерітінді антигендерге токсиндер, ферменттер жатады;
6) генетикалық жағдайына байланысты антигендер;
- аутоантигендер, ағзаның өзгерген өз торшаларынан шыққан
антигендер; өзгерген өз торшалары антиген болып, аутоиммундық
патологиялық үрдіс дамытып, аутоантиденелер туғызады;
- изоантигендер — АВО қан топтарын құрады;
- аллоантигендер — бір түрдегі жануарлардағы генетикалық аллельді
түрлерінің айырмашылығы;
- ксеноантигендер (гетероантиген) — антиген басқа түрге жататын
жануарлардан алынған.
Антигендер қасиеттері
1. Иммуногендігі — антигеннің иммундық жауап шақыратын қабілеті, ол
антигеннiң молекулалық салмағына байланысты. Молекула салмағы
жоғары болса, иммуногендігі жоғары. Ол детерминанттардың антиген
молекуласындағы санына байланысты.
Генетикалық бөгделігі тым алыс (алшақты) болса, соғұрлым антиген
иммуногендігі жоғары.
2. Антигеннің спецификалық қасиетімен ерекшеленуі.
3. Антиген валенттілігі молекуладағы детерминанттардың санымен бірдей.
Детерминант саны көп жағдайда екеу, иммуногендігі екі есе көп.
Жұмыртқа альбуминінің 5 детерминанты бар, күл токсинінде — 8,
тиреоглобулинде — 40.
Иммуногенді адъюванттар. Адам немесе жануарлар денесіне вакцинамен бір
химиялық затты қосып еккенде антигеннің иммуногендігі күшейеді. Аса маңызды
адьювантқа жататындар: алюминийдің қосындысы, макромолекуларлық заттар
(декстран, метилцеллюлоза), беткей активті заттар, фрейд адьюванты.
Адьюванттар еккенде ұлпада қабынуды қоздырып, еккен жерінде гранулема -
абсцесс береді, соның әсерінен антигендер көп уақыт сол жерде сақталып,
иммундық үрдіс қоздыру көпке созылады.
Көптеген антигендер, антигенмен бірге Т — лимфоциттері болса иммундық
реакцияны жақсы қоздырады. Оларға вирустар, белоктар, торшалық антигендер
жатады.
Тек қана бактериалдық полисахаридтер, тимусқа тәуелділігі жоқ антигендер
өз алдына иммундық реакция шақыра алады.
Эритроциттер антигендері.
Эритроциттердің мембранасында 100-ден артық антигендер бар, олар 19
жүйеге бөлінген. Адам эритроциттерінде III антигеннің әр түрлері кездеседі.
1. Гетерофильді антигендер көптеген жануарларда және бактерияларда
бар.
2. Бейспецификалық немесе түрлік антигендер (видовые). Мысалы:
адамдарда бар, жануарларда жоқ.
3. Спецификалық немесе топты антигендер. Мысалы, жеке адамдардың
бірінде бар, бірінде жоқ. Эритроциттердің барлық антигендері
ішінде маңыздысы АВО және Rh (резус).
АВО жүйесі (1901 ж) – 4 топқа бөлінеді
О (I) —антидене А және В (антиген жоқ)
А (II) —антиген А — бар
В (III) - антиген В — бар
АВ (IV) —антиген А және В бар.
А- және В — антигендері лейкоциттерде де, тромбоциттерде, әр түрлі
ұлпада, түкірікте, спермада, көз жасында, зәрде бар, олар — хрусталикте,
жатырда, ликворда (арқа миында) жоқ.
Қан сарысуында антиденелер бар, бiрақ оларға қарсы ағзада антигендер
жоқ. Бұл антиденелер сондай антигендер кездескенде эритроциттердің
агглютинациясын береді, осыған қарай қан топтарының сәйкестігін анықтап,
қан құюмен емдеу жүргізіледі. Сол арқылы сот медицинасында әке-шешесін
анықтауда және қан тамшысының кімге жататынын білуге болады.
Rh (резус) антиген жүйесі (1940) ашылған. Макака резус маймылының
эритроциттерімен қоянға егіп, алынған сарысу адам эритроциттерін
агглютинациялады. Содан маймыл мен адам эритроциттеріне бiрдей антиген
ашылып, оны резус антигенi — деген. Осы антиген Еуропа халықтарының 85% -
де бар. Резус антигеннің 6 түрі табылған. (С, D, Е, с, d, e) Олардың ішінде
маңыздысы — D. Бұл антиген жер жүзі халықтарында бар (тек Қиыр Шығыстың
кейбір халықтарында жоқ). Ал шешесінің антиген резусы теріс және резусы оң
ұрық кездессе, иммуноконфликт дамып, нәрестеде гемолитикалық ауру пайда
болады. Резус антигенін бейтараптау үшін бала туар алдында антирезусты
сарысу құяды.
Лейкоциттер антигендері
Безредка (1900) лейкоциттерден отызға жуық антигендер түрлерін тапқан.
Бұлар ұлпаларда, лейкоциттерде, тромбоциттерде, фибробласттарда, тері
эпителиінде, спермада да табылған. Бұл антигендер — гистосәйкестікті
көрсетеді. Сондықтан оларды трансплантациялық антиген немесе
гистосәйкестіктің антигендері дейді.
Трансплантациялық антигенінің химиялық құрылысында липопротеин,
гликопротеин немесе белоктар бар. Адамда олар HLА жүйесіне, тышқандарда Н2
жүйесіне жатады.
Антигендердің жүру жолдары
1. Антигендер макрофагтардың үстіндегі рецепторларымен байланысып,
лимфоциттердің үстіндегі антиденелік рецепторына көшеді.
2. Антигендер макрофагтың ішіне пиноцитоз арқылы кіріп, содан тіке
элиминацияға ұшырайды немесе макрофагтардың РНҚ-мен лимфоциттердің
үстіндегі антиденелік рецепторларына беріледі.
3. Антигендер антиденемен макрофагтық дендритті өсінділерімен
(отросток) кездесіп, лимфоциттермен байланысады.
4. Антигендер макрофагқа кездеспей, тіке лимфоциттік рецепторымен
байланысады, оның ішіне кіреді.
Антигендермен кездескенде лимфоциттердiң әр түрлi иммундық жауабы
жүредi:
1. В - лимфоцит плазмалық торшаға айналып (лимфобласт арқылы) және
иммуноглобулиндер шығарады.
2. Лимфоцит антигенді еске сақтайтын торшаға ауысып, кейіннен
кездескенде оны танитын болады, өйткені лимфоциттерде
сенсибилизация қалады.
3. Лимфоциттің белсенділігі көтеріліп, иммундық жауаптарда белсенді
торшалар лимфоциттер — киллерге айналады.
4. Антигендер көп болғанда лимфоциттердің барлық рецепторлары
антигенге толып, иммундық реакция жүрмейді де, толеранттылыққа
әкеледі.
Антигендер стимуляциясындағы иммундық жауаптарының кезеңдері
1. Антигендер біріншіден магрофагтармен өңделеді.
2. Антигендер кіші лимфоциттермен жанасып, сенсибилизация дамытады.
3. Лимфоциттер лимфобласттарға (трансформацияға) айналып, көп полирибосом
шығарады.
4. Полирибосомдар плазмалық торшалар түзіп, антиденелер шығарады.
5. Плазмалық торшалар гуморалды иммундық механизмді басқаратын торшалар.
6. 3-этапта лимфобласттар (трансформацияланған) сенсибилизацияланған
лимфоцитке айналады.
7. Сенсибилизациясы бар лимфоциттер баяу жүретін аллергиялық реакцияларға
қатысып, торшалық иммунитеттің құрамына кіреді.
8. 5-этапта антиденелер антигенмен байланысқаннан кейін комплементті
белсендіреді және өзіне орта көлемді лимфоциттерді тартып жинайды да,
иммундық реакцияның қабыну фазасы дамиды.
Антиденелер - иммуноглобулиндер
Иммуноглобулиндердi плазмалық торшалар шығарады. Олар қан сарысуында,
лимфада, уызда, сілекейде, торшалардың сыртқы қабығында болады.
Иммуноглобулиндер 5 класқа бөлінеді. G, M, A, D, E.
Бұлардың құрылысында квадриметрикалы димер екі тізбектен (жеңіл және
ауыр) тұрады. Иммуноглобулиннің биохимиялық, қызметтік ерекшеліктері ауыр
тізбекке байланысты. Сөйтіп әрбір иммуноглобулин құрылысы бірдей екі жеңіл
, екі ауыр тізбектен тұрады, оның молекулалық салмағы Дальтон. Бұл
тізбектер өзара дисульфидті көпіршіктермен байланысқан, жеңіл және ауыр
тізбектің өзгермейтін (С), өзгеріп отыратын (V) аймақтары бар, солардың
қосылатын жерінде белсенді антигендермен байланысатын орталық орналасқан.
Антиденелер антигеннің әсерінен плазмалық торшадан шығарылады. Әрбір
антигенге қарсы сонымен ғана байланысатын арнайы антидене түзіледi.
Антиденелер қасиеттері
1. Спецификалық қасиеті - иммуноглобулин тек арнайы антигенмен қарым-
қатынасқа түседі. Онда антидене белсенді орталығы — антидетерминант
(паратоп) антигендер белсенді орталығы — детерминантпен (эпитоп)
байланысады.
2. Валенттілігі-иммуноглобулин молекуласындағы антидетерминанттың саны,
көбінесе бұлар екі валентті, бірақ кейде 5-10 валентті антиденелер
кездеседi.
3. Аффиндігі олардың байланысы өте мықты, (антидене + антиген)
антидетерминант + детерминант байланысы.
4. Авидтігі — антиген мен антидене байланысы тұрақты, олардың
байланысуы жылдам және толық, олар әр түрлі торшалармен байланыс
жасай алады:
- макрофагтармен байланысып фагоцитозды белсендіреді.
- нейтрофилдермен фагоцитозды белсендіреді.
- базофилдермен байланысып атопиялық реакция жүріп, медиаторлар
бөлініп, жедел жүретін аллергиялық реакцияға әкеледі.
- тромбоциттермен байланысып қан ұюын өзгертеді.
- Лимфоциттермен-FC рецепторымен (иммуноглобулин G)
Иммуноглобулиндер гетерогенділігімен 3 топқа бөлінеді:
а) изотипті
б) аллотипті
в) идиотипті
Изотиптілігі — ауыр тізбегі құрылысына байланысты қалыпты жағдайда бір
түрдегі жануарларда, адамдарда бірдей. Ал олардың айырмашылығы 4-
тізбегіндегі аминоқышқылдармен сипатталады. Сөйтіп иммуноглобулин G1, G2,
G3, G4, ал иммуноглобулин А1, А2 болып бөлінеді.
Аллотиптілігі — әрбір жеке адамның иммуноглобулин айырмашылығын
көрсетеді, ол генетикалық маркерлерге байланысты.
Идиотиптілігі — бұл антигендер спецификалық қасиетіне байланысты тек бір
иммуноглобулинге арналған. Қанша арнаулы иммуноглобулин болса, сонша
антиген варианттары болады.
Идиотип – антиденелердің өзгермелі бөлігіндегі аминоқышқылдардың
орналасуының немесе Т-торшалық антиген танитын рецепторының ерекшелігі.
Оларға қарсы антиидиотипті антиденелер өнеді.
Т- және В- лимфоциттердің рецепторлары және антиген тануы әр түрлi.
Иммундық жауапқа қатысатын торшалардың әр түрлі популяциясы генетикалық
және қызметтік ерекшелігімен сипатталады. Олардың үстіңгi айырмашы
липопротеинді маркерлеріне қарай жiктелу классификациясы СД (cluster
differentiation) қолданылады.
Сүйек миының негізгі қызметі дін торшаларынан иммунокомпетентті торшалар
шығару. Барлық лимфоидты торшалардың үстінде липопротеинді маркерлер
(жіктелу кластері – СД) бар.
Практикада иммунды жауапқа қатысатын торшалардың үстіңгі маркерлерін
айыру үшін арнайы моноклоналды антиденелер қолданылады.
Барлық лимфоциттер Т- және В- торшаларына, О- (нольдік) – торшаларына
бөлінеді.
В-лимфоциттер – сүйек миында құралады. Дін торшаларынан шығатын В-
лимфоциттер 4—5 тәулік ішінде сүйек миында жетіледі де, шеткері лимфоидты
мүше мен ұлпаларға орналасады. Көкбауырда, лимфа бездерінде антигеннің
әсерімен, Т-лимфоциттердің және макрофагтардың көмегімен жетілген В-
лимфоциттер рецепторлары арқылы белсеніп лимфобластқа айналады да, 4 рет
бөлінгенде жетілген плазмалық торшаларға айналады. Екінші бөлінуден бастап
арнайы антигенге қарсы иммуноглобулиндер шығара бастайды. Жетілген бір В-
лимфоциттерден 400- ден артық антиденелер шығаратын торшалар пайда болады.
Антигеннің бірінші түсуінде антиденелер 3 тәуліктен кейін шыға бастайды, ал
қайталап түскенде – бірінші тәуліктің аяғында.
Антигеннің әсерімен В-лимфоциттер лимфобластқа айналып, одан үлкен және
кіші лимфоциттер пайда болады. Бұлар антигенге спецификалық еске сақтаушы
лимфоциттер болып есептеліп, көп өмір сүреді, қан айналым мен шеткері
лимфоидты мүшелерге орналасады. Бұл торшалар сол антигенмен қайта
кездескенде тез белсеніп, жылдам екіншілік иммундық жауап береді.
Әр түрлі мүшелерде әр түрлі иммуноглобулиндер шығаратын торшалар
орналасады. Иммуноглобулин М және G кластарын шығаратындар лимфа
бездерінде, көкбауырда, ал иммуноглобулин А және Е- торшаларын шығаратындар
пейер белдемесінде және басқадай шырышты қабатқа орналасқан лимфа
бездерінде жиі кездеседі.
Антиденелердің эффекторлық механизмі: антидененің торшамен қосылған
комплексі белсенді комплементпен лизиске ұшырайды.
Егер де антиденелер шамадан тыс көп шықса (антигеннің белсенді орталығы
түгел басылғаннан кейін) аллергиялық патология дамиды.
В-лимфоциттердің бір бөлігі Т-хелперлердің және цитотоксикалық Т-
торшаларына супрессор әсер етіп, олар арқылы В-лимфоциттердiң
пролиферациясы мен дифференциясын басады.
В-лимфоциттердің басқа бір бөлігі, керісінше, осы субпопуляцияларын
белсендіреді.
В-лимфоциттердің үстіндегі рецепторлары:
1) Антиген спецификалық рецепторлар немесе торша үстіндегі
иммуноглобулиндер (s1g), мономерлер түріндегі 1gM және IgG-ден құрылған.
Антигендердің В-торшасының антиген спецификалық рецепторларымен байланысуы
В-лимфоциттердiң өзгеруін, антидене шығаратын торшалардың көбеюімен бірге,
В-лимфоциттердiң антигенді есте сақтайтын иммунологиялық естелік торшаларын
тудырады.
2) В-лимфоциттерiнде өсу және дифференциялану рецепторлары: В-
торшалардың бөлініп көбеюін, иммуноглобулиндердің секрециясын (шығуын)
шақырады.
3) FC-рецепторы арнайы детерминанттарды танитын, иммуноглобулиннің FC
фрагментінде орналасқан, иммуноглобулинді байланыстырады. FC-рецепторлары
иммундық жауапты реттеуде маңызды рөл атқарады.
4) Комплементті байланыстыратын рецептор (С3). В-торшаларының
белсенуінде, толеранттылықтың дамуында, торша кооперациясының күшеюінде,
торша аралық байланысты жеңілдетуде маңызды.
Т-лимфоциттер – пайда болуы күрделі және көпсатылы. Антигенге тәуелді
және антигенге тәуелсіз екі фазасы белгілі.
Антигенге тәуелсіз фазасы сүйек миында және тимуста жүреді. Дін
торшаларынан алғашқы Т-торшалардың бәріне тән антигені бар ізін салушы Т-
торшалары пайда болады. Ізін салушы-Т- торшалары тимусқа кіріп
дифференциацияға түсіп, жетілген Т- торшалар шығады. Тимуста Т-лимфоциттері
екі субпопуляцияға бөлініп, Т-хелперлер және Т-супрессорлар, цитотоксикалық
Т- торшалары құрылады. Олардың әр қайсысының өзіне тән антигендік беткей
маркерлері және эффекторлық қызметі бар. Осымен антигенге тәуелсіз фазасы
бітеді.
Таблица 1.
Иммундық жауапқа қатысатын торшалардың негізгі жіктелу маркерлері
СД маркері Маркерлі, Қызметі
торшаның түрі
СД 1 Т-лимфоцит Антигенді ұсынуға қатысады
СД 2 Т-лимфоцит Нысанаға цитотоксикалық Т-лимфоциттердiң
адгезиясын, эндотелияға Т-лимфоциттердiң
адгезиясын, эпителиалды торшаларға
тимоциттердiң адгезиясын жүргізеді
СД 3 Т-лимфоцит Т-торшаларға белсендіру сигналы, барлық
жетілген Т-лимфоциттердiң маркері
СД 4 Т-лимфоцит Т-хелперлердің маркері, және ГКС-нің
Хелперлер антигенінің корецепторы
СД 8 Т-лимфоцит Цитотоксикалық Т-лимфоциттердің маркері,
ГКС-1 антигенімен жаншылған лимфоциттердің
тимуста жетіліп, оң селекция өткендері
СД 25 Т-В-NK-торшалары,Т-В-лимфоциттерд і, табиғи киллерлерді
тимоциттер, (NK), тимоциттерді және макрофагтарды
макрофагтар а-субъединица рецептерімен ИЛ-2 арқылы
белсендіріп көбейту үшін ынталандырады
СД 28 Т-лимфоцит ТКР-ға бағынышсыз КО-стимуляторлық сигнал
молекуласы
СД 30 Т-лимфоцит Т-лимфоциттердiң апоптоз шығаруына сигнал
береді
СД 5 Т- және Аутоиммунды ауруларда көбейеді.
В-лимфоциттер Т-лимфоциттер мен тимоциттердi
белсендіретін Ко-стимуляторлы сигнал
СД 9 В-лимфоцит Ізін салушы – В - лимфоциттерді,
тромбоциттердiң белсенуіне және
агрегациясына жауапты
СД 19, 20, В-лимфоцит В-лимфоциттердің белсенуі мен
21 пролиферациясын реттеу
СД 22 В-лимфоцит Эритроциттермен, Т-торшалармен
В-лимфоциттермен, моноциттермен,
нейтрофилдермен адгезия үшін жауапты
СД 40 В-лимфоцит В-торшалардың белсенуіне, пролиферациясына
және дифференциясына қатысады
СД 16 Табиғи киллер Антигенге тәуелді комплемент қатысты
цитотоксикалық және цитокиндік өнімдер
белсенуі
СД 56 Табиғи киллер Цитотоксикалықты және цитокиндер өнімдерін
белсендіру.
СД 94 Табиғи киллер Табиғи киллерлердің цитотоксикалығын
белсендіруі – ингибициясы
СД 11а Моноциттер Лейкоциттердің эндотелияға адгезиясы
СД 18 Гранулоциттер (жабысуы), лейкоциттің лейкоциттерге
адгезиясы
СД 11в Моноциттер Қан тамырлары эндотелиіне моноцит пен
СД 18 гранулоциттер нейтрофилдердің адгезиясы, комплементке
байланысқан бөлшектердің опсонизациясы
СД 11с Моноциттер Фагоцитарлық рецептор. Қабыну кезінде
СД 18 гранулоциттер моноциттер мен гранулоциттердiң
эндотелийге адгезиясы
СД 45 Гранулоциттер Тирозинфосфатаза рецепторы
СД 64 Макрофагтар Макрофагтар белсенуі
СД 34 Дін торшалары, L-селектин лимфоциттердің қан тамыр
колония құратын эндотелийлеріне байланысуы, сүйек миы
комитерленген стромасына дін торшаларының байланысуы
аналық клеткалар
3. Гуморалды иммуниет жүйесі. Антидене. Антидене қасиеті. Антиген-антидене
қарым-қатынасының негізгі реакциясы. Әртүрлі кластағы иммуноглобулиндердің
құрылысы және сипаттамасы. Біріншілік және екіншілік иммундық жауап.
Иммундық ес
Гуморалды иммунитеттің эффекторлары иммуноглобулиндер. Гуморалды
иммунитеттің дамуында негізгі рөл В-лимфоциттерге жатады. Олардың бақылауын
құстарда фабрицус қалтасы, сүтқоректілерде сүйек миы, басқадай лимфа жүйесі
жүргізеді. Иммунитет деңгейін антиденелердің авидтілігімен, В-
лимфоциттердің және иммуноглобулиндердің (А, G, M, E) жалпы санымен
анықтайды.
Гуморалдық факторға жататындар:
- Гамма - глобулиндер антиденелердің қызметін атқарады. JgA, М , G, E
, D.
Антигендер стимуляциясындағы иммунды жауаптарының кезеңдері
1. Антигендер біріншіден магрофагтармен өңделеді.
2. Антигендер кіші лимфоциттермен жанасып, сенсибилизация дамытады.
3.Лимфоциттер лимфобласттарға (трансформацияға) айналып, көп полирибосом
шығарады
4. Полирибосомдар плазмалық торшалар түзіп, антиденелер шығарады.
5.Плазмалық торшалар гуморалды иммундық механизмді басқаратын торшалар.
6. 3-этапта лимфобласттар (трансформацияланған) сенсибилизацияланған
лимфоцитке айналады.
7. Сенсибилизациясы бар лимфоциттер баяу жүретін аллергиялық реакцияларға
қатысып, торшалық иммунитеттің құрамына кіреді.
8. 5-этапта антиденелер антигенмен байланысқаннан кейін комплементті
белсендіреді және өзіне орта көлемді лимфоциттерді тартып жинайды да,
иммундық реакцияның қабыну фазасы дамиды.
Антиденелер – иммуноглобулиндер
Иммуноглобулиндердi плазмалық торшалар шығарады. Олар қан сарысуында,
лимфада, уызда, сілекейде, торшалардың сыртқы қабығында болады.
Иммуноглобулиндер 5 класқа бөлінеді. G, M, A, D, E.
Бұлардың құрылысында квадриметрикалы димер екі тізбектен (жеңіл және
ауыр) тұрады. Иммуноглобулиннің биохимиялық, қызметтік ерекшеліктері ауыр
тізбекке байланысты. Сөйтіп әрбір иммуноглобулин құрылысы бірдей екі жеңіл
, екі ауыр тізбектен тұрады, оның молекулалық салмағы Дальтон. Бұл
тізбектер өзара дисульфидті көпіршіктермен байланысқан, жеңіл және ауыр
тізбектің өзгермейтін (С), өзгеріп отыратын (V) аймақтары бар, солардың
қосылатын жерінде белсенді антигендермен байланысатын орталық орналасқан.
Антиденелер антигеннің әсерінен плазмалық торшадан шығарылады. Әрбір
антигенге қарсы сонымен ғана байланысатын арнайы антидене түзіледi.
Антиденелер қасиеттері
1. Спецификалық қасиеті - иммуноглобулин тек арнайы антигенмен қарым-
қатынасқа түседі. Онда антидене белсенді орталығы — антидетерминант
(паратоп) антигендер белсенді орталығы — детерминантпен (эпитоп)
байланысады.
2. Валенттілігі-иммуноглобулин молекуласындағы антидетерминанттың саны,
көбінесе бұлар екі валентті, бірақ кейде 5-10 валентті антиденелер
кездеседi.
3. Аффиндігі олардың байланысы өте мықты, (антидене + антиген)
антидетерминант + детерминант байланысы.
4. Авидтігі — антиген мен антидене байланысы тұрақты, олардың
байланысуы жылдам және толық, олар әр түрлі торшалармен байланыс жасай
алады:
- макрофагтармен байланысып фагоцитозды белсендіреді.
- нейтрофилдермен фагоцитозды белсендіреді.
- базофилдермен байланысып атопиялық реакция жүріп, медиаторлар
бөлініп, жедел жүретін аллергиялық реакцияға әкеледі.
- тромбоциттермен байланысып қан ұюын өзгертеді.
- Лимфоциттермен-FC рецепторымен (иммуноглобулин G)
Иммуноглобулиндер гетерогенділігімен 3 топқа бөлінеді:
а) изотипті
б) аллотипті
в) идиотипті
Изотиптілігі — ауыр тізбегі құрылысына байланысты қалыпты жағдайда бір
түрдегі жануарларда, адамдарда бірдей. Ал олардың айырмашылығы 4-
тізбегіндегі аминоқышқылдармен сипатталады. Сөйтіп иммуноглобулин G1, G2,
G3, G4, ал иммуноглобулин А1, А2 болып бөлінеді.
Аллотиптілігі — әрбір жеке адамның иммуноглобулин айырмашылығын
көрсетеді, ол генетикалық маркерлерге байланысты.
Идиотиптілігі — бұл антигендер спецификалық қасиетіне байланысты тек бір
иммуноглобулинге арналған. Қанша арнаулы иммуноглобулин болса, сонша
антиген варианттары болады.
Идиотип – антиденелердің өзгермелі бөлігіндегі аминоқышқылдардың
орналасуының немесе Т-торшалық антиген танитын рецепторының ерекшелігі.
Оларға қарсы антиидиотипті антиденелер өнеді.
Иммуноглобулин М - барлық иммуноглобулиндердің 5-10 %. Эволюциялық
дамуда ең көне иммуноглобулин. Молекулалық салмағы 900.000 Дальтон.
Жартылай ыдырау уақыты 5 тәулік иммуноглобулин М В-торшаларға антиген
танитын рецептор. Иммуноглобулин М аутоиммунды ауруларды қолдайды.
Иммуноглобулин М инфекция түскенде, вакцинацияда бірінші синтезделеді,
авидтігі жоғары, ағзаны бактериялардан, вирустардан қорғайды, комплементті
классикалық жолмен белсендіреді, фагоцитозды күшейтеді. Ағзаға түскен
антигенге әуелі иммуноглобулин М түзіледі. Аптаның аяғында ғана
иммунгоглобулин G-нің синтезіне көшеді.
Қан сарысуында 0,4-2,2 гл. Иммуноглобулин М ең ірі молекулалары, бес
мономерден құрылған, 10 белсенді орталығы бар, бірден бес антигенді
байланыстырып ағзадан шығарып жібереді. IgМ ағзаға антиген түспесе де
болатын табиғи антиденелерге жатады. Жатырдан өте алмайды. Нәрестелерде
тек инфекцияға қарсы пайда болады. IgМ антигенге фагоциттерді белсендіріп
шақырады.
Иммуноглобулин G - класы қан сарысуында барлық иммуноглобулиндердің,
молекулалық салмағы 150 мың Дальтон, ол жатырға кіре алады. Иммуноглобулин
G 23 тәулік, ұзақ өмір сүреді. Адамдарда иммуноглобулин G-дің 4 түрі бар:
(ауыр тізбектің айырмашылығымен).
IgG қан сарысуында 7-18 гл. Екіншілік иммундық жауабында тек IgG
анықталады. Негізгі қызметі: комплементті белсендіреді (G1, G2, G3 );
фагоцитозды күшейтеді: бактериялардың полисахаридтік антигеніне қарсы кеш
өнетін антиденелер (G1, G2); токсиндерді бейтараптайды, фагоциттерді
опсонизация арқылы белсендіреді. Комплементпен тек G4 байланыспайды.
Иммуноглобулин G тимусқа тәуелді болғандықтан Т-лимфоциттердің қатысуымен
ғана синтезделеді. Сондықтан сәулелену және иммунды депрессанттар олардың
синтезін басады.
Иммуноглобулин G-ның максималды өнімі антигендік арасы 30 күн өткенде
қайтадан еккенде дамып иммундық жауап толық және иммундық ес пайда болады.
Иммуноглобулин А – сарысулық және секреторлық түрлері бар. Сарысудағы
концентрациясы 0,8-3,7 гл. Қан айналымындағы микробтарды және токсиндерді
бейтараптайды. Сарысу IgA – комплементті альтернативтік жолмен белсендіре
алады. Кейбір микробтар өндіретін протеаза ферменті IgA-ны инактивацияға
шалдықтырады (мыс. гонококктер).
Секреторлық IgA шырышты қабықтың эпителиалды торшаларының синтезінен
шығады, оның қосымша (S) компоненті бар. Осы компонент IgA эпителий
торшаларынан өткенде қосылады да IgA-ның протеолитикалық ферменттерге
тұрақтылығын береді. Секреторлық IgA шырышты қабықта сақталып бактериалдық
токсиндерді бейтараптайды, вирустарды шектейді, фагоцитозды белсендіреді.
Сөйтіп, инфекцияға жергілікті қорғанысты қамтамасыз етеді.
Секреторлық IgA түкірікте, көз жасында, аcқазан-ішек секретінде, өтте,
қынап секретінде, аминотоксикалық сұйықта, өкпе, бронх, зәр шығару және
жыныс жолдарында бар. Нәресте IgA-ны ана сүтінен, уыз сүтінен алады. Ана
сүтімен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖОҒАРЫ МЕДИЦИНАЛЫҚ ОҚУ МЕКЕМЕСІНДЕГІ ОҚУ -
ӘДІСТЕМЕЛІК СЕКЦИЯСЫ
ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА АКАДЕМИЯСЫ
В. Н. СНОПКОВ
Б. К. Касымбекова
Иммунология және аллергология бойынша дәрістер жинағы
оқу - әдістемелік құралы
ҚАРАҒАНДЫ 2008
УДК [616-092:612.017.1] -07-085:574
ББК
Рецензенттер:
ҚММА оқу - әдістемелік жұмысы жөніндегі проректор,
м.ғ.д., проф. Досмағамбетова Р.С.
ҚММА ДКББ және ҮКБЖФ деканы
м.ғ.д., проф. Оспанова К.Б.
ҚР Денсаулық сақтау министрлігі С.Д. Асфендияров атындағы ҚазҒМУ
ҚР ҰҒА академигі, медицина ғылымының докторы (14.00.36), профессор
Шортанбаев А.А.
В. Н. СНОПКОВ
Б. К. Касымбекова
Иммунология және аллергология бойынша дәрістер жинағы
Оқу - әдістемелік құралы Иммунология және аллергология бойынша дәрістер
жинағы ҚММА-ның иммунология, микробиология, аллергология кафедрасының
меңгерушісі, медицина ғылымының докторы, профессор Снопков В.Н. және
кафедраның ассистенті Б.К. Касымбековамен бірге құрастырылды.
Оқу - әдістемелік құралында иммунитет жүйесі қызметінің қалыпты және
патологиясының сұрақтары, негізгі аурулардың үлгісі, аутоиммунды реакциялар
және аурулар кезіндегі иммундық статустың өзгерістеріндегі диагностикалық
мағынасы, аллергияның диагностикалық критериилері, иммунды жетіспеушілік
күйінің диагностикалық критериилері, сонымен бірге иммунокоррекцияның
бағыттамасы және критериилері қарастырылған. Медициналық жоғары оқу
орындарындағы студенттеріне арналған, жоғары біліктілік тыңдаушылары,
иммунолог – аллерголог дәрігерлеріне арналған.
ҚММА Әдістемелік Кеңесінің мәжілісінде талқыланды және мақұлданды.
№ 8_ Хаттама 11.04.2007.
ҚММА Оқу Кеңесінде басып шығаруға ұсынылды және бекітілді.
№ __10__ Хаттама ____ 2007
Шартты қысқартылған тізімі
АГ – антиген
АТ - антидене
ЕИТ – екіншілік иммундық тапшылық
АИВ – адамның иммундық тапшылық вирусы
ИТЖ – иммундық тапшылық жағдай
ИКТ – иммунокомпетенттік торша
ИЛ (IL) - интерлейкин
Ig - иммуноглобулиндер
Ig (A, M, G, E, D) – иммуноглобулиндердің әртүрлі кластары
C – констант аймағы
V – вариабелді аймағы
ИФА - иммуноферменттік анализ
HLA – адамның лейкоцитарлық антигендері (ұлпаның сәйкестік жүйесі)
Fab – антигенді байланыстырушы фрагмент
Fc- антидене құрлысын кристалдаушы фрагмент
ТК (NK-торша) – табиғи киллер
ЖСБТ – жоғары сезімталдықтың баяу типі
ЖСЖТ - жоғары сезімталдықтың жылдам типі
ЛБТР - лимфоциттердің бласттрансформация реакциясы
РНК, ДНК – рибо- (дезокси)-нуклеин қышқылдары
ПГАР –пассивтік гемагглютинация реакциясы
СD – торшалар маркері, кластер дифференцировкасы
C – комплемент компоненті
ҚЖЖ- қызыл желекті жүйе (СКВ)
ЖИТС – жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы
ФГА – фитогемагглютинин
КС – кортикостероидтер
ГК - глюкокортикоидтер
АКТГ – аденокортикотропты гормондар
ЖРВИ – жедел респираторлық вирустық инфекциялар
ЖРА – жедел респираторлық аурулар
АТФ – аденозинтрифосфат
цАМФ – циклдік аденозинмонофосфат
цГМФ – циклдік гуанозинмонофосфат
ПАР – псевдоаллергиялық реакция
Кіріспе
Жұмыс бағдарламасы ҚР МЖМБС – 3.07.436 - 2003 ж (2003 жылы 11тамызда
бекітілген) 040100 – Емдеу ісі мамандығы бойынша және (25.06.2004 жылы
бекітілген) Жалпы иммунология пәні бойынша типтік бағдарлама
негіздерінде құрастырылды.
Оқу - әдістемелік құралы Иммунология және аллергология бойынша дәрістер
жинағы ҚР МЖМБС – 2003 және жалпы иммунология; клиникалық иммунология және
аллергология бойынша типтік бағдарлама (Астана, 2004), сонымен бірге емдеу
ісі, педиатрия, аллергология және иммунология мамандықтары бойынша
қосымша медициналық білім стандартына сәйкес құрастырылды.
Тәжірибесі бар дәрігерлер, студенттер үшін бейімделген клиникалық
иммунологияның өзекті сұрақтарына арналған оқу - әдістемелік әдебиеттер
мемлекеттік тілде нақты жеткіліксіз екенін дәлелдеді.
Жақын және алыс шет елдерде жалпы қабылданған классификациясының рамкасында
аллерголог және иммунолог дәрігер мамандығы, бір мамандық: аллерголог -
иммунолог дәрігер ретінде қарастырылады.
Қазақстан Республикасында медициналық салада дәрігер болуға, №458
дәрігерлік қызмет және мамандық номенклатурасын бекіту жөнінде, оның
ішінде келесі қызметтері және мамандықтары көрсетілген: дәрігер –
иммунолог; иммунолог-балалар дәрігері; дәрігер – аллерголог; аллерголог-
балалар дәрігері Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау Министрлігі
2003 жылдың 19 маусымында бекіткен бұйрығын қолданады.
Клиникалық иммунологияның бөлінуі медико – биологиялық ғылым ретінде және
дәрігерлік мамандық бір уақытта расталды, медицинаның әрі қарай дамуы оның
жетістіктеріне байланысты. Ішкі мүшелердің және көптеген аллергологиялық
аурулар жүйесі кезінде және иммундық жетіспеушілік күйдің зақымдану
ерекшеліктері әр түрлі, сондықтан аллерголог-иммунолог мамандық басқа
терапиялық мамандықтар жағынан жақсы дайындалу керек, яғни соның ішіне
кіреді: пульмонология, отоларингология, гематология, онкология,
невропатология, дерматология, гастроэнтерология, инфекциялық аурулар.
Адам ағзасында физиологиялық және патофизиологиялық үрдістеріндегі иммундық
жүйенің рөлін ашуда, алдын алу шаралары, емдеу және реабилитация, иммундық
реакциялардың реттелуінің бағытталу негізінде әдістерін жасауға мүмкіндік
берді. Көптеген соматикалық және инфекциялық ауруларды емдеу кезінде
иммунотропты дәрілік заттарды қабылдау анықтаудың себебі болып табылады.
Жыл сайын соматикалық және инфекциялық аурулардың иммунотерапиясында және
алдын – алу шаралары үшін қолдануда, жаңа дәрілер және иммунобиологиялық
препараттар енгізіледі және шығарылады.
Иммунологияның қарқынды дамуы және жаңа аурулардың пайда болуы, жүре пайда
болған иммунды жетіспеушілік күйдің дамуымен байланысты, патогенезін ашуда,
оның адам ағзасында иммунды жүйенің рөлін шешуші екендігін көрсетті.
Иммунды бұзылыстардың нақты сұрақтарын және әдістерін зерттейтін, жеке
патологиялық жағдайлар кезінде оны мүмкіндігінше коррекциялауда бұл жеке
клиникалық иммунологияның бөлінуін қажет етеді.
Соңғы бірнеше онжылдықта иммунды бұзылыстардың даму фактісі анықталды, оның
функционалды нормалық деңгейінен иммундық параметрлер мағынасының төмендеуі
және ұлғаюы айқындалды, әртүрлі патологиялық реакциялардың болуы немесе
себебінің болуы не болып табылады, бірақ кез – келген жағдайда оның
созылмалы, ауырлау болу себептеріне байланысты болады. Ұқсас бұзылыстарды
шектеуде дәстүрлік емдеудің әсерін жоғарылатады, сауықтыру немесе
аурулардың ремиссия ұзақтығына жетуге қабілетті. Бұл иммунология
лабораториясының ұйымында, Қазақстанда жоғары оқу орындарында клиникалық
иммунология кафедрасы және курсының ұйымында дәрілік заттардың жаңа
кластарын (иммуномодулятор) шығаруға мүмкіндік берді, академик
Н.Д.Беклемишевтің жетекшісімен иммунолог – аллерголог мектебінен шыққан
және іргетасын қалаған бірнеше монографиялар басылды.
1. Иммунология пәні және тапсырмалары. Қазіргі кездегі иммунология, медико-
биологиялық ғылым ретінде. Иммунологияның тарихи этапта дамуы. Иммунитет
теориясы. Иммундық жүйенің құрылысы және қызметі. Иммундық жүйенің
торшалық негізі
Иммунология (лат.іmmunts- свободный, греч+logos - учение) - ағзада әр
түрлі антигендерге қарсы пайда болатын спецификалық және бейспецификалық
молекулярлық, торшалық және жалпы физиологиялық реакцияларын зерттейтін
ғылым. Иммунология антигендерді, антиденелерді, иммунитетке қатысы бар
торшаларды тексереді. Иммундық реакциялардың қалыпты патологиялық
жағдайының жүруіне әсері бар генетикалық және физиологиялық факторларды
тексереді. Иммундық реакциялардың ағымына сыртқы ортаның да әсері болады.
Бөгде антигендерден қорғануға бағытталған иммундық реакциялар
миллиондаған жылдар бойы қалыптасқан организмнің ішкі тұрақтылығын сақтауға
бейімделген.
Антигендер дегеніміз - микробтар және әр түрлі өсімдіктен, жануарлардан
шыққан заттар. Иммундық реакциялар қалыпты жағдайда жануарлардың түрін
сақтайды.
Иммундық реакциялар кейбір жағдайда өзгерген немесе өзгермеген өз
торшалары мен ұлпа антигендерімен жүрсе, аутоиммундық аурулар дамиды.
Аллергендерге қарсы сезімталдықтың жоғарылауы аллергияға әкелсе,
иммундық реакциялар торшаларды, ұлпаларды зақымдайды. Аллергияның дамуы
иммунитеттің бұзылуымен немесе төмендеуімен жүреді.
Иммунитет табиғи және жүре пайда болатын арнайы болып екіге бөлінеді.
Иммунитет – паразиттерді, бөгде ұлпаларды, антиген заттарын өлтіріп,
бөлшектеп, бейтараптап немесе жою ағзаның антиген құрамының тұрақтылығын
органикалық заттарға әмбебап, көпсатылы, күрделі жүретін биологиялық
құбылыс.
Табиғи иммунитет – терінің және шырышты қабықтардың өткізбейтін және
микробтарға қарсы қасиеттерімен, дененің микрофлорасының конкуренттік
белсенділігімен, зақымдайтын факторларға ұлпалардың ареактивтілігімен,
макрофагтар мен нейтрофилдердің фагоцитарлық реакциясымен, табиғи
киллерлермен, комплемент жүйесімен, лизоциммен, интерферонмен және басқадай
антимикробты белоктармен қалыптасқан. Табиғи иммунитеттің қорғаныс
механизмі ағзаның даму үрдісінде антигенге кездеспей-ақ генетикалық жүйенің
бақылауымен құрылған. Табиғи иммунитеттің факторлары кісі туғаннан өлгенге
дейін өзінің белсенділігін сақтайды, олардың арнайылылық әсері төмен.
Табиғи иммунитетті тұқым қуалайтын, түрлік, неспецификалық иммунитет деп
атайды.
Табиғи - тума (врожден.), түрлік (видовой), тұқымқуалаушылық,
конституциялық (құрылымдық) иммунитет. Тұқымқуалайтын иммунитет ұрпақтан
ұрпаққа беріледі, өйткені ол генетикалық жағдаймен қалыптасқан, өзгермейді.
Түрге тән иммунитет дейтініміз - малдардың адам жел шешегімен ауырмауы,
немесе адамдардың ит обасымен ауырмауы.
Тұқымқуалайтын иммунитеттің 3 түрі бар:
1. Ісікке қарсы иммунитет (противопухолевый)
2. Антимикробтық иммунитет
3. Трансплантациялық иммунитет
Табиғи иммунитет жүйесі.
Инфекциялық қоздырушылардан ең бірінші болып табиғи иммунитет
факторлары қорғайды. Патогенді ағзаға енбейтін және сыртқа шығаратын
факторлар.
Олар:
- зақымданбаған тері жамылғышы, эпителиалды торшалар. Микробтарды сыртқа
шығаратындар – түкірік, қақырық, көз жасы, зәр және т.б.
- әрбір мүшелердің антимикробтық факторлары. Патогенді микробтарға
тұрақтылығы бар асқазан қышқылы, зәрдің және қынап секретінің қышқылдығы
және әртүрлі секреттердің антимикробтық факторлары, (май бездері), грамм
оң бактерияларды ыдырататын лизоцим.
- патогенді микробтарға қарсы тұратын әртүрлі мүшелердегі (ішек, қынап,
дем алу жолдарының) қалыпты бактериялары.
- табиғи иммунитеттің келесі түрі – торшалық қорғаныс, оған қатысты
торшалар: мононуклеарлы фагоциттер (моноциттер, ұлпа макрофагтары);
гранулоциттер (нейтрофилдер, эозинофилдер, базофилдер);
Базофилдер – шеткері қанда, ұлпада – ұлпалық немесе мес торшалары;
Киллер торшасы (ЕК - торшалар), жай киллерлер (К-торшалар);
Лимфокин белсендірген киллерлік торшалар (Лак-торшалар).
Мононуклеарлы фагоциттер торшалар жүйесі моноциттік – макрофагтар жүйесі
екі түрлі қызмет атқарады: бөтен заттардың фагоцитозы және антиденеге-
тәуелді киллинг. Моноциттер мен ұлпа макрофагтарының бұл қызметі туа пайда
болған иммунитетке қатысты. Екінші қызметі – моноциттік макрофагтар жүйесі
арнайы адаптивтік иммунитетке қатысты.
Бұл қызметінде моноциттер –макрофагтар Т – лимфоциттерге (тану үшін)
бөтен антигенді ұсынады, цитокиндер өндіреді. Шеткері қандағы моноциттер,
ұлпадағы макрофагтар дін торшаларынан шығады. Қанға түскен моноциттер 2-3
тәулік ішінде ұлпаға түседі де макрофагтарға айналады.
Иммунитет - жеке адамдық және коллективті (ұжымдық) болып бөлінеді.
Жасанды-пассивті (енжар) иммунитет - ауырған немесе егілген адамнан
(жануардан) алынған иммуноглобулинді (антиденелерді) еккенде пайда болады.
Ол, мысалы, анадан жатыр арқылы балаға беріледі. Мұндай жағдайда иммунитет
6 айға дейін сақталады. Бұл аналық иммунитет, ең бірінші жүре пайда болатын
иммунитет. Пассивті иммунитет тез қалыптасып (иммуноглобулин) еккеннен
кейін 1 ай бойы ғана сақталады.
Инфекциялық иммунитеттің бір түрі - таза емес, жұқпалы (нестерильный)
иммунитет. Ондай иммунитет ауру қоздырғышы ағзадан тазарғанша сақталады.
Мысалы: туберкулез, бруцеллез аурулары. Кейбір вирустардың ағзада көп уақыт
сақталуы да жұқпалы иммунитет беруі ықтимал.
Кейбір ауруларда жергілікті иммунитеттің де маңызы зор. Бұл эволюциялық
қалыптасуға байланысты (IgA, интерферон, лизоцим), қорғаныс заттарының
табылуына байланысты шыққан ұғым. Көп авторлар жергілікті иммунитет жалпы
иммунитеттің жеке көріністерінің бір бөлігі деп атайды.
Трансплантациялық иммунитеті – трансплантатпен рецепиенттің
антигендерінің гистосәйкестігі бір-біріне дәл келмегенде трансплантаттың
антигендерінің индукциясымен трансплантатты бөліп некрозға ұшырататын
иммунитет. Торшалық иммунитеттің бір түрі, элиминация қызметін атқаратын Т-
лимфоцит-киллерлердің пайда болуымен жүреді. Цитотоксикалық және
гиперсезімталдықпен жедел жүретін иммунокомплекстің варианттарының дамуының
маңызы зор. Трансплантациялық иммунитет көбінесе трансплантатқа қарсы,
немесе кейде трансплантат реципиентке қарсы (трансплантат сүйек миы
болғанда) қарсы дамиды.
Торшалық иммунитет – маңызды рөл Т-лимфоциттерге және оларды
жетілдіретін тимусқа жатады. Торшалық иммунитеттің эффекторлары:
сенсибилизацияланған Т-лимфоциттер және олар өндіретін лимфокиндер.
Торшалық иммунитетті бағалау үшін Т-лимфоциттерді және олардың
субпопуляцияларын (Т-хелперлер – 1, Т-киллерлер, Т-эффекторлар, Т-
супрессорлар) анықтайды.
Антивирустық иммунитет торша ішінде орналасқан вирустарды жоюға
бағытталған торшалық иммунитеттің цитотоксикалық вариантын шақырады.
Торша сыртындағы вирустар гуморалды иммундық жауабының индукциясын
береді.
Гуморалды иммунитеттің эффекторлары иммуноглобулиндер. Гуморалды
иммунитеттің дамуында негізгі рөл В-лимфоциттерге жатады. Олардың бақылауын
құстарда фабрицус қалтасы, сүтқоректілерде сүйек миы, басқадай лимфа жүйесі
жүргізеді. Иммунитет деңгейін антиденелердің авидтілігімен, В-
лимфоциттердің және иммуноглобулиндердің (А, G, M, E) жалпы санымен
анықтайды.
Иммундық жүйе - ағзаның генетикалық дамуда қалыптасқан торшалық және
гуморалды иммунитет құрамының тұрақтылығын сапалы қадағалайтын жүйе.
Иммундық жүйенің мақсаты:
- бөгде торшалардың ағзаға енуінен және генетикалық өзгерген торшалардың
пайда болуынан қорғайды;
- ескірген (кәрі) ақау, өз торшаларын және дәл сол сәттегі ағзаның
ерекшелігіне сай келмейтін бұзылған торшаларды құртып отырады;
- генетикалық құрылысы басқадай көпмолякулярлы биологиялық заттарды
бейтараптайды.
Иммундық жүйе - көпкомпонентті, бірақ барлығы бір бүтіндей (тұтас) жұмыс
істейді. Иммундық жүйеге эволюциялық дамуда ерте қалыптасқан
бейспецификалық қорғаныс компоненттері және эволюциялық дамуда, кейін пайда
болған жоғары спецификалық қасиеті өте жоғары иммундық реакциялар қатысады.
Иммундық жүйенің негізгі торшасы - лейкоцит, оның әр түрлі популяциясы
және субпопуляциясы бар.
Иммундық жүйенің спецификалық қасиеті лимфоциттермен және олар шығаратын
антиденелермен сипатталады.
Иммундық жүйенің бейспецификалық қызметін (бөгде торшаларды құртуда)
моноциттер, гранулоциттер және бейспецификалық лимфоциттер атқарады.
Бейспецификалық қорғаныс элементтерінің саны спецификалық мүшелерге
қарағанда әлдеқайда көп. Сондықтан бөгде антигенді заттарды құртуды
атқаратын бейспецификалық элементтер; ал оларға хабар беру, оларды
белсендіру және антигендердің құруын бақылайтын жұмыстарды спецификалық
жүйе жүргізеді.
Қанның, лимфа, ұлпа аралық сұйықтық иммунитет жүйесін торшалық және
гуморалдық факторлары қамтамасыз етеді.
Торшалық факторларға жататындар - қандағы барлық лейкоциттер.
Бұл торшалардың бәрінің өзіне тән морфологиялық және цитохимиялық
ерекшеліктері бар.
Гуморалдық факторға жататындар:
- Гамма - глобулиндер антиденелердің қызметін атқарады. IgA ,М , G, E
, D.
- Цитокиндер - полипептид молекулалары, (ИКК) - иммунды компетентті
торшалар шығарады. Оларды иммундық реакцияның модуляторлары дейді. Олар
иммундық үрдістерді реттеуге қатысады. Оларға жататындар - интерлейкиндер,
интерферондар, колониестимуляторлар, т.б. факторлар.
Иммундық жүйенің мүшелеріне тимус, фабрициус сумкасы (құстарда), сүйек
миы, пейер табақшалары (лимфоидты торшалардың ішектегі жиынтығы), көкбауыр,
лимфа бездері, бадамша бездері, лимфоидты торшалар популяциясы және лимфа,
аппендикс, жеке орналасқан лимфоидты фолликулалар жатады.
Орталық мүшелерде лимфоидты торшалар көбейіп, жетіліп, макрофагтарға,
лимфоциттерге, нейтрофилдерге айналып, ағзаны иммундық торшалармен
қамтамасыз етіп, гуморалды факторлардың әсерімен дін торшалары Т-В-
лимфоциттерді, нейтрофилдерді, эозинофилдерді, базофилдерді, макрофагтарды,
эритроциттерді шығарып тұрады. Дін торшасынан шыққан Т-торшалар әлі
жетілмеген. Олар тимуста (айыршық безі) одан әрі дамып, гистосәйкестігін
айыратын иммунокомпетенттік Т- лимфоцитті торшаларына (хелперлер СД4,
супрессорлар - СД8, киллерлер) айналады. Бұл торшалардың барлығы антиген
айыра білетін рецепторлар алады (спецификалық рецепторлар). Тимуста барлық
лимфоциттердің 70% ғана дамуы өтеді, ал антигенді айыра білетін торшалар -5-
7%. Тимустан шыққан торшалар лимфа бездерінің милық қабатында орналасады.
Торшалық иммунитеттің қызметі: иммундық жауапты реттеу, эффекторлық
әрекет жүргізу, гуморалдық иммунитетке қатысу, иммунологиялық
толеранттылықтың пайда болуына және оның сақталуына әсер етеді, антигенді
тануға және иммундық жауапқа индукция береді. Сонша көп қызметті Т-
лимфоциттер, табиғи киллерлер, К-клеткалары, макрофагтар атқарады. Т-
лимфоциттердің ішінде арнайы қызмет атқаратын оның субпопуляциялары бар.
Осы арнайы қызметті игеру тимуста жүреді.
Т-В-лимфоциттердің әрбір субпопуляциясы клонирленген. Антигенге тәуелді
дифференциясы антиген танудан басталып антигенге және антигенмен қатынасқа
түскен иммунитетке қатысатын торшалармен арнайы әсер ететін лимфоциттердің
пайда болуымен тоқталады. Хелперлер, супрессорлар және цитотоксикалық
лимфоциттер антигенді әртүрлі таниды. Хелперлер антиген тасушыны HLA ІІ-
класы қосылған комплекспен таниды. Киллерлер, супрессорлар мен В-
лимфоциттердің детерминанттары бірдей, олар антиген тасушыны HLA 1-антиген
комплексімен таниды.
Антигендерді индукторлық торшаларда (Т-хелпер-индукторлар, Т-супрессор-
индукторлар) танып антиген спецификалық хелперлердің және супрессорлардың
дифференциясын белсендіреді. Индукторлық торшалардың медиаторларымен
интерлейкиндердің әсерімен антигенге әсер ететін Т-лимфоциттер көбейеді,
эффекторлық торшаларға және естелік торшаларға айналады.
Антигенге тәуелді дифференцирленуінде Т-хелперлер медиаторлар шығарып,
Т-киллерлерді, Т-супрессорларды, В-лимфоциттерді пролиферацияға
белсендіреді. Бұл жағдайда клондар одан әрі селекцияға ұшырайды, өйткені
антигенге арнайылығы жоғары клондар ғана көбейеді. Т-киллерлер
пролиферациясы мен дифференцировкасынан кейін антигенге кездескенде
цитотоксикалық әсер береді, Т-хелперлер – хелперлердің медиаторларын, Т-
супрессорлар – иммундық жауапты басатын медиаторларды шығарады.
Негізгі иммунокомпетенттік торшаларға лейкоциттер, олардың популяциясы,
субпопуляциясы жатады.
Барлық лейкоциттер мультипотентті қан түзетін дін торшаларынан шығады. Адам
қанында 4,5—9,5(109л лейкоциттер бар. Бір лейкоцитке орта есеппен 1000
эритроциттен келеді.
Лейкоциттер қозғалу қабілетімен (псевдоподии арқылы) қан -тамырларының
эпителий қабырғаларынан өте алады. Лейкоциттердің үстінде көптеген
рецепторлар мен антигендері болады. Олардың көбі барлық лейкоциттерде
бірдей болғандықтан лейкоциттердің иммундық реакцияларда бірігуіне
(кооперацияда) болады.
Лейкоциттер қан айналымда ешқандай жұмысқа қатыспайды, қан айналым олар
үшін тек транспорт, олар тек мүшелер мен ұлпаларға өтіп қызметке кіріседі.
Қан айналымда лейкоциттердің 1—2 % ғана жүреді.
Лимфоциттер – бөтен антигенге өте жоғары спецификалық иммунды жауап
бергізетін иммундық компетенттік торшалар. Қанда лимфоциттер саны
1—4(109л.
Лимфоциттердің 3 түрлі популяциясы белгілі: В-лимфоциттер – антидене
шығаратын торшаларға айналып, антиденелер шығарады; Т-лимфоциттер – бөтен
антигенді таниды, В- торшалардың антиденелер шығаруына көмектеседі, бөтен
торшаларды танып өлтіреді (киллинг), макрофагтарды, лимфокиндер шығарумен
басқа торшаларды да белсендіреді, иммундық реакциялардың жүруін (күшін,
ұзақтығын) бақылайды.
NK-торшалар (табиғи киллерлер) – иммундық реакциясыз-ақ вирустарды,
қауіпті дін торшаларын танып айырып, өлтіреді (ісікке және вирусқа қарсы
бірінші қорғаныс).
Н.Ерне (1974) жасаған теория бойынша гуморалдық факторлар өзара және
сәйкес иммунокомпетенттік торшалар клондарымен қарым-қатынасқа түсетін
идиотиптер болып саналады.
Теорияның негізі - антигендердің детерминанттарына қарсы құрылған
антиденелердің белсенді орталығы алғашқы антигендердің детерминанттарына
ұқсас идиотиптік иммуноглобулиндер синтезін шақырады. Осындай идиотипикалық
иммуноглобулиндерді антиидиотиптік деп атайды. Бұлардың белсенді орталығы
олардың синтезін шақырған иммуноглобулиндердікімен бірдей. Сондықтан
антигенге қарсы пайда болған антиденелердің белсенді орталығы
аутоантигендер сияқты.
Бұл теория бойынша ағзада антиген танитын рецепторы бар лимфоциттермен
бірге антиген танитын рецепторларға да қарсы лимфоциттер клондары бар.
Идиотип – антиидиотип торапы иммундық жүйесінің тұрақты динамикалық жұмыс
істеуін қамтамасыз етеді. Антигеннің ағзаға түсуі осы тұрақтылықты
антигенмен қарым-қатынасқа түскен клондардың жағына қарай бұзады. Иммундық
жауап күшейіп бірінші қатарлы антиидиотиптер пайда болып антиидиотиптердің
екінші қатарына индукция береді, сөйтіп, антигенге қарсы антиденелер
синтезі болса, сол антиденелерге антидиотиптер құрылады. Бұл І-қатарлы
антиидиотиптер болып саналады. Осы антиидиотип антиген ретінде танылып оған
қарсы 2-қатарлы антиидиотиптер синтезделеді. Бұл антигенге иммундық жауапты
күшейтеді. Осымен селекция жүреді, өйткені клондардың ішінде торшалардың
антиген танитын белсенді рецепторлары барларға ғана арнайы антиденелерді
шығарады.
Егер де антиденелердің саны аз болса 2-қатарлы антиидиотиптердің синтезі
жүрмейді. Бұл жағдайда бірінші қатарлы антиидиотиптерге қарсы рецепторлары
бар І-супрессорлар белсеніп антиденелер шығаратын торшалардың жұмысын
тоқтатады.
Антиидиотиптік антиденелер иммундық жауапта маңызды рөл атқарады. Олар
антиген ретінде Т-хелперлермен, Т-супрессорлармен, В-лимфоциттерімен қарым-
қатынасқа түседі. Антиидиотиптер Т-супрессорларды белсендіріп, В-
лимфоциттердің көбеюін тоқтатады. Т-хелперлер антиидиотиптерді антиген деп
таныса иммундық жауап жүреді. Т-хелперлері мен В-лимфоциттердің
кооперациялық қатысында оларды бір-бірімен антиидиотиптік иммуноглобулиндер
байланыстырады. Т-хелперлерінің қызметі басты гистосәйкестік комплексінің
басқаруынсыз жүреді. Осыған байланысты антиидиотиптік антиденелердің
негізінде вакцина құруға болатыны медицинада жаңалық болып есептеледі.
Антиидиотиптік тор теориясы ұзаққа созылатын иммундық есті түсіндіреді.
Қазір 30-дан артық елде иммунология ғылыми түрде дамып, көп
жетістіктерге жетті.
1. Шешек, құтыру, күл, полиомиелит, сіреспе т.б. аса қауіпті
ауруларға вакцина жүргізіледі. 1978 жылы дүние жүзі денсаулық сақтау ұйымы
шешекті жойдық деп хабарлап, оған қарсы егу тоқтатылды.
2. АВО изоантигендерінің басқа MN, Rh, Pp, Kk т.б антигендері ашылып,
қан құю проблемасы шешілді және бұл жаңалықтар медицина генетикасында, сот
медицинасында қолданылады.
3. Резус - гемолитикалық нәрестелер ауруының да мәселесі шешілді. Резус-
теріс әйелдердің саны 15% (Еуропа, ТМД елдерінде). Конфликт жүктіліктің
екінші рет болуында дамиды. Оның диагнозы иммунологиялық әдіспен
анықталады.
4. Толеранттылықтың және дәрі иммунодепрессиясының ашылуы мүше
алмастыру операциясын жүргізуге мүмкіндік берді. Жер жүзінде 100 мыңға жуық
бүйрек алмасу операциясы жасалған, олардың 80% екі жылдан-артық өмір
сүреді.
5. Иммунитет тесттерімен инфекциялы аурулардың иммунитет жетіспеушілік
жағдайын және аллергиялық ауруларды анықтап, емдеу жүргізіледі.
6. Иммунобиотехнология (инженерлік иммунология) деген жаңа ғылым саласы
дамып келеді. Молекулярлы иммунологияның жетістіктерімен иммунды
препараттарды, вакцинаны, антигендерді алу жасанды әдістермен жүргізіледі.
7. Қатерлі ісіктің дамуы, анықтау, емдеу, алдын алу әдістері де
иммунологиялық факторларға байланысты.
Иммунология - адам ағзасының ішкі тұрақтылығының өзгерісін тексеретін
ғылым болып қалыптасты.
Иммунология жеке пән ретінде ХХ ғасырдың екінші жартысында дамыды. Бұрын
иммунология тек жұқпалы аурулардың иммунитетін зерттеп келді.
Иммунологияның ХХ ғасырдағы жаңалықтары:
- иммуноглобулиндердің химиялық құрамы белгілі болды;
- лимфоидты торшаларды өсіру (культурасы) игерілді;
- тимустың иммундық жүйенің орталық мүшесі екені анықталды;
- сүйек миындағы дін (стволовые) торшаларынан иммундық торшалардың
шығатыны анықталды;
- Т-және В- лимфоциттер зерттелді;
- торшалар кооперациясы және антиденелердің синтезі, олардың атқаратын
қызметтері (функциясы) анықталды;
- трансплантациялық иммунитет зерттеліп, лейкоцитарлық антиген арқылы
гистосәйкестігін ашу мүше ауыстыратын жетістіктерге жеткізді. Мысалы:
бүйрек алмастыру т.б.
2. Антигендер. Анықтамасы. Табиғаты, сипаттамасы, негізгі топтары.
Антигендердің арнайы түрлері. Аутоантигендер. Айқасқан - әсер етуші және
комплексті әсер ететін антигендер. Адамның изоантигендері. Гистосәйкестік
антигендер
Антигендер түрлерi, сипаттамалары
Антигендер - адам және жануарлар ағзасына түскенде иммундық реакция
шақыратын заттар. Олар бөтен ерекшелігі бар биополимерлер немесе олардың
жасанды түрлері (аналогтары). Антигенге қарсы ағзада арнайы антидене
түзіліп немесе лимфоциттердің сенсибилизациясы болып, айрықша клондары
арқылы иммундық реакция жүреді.
Антигеннің үстінде арнайы иммунологиялық реакцияға түсіп, антиденемен
байланысатын белсенді орталығы детерминант деп аталады. Иммундық жауабының
ерекшелігі детерминантқа байланысты.
Антигендердің жіктелуі:
1) табиғи антигендер — белоктар, көмірсу, нуклеин қышқылы,
бактериялар, эндо-және экзотоксиндер, ұлпа және қан торшалар,
антигендері. Табиғи антигендер гетерологиялық ерекшелігімен
сипатталады;
2) жасанды антигендер — төменгі молекулярлы қосындылардан
синтезделген;
3) гаптендер — жартылай антигендер, өз алдына иммундық қасиеті жоқ,
бірақ үлкен молекулалы белоктармен қосылса антигендік қасиетке ие
болады;
4) химиялық құрамына қарай белокты, көмірсулы, полипептидтер, т.б.
болып бөлінеді.
5) Ерітінді антигендерге токсиндер, ферменттер жатады;
6) генетикалық жағдайына байланысты антигендер;
- аутоантигендер, ағзаның өзгерген өз торшаларынан шыққан
антигендер; өзгерген өз торшалары антиген болып, аутоиммундық
патологиялық үрдіс дамытып, аутоантиденелер туғызады;
- изоантигендер — АВО қан топтарын құрады;
- аллоантигендер — бір түрдегі жануарлардағы генетикалық аллельді
түрлерінің айырмашылығы;
- ксеноантигендер (гетероантиген) — антиген басқа түрге жататын
жануарлардан алынған.
Антигендер қасиеттері
1. Иммуногендігі — антигеннің иммундық жауап шақыратын қабілеті, ол
антигеннiң молекулалық салмағына байланысты. Молекула салмағы
жоғары болса, иммуногендігі жоғары. Ол детерминанттардың антиген
молекуласындағы санына байланысты.
Генетикалық бөгделігі тым алыс (алшақты) болса, соғұрлым антиген
иммуногендігі жоғары.
2. Антигеннің спецификалық қасиетімен ерекшеленуі.
3. Антиген валенттілігі молекуладағы детерминанттардың санымен бірдей.
Детерминант саны көп жағдайда екеу, иммуногендігі екі есе көп.
Жұмыртқа альбуминінің 5 детерминанты бар, күл токсинінде — 8,
тиреоглобулинде — 40.
Иммуногенді адъюванттар. Адам немесе жануарлар денесіне вакцинамен бір
химиялық затты қосып еккенде антигеннің иммуногендігі күшейеді. Аса маңызды
адьювантқа жататындар: алюминийдің қосындысы, макромолекуларлық заттар
(декстран, метилцеллюлоза), беткей активті заттар, фрейд адьюванты.
Адьюванттар еккенде ұлпада қабынуды қоздырып, еккен жерінде гранулема -
абсцесс береді, соның әсерінен антигендер көп уақыт сол жерде сақталып,
иммундық үрдіс қоздыру көпке созылады.
Көптеген антигендер, антигенмен бірге Т — лимфоциттері болса иммундық
реакцияны жақсы қоздырады. Оларға вирустар, белоктар, торшалық антигендер
жатады.
Тек қана бактериалдық полисахаридтер, тимусқа тәуелділігі жоқ антигендер
өз алдына иммундық реакция шақыра алады.
Эритроциттер антигендері.
Эритроциттердің мембранасында 100-ден артық антигендер бар, олар 19
жүйеге бөлінген. Адам эритроциттерінде III антигеннің әр түрлері кездеседі.
1. Гетерофильді антигендер көптеген жануарларда және бактерияларда
бар.
2. Бейспецификалық немесе түрлік антигендер (видовые). Мысалы:
адамдарда бар, жануарларда жоқ.
3. Спецификалық немесе топты антигендер. Мысалы, жеке адамдардың
бірінде бар, бірінде жоқ. Эритроциттердің барлық антигендері
ішінде маңыздысы АВО және Rh (резус).
АВО жүйесі (1901 ж) – 4 топқа бөлінеді
О (I) —антидене А және В (антиген жоқ)
А (II) —антиген А — бар
В (III) - антиген В — бар
АВ (IV) —антиген А және В бар.
А- және В — антигендері лейкоциттерде де, тромбоциттерде, әр түрлі
ұлпада, түкірікте, спермада, көз жасында, зәрде бар, олар — хрусталикте,
жатырда, ликворда (арқа миында) жоқ.
Қан сарысуында антиденелер бар, бiрақ оларға қарсы ағзада антигендер
жоқ. Бұл антиденелер сондай антигендер кездескенде эритроциттердің
агглютинациясын береді, осыған қарай қан топтарының сәйкестігін анықтап,
қан құюмен емдеу жүргізіледі. Сол арқылы сот медицинасында әке-шешесін
анықтауда және қан тамшысының кімге жататынын білуге болады.
Rh (резус) антиген жүйесі (1940) ашылған. Макака резус маймылының
эритроциттерімен қоянға егіп, алынған сарысу адам эритроциттерін
агглютинациялады. Содан маймыл мен адам эритроциттеріне бiрдей антиген
ашылып, оны резус антигенi — деген. Осы антиген Еуропа халықтарының 85% -
де бар. Резус антигеннің 6 түрі табылған. (С, D, Е, с, d, e) Олардың ішінде
маңыздысы — D. Бұл антиген жер жүзі халықтарында бар (тек Қиыр Шығыстың
кейбір халықтарында жоқ). Ал шешесінің антиген резусы теріс және резусы оң
ұрық кездессе, иммуноконфликт дамып, нәрестеде гемолитикалық ауру пайда
болады. Резус антигенін бейтараптау үшін бала туар алдында антирезусты
сарысу құяды.
Лейкоциттер антигендері
Безредка (1900) лейкоциттерден отызға жуық антигендер түрлерін тапқан.
Бұлар ұлпаларда, лейкоциттерде, тромбоциттерде, фибробласттарда, тері
эпителиінде, спермада да табылған. Бұл антигендер — гистосәйкестікті
көрсетеді. Сондықтан оларды трансплантациялық антиген немесе
гистосәйкестіктің антигендері дейді.
Трансплантациялық антигенінің химиялық құрылысында липопротеин,
гликопротеин немесе белоктар бар. Адамда олар HLА жүйесіне, тышқандарда Н2
жүйесіне жатады.
Антигендердің жүру жолдары
1. Антигендер макрофагтардың үстіндегі рецепторларымен байланысып,
лимфоциттердің үстіндегі антиденелік рецепторына көшеді.
2. Антигендер макрофагтың ішіне пиноцитоз арқылы кіріп, содан тіке
элиминацияға ұшырайды немесе макрофагтардың РНҚ-мен лимфоциттердің
үстіндегі антиденелік рецепторларына беріледі.
3. Антигендер антиденемен макрофагтық дендритті өсінділерімен
(отросток) кездесіп, лимфоциттермен байланысады.
4. Антигендер макрофагқа кездеспей, тіке лимфоциттік рецепторымен
байланысады, оның ішіне кіреді.
Антигендермен кездескенде лимфоциттердiң әр түрлi иммундық жауабы
жүредi:
1. В - лимфоцит плазмалық торшаға айналып (лимфобласт арқылы) және
иммуноглобулиндер шығарады.
2. Лимфоцит антигенді еске сақтайтын торшаға ауысып, кейіннен
кездескенде оны танитын болады, өйткені лимфоциттерде
сенсибилизация қалады.
3. Лимфоциттің белсенділігі көтеріліп, иммундық жауаптарда белсенді
торшалар лимфоциттер — киллерге айналады.
4. Антигендер көп болғанда лимфоциттердің барлық рецепторлары
антигенге толып, иммундық реакция жүрмейді де, толеранттылыққа
әкеледі.
Антигендер стимуляциясындағы иммундық жауаптарының кезеңдері
1. Антигендер біріншіден магрофагтармен өңделеді.
2. Антигендер кіші лимфоциттермен жанасып, сенсибилизация дамытады.
3. Лимфоциттер лимфобласттарға (трансформацияға) айналып, көп полирибосом
шығарады.
4. Полирибосомдар плазмалық торшалар түзіп, антиденелер шығарады.
5. Плазмалық торшалар гуморалды иммундық механизмді басқаратын торшалар.
6. 3-этапта лимфобласттар (трансформацияланған) сенсибилизацияланған
лимфоцитке айналады.
7. Сенсибилизациясы бар лимфоциттер баяу жүретін аллергиялық реакцияларға
қатысып, торшалық иммунитеттің құрамына кіреді.
8. 5-этапта антиденелер антигенмен байланысқаннан кейін комплементті
белсендіреді және өзіне орта көлемді лимфоциттерді тартып жинайды да,
иммундық реакцияның қабыну фазасы дамиды.
Антиденелер - иммуноглобулиндер
Иммуноглобулиндердi плазмалық торшалар шығарады. Олар қан сарысуында,
лимфада, уызда, сілекейде, торшалардың сыртқы қабығында болады.
Иммуноглобулиндер 5 класқа бөлінеді. G, M, A, D, E.
Бұлардың құрылысында квадриметрикалы димер екі тізбектен (жеңіл және
ауыр) тұрады. Иммуноглобулиннің биохимиялық, қызметтік ерекшеліктері ауыр
тізбекке байланысты. Сөйтіп әрбір иммуноглобулин құрылысы бірдей екі жеңіл
, екі ауыр тізбектен тұрады, оның молекулалық салмағы Дальтон. Бұл
тізбектер өзара дисульфидті көпіршіктермен байланысқан, жеңіл және ауыр
тізбектің өзгермейтін (С), өзгеріп отыратын (V) аймақтары бар, солардың
қосылатын жерінде белсенді антигендермен байланысатын орталық орналасқан.
Антиденелер антигеннің әсерінен плазмалық торшадан шығарылады. Әрбір
антигенге қарсы сонымен ғана байланысатын арнайы антидене түзіледi.
Антиденелер қасиеттері
1. Спецификалық қасиеті - иммуноглобулин тек арнайы антигенмен қарым-
қатынасқа түседі. Онда антидене белсенді орталығы — антидетерминант
(паратоп) антигендер белсенді орталығы — детерминантпен (эпитоп)
байланысады.
2. Валенттілігі-иммуноглобулин молекуласындағы антидетерминанттың саны,
көбінесе бұлар екі валентті, бірақ кейде 5-10 валентті антиденелер
кездеседi.
3. Аффиндігі олардың байланысы өте мықты, (антидене + антиген)
антидетерминант + детерминант байланысы.
4. Авидтігі — антиген мен антидене байланысы тұрақты, олардың
байланысуы жылдам және толық, олар әр түрлі торшалармен байланыс
жасай алады:
- макрофагтармен байланысып фагоцитозды белсендіреді.
- нейтрофилдермен фагоцитозды белсендіреді.
- базофилдермен байланысып атопиялық реакция жүріп, медиаторлар
бөлініп, жедел жүретін аллергиялық реакцияға әкеледі.
- тромбоциттермен байланысып қан ұюын өзгертеді.
- Лимфоциттермен-FC рецепторымен (иммуноглобулин G)
Иммуноглобулиндер гетерогенділігімен 3 топқа бөлінеді:
а) изотипті
б) аллотипті
в) идиотипті
Изотиптілігі — ауыр тізбегі құрылысына байланысты қалыпты жағдайда бір
түрдегі жануарларда, адамдарда бірдей. Ал олардың айырмашылығы 4-
тізбегіндегі аминоқышқылдармен сипатталады. Сөйтіп иммуноглобулин G1, G2,
G3, G4, ал иммуноглобулин А1, А2 болып бөлінеді.
Аллотиптілігі — әрбір жеке адамның иммуноглобулин айырмашылығын
көрсетеді, ол генетикалық маркерлерге байланысты.
Идиотиптілігі — бұл антигендер спецификалық қасиетіне байланысты тек бір
иммуноглобулинге арналған. Қанша арнаулы иммуноглобулин болса, сонша
антиген варианттары болады.
Идиотип – антиденелердің өзгермелі бөлігіндегі аминоқышқылдардың
орналасуының немесе Т-торшалық антиген танитын рецепторының ерекшелігі.
Оларға қарсы антиидиотипті антиденелер өнеді.
Т- және В- лимфоциттердің рецепторлары және антиген тануы әр түрлi.
Иммундық жауапқа қатысатын торшалардың әр түрлі популяциясы генетикалық
және қызметтік ерекшелігімен сипатталады. Олардың үстіңгi айырмашы
липопротеинді маркерлеріне қарай жiктелу классификациясы СД (cluster
differentiation) қолданылады.
Сүйек миының негізгі қызметі дін торшаларынан иммунокомпетентті торшалар
шығару. Барлық лимфоидты торшалардың үстінде липопротеинді маркерлер
(жіктелу кластері – СД) бар.
Практикада иммунды жауапқа қатысатын торшалардың үстіңгі маркерлерін
айыру үшін арнайы моноклоналды антиденелер қолданылады.
Барлық лимфоциттер Т- және В- торшаларына, О- (нольдік) – торшаларына
бөлінеді.
В-лимфоциттер – сүйек миында құралады. Дін торшаларынан шығатын В-
лимфоциттер 4—5 тәулік ішінде сүйек миында жетіледі де, шеткері лимфоидты
мүше мен ұлпаларға орналасады. Көкбауырда, лимфа бездерінде антигеннің
әсерімен, Т-лимфоциттердің және макрофагтардың көмегімен жетілген В-
лимфоциттер рецепторлары арқылы белсеніп лимфобластқа айналады да, 4 рет
бөлінгенде жетілген плазмалық торшаларға айналады. Екінші бөлінуден бастап
арнайы антигенге қарсы иммуноглобулиндер шығара бастайды. Жетілген бір В-
лимфоциттерден 400- ден артық антиденелер шығаратын торшалар пайда болады.
Антигеннің бірінші түсуінде антиденелер 3 тәуліктен кейін шыға бастайды, ал
қайталап түскенде – бірінші тәуліктің аяғында.
Антигеннің әсерімен В-лимфоциттер лимфобластқа айналып, одан үлкен және
кіші лимфоциттер пайда болады. Бұлар антигенге спецификалық еске сақтаушы
лимфоциттер болып есептеліп, көп өмір сүреді, қан айналым мен шеткері
лимфоидты мүшелерге орналасады. Бұл торшалар сол антигенмен қайта
кездескенде тез белсеніп, жылдам екіншілік иммундық жауап береді.
Әр түрлі мүшелерде әр түрлі иммуноглобулиндер шығаратын торшалар
орналасады. Иммуноглобулин М және G кластарын шығаратындар лимфа
бездерінде, көкбауырда, ал иммуноглобулин А және Е- торшаларын шығаратындар
пейер белдемесінде және басқадай шырышты қабатқа орналасқан лимфа
бездерінде жиі кездеседі.
Антиденелердің эффекторлық механизмі: антидененің торшамен қосылған
комплексі белсенді комплементпен лизиске ұшырайды.
Егер де антиденелер шамадан тыс көп шықса (антигеннің белсенді орталығы
түгел басылғаннан кейін) аллергиялық патология дамиды.
В-лимфоциттердің бір бөлігі Т-хелперлердің және цитотоксикалық Т-
торшаларына супрессор әсер етіп, олар арқылы В-лимфоциттердiң
пролиферациясы мен дифференциясын басады.
В-лимфоциттердің басқа бір бөлігі, керісінше, осы субпопуляцияларын
белсендіреді.
В-лимфоциттердің үстіндегі рецепторлары:
1) Антиген спецификалық рецепторлар немесе торша үстіндегі
иммуноглобулиндер (s1g), мономерлер түріндегі 1gM және IgG-ден құрылған.
Антигендердің В-торшасының антиген спецификалық рецепторларымен байланысуы
В-лимфоциттердiң өзгеруін, антидене шығаратын торшалардың көбеюімен бірге,
В-лимфоциттердiң антигенді есте сақтайтын иммунологиялық естелік торшаларын
тудырады.
2) В-лимфоциттерiнде өсу және дифференциялану рецепторлары: В-
торшалардың бөлініп көбеюін, иммуноглобулиндердің секрециясын (шығуын)
шақырады.
3) FC-рецепторы арнайы детерминанттарды танитын, иммуноглобулиннің FC
фрагментінде орналасқан, иммуноглобулинді байланыстырады. FC-рецепторлары
иммундық жауапты реттеуде маңызды рөл атқарады.
4) Комплементті байланыстыратын рецептор (С3). В-торшаларының
белсенуінде, толеранттылықтың дамуында, торша кооперациясының күшеюінде,
торша аралық байланысты жеңілдетуде маңызды.
Т-лимфоциттер – пайда болуы күрделі және көпсатылы. Антигенге тәуелді
және антигенге тәуелсіз екі фазасы белгілі.
Антигенге тәуелсіз фазасы сүйек миында және тимуста жүреді. Дін
торшаларынан алғашқы Т-торшалардың бәріне тән антигені бар ізін салушы Т-
торшалары пайда болады. Ізін салушы-Т- торшалары тимусқа кіріп
дифференциацияға түсіп, жетілген Т- торшалар шығады. Тимуста Т-лимфоциттері
екі субпопуляцияға бөлініп, Т-хелперлер және Т-супрессорлар, цитотоксикалық
Т- торшалары құрылады. Олардың әр қайсысының өзіне тән антигендік беткей
маркерлері және эффекторлық қызметі бар. Осымен антигенге тәуелсіз фазасы
бітеді.
Таблица 1.
Иммундық жауапқа қатысатын торшалардың негізгі жіктелу маркерлері
СД маркері Маркерлі, Қызметі
торшаның түрі
СД 1 Т-лимфоцит Антигенді ұсынуға қатысады
СД 2 Т-лимфоцит Нысанаға цитотоксикалық Т-лимфоциттердiң
адгезиясын, эндотелияға Т-лимфоциттердiң
адгезиясын, эпителиалды торшаларға
тимоциттердiң адгезиясын жүргізеді
СД 3 Т-лимфоцит Т-торшаларға белсендіру сигналы, барлық
жетілген Т-лимфоциттердiң маркері
СД 4 Т-лимфоцит Т-хелперлердің маркері, және ГКС-нің
Хелперлер антигенінің корецепторы
СД 8 Т-лимфоцит Цитотоксикалық Т-лимфоциттердің маркері,
ГКС-1 антигенімен жаншылған лимфоциттердің
тимуста жетіліп, оң селекция өткендері
СД 25 Т-В-NK-торшалары,Т-В-лимфоциттерд і, табиғи киллерлерді
тимоциттер, (NK), тимоциттерді және макрофагтарды
макрофагтар а-субъединица рецептерімен ИЛ-2 арқылы
белсендіріп көбейту үшін ынталандырады
СД 28 Т-лимфоцит ТКР-ға бағынышсыз КО-стимуляторлық сигнал
молекуласы
СД 30 Т-лимфоцит Т-лимфоциттердiң апоптоз шығаруына сигнал
береді
СД 5 Т- және Аутоиммунды ауруларда көбейеді.
В-лимфоциттер Т-лимфоциттер мен тимоциттердi
белсендіретін Ко-стимуляторлы сигнал
СД 9 В-лимфоцит Ізін салушы – В - лимфоциттерді,
тромбоциттердiң белсенуіне және
агрегациясына жауапты
СД 19, 20, В-лимфоцит В-лимфоциттердің белсенуі мен
21 пролиферациясын реттеу
СД 22 В-лимфоцит Эритроциттермен, Т-торшалармен
В-лимфоциттермен, моноциттермен,
нейтрофилдермен адгезия үшін жауапты
СД 40 В-лимфоцит В-торшалардың белсенуіне, пролиферациясына
және дифференциясына қатысады
СД 16 Табиғи киллер Антигенге тәуелді комплемент қатысты
цитотоксикалық және цитокиндік өнімдер
белсенуі
СД 56 Табиғи киллер Цитотоксикалықты және цитокиндер өнімдерін
белсендіру.
СД 94 Табиғи киллер Табиғи киллерлердің цитотоксикалығын
белсендіруі – ингибициясы
СД 11а Моноциттер Лейкоциттердің эндотелияға адгезиясы
СД 18 Гранулоциттер (жабысуы), лейкоциттің лейкоциттерге
адгезиясы
СД 11в Моноциттер Қан тамырлары эндотелиіне моноцит пен
СД 18 гранулоциттер нейтрофилдердің адгезиясы, комплементке
байланысқан бөлшектердің опсонизациясы
СД 11с Моноциттер Фагоцитарлық рецептор. Қабыну кезінде
СД 18 гранулоциттер моноциттер мен гранулоциттердiң
эндотелийге адгезиясы
СД 45 Гранулоциттер Тирозинфосфатаза рецепторы
СД 64 Макрофагтар Макрофагтар белсенуі
СД 34 Дін торшалары, L-селектин лимфоциттердің қан тамыр
колония құратын эндотелийлеріне байланысуы, сүйек миы
комитерленген стромасына дін торшаларының байланысуы
аналық клеткалар
3. Гуморалды иммуниет жүйесі. Антидене. Антидене қасиеті. Антиген-антидене
қарым-қатынасының негізгі реакциясы. Әртүрлі кластағы иммуноглобулиндердің
құрылысы және сипаттамасы. Біріншілік және екіншілік иммундық жауап.
Иммундық ес
Гуморалды иммунитеттің эффекторлары иммуноглобулиндер. Гуморалды
иммунитеттің дамуында негізгі рөл В-лимфоциттерге жатады. Олардың бақылауын
құстарда фабрицус қалтасы, сүтқоректілерде сүйек миы, басқадай лимфа жүйесі
жүргізеді. Иммунитет деңгейін антиденелердің авидтілігімен, В-
лимфоциттердің және иммуноглобулиндердің (А, G, M, E) жалпы санымен
анықтайды.
Гуморалдық факторға жататындар:
- Гамма - глобулиндер антиденелердің қызметін атқарады. JgA, М , G, E
, D.
Антигендер стимуляциясындағы иммунды жауаптарының кезеңдері
1. Антигендер біріншіден магрофагтармен өңделеді.
2. Антигендер кіші лимфоциттермен жанасып, сенсибилизация дамытады.
3.Лимфоциттер лимфобласттарға (трансформацияға) айналып, көп полирибосом
шығарады
4. Полирибосомдар плазмалық торшалар түзіп, антиденелер шығарады.
5.Плазмалық торшалар гуморалды иммундық механизмді басқаратын торшалар.
6. 3-этапта лимфобласттар (трансформацияланған) сенсибилизацияланған
лимфоцитке айналады.
7. Сенсибилизациясы бар лимфоциттер баяу жүретін аллергиялық реакцияларға
қатысып, торшалық иммунитеттің құрамына кіреді.
8. 5-этапта антиденелер антигенмен байланысқаннан кейін комплементті
белсендіреді және өзіне орта көлемді лимфоциттерді тартып жинайды да,
иммундық реакцияның қабыну фазасы дамиды.
Антиденелер – иммуноглобулиндер
Иммуноглобулиндердi плазмалық торшалар шығарады. Олар қан сарысуында,
лимфада, уызда, сілекейде, торшалардың сыртқы қабығында болады.
Иммуноглобулиндер 5 класқа бөлінеді. G, M, A, D, E.
Бұлардың құрылысында квадриметрикалы димер екі тізбектен (жеңіл және
ауыр) тұрады. Иммуноглобулиннің биохимиялық, қызметтік ерекшеліктері ауыр
тізбекке байланысты. Сөйтіп әрбір иммуноглобулин құрылысы бірдей екі жеңіл
, екі ауыр тізбектен тұрады, оның молекулалық салмағы Дальтон. Бұл
тізбектер өзара дисульфидті көпіршіктермен байланысқан, жеңіл және ауыр
тізбектің өзгермейтін (С), өзгеріп отыратын (V) аймақтары бар, солардың
қосылатын жерінде белсенді антигендермен байланысатын орталық орналасқан.
Антиденелер антигеннің әсерінен плазмалық торшадан шығарылады. Әрбір
антигенге қарсы сонымен ғана байланысатын арнайы антидене түзіледi.
Антиденелер қасиеттері
1. Спецификалық қасиеті - иммуноглобулин тек арнайы антигенмен қарым-
қатынасқа түседі. Онда антидене белсенді орталығы — антидетерминант
(паратоп) антигендер белсенді орталығы — детерминантпен (эпитоп)
байланысады.
2. Валенттілігі-иммуноглобулин молекуласындағы антидетерминанттың саны,
көбінесе бұлар екі валентті, бірақ кейде 5-10 валентті антиденелер
кездеседi.
3. Аффиндігі олардың байланысы өте мықты, (антидене + антиген)
антидетерминант + детерминант байланысы.
4. Авидтігі — антиген мен антидене байланысы тұрақты, олардың
байланысуы жылдам және толық, олар әр түрлі торшалармен байланыс жасай
алады:
- макрофагтармен байланысып фагоцитозды белсендіреді.
- нейтрофилдермен фагоцитозды белсендіреді.
- базофилдермен байланысып атопиялық реакция жүріп, медиаторлар
бөлініп, жедел жүретін аллергиялық реакцияға әкеледі.
- тромбоциттермен байланысып қан ұюын өзгертеді.
- Лимфоциттермен-FC рецепторымен (иммуноглобулин G)
Иммуноглобулиндер гетерогенділігімен 3 топқа бөлінеді:
а) изотипті
б) аллотипті
в) идиотипті
Изотиптілігі — ауыр тізбегі құрылысына байланысты қалыпты жағдайда бір
түрдегі жануарларда, адамдарда бірдей. Ал олардың айырмашылығы 4-
тізбегіндегі аминоқышқылдармен сипатталады. Сөйтіп иммуноглобулин G1, G2,
G3, G4, ал иммуноглобулин А1, А2 болып бөлінеді.
Аллотиптілігі — әрбір жеке адамның иммуноглобулин айырмашылығын
көрсетеді, ол генетикалық маркерлерге байланысты.
Идиотиптілігі — бұл антигендер спецификалық қасиетіне байланысты тек бір
иммуноглобулинге арналған. Қанша арнаулы иммуноглобулин болса, сонша
антиген варианттары болады.
Идиотип – антиденелердің өзгермелі бөлігіндегі аминоқышқылдардың
орналасуының немесе Т-торшалық антиген танитын рецепторының ерекшелігі.
Оларға қарсы антиидиотипті антиденелер өнеді.
Иммуноглобулин М - барлық иммуноглобулиндердің 5-10 %. Эволюциялық
дамуда ең көне иммуноглобулин. Молекулалық салмағы 900.000 Дальтон.
Жартылай ыдырау уақыты 5 тәулік иммуноглобулин М В-торшаларға антиген
танитын рецептор. Иммуноглобулин М аутоиммунды ауруларды қолдайды.
Иммуноглобулин М инфекция түскенде, вакцинацияда бірінші синтезделеді,
авидтігі жоғары, ағзаны бактериялардан, вирустардан қорғайды, комплементті
классикалық жолмен белсендіреді, фагоцитозды күшейтеді. Ағзаға түскен
антигенге әуелі иммуноглобулин М түзіледі. Аптаның аяғында ғана
иммунгоглобулин G-нің синтезіне көшеді.
Қан сарысуында 0,4-2,2 гл. Иммуноглобулин М ең ірі молекулалары, бес
мономерден құрылған, 10 белсенді орталығы бар, бірден бес антигенді
байланыстырып ағзадан шығарып жібереді. IgМ ағзаға антиген түспесе де
болатын табиғи антиденелерге жатады. Жатырдан өте алмайды. Нәрестелерде
тек инфекцияға қарсы пайда болады. IgМ антигенге фагоциттерді белсендіріп
шақырады.
Иммуноглобулин G - класы қан сарысуында барлық иммуноглобулиндердің,
молекулалық салмағы 150 мың Дальтон, ол жатырға кіре алады. Иммуноглобулин
G 23 тәулік, ұзақ өмір сүреді. Адамдарда иммуноглобулин G-дің 4 түрі бар:
(ауыр тізбектің айырмашылығымен).
IgG қан сарысуында 7-18 гл. Екіншілік иммундық жауабында тек IgG
анықталады. Негізгі қызметі: комплементті белсендіреді (G1, G2, G3 );
фагоцитозды күшейтеді: бактериялардың полисахаридтік антигеніне қарсы кеш
өнетін антиденелер (G1, G2); токсиндерді бейтараптайды, фагоциттерді
опсонизация арқылы белсендіреді. Комплементпен тек G4 байланыспайды.
Иммуноглобулин G тимусқа тәуелді болғандықтан Т-лимфоциттердің қатысуымен
ғана синтезделеді. Сондықтан сәулелену және иммунды депрессанттар олардың
синтезін басады.
Иммуноглобулин G-ның максималды өнімі антигендік арасы 30 күн өткенде
қайтадан еккенде дамып иммундық жауап толық және иммундық ес пайда болады.
Иммуноглобулин А – сарысулық және секреторлық түрлері бар. Сарысудағы
концентрациясы 0,8-3,7 гл. Қан айналымындағы микробтарды және токсиндерді
бейтараптайды. Сарысу IgA – комплементті альтернативтік жолмен белсендіре
алады. Кейбір микробтар өндіретін протеаза ферменті IgA-ны инактивацияға
шалдықтырады (мыс. гонококктер).
Секреторлық IgA шырышты қабықтың эпителиалды торшаларының синтезінен
шығады, оның қосымша (S) компоненті бар. Осы компонент IgA эпителий
торшаларынан өткенде қосылады да IgA-ның протеолитикалық ферменттерге
тұрақтылығын береді. Секреторлық IgA шырышты қабықта сақталып бактериалдық
токсиндерді бейтараптайды, вирустарды шектейді, фагоцитозды белсендіреді.
Сөйтіп, инфекцияға жергілікті қорғанысты қамтамасыз етеді.
Секреторлық IgA түкірікте, көз жасында, аcқазан-ішек секретінде, өтте,
қынап секретінде, аминотоксикалық сұйықта, өкпе, бронх, зәр шығару және
жыныс жолдарында бар. Нәресте IgA-ны ана сүтінен, уыз сүтінен алады. Ана
сүтімен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz