Солтүстік Америка материгің жер бедерінің басты ерекшеліктері және геологиялық даму тарихы

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Солтүстік Америка материгің жер бедерінің басты ерекшеліктері және
геологиялық даму тарихы.

Жоспары:
1. Жер бедері формалары
2. Жер бедерінің құрлық табиғатын қалыптастырудағы рольі
3. Геологиялық даму тарихы.
В.Е.Хаинның пікірі бойынша, Солтүстік Америка өзге материктермен
салыстыстырғанда, мейлінше симметриялы болуымен және құрылымы мен жер
бедерінің мейлінше сәйкес келетіндігімен ерекшеленеді. Материктің орталық
гипсометриялық төмендеген бөлігі сонымен қатар Гренландияның едәуір бөлігі
мен Канадалық Арктика архипелагының аралдарын қоса қамтитын ежелгі
платформадан түзілген. Бұл платформа барлық жағынан ерте және кейінгі
палеозой дәуірі мен мезозой-кайнозой дәуірлерінде әр кезде пайда болған
қатпарлы тау сілемдерімен көмкерілген.
Ежелгі Солтүстік Америка платформасы Европа платформасы сияқты осы
күнгі жазық жер бедері басым болатын тұракты платформалар түріне жатады.
Платформаның мейлінше тұракты бөлігі - Канада кристалды қалканы. Оның
етегіндегі жер бедерінде Лаврентий қыраты жатыр. Бұл қыраттың ең, биік
жерлері 500-700 метрге, ал біршама төмен жерлерінің биіктігі 100-200 метрге
жетеді. Кыраттын ежелгі тегіс-телген жер бетінде әр түрлі катты тау
жыныстарының шығып жатуына сай күмбездер мен бұйратты адырлар жиі
кездеседі. Онда сонымен қатар тектоникалық процестер мен мұздыктардың
нәтижесінде пайда болған көптеген көлдер де бар. Сондай-ақ қыратта жер
бедерінің экзарациялық (мұздықтардың жүріп өткен жерлерінде пайда болған
кедір-бұдырлы жер бедерінің түрі) және аккумуляциялық (шөгінді жыныстардын
бір жерге жиналуынан түзілген жер бедерінің түрі) түрлері кездеседі.
Гренландияда және Канада архипелагы аралдарында қалкан-ның етегінде
жаткан жазыкты материктегі мұз қабаттары басып калған және оның деңгейі кей
жерлерде мұхит денгейінен төмен.
Калканнан онтүстікке карай жаткан территория Орталық жазық деп
аталады, ал құрылымы жағынан ол палеозой дәуіріндегі теңіз шөгінділерінің
калың кабатын жамылып жаткан плитаға ұқсайды. Оның жер бетінде кристалды
тау .жыныстзрының көтерілуіне байланысты пайда болған синеклизалы (ойлы-
кырлы катпарланған) күмбездер (Мичиган, Иллинойс т. б.) жиі кездеседі.
Жазықтың ең биік жері-Озарк үстірті. Ол 700 метрден асады Оның жоғарғы
бөлігінде кристалды негізді күрайтын тау жыныстары көрініп жатады.
Солтүстікте кристалды калканңың жиегіндегі аймакта, тығыздығы әр түрлі
болып келетін шөгінді тау жыныстары бір жаққа қарай көлбей жаткандықтан ол
жерлерде куэсталар (кыраттардың бір түрі ) түзілген. Силур дәуірінің тау
жыныстарынан түзілген куэста кемері мейлінше елеулі болады. Ол кемерді
Ниагара өзені кесіп өткен жерде Ниагара сарқырамасы пайда болған. Сөйтіп,
Орталык жазықтың морфоқұрылымының негізгі түрлері қалың қабаттардан тұратын
төбелі және еңісті жазықтар.
Платформаның батыс бөлігінде, Кордильер тауларымен шектес аймақта Ұлы
жазық жатыр. Бұл Ұлы жазық платформаның шеткі бөлігі болғандықтан және
Қордильер тауларының жоғары көтерілуінің әсері тигендіктен казіргі жер
бедерінде тау бөктеріндегі қабат-қабатты үстіртті түзеді. Оның Кордильердің
етегіндегі биіктігі 1200—1700 м-ге жетеді, ал төменгі негізі 1000 м
терендікке дейін барып, одан әрі палеозой дәуірінен палеоген дәуіріне дейін
пайда болған аса қалың шөгінді қабаттарға барып тіреледі. Орталық жазықтағы
сияқты Ұлы жазықтың солтүстік аймақтары үшін мұздық шоғырландырған жер
бедері, ал оңтүстік аймақтары үшін эрозиялық жер бедері тән.
Платформаның қойнауында пайдалы казбалардың едәуір қоры бар. Калқан
аймағы, әсіресе оның онтүстік бөлігі түсті және сирек кездесетін металдар
рудасына бай. Сондай-ақ Канаданың онтүстігіндегі протерозой дәуірі
лаваларында мыс, никель жэне кобальт кен орындарының мейлінше зор маңызы
бар. Қалқаннын шет жақтарындағы Үлкен көлдер аймағында уран рудаларының
коры жатыр. Алтын шығатын кен орындары архей дәуірінің граниттері бар
жерлерде.
Платформанын ендігі бір жүйесі палеозой дәуірінде көмкерілген Шығыс
Гренландия қатпарлы тау жүйесі болып табылады. Ол жүйе Каледон
геосинклиналы алыбында пайда болып, кейінгі ең жаңа козғалыстар нәтижесінде
3000 м-дей дерлік биіктеді. Бұл таулардың, жер бедеріне тән маңызды белгісі
— базальт үстірті мен басқа да жанар тау тұрғысындағы түрлер. Олар бор
дәуірінің аяк кезі мен палеоген ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.