Сыныптағы тәрбие жүйесі және оны ұйымдастырудың ерекшеліктері

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

h1Педагогикаh1
h1Курстық жұмысh1
h136h1
h2 Сыныптағы тәрбие жүйесі және оны ұйымдастырудың ерекшеліктері
h2
h3мазмұны

КІРІСПЕ 3

1 МЕКТЕПТЕГІ ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ 5

1.1 Сыныпта жүргізілетін тәрбие жұмысының мәні мен мағынасы 5

1.2 Тәрбие мақсаты төңірегінде қалыптасқан өй - пікірлер 7

2 СЫНЫПТАҒЫ ТӘРБИЕ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ ОНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 13

2.1 Сынып сағаты - сыныппен тәрбиелік жұмысының негізгі формасы 13

2.2 Сынып жетекшісінің сыныпта тәрбие жұмысын жоспарлау мен ұйымдастырудағы
рөлі 21

2.3 Тәрбие жоспарына қойылатын негізгі талаптар 27

2.4 Сынып жетекшісінің сыныптан және мектептен тыс тәрбие жұмысы 31

ҚОРЫТЫНДЫ 34

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 36

h3

h4КІРІСПЕ

Мектеп пен жанұяның педагогикалық процесінде оқушылардың жеке тұлғасын
қалыптастыру жүзеге асады. Педагогикалық процесті сауатты ұйымдастыру үшін
мұғалім оның теориялық негіздерін түсініп, оның мақсаттарын, тәсілдерін
ажырата алуы қажет.h4 Формалар мен әдістер педагогикалық процеске
қатысушылардың іс- әрекетінің қозғаушы күші болып табылады, сонын арқасында
жеке тұлғанын қалыптасуы жүзеге асады.
Материалістік диалектика адам табиғатын биологиялық пен әлеуметтіктің
бірлігі деп түсіндіреді. Адам, басқа да тіршілік иесі сияқты, табиғат және
қоғаммен өзара әрекеттестікте болады, оларды өзінше қабылдайды, яғни осы
әрекеттестіктің белсенді қатысушысы.
h4Қоршаған дүниені өзгерте отырып, адам өзін де өзгертеді. Бұл ретте
әртүрлі іс-әрекеттің орны ерекше. Адамның психикасы мен санасы қоршаған
ортамен әрекеттестігі арқасында және нақты бір іс-әрекет барысында дамиды.
Бұл ретте индивидумның іс-әрекеті жеке дара емес, басқа адамдардың (ата-
ана, мұғалімдер, оқушылар) іс-әрекетімен тығыз байланыста жүзеге асады.
Сондықтан жалпы адамзаттық мәдениетті игеру үшін бала қоршаған ортамен
басқа адамдар арқылы әрекеттестікте болуы керек, яғни олармен қарым-қатынас
жасауы қажет. h4
Педагогикалық ықпал ету тәсілдері дегеніміз жеке тұлғанын қоршаған орта
мен мақсатты әрекеттестігін ұйымдастыруға жағдай жасау. Сондықтан
педагогикалық процеске жеке тұлғаның әрекеттестік жасайтын ортасы және осы
әрекеттестікті ұйымдастыратын іс- әрекеттің түрлері жатады.
Берілген курстық жұмыстың мақсаты - сынып-сағатының, тәрбиенің мәні
мен мағынасын аша отырып, оның сыныппен тәрбиелік жұмысының негізгі
формасы ретіндегі маңызын анықтау болып табылады. Курстық жұмыстың
мақсатына жету үшін оның алдына келесі міндеттер қойылады:
- Тәрбие үрдісінің мәні мен мағынасын ашу оның теориялық негіздерін
қарастыру;
- Сыныпта тәрбие жүйесін қалыптастыру ерекшеліктерін анықтау;
- Сынып жетекшінің сыныппен тәрбиелік жұмысын жоспарлауын жан-жақты
қарастыру.
Әр түрлі мектептерде тәрбие жүйелері ұжымдық шығармашылық жұмыстар,
қоғадық- пайдалы және өндірістік еңбек жұмысты ұйымдастырудың әр түрлі
формаларын енгізу, ұлттық салт дәстүрлер; оқыту процесін ұйымдастыру
негізінде қалыптасатын. Осылайша, тәрбие жүйесі мақсаттар жиынтығынан,
тәрбие жұмысының ұйытқысы ретінде ұжым, ұжымдық қатынастар мен қоршаған
ортаға деген жүйенің бірлігінен тұрады. Басқаша айтқанда, кез келген тәрбие
жүйесі негізінде бүтіндей ұжымның тәрбие мақсаттарын белгілеуі, танымдық іс-
әрекет, Ұзара қатынастар, оқушылардың өзін-өзі басқаруы, ұлттық салт-
дәстүрлерге сүйену, әр жастағы ұжымдарды құру мен ұжымдық шығармашылық
істің әдісін пайдалану.
h4Педагогикалық процеске қатысушылардың іс- әрекеті мен қарым-
қатынасы педагогикалық ықпал ету арқылы жүзеге асады. Оқу тәрбие процесінің
субъектілері әрекеттестігінің формалар мен әдіс тәсілдер арқылы шешілетін
белгілі бір мақсаттары мен міндеттері, тиісті мазмұны бар, логикалық
тұрғыдан аяқталған, белгілі бір уақыт аралығындағы педагогикалық процесс.
Ұйымдастыру формалары тұтас педагогикалық процеске қатысушылардың қарым-
қатынасы мен әрекеттестігінің тәсілі ретінде де қарастырылады. h4

h41 МЕКТЕПТЕГІ ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ

1.1 Сыныпта жүргізілетін тәрбие жұмысының мәні мен мағынасы

Мектептегі оқу-тәрбие процесін демократияландыру мен гуманитарландыру,
қоғамымыздағы негізгі міндеттердің бірі. Бұл міндетті шешу, оқушы жастарға
эстехикалық білім және тәрбие берумен, бұл педагогикалық процеске
мұғалімдердің даярлық дәрежесін қамтамасыз ету мәселесімен тікелей
байланысты. Себебі, ол адам баласының жақсы еңбегінде, әдемі
бастамаларында, атқарған тамаша істерінде, дене бітімінің жақсы
үйлесімділігінде, жан дүниесінің кіршіксіз тазалығы секілді ұғымдарда
өзіндік бейнесімен орын алады.h4 Сондықтан да біздің қоғамда адамдардың
жан-жақты үйлесімділігінде дамуы, оған әрбір тұлғаның өз өмірін "әдемдік
заңы" бойынша құруға материалдық және рухани негіз жасалған, бұлар қоғаммен
бірге үнемі дамып отырады. Сол үшін де қоғамның әрбір азаматы осы
мүмкіншіліктерді барынша, әрі орынды пайдалана білуге дайын және тәрбиелі
болуы тиіс.
Бүгінгі қоғамды қайта жүру жағдайында әрбір адамның, соның ішінде оқушы
жастардың эстетикалық мәдениетінің қалыптасы айрықша маңызға ие. Соған орай
мектеп оқушылары мен жастардың өнер саласының әр түрімен айналысуы,
нәтижесінде көркемөнерпаздар ұжымының оқтын-оқтын байқауының, сурет
көрмелері мен балалар фестивалдарының ұйымдастырылуы біздің қоғамымыздың
өскелең жас ұрпағына эстетикалық тәрбие беріп, эстетикалық мәдениетін
дамытуға ерекше маңыз беруі деп бағалаймыз.
Эстетикалық тәрбие, ол тәрбиенің баска салаларымен де (ақыл-ой,
адамгершілік, еңбек, дене, экология т.с.) тығыз байланысты. Сондықтан да
адамның эстетика саласындағы тәрбиелік деңгейі, оның барлық іс-әрекетінде
көрініс береді.
Кезінде, эстетикалық тәрбиенің мәнін аша келе А. В. Луначарский,
эстетика саласынан білім беру, балаларға арналған кайсыбір өнерді қарапайым
түрде окыту деп түсінуге болмайды, керісінше, олардың сезім мүшелері мен
шығармашылық қабілеттеріне жүйелі түрде әсер ететін оқуды, одан оқушылардың
ләззат алып, оны өздері жасай білу мүмкіншіліктерін дамыту деп түсіну
керектігін айтқан. Енбек пен ғылым саласынан берілген білімде эстетика
қамтылммаса, онда сол білімнің жансыздығын- деп оған айрықша мән берген.
Сондай-ақ, жапон елінде "эстетика саласынан білім алмаған адам,
экономикалық тұрғыдан да тиімсіз" — деген көзқарас қалыптасқан екен. Бұл
бізгс де қатысты мәселе. Бұл бүгінгі өркениет талабы.
Дегенмен де эстетикалық тәрбиенің кейбір міндеттері әр кезде, не
болмаса барлық жағдайда біздің қалауымызға атқарылып отырған жоқ. Оның
себебі, бүгінгі күнге дейін мұғалімнің эстетикалық даярлық сапасының
деңгейі, немесе оның шегі барынша нақтылы анықталмаған, оқущылардың
эстетикалық тәрбиесінің дамуына қандай мұғалім нәтижелі әрі оң ықпал
тигізеді, ол үшін оқушылардың эстетакалық тәрбиесіне кажетті даярлыктың
негізгі компоненттері қандай болып белгіленген, т.с.с. мәселелер өз шешімін
таппауда. Кейбір мұғалімдердің қайсібір музыкалық аспапта ойнай білуі,
билей немесе сурет салу біліктілігі,мұндай маңызды педагогикалық процесті
шешуде педагогикалық қабілеттері жеткіліксіз. Ол үшін педагогикалық оқу
орындарында арнайы даярлық жүйесін меңгеру қажет.
Ауыл мектептері жағдайында жүргізілетін бүкіл тәрбие жүйесінің, соның
ішінде эстетикалық тәрбие жұмыстарының ерекшеліктерін де ескеру қажет.
Ондағы мұғалім эстетакалық тәрбиеге қатысты міндеттерді оқушылармен ғана
емес сондай-ақ олардың ата-аналарымен, жалпы ауыл тұрғындарынан де
жүргізуі шарт. Сол үшін де ауыл мектептерінің мұғалімдерінің эстетикалық
мәдени даярлық, сапасына аса мән берілуі тиіс.
Мектептегі қабырға газетінің сапасы төмен болуы, көркемөнершздар
ұжымының орындау шеберлігі мен жүріс-тұрысындағы кемшіліктер, оқушылардың
және оқушылар мен ұстаздардың өзара қарым-қатынасындағы олқылықтар,
сыныптан тыс шаралардың педагогикалық талапқа сай атқарылмауы т.с.с.
кейбір келеңсіз жағдайлар оның эстетикалық тартымдылығын төмендетеді. Соған
орай, оқушылардың этетикалық талғамы мен жағымды да әсерлі мінез-құлқы және
көтеріңкі көніл-күйнің әсерленуіне кері ықпалын тигізеді.
Мектеп көлемінде өткізілген кейбір тәрбиелік шараларға (тақырыптық
тәрбие сағаттары, таңертеңгіліктер, мектеп кештері, дәстүрлі мейрамдар,
"Ал, қане қыздар!", "Ал, қане ұлдар!" байқаулары т.б.) қатысып,
нәтижелеріне талдау жасағанда байқағанымыз, көптеген орындаулардың
сапасының төмен дәрежеде болуына куә боддық.
Кейбір мектептерде өткен мәдени шаралардың 43-іне қатыса отыра,
солардың ішінде 19-ы 12-ден 30 минөт мөлшерінде өз уақытынан тым көп
кешігіп басталғанына, оларды ұйымдастыру және өткізу барысында да
кемпішіліктердің болғанын назар аудардық. Мысалы, оқушылардың сахнада
өздерін дұрыс ұстай алмауы, сахнадағы орны мен жүріс-тұрысындағы ретсіздік,
үйлесімсіздік, көрермендер арасында айкай-шудың немесе әбігердің тууына
себепкер болды.

h41.2 Тәрбие мақсаты төңірегінде қалыптасқан өй - пікірлер

Ежелгі ойшылдар тәрбиенің мақсаты ізгі, рақымшыл азаматтарды тәрбиелеу
деп түсінді. Ал, “рахым” туралы пікірде олардың ойлары бір жерден шықпады.
Сократтың түсінігінше, тәрбиенің мақсаты - заттардың табиғатын зерттеу
емес, өз-өзіңді тану, аса құлықтылықты жетілдіру. Сократтың шәкірті Платон
ақыл-ой, ерік және сезімді тәрбиелеуге көп ықылас білдірді. Ол тәрбиені
өкіметтің өзі ұйымдастыруы керек, үстемдік етуші топтар - филосовтармен
жауынгерлердің талап тілегіне сай жұмыс істеу деп түсінді. Платонның
шәкірті Аристотель, тәрбиенің мақсаты жан рахымы - ақыл-ес пен ерік-жігерді
дамыту деп білді.h4
Я.А.Коменский тәрбиенің күшіне сенді, оның ойынша тәрбие үш мақсатқа
жетуге бағытталуы қажет: өзінді және қоршаған ортаны тану (ақыл- ой
тәрбиесі) және құдайға сыйыну (діни тәрбие). Дж. Локтың айтуы бойынша,
тәрбиенің негізгі мақсаты азаматты қалыптастыру. Жж. Руссо қоғамдық
құндылықтарды қалыптастыруға тәрбие мақсаттарының бағыт- ұстанымынан
айныған емес.
Пестолоццидың тәрбие мақсаты, адамның табиғи күшқуаты мен
қабілеттілігін дамытуға негізделуді, сонымен қатар, бұл даму жан-жақты және
үйлесімді болуының биігінен көрінуі қажеттілігіне тоқталса, ал И.Гербарттың
ойынша, тәрбие мақсаты, рақымды адамды қалыптастыруға, қалыптасқан қарым-
қатынастарға бейімделе алатын, қоғамдағы белгіленген тәртіпті сыйлайтын,
оған бой ұсынатын адамдар деген түйінге келеді. Тәрбиенің ең жоғарғы
мақсатын А.Дистерверг ақиқат, сұлулық және мейірмділікке өз ынтасымен
қызмет ету деп анықтаған.
Ерте заманнан бері тәрбие мақсаты жайлы пікір жалғасып келеді.
К.Д,Ушинский жазғандай: Егер сізге айтса, тәрбие мақсатымен адамды бақытты
етуге болады де, онда сіздің дауласуға әбден қақыныз бар, ал тәрбиеші
бақыт дегенде нені түсінеді; өйткені, бәрімізге белгілі, әлемде бақытқа
ұмтылмайтын пенде жоқ; біреуге бақыт болып көрінетін жағдай, ал ол басқа
адамға жай бір оқиға сияқты көрінеді, кейбіреуі тіпті бақытсыздық - деп те
түсінеді.
Осыған орай сұрақ туады, балаға әрқашан бақытты болу пайдалы ма, бұл
әлеуметтік мәселелерді шешуде дәрменсіздікке, қайратсыздыққа әкелмей ме?
Сөз тек осы күнгі тірбие мәселесі жөнінде емес: педагогтар жастардың
бүгінгі мен болашағын ескере отырып, өмірдің күрделі де қиын мәселесін
шешуге дайындауға ынталану деп ұққан жөн.
Көп уақытқа дейін тәрбие мақсаты идеалды адам мұратына, жан-жақты
үйлесімді дамыған, рухани байлығы мол, моральдық қылықтары таза және дене
күші дамыған тұлға ретінде түсінді. Әріне, бұл позиция- тәрбиеннің негізгі
мақсаты. Бірақ, тәрбиенің мақсаты біржақты қарастырылып, күнделікті
тәжірибеде тәрбие жұмыстарының нәтижелері алға қойған мақсаттан біршама
ерекшеленуіне әкеп соғады.
Бүгінгі тәрбиеннің мақсатын әлеуметтендіру мәселелерімен бірлікте
қарастыру өзекті мәселелердің бірі екеніне ерекше мән берген орынды.
Тәрбие мақсаты - ол педагогикалық процеспен қоғамның қажеттілігіне
қарай өзгеріп отырады.Тәрбие мақсаты қоғамның әлеуметтік сұранысына қарай
және оның табысты орындалуы ұстаздың кәсіби дайындығына байланысты келеді.
Ұстаздың қызметі мақсаттылығынан басталса, ал оқушылар оқу іс-әрекетінің
мақсатын нақты ұғына отырып, тапсырманы орындайды.
Тәрбие мақсаты – бұд қоғамның бетбұрысына, қандай мұраттарына
қолжеткізуіне бағытталған. Тәрбие мақсаты - педагогиканың ең маңызды
мәселесі. Мақсат- тәрбиенің жалпы мақсаттылығынан, тәрбие жүйесінің сипатын
айқындаушы ретінде көрінеді. Мақсат пен міндет бүтін және бөлшек ретінде
арақатынаста болады, жүйесі мен оның компоненттеріне тәуелді. Қорыта
айтқанда тәрбиенің мақсаты нақты тәрбие міндеттерінің жүйесі. (И.П
Подласый).
Тәрбие мақсаты жалпы және жекеленіп келеді. Тәрбиенің мақсаты жалпы
болып келгенде, яғни барлық азаматтарда сапалы құндылықтардың, ал жекеленіп
келуі, яғни жеке тұлғаның қалыптасуын көздейді. Қазіргі заманда тәрбие
жүйесіне қарай тәрбие мақсаты әр алуан болып келеді. Тәрбие мақсатының әр
алуандығы тәрбиеннің өте күрделілігін көрсетеді. Мақсаттылыққа обьективтік
себептер әсер етеді. Олар, дененің физиологиялық жетілу заңдылығы, адамның
психикалық дамуы, философия мен педагогикалық ойдың жетістігі, ортаның
үнемі қоғамның мүддесіне орай өзгеріп отыруы.
Мәдениет деңгейі, тәрбие мақсатының жалпы бағытын айқындап отырады.
Тәрбиенің мақсаты нақты-тарихи сипатына қарай құбылмалы келеді. Қоғамның
тәрбие мақсатын өз бетінше ойдан шығаруына болмайды.
Тәрбие мақсатын тұжырымдауда, міндетті түрде табиғат, қоғам, адамның
обьективті даму заңдылығына сүйену қажет.
Тәрбие мақсатын анықтауда маңызды себептердің қатарына жататындар,
мақсатты құрастыру, оны белгілі заңдылыққа негіздеуді есепке алу. Ол
саясат, мемлекет идеологиясысияқты факторлармен бірге, тәрбие мақсатын
айқындауда қоғам өзінің қажетті талабы мен мүддесінің маңыздылығын ұдайы
есепке алу жұмыстың дұрыс жүруіне кепілдік береді. Тәрбие мақсаты қоғамда
жастардың белгілі бір функцияларын жүзеге асыру процесінде олардың уәждік
қажеттілігінен туады. Қоғам қажеттілігі өндіріс тәсілі мен өндіріс күші
және өндіріс түрі қатынасының даму деңгейімен анықталады. Сондықтан тәрбие
мақсатының нәтижесі әрқашан қоғам дамуының жетістік деңгейін бейнелейді, ал
өндіріс тәсілін өзгертумен анықталып отырады. Ойымызды нақтылау үшін,
тәрбие мақсатының қоғамдық-экономикалық қатынас түріне байланысты екенін
атап өтеміз.
Әлеуметтендіру қоғам талаптарын жеке тұлғаның қалыптасу кезенінде бірте-
бірте игеруі, сана мен тәртіптің маңызды әлеуметтік мінездері, оның
қоғаммен қарым- қатынасын реттейді.
Ғылымға адамды Әлеуметтендіру термині саяси экономикадан келді, оның
ең алғашқы мағынасы жерді, өндіріс құралдарын қоғамдастырудан басталды.
Әлеуметтендіру теориясы кітабында, бұл ұғымды қазіргі ұғымға жақындастыра
қарап: адамның әлеуметтік табиғи мінезін дамыту немесе индивидтің мінезін,
жалпы адамды әлеуметтік өмірге дайындау.
Тұлғаның әлеуметтік даму барысында қоғамда адам өзін тұлға ретінде
сезінеді. Бұл тәрбие, білім, және өзін-өзі тәрбиелеу жағдайында, адам
өздігінен алдына мақсаттар белгілеп, оғаг жетуде өзінің бедел-сезімін
түсінеді, қоғамдағы өз орнына сенімді.
Әлеуметтендіру – тұлғаның белгілі бір бейнесін дәріптейді, оның негізгі
белгілері: адамның әлеуметтік қарым-қатынасы, достық, сүйіспеншілік,
отбасы, өндірістік, саяси т.б. көрінеді. Адамның адам болып қалыптасуы
жалғыздықта өмір сүрмейді, бірліктердің арқасында адам болып қалыптасады,
өзін қоршаған басқа субьектілермен бірдей жағдайда тұрмайды, бірақ әркім-
әрқайсысының жан-жақты ықпалынан осы жерлерге үздіксіз жауап
қайтаруынан(Наторп П.).
Әлеуметтендіру жүйесінің алдына қойған міндеттерінің екі тобы шешімін
табады: тұлғанын әлеуметтік бейімделуі мен әлеуметтік кемелденуі. Бұл
міндеттердің шешімі ішкі және сыртқы факторларға байланысты. Соның ішінде,
сыртқы ортаның қайшылықтары баланың бойында дамып келе жатқан ішкі
қарсыластық күшіне сай келуге тиіс. Адамның орталыққа ұмтылыс күші, сыртқы
мәдениеттің жерінен әлдеқайда басым болуы қажет, сонымен қатар, оның жаңа
ағымын үздіксіз сезінуі керек.
Әлеуметтік бейімделу (адаптация) индивидтің қоршаған орта жағдайларына
ыңғайлануы болса, ал әлеуметтік кемелдену өзінің іс-әрекетін жүзеге асыру,
тәртіптің қарым-қатынаста тұрақтылығы, тұлғаның өзі туралы пікірі, өз-өзіне
баға беруі. Әлеуметтік бейімделу мен әлеуметтік кемелдену міндеттерінің
шешімі: егер, ізгілікті орта болса, барлығымен бірге болу және өзімен
өзі болу мотивтерімен, уәждік қажетсінумен реттеледі.
Әлеуметтендірудің көптеген тұжырымдамаларын талдау, олардың барлығын
осы аталған позициялардың, ұстанымның біріне жақындайды, олардың өзі
адамның әлеуметтендіру жүйесіндегі орнын түсінуі. Біріншісі, адамның
әлеуметтендіру жүйесінде марғаулық позициясын ұстанады, ал
әлеуметтендірудің өзін адамның қоғамға бейімделу кезеңі ретінде
қарастырады, әрбір мүшені өзіне тән мәдениетіне қарай қалыптастырады.
Мұндай көзқарасты субъект- объект деп қарауға болады. Бұл ұғым- пікірдің
басында Э. Дюргейм және Т. Парсонс тұрды.
Екінші жағынан, адам әлеуметтендіру кезінде белсенді түрде қатысып
қоймай, қоғамға да бейімделеді, өз өзіне, өмірдегі жағдайларға да әсерін
тигізе алады. Бұл көзқарасты субъект- субъект деп атауға болады. Бұл екінші
позицияны Ч. Кули және Д.Г Мид ұстанды.
Қоғамдық мәдениет (адамзат жинақтаған мәдениет мұрасы) адамдардың
әрекетін үйлестіру мен интеграциялау үшін үлкен маңызды шара, іс-әрекет,
сонымен қатар, тәрбие мақсатын айқындаушы. Э.С.Маркарянның ойынша, бұл
тұста философияда дәлелденген мәдениеттің үш түрін, яғни әр адамның
меңгеруі қажет – материалдық, рухани және социо-нормативті немесе
адамгершілік мәдениеті. Мәдениет латын тілінен аударғанда өндеу,
баптаудеген ұғымды білдіреді. Оның екінші мағынасы-рухты дәріптеп көтеру.
Жалпы адамдық мәдениеттің өзіне тән ерекшелігі, тұлғаның жан-жақты
дамуының басты шарты адамшылық мәдениеттің барлық мұратын игеру болып
табылады. Екіншіден, мәдениеттің мақсаты әрбір адамды тәрбиелеу. Үшіншіден,
мәдениет мазмұнының ерекшеліктері диалектиканың материалістік тұрғыдан
адамның іс-әрекетінің белсенді-жасампаз сапасы жеке тұлғаның үйлесімді
қалыптасуы іс-әрекет үстінде адамшылық мәдениетке үйренеді. Қоғамдық
мәдениет (адамзат жинақтаған мәдениет мұрасы) адамдардың әрекетін йлестіру
мен интеграциялау үшін үлкен маңызды шара, іс-әрекет, сонымен қатар, тәрбие
мақсатын айқындаушы. Э. С. Макарянның ойынша, бұл тұста философияда
дәлелденген мәдениеттің үш түрін, яғни әр адамдардың меңгеруі қажет –
материалдық, рухани, социо-нормотивті немесе адамгершілік мәдениеті.
Мәдениет латын тілінен аударғанда өңдеу, баптау деген ұғымды білдіреді.
Оның екінші мағынасы – рухты дәріптеп көтеру. Рим ораторы М. Р. Цицерон
өзінің Тускуланские диспуты еңбегінде ең алғаш рет мәдениет сөзін
теориялық тұрғыдан термин ретінде қолданған.
Кребер мен Клакхон мәдениет табиғатын талдайды, оны құрап тұрған
элементтер мен қасиеттерді психология, тіл, қоғаммен қарым-қатынасын
көрсете келе, мәдениетті үш қырынан қарастырады: адамның табиғатпен қарым-
қатынасы аясында, құндылықтармен және басқа адамдармен пікірлесу. Жалпы
адамдық мәдениеттің өзіне тән ерекшелігі, тұлғаның дамуының басты шарты
адамшылық мәдениеттің барлық мұратын игеру болып табылады.

h42 Сыныптағы тәрбие жүйесі және оны ұйымдастырудың ерекшеліктері

2.1 Сынып сағаты - сыныппен тәрбиелік жұмысының негізгі формасы

Әр түрлі мектептерде тәрбие жүйелері ұжымдық шығармашылық жұмыстар,
қоғадық - пайдалы және өндірістік еңбек жұмысты ұйымдастырудың әр түрлі
формаларын енгізу, ұлттық салт дәстүрлер; оқыту процесін ұйымдастыру
негізінде қалыптасатын. Осылайша, тәрбие жүйесі мақсаттар жиынтығынан,
тәрбие жұмысының ұйытқысы ретінде ұжым, ұжымдық қатынастар мен қоршаған
ортаға деген жүйенің бірлігінен тұрады. Басқаша айтқанда, кез-келген тәрбие
жүйесі негізінде бүтіндей ұжымның тәрбие мақсаттарын белгілеуі, танымдық іс-
әрекет, өзара қатынастар, оқушылардың өзін-өзі басқаруы, ұлттық салт-
дәстүрлерге сүйену, әр жастағы ұжымдарды құру мен ұжымдық шығармашылық
істің әдісін пайдалану. Зерттеулер мен озат тәжірибелердің арасында
педагогикалық ғылымда оқушылар арасында тәрбие жүйесі орын алғанда ғана
тәрбие нәтижесі маңызды.
Тәрбие жүйесі бірнеше кезеңнен тұрады: h4
- жүйенің қалыптасуы;
- ұжым іс- әрекетінің жүйесі мен мазмұнын жасау;
- жүйені лайықты тәртіп бойынша қалыптастыру, дәстүрлерді сақтау мен
жаңалықтарды енгізу.
Сынып сағатын өткізген кезде тәрбие мақсаттары мәселесін шешпей,
сыныпта тәрбие жүйесін құру мүмкін емес, өйткені білім беру саласындағы
қызметкерлер үшін іс- әрекет, басқа да саладағы сияқты, мақсат пен
міндеттер арқылы анықталады. Сынып сағаттың мақсаттары мен міндеттері
мектептің тәрбие жұмысының бағдарын ұсынады, сыныптағы тәрбие жұмысы
мектептің тәрбие жүйесінің бір бөлігі болып табылады. Қазіргі заманғы
ізденістер бойынша тәрбиенің мақсатын анықтау мәдениеттану арнасында
жүргізілуде. Бұл мәселе бойынша осы күнге дейін еш нәрсе анық болмаса да,
бұл әдістеме біршама нәтижелі, өйткені ол ұлттық және дүниежузілік
мәдениеттегі тарихи қалыптасқан рухани құндылықтарға сүйенеді. Тәрбиеннің
мақсатын тек өз халқының ұлттық мәдениетінің негізінде ғана емес, жалпы
адамзаттық және адамгершілік ұлттық құндылықтарды игеру арқылы ғана анықтау
мүмкін.
Мұғалімдер ұжымында ортақ мақсат болған жағдайда ғана, әрқайсысы оған
жету үшін іс-әрекетке белсенді кіріскен кезде ғана үлкен нәтижеге жету
мүмкіндігі бар. Ұлттық мәдениет құралдары арқылы жеке тұлғаны қалыптастыру
жүйесі:
1. Лицейді ұлттық мәдениет элементтерімен безендіру.
2. Тілдерді меңгеру.
3. Ұлттық мәдениетті мәдениеттану сипатындағы оқу пәндері арқылы меңгеру.
4. Ұлттық мәдениетті базистік оқу бағдарламасындағы басқа да пәндерде
меңгеру.
5. Ұлттық мәдениетке арналған арнайы курстар, факультативтер.
6. Ұлттық мәдениетті меңгеруге арналған оқушылардың зерттеу іс- әрекеті.
7. Ұлттық мәдениетті меңгеруді мақсат еткен үйірмелер мен клубтардың
жұмысы.
8. Ұлттық мәдениетті меңгеруге арналған сыныптан тыс іс- әрекет.
9. Ұлттық мәдениетпен байланысты лицей дәстүрлері.
Мектеп өз түлектерінің мәдени негізінің қалыптасуына ықпал етеді, ол
дегеніміз – мектеп бітірушінің білім мазмұнын, жеке тұлғаның өзін өзі арі
қарай дамыту факторы. Қойылған мақсат тәрбиелік міндеттер арқылы жүзеге
асады. Оларды анықтаудың әртүрлі әдістемелері бар. Мысалы, Н.Е.Щуркова
сыныпта келесі тәрбиелік міндеттерді ұсынады:
- тәрбиелеу және дамыту іс-әрекеттерін ұйымдастыру;
- ұжымды ұйымдастыру мен дамыту;
- оқушы жеке тұлғасының қалыптасуына көмектесу, оның ішкі
мүмкіншілігі, бейімділігі, мақсат-мүдделері мен қабілеттерінің
көрінуі мен баюы үшін жағдай жасау.
Сынып жетекшілерінің сынып сағатын жүргізгенде іс-әрекетіне
жасалған әлеуметтік талдау нәтижесінде оның міндеттерін төрт топқа бөдеді.
Бірінші топ - әлеуметтік міндеттер(балаға көмек, оны әлеуметтік қатынастар
жүйесіне енгізу, жеке тұлғаның дамуы мен оның даралығының қалыптасуына
тиімді жағдай жасауда жанұямен және тәрбие институттарымен әрекеттестік).
Екінші топ – диагностикалық міндеттер (сыныппен жұмысты дұрыс ұйымдастыру
үшін оқушының жеке тұлғасы мен ұжымның даму диагностикасы). Үшінші топ –
адамгершілік міндеттер (баланың бойында қайрымдылық критерилерін
қалыптастыру, баланы адамгершілікке бейімдеу жағдайына қою). Төртінші топ –
даралық-тәжірибелік сипаттағы міндеттер (оқушылармен жұмыстың нәтижелі
педагогикалық тәсілдерін таңдау, өз жұмысын жоспарлау, іс-әрекетті бақылау
мен түзету, рефлексия педагогикасы).
Педагогтардың, зерттеушілер мен мұғалімдердің оқушы ұжымындағы тәрбие
жүйесін ұйымдастыру үшін маңызды міндеттерді бөліп қарау. Өйткені оқушы
өмірінің барлық жақтарын сынып жетекшісі мен мектептің тәрбие жұмысы
ықпалымен аяқталмайды. Ең маңызды міндеттер:
- Денсаулық пен салауатты өмір салтын тәрбиелеу.
- Баланың өнегелік мінез- құлықтарын қалыптастыру.
- Баланың бойына біткен қабілеттілігі мен мақсат- мүдделерін
жаңаша дамыту.
Сыныппен тәрбиелік жұмысындағы оқушылардың жеке тұлғасын қалыптастыруда
оқушылардың адамгершілігін қалыптастыру маңызды міндеті болып табылады.
Адамгершілік адамның іс- әрекетімен қылықтарынан көрінетін қоршаған ортаға
деген қатынасын білдіреді. Қатынас дегеніміз субъектінің қоршаған орта мен
қалауы бойынша анықталатын байланысы. Сондықтан оқушының қандай
құндылықтарды таңдап алуы сынып жетекшісі мен пән мұғалімдеріне тәуелді.
Зерттеушилер қатынастар жүйесіне әртүрлі компонентерді кіргізеді. Әрбір
қатынас белгілі бір білімдерді игеру дегенді білдіреді, алайда бұндағы ең
бастысы бұл білімдерді өнегелілік түрде түсіну, сезіну болып табылады.
Щуркова Е.Н., А.П.Сейтешев жеке тұлғаның қасиеттерін құндылық қатынастардың
қалыптасу нәтижесі деп түсіндіреді. Осылайша, басқа адамға деген құндылық
қатынастың нәтижесі – гіманизм, өз өзіне – қадір-қасиет, еңбекке –
еңбексүйгіштік, еңбекқорлық болып табылады.
Жеке тұлғаның ең басты қасиеттерін осылайша бөлу өте маңызды,
өйткені қоршаған ортаға, адамға, материалдық және рухани дүниеге деген
қатынастың қалыптасуы барысында адамгершіліктің барлық жақтарын қамту
мүмкін емес.
Тәрбие нәтижелері туралы сөз етер болсақ, жеке тұлғаның басты
қасиеттерінің қалыптасуы туралы айтуға болады:
1. Басқа адамдарға деген қатынас- гуманизм.
2. Өз- өзіне деген қатынас- қадір қасиет.
3. Еңбекке деген қатынас- еңбексүйгіштік, еңбекқорлық.
4. Ұжымға деген қатынас- ұжымшылдық.
5. Отанға деген қатынас- отан сүйгіштік, патриотизм.
6. Табиғатқа деген қатынас- табиғатқа қамқорлық.
7. Көркемдікке қатынас- көркемдікті эмоционалды- эстетикалық түрде
қабылдау қабілеті.
Жеке тұлғанын осы бір қасиеттерін қалыптастыру- қоршаған орта туралы
білімдерді өнегелік түрде түсініп- сезіну. Сондықтан, оқушылардың қоршаған
орта туралы білімдер жинағын адамгершілікпен сезінуі тәрбие жұмысының басты
мақсаты.
Оқу материалының, әрбір сабақтың өзіндік тәрбиелік маңызы бар екені
белгілі. Олардың әрқайсысы оқушылардың қоршаған ортаға деген, құндылық
қатынасын қалыптастыруда басқа адамның жеке тұлғаға құрметінең бастап,
болмысты эмоционалды-эстетикалық қабылдауға дейінгі, құндылық сапаларын
тәрбиелейді. Білімдерді терең меңгеруге, оларды өнегелілік түрде түсініп,
сезінуге, оқушыларды адамгершілік-құндылыққа үйрету іс-әрекетті
ұйымдастыру.
Пән мұғалімдерінің оқушыларды тәрбиелеу сынып жетекшілерінің
басшылығына тәуелді. Осылайша, олар сыныптағы жүйесін жүзеге асырады.
Сонымен, сынып жетекшісі дегеніміз – оқушылар тәрбиесін реттеуші мұғалім.
Мектептің тәрбие міндеттеріне сүйене отырып, өз сыныбындағы оқушылардың
ерекшеліктері мен тәрбиелік деңгейлерін ескере отырып, осы мәселені шешуге
пән мұғалімдері, оқушыларды, ата-ананы, демеушілерді т.б. тарта отырып,
тәрбие жұмысын ұйымдастырады.
Сыныпта жеке тұлғаның ұжымдық қасиеттері эстетикалық құндылықтарға,
табиғатка көзқарасы басым болады. Диагностика көрсеткіші бойынша ұжымға
деген адамгершілік қатынастың деңгейі жоғары.
Сынып жетекшісінің жұмысында сыныптан тыс тәрбие көрініс табады.
Қазіргі уақытта оқушы жеке тұлғасын қалыптастыру, оның қабілеттілігін
дамыту бірінші орында. Бұл ретте, сынып жетекшісі – пән мұғалімдерді мен
ата-ананың әрбір оқушыға ықпалын үйлестіретін тярбиені ұйымдастырушысы.
Сынып жетекшісінің сыныппен тәрбиелік жұмысы мектеп жобасымен
белгіленеді. Алайда бұл тізім оның іс- әрекетінің барлық жақтарын қамти
алмайды. Оның іс- әрекетінің әр түрлі жақтары көптеген зерттеулерде
қарастырылған.
Дәстүрлі емес әдістемелерде сынып жетекшісінің негізгі қызметтері:
- Баланың денсаулығын сақтау.
- Баланың адамгершілігін тәрбиелеу.
- Баланың қабілетін дамытуға қамқорлық.
Сыныптың мектептегі тіршілік қызмет-әрекетін ұйымдастыру (Н.Е.Щуркова):
-әрбір оқушыны қажетті оқулықтармен және әдістемелік құралдармен
қамтамасыз ету;
-баланың көзінің көруі, құлағының естуі, оның бойын ескеріп,
әрбіреуінің қабілеті мен белсенділігіне қарай оқу бөлмесіне санитарлық-
гигианылық талаптарға сай қамтамасыз ету;
-сыртқы киім мен аяқ киім қоятын орынның болуы;
-мектептің ертеңгілік тамағының тәртібі мен асхананың тазалық ережесін
қамтамасыз ету;
-оқушы үсті-басын ретке келтіре алатын дәретхана бөлмелерінің орналасуы
мен оларды пайдалану мәдениетін ескерту;
-сынып бөлмесінің ішкі көрінісін, бөлменің жарықтығы, бөлменің
көркеәдемлігін сақтайтын кезекшілер қою;
-әрбір баланың киімі мен аяқ киімін гигиена, эстетикатұрғысынан деген
талап қою;
-әрбір оқушының сабақ кестесі мен сынып бөлмелерінің орналасуынан
хабарлар ету;
-оқушының барлық сынып бөлмелерінің неге арналғанын оларды пайдалану
ережелерінен түсінік беру;
-оқушының қоршаған заттармен жоғары мәдени деңгейде, тазалықты,
әдемілік пен тәртіпті сақтай отырып пайдалана білуін үйрету.
Топтың пәндік іс-әрекетін ұйымдастыру:
-балаға дүниенің көпжақтылығы мен кұрделілігі, қарама-қайшылықтарын,
танымдық іс-әрекетін ашу;
-баланы дүниедегі адам өміріне қажетті құралдары, материалдық
құндылықтарға жататын еңбектің іс-әрекеті;
-баланың күш-жігерін, өзінің денесіне, денсаулығынап, ағзасының
сұлулығы мен күшіне, адамның өз денесін билей алатын спорттық іс-әрекет;
-балаға дүниені көркем образдар арқылы тануға, көркемдік заттар тудыра
отырып, дүниені көркейтуге мүмкіндік беретін іс-әрекет.
Өмірді түсініп, сезінудің рухани іс-әрекетін ұйымдастыру, ол дегеніміз
– оқушылардың рефлексиясы, өмір құндылықтарын түсініп, сезінудегі өзіндік
талдауға және өзінің ішкі дүниесін дамытуға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.