Тайпин көтерілісі және Тайпин мемлекетінің құрылуы

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 73 бет
Таңдаулыға:

Тайпин көтерілісі және Тайпин мемлекетінің құрылуы

Жоспары:

КІРІСПЕ . . . 3

І ТАРАУ. ТАЙПИН КӨТЕРІЛІСІНІҢ ТУУЫ ЖӘНЕ ҚОЗҒАЛЫСТЫҢ ИДЕОЛОГИЯСЫ . . . 8

Тайпин көтерілісінің туу себептері және тайпин армиясының жорықтары . . . 8
Тайпин қозғалысының саяси-әлеуметтік және діни идеологиясы . . . 20

ІІ ТАРАУ. ТАЙПИН МЕМЛЕКЕТІНІҢ ҚҰРЫЛУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ІШКІ САЯСИ-ҚОҒАМДЫҚ ҚАТЫНАСТАРЫ . . . 28

2. 1. Тайпин таньгоның құрылуы және оның мемлекеттік құрылымы . . . 28

2. 2. Тайпиндердің ішкі әлеуметтік-экономикалық саясаты . . . 41

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 56

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 61

КІРІСПЕ

Мәселенің өзектілігі. Ќазаќстан егемендігін алып, тєуелсіз ел болып, демократиялыќ, ќ±ќыќтыќ жєне азаматтыќ ќоѓам орнату жолына т‰скен кезењде µткен уаќыттыњ м±расын зерделеу ќажеттілігі арта т‰седі. Әсіресе біз әлемдік тарихты, жалпы адамзат тарихын зерттеуімізді тоқтатпауымыз керек. Өйткені жалпы адамзаттың даму заңдылықтары, адамзаттың кішкене бір бөлігі қазақ халқының дамуындағы заңдылықтарды анықтауға жеңіл қол жеткіземіз. Қазақстан мемлекеті үшін де, ғылымы үшін де көршілес жатқан алып мемлекеттердің тарихын білу арқылы біз олардың қоғамы туралы мәліметтер жүйесін қалыптастырамыз. Олармен қарым-қатынаста, мәдени байланыстарда олар туралы біліміміз толық болып тұрады. Оның үстіне жалпы білім деңгейіміздің көтерілгені де жетістік болып табылар еді. Соныдқтан Қытай тарихында маңызды роль ойнаған, ол елдің әрі қарай дамуына әсер еткен, тарихында өшпес із қалдырған Тайпиндер көтерілісінің өзектілігі күмән тудырмауы қажет.

Тайпиндер көтерілісіне тікелей байланысты ѓылыми маќалалар жєне монографиялыќ зерттеулер жеткілікті. Бұл әсіресе Ресей тарихнамасында жан-жақты зерттелген мәселе, бірақ зерттеулердің барлығы дерлік кеңестік кезеңде, ХХ ғасырдың 50-60 жж. жазылған. Ал Қытайда осы бір тарихи оқиға туралы зерттеулер өте көп болар. Алайда біз қытай тілін білмегендіктен Қытай тарихнамасының туындыларын көп қолдана алмадық. Ал қазақстандық тарихнамасында Тайпин көтерілісі туралы зертеулерді тіпті таба алмадық, мүмкін кездестіре алмаған шығармыз. Сол себепті де осы ақтаңдақтарды жабу қажеттілігі Тайпиндер көтерілісін зерттеудің ѓылыми мањызылдыѓын арттырады. . Сонымен қатар зерттеу µзініњ тєжірибелік ќолданыста, яѓни алып көрші туралы ақпараттың өз тілімізде жазылуы сияқты жақтары да бар. Сондыќтан біздіњ ќарастырѓалы отырѓан мєселеміз ѓылыми жаѓынан да, тєжірибелік ќолданыс жаѓынан да µзекті болуы дау тудырмайды.

Маќсаттары мен міндеттері. ХІХ ғасырдағы Қытай тарихындағы әлеуметтік наразылық тудырған, бір мемлекет ішінде тағы да бір мемлекеттің пайда болуы туралы оқиғаны зерттеу барысында біздіњ алдымызда мынадай маќсаттар мен міндеттер туындайды. Бітіруші ењ алдымен Тайпиндер көтерілісінің не себепті туындағанын анықтап алуды жөн көріп отыр. Осыған орай Қытайдың сол уақыттағы экономикалық, саяси, әлеуметтік дамуы қандай дәрежеде жүргенін көрсетуді мақсат еттік. Онан кейін анықталған әеуметтік-экономикалық, әлеуметтік, мәдени және де басқа да факторлардың Тайпин көтерілісінің шығуына, халық арасындағы қоғамдық қатынастарға тигізген єсерін де қарастырамыз. Қойылған мақсаттармен қатар Тайпин көтерілісінің басталуы қалай жүргенін, оның басшылығында кімдер болғанын, олардың мақсаттарын, құрылған Тайпин таньго мемлекетінің саяси құрылымын көрсетуді ұйғарып отырмыз. Сонан соњ бітіру ж±мысыныњ авторы Тайпин армиясының құрылымы, жорықтарын көрсетуді де жұмыс мақсаттарының қатарына қояды.

Осы маќсаттарѓа жету жолында мынадай міндеттерді шешуге тура келеді. Ең алдымен Тайпин көтерілісінің хронологиялық шеңберін анықтаймыз, сонымен бірге Қытайдағы экономикалыќ жаѓдайдың µзгерістер шын мєнінде халықтың ашынуын тудырды ма, єлде одан басќа єлеуметтік, мєдени, саяси жаѓдайдаѓы µзгерістердіњ де біріге ыќпалдасуы болды ма? М±нан кейін біздіњ алдымызда шешілуі тиіс міндеттердіњ бірі көтерілістің туындауында діннің маңызы қаншалықты болды, деген сұраққа жауап беру.

Келесі шешілуі тиіс міндеттердіњ бірі Тайпин көтерілісінің басышалыр арасындағы және басшылық пен қарапайым көтерілісшілер арасындағы қарым-қатынастарды көрсету болып табылады. Тайпин көтерілісінің, оның басшыларының мақсаттары қандай болды деген сұраққа да жауап беруге тырысамыз. Тайпин армиясы қандай жорықтар жасады және жорықтардың мақсаты не болды? Жорықтардың нәтижесі қандай, деген сұрақтарға жауап береміз. Тайпин мемлекетінің ішкі құрлысын анықтау барысында ондағы қоғамдық және саяси қатынастарды анықтау міндетін шешу де көзделіп отыр.

Міне осы қойылған мақсаттарға жету және міндеттерді шешу мәселесі диплом жұмысының өзегі болып табылады.

Єдістері мен єдіснамасы. Тайпин көтерілсінің тарихы туралы зерттеу ж±мысын ж‰ргізген уаќытта автор негізінен диалектикалыќ єдіснаманы ќолданды. Диалектикалыќ-материалистік єдіснама ќоѓам дамуыныњ зањдылыќтарына жєне оны зерттеудіњ єдістері ж‰йесіне негізделеді. Бітіруші ж±мыс барысында анализ, синтез, салыстырмалы-тарихи зерттеу єдістерін ќолданды. Талдау єдісі зерттеліп отырѓан мєселе туралы мєлімет беретін тарихи деректермен ж±мыс кезінде де, тікелей ж±мыс барысында да ќолданылды. Єсіресе Ќытайдың ХІХ ѓасырдыњ екінші жартысындаѓы, яѓни Тайпин көтерілісінің алдында, басшылығының революциялық идеясының ќалыптасуы кезењіндегі єлеуметтік-экономикалыќ, саяси жєне мєдени жаѓдайын аныќтау, деректермен ж±мыс істеу кезінде берілген мєліметтерге сыни талдау жасау арќылы деректік мєліметтіњ шынтуайттылыѓын аныќтау м‰мкіндігі туды. Сонымен ќатар талдау єдісін біз монографиялыќ ењбектердегі берілген тарихи аќпаратты ѓылыми т±рѓыдан зерттеген кезењде де ќолдандыќ. Талдаудан кейін біз синтез єдісін ќолдандыќ. Синтездеу негізгі бµлімніњ параграфтарын жазѓан уаќытта алынѓан деректік материалдар мен тарихшы ѓалымдардыњ ойларын топтастырып, µз ойымызбен толыќтыру ‰шін пайдаландыќ. Топтастыру жєне салыстырмалы єдісті ќолдану арќылы бітіру ж±мысыныњ авторы тайпин көтерілісі туралы тарихи мєліметтерді бір ж‰йеге келтіріп, мєселеніњ хронологиялыќ шењберін аныќтады.

Диплом ж±мысын жазу барысында осылармен ќоса біз тарихи объективтілік принципин ±стандыќ. Тарихи объективтілік принципіне сєйкес тарихи фактіні аныќтау ‰стінде біз ешќандай идеологиялыќ жєне саяси маќсат кµздеген жоќпыз. Сондыќтанда тарихи оќиѓа туралы тек дектер мен тарихи зерттеулерде кµрсетілген мєліметтер арќылы жазып, ол туралы тек объективті ќорытынды шыѓаруѓа тырыстыќ. Объективтілік принципіне сєйкес біз тарихи оќиѓа туралы берген материалдарымызда тарихи факт туралы тек белгілі, аныќталѓан жєне сыни анализден µткен аќпаратты ќолдандыќ.

Ќолданылѓан деректер. туралы деректер саны жаѓынан да, сапасы жаѓынан да алуан т‰рлі. Кез келген тарихи оќиѓа туралы біз деректерден мєлімет аламыз. Б±л деректердіњ шынтуайтылыѓы мен тарихилыѓы мєселесін аныќтауѓа итермелейді. Бізге белгілі деректер µз ішінде материалдыќ жєне жазбаша болып екі ‰лкен топќа жіктеледі. Біздіњ ќарастырып отырѓан мєселемізге байланысты єрине материалдыќ деректер де бар екені даусыз, біраќ олар біздіњ зерттеуімізде пайдаланылѓан жоќ. Бітіруші негізінен жазба деректерді пайдаланды. Олардыњ µзі µз тарапынан єдеби жєне ќ±жаттыќ деректер болып екіге бµлінеді. Кейбір мєселелерде, єсіресе Ќытайдыњ ХІХ ѓасырдаѓы єлеуметтік-экономикалыќ жаѓдайын аныќтаѓан кезде пайдаланѓанды айтпасаќ, ќ±жаттыќ деректерді де біз зерттеу аясынан тысќары ќалдырдыќ. Біздіњ негізге ќолданѓанымыз єдеби деректер. Олардыњ ќатарында ең алдымен «История экономического развития Китая. 1840-1948. Сборник статистических материалов» атты Мәскеуде жарық көрген [1] Қытай экономикасының ХІХ-ХХ ғасырлардағы даму қарқыны туралы мәлімет беретін материалдар жинағын атап өткен жөн. Бұл дерек көзі статистикалық материалдардан, экономикалық құжаттардан тұрып, бізге Тайпин көтерілісінің қарсаңындағы және көтеріліс кезіндегі ел экономикасының дамуына байланысты ақпаратты көрсетуге көмектесті. Негізінен құжаттық дерек болғандықтан біз осы дерек көзіне сыни талдау жасамадық. Бір жағынан Қытай тілін жетік білмегендіктен де деректе берілген материалдарға салыстырмалы анализ жасалмады. Алайда мұндай анализ өз кезінде кеңестік тарихшылардың қолымен өткізілгендіктен біз осы бір дерекке сенім білдірдік.

Келесі қолданылған дерек те бізге Тайпин көтерілісінің шығуына себеп болған факторларды анықтауда үлкен септігін тигізді. Тайпин көтерілісі қарсаңында Қытай экономикасында қарама-қайшылықтарға толы құбылыстар орын алды. Бір жағынан ауылшаруашылығы мен қолөнер дағдарыста болды, екінші жағынан мануфактуралық өндіріс дамыды. Бірақ мануфактуралық өндірістің дамуы бүкіл экономикада айтарлықтай үлес алмады. Мұның барлығы А. П. Болобанның «Земледелие и хлебопромышленность Северной Манчжурии» деген 1909 жылы Харбинде басып шығарылған [2] еңбегі қолданылды. Әрине бұл еңбекті тарихнамалық әдебиет ретінде қолдануға да болар еді, бірақ ондағы келтірілген статистикалық мәліметтердің көптігі мен жан-жақтылығы оны деректер қатарына қосуға итермеледі.

Тікелей Тайпин мемлекетінің тарихына байланысты қолданылған деректер қатарында көтерілісшілердің жариялаған заңдары, манифестері, шетелдік мемлекеттермен арадағы хаттары, тайпин көтерілісіне басшылық еткендердің тергеудегі жауаптары, көтеріліс кезінде Цин үкіметінің территориясында болаған орыс миссионерінің естеліктері бар. Аталған деректер нарративтік деректер қатарына жатып сыни талдаудан өткен. Біз де оларға сыни көзқараспен қарап, ондағы берілген мәліметтерді басқа деректермен салыстыру арқылы тарихи шындыққа жақын ақпаратты қолдандық.

Тайпиндер мемлекетіне байланысты деректер қатарында «Манифест о необходимости уничтожения северных варваров по воле неба» деген көтерілісшілердің ұстанымдық құжаты бар. Құжат біз қолданған басқа деректер сияқты «Тайпинское восстание. 1850-1864 гг. » [3] жинақта жариаланған. Манифесте тайпиндердің идеологиялық ұстанымдары, діни сенімдері, саяси көзқарастары туралы құнды мәліметтер бар.

Келесі дерек көзі де тайпиндер жариялаған «Манифест об истреблении дьяволов, спасении мира и успокоения народа по воле бога» [4] деп аталып, көтерілісшілер басшылығының халыққа үндеуі. Үндеуде тайпин көтерілісінің, Тайпин таньго мемлекетінің мақсаттары мен ішкі идеологиясы негізделген.

«Земельная система Небесной династии» [5] құжаттық деректе Тайпин мемлекетіндегі қоғамдық қатынастар, экономикалық жүйе, әкімшілік басқару құрылымы туралы маңызды ақпарат беріледі. Әрине бұл бағдарламалық құжаттағы ұстанымдар сөз жүзінде қалып, декларация ғана болды. Оның көптеген қағидалары, әсіресе әділеттілік пен теңдік туралы принциптер шынайы қоғамдық қатынастарда орындалмады.

«Новое сочинение в помощь управлению» [6] атты дерек көзінде тайпиндердің басшылары ұсынған билік жүйесінің құрылымы туралы мәліметтер беріледі. Бұл деректе Тайпин мемлекетінің саяси билік формасы, мемлекеттік аппарат құрылымы мәселелеріне көңіл бөлінген. Бұл құжаттық дерек біздің зерттеуімізде маңызды орын алды.

Осындай деректер қатарында К. А. Скачковтың «Пекин в дни Тайпинского восстания. Из записок очевидца» [14] шығармасын атап өткеніміз жөн. Бұл деректе тайпин көтерілісі кезінде Цин әулетінің астанасы Пекиндегі саяси жағдай, халықтың пікірі, шенеуніктердің ойлары, билік басындағылардың әрекеті туралы маңызды мәлімет алуға болады.

Зерттелу деңгейі. Тайпиндер көтрілісінің тарихы кеңестік тарихнамада маңызды орын алды. Әсіресе Қытаймен арадағы қатынастар шиленіспеген кезде, Қытай комунистік партиясы социалистік революцияда, одан кейін социалистік құрлысты орнату кезеңінде кеңестік басшылықтың, одан кейін кеңестік ғылымның көмегіне сүйенді. КСРО-да өз көмегін аямады. Осы кезеңде Қытай тарихына аса көңіл бөлінген болатын. Қытай тарихында әсіресе тап күресі мәселесіне баса назар аударылды. Соның ішінде ХІХ ғасырдың 50-60 жж. орын алған үлкен қозғалыс тайпиндер көтерілісі терең зерттелді. Сондықтан да болар, кеңестік тарихнамадағы тайпиндер көтерілісін зерттеу негізінен 50-60 жылдары орын алғаны. Зерттеушілер арасында Кара-мурза Г. С . «Тайпины. Великая крестьянская война и тайпинское государство в Китае 1850-1864 гг. » 1950 жылы жарық көрген монаграфияны айтуға болады. Онда Қытай тілінде жазылған деректерге сүйене отырып, көтерілістің шығу себептері, барысы, жеңілу себептері, тарихи маңызы мәселелері терең де жан-жақты зерттелген. Әрине зерттеу кеңестік идеология тұрғысынан, марксистік методологияға сүйене отырып жазылған. Сондықтан да Кара-мурза шаруалар көтерілісін тура жолға бастайтын таптың болмағандығын, шаруалардың о бастан революциялық жеңістерді толығымен пайдалана алмайтындығы тілге тиек етеді.

Сондай зерттеулер қатарында қытайлық тарихшы Хуа Ганның «История революционной войны Тайпинского государства» [16] деген еңбегін атап өтеміз. Бұл еңбекте ХІХ ғасырдың 50-60 жылдарында орын алған тайпиндер қозғалысының тарихы суреттеледі. Хуа Ган тайпиндер көтерілісін шаруалар революциясы деп атайды. Оның пікірінше, тапиндер бүкіл Қытай шаруаларының мүддесі үшін күрескен және осы күресі барысында үлкен жетістіктерге жеткен. Тайпиндер көтерілісін буржуазиялық революция деп санап, оның басты мақсаты «аграрлық мәселені шешу» [16. 265 б. ] деген тұжырым жасайды. Ол Тайпин революциясы одан кейінгі Қытай халқының бостандық үшін күресіне зор ықпалын тигізді және Сихай революциясының бастамасы болды, деген ойын алға тартты. Хуа Ган еңбегі негізінен тайпиндердің әскери жетістіктеріне аса көңіл бөліп, негізінен армияның жорықтары мен шайқастары туралы зерттеу болып есептеледі.

Бұлардан басқа А. М. Дубинскийдің «Революционно-освободительная борьба в Индии и Китае в середине ХІХ в. », В. П. Илюшечкиннің !Крестьянская война тайпинов», Болдырев Б. Г. «Займы как орудие закабаления Китая империалистскими деражавами», Воронцов В. Б. «Миссионеры и их наследники: Повороты политики США в отношений Китая», Зарецская С. И. «Внешняя политика Китая в 1856-1860 гг. : отношения с Англией и Францией», Кузес А. С. «Шанхайское восстание «Союза малых мечей» 1853-1855», Лайнгер С. Р. Из истории китайского эмиграционного движения: сер. ХІХ - начало ХХ в. », Сидихменов В. Я. «Манчжурские правители Китая» және «Китай страницы прошлого», Соловьев Ф. В. «Китайское отходничество на Дальнем востоке России в эпоху капитализма (1861-1917 гг. ) », Чеканов Н. К. «Восстание наньзюней в Китае 1853-1868 гг. » еңбектер қолданылды. Бұлардың барлығы қытай тіліндегі деректерге сүйене отырып, тайпин көтерілісі, Қытай экономикасы, әлеуметтік құрылымы, саяси жағдайы туралы терең зерттеулер болып табылады.

Қазіргі уақытта халық көтерілістері, революциялар, әлеуметтік теңдік үшін жүргізілген тап күресі мәселесіне ғалымдар кеңестік кезеңдегідей аса көңіл бөлмейді. Сондықтан да болар тайпиндер көтерілісі туралы орыс тілді тарихнамада, посткеңестік аумақта ХХ ғасырдың 90-шы жылдарынан бастап бірде бір зерттеу жүргізілмеді.

І ТАРАУ. ТАЙПИН КӨТЕРІЛІСІНІҢ ТУУЫ ЖӘНЕ ҚОЗҒАЛЫСТЫҢ ИДЕОЛОГИЯСЫ.

Тайпин көтерілісінің туу себептері және тайпин армиясының жорықтары.

Тарауда біз Тайпин көтерілісінің шығу себептері, Цзиньтянь көтерілісінің басталуы және оның барысымен танысамыз. Тараудың басты мақсаты Тайпин көтерілісінің тарихи алғышарттарымен қысқаша болса да таныстыру және көтерілстің басталуы туралы мәліметтер беру. Сонымен қатар тарауда автор Тайпин көтерілісінің қозғаушы күштерін, көтерілсітің басшылығында жүрген тарихи тұлғаларды, көтерілістің алғашқы кезеңіндегі оқиғаларды анықтап, оларға баға беруді өзінің міндеті деп біледі.

Тайпин көтерілісі 1-ші апиын соғысы аяқталғаннан сегіз жыл өткеннен кейін басталғанымен Қытай тарихшылары да, кеңестік тарихшылар да көтерілістің шығу себептерінің бірі шетелдік езгінің орын алуы деген шешім шығарады. Мысалы, Г. С. Кара-мурза: «ХІХ ғ. ортасында бүкіл Қытайды қамтыған Ұлы шаруалар соғысына итермелеген 1839-1842 жж. Қытайдың Англиямен болған алғашқы соғысындағы жеңілісі болды» [15. 9 б. ], десе, Розалиев Ю. Н. : «Поводом к нему несомненно явились английские пушки, при помощи которых Англия принудила Китай ввозить опиум. Торговля опиумум, вызвавшая утечку драгоценных металлов, деморализацию государственных чиновников, наряду с разрушительным влиянием иностранной конкуренции на местное производство имела свои результатом дальнейшее ухудшение положения народа», - дейді [19. 73 б. ] .

Қытай тарихшысы Хуа Ган: «Тайпиндердің революциялық қозғалысы батысеуропалық капиталдың Қытайға енуімен байланысты болды. Хун Сю-цуань, Фын Юнь-шань және тайпиндердің басқа да көсемдері шетелдермен салыстырмалы түрде дамыған сауда байланысын орнатқан аудан Гуаньдуннан шыққан. Христиандық арқылы олар капитализммен танысты, сонымен қатар Еуропа мен Америка елдеріндегі ұлттық тәуелсіздік пен ұлттық мемлекет құру үшін әрекет еткен қозғалыстармен танысты», - деген қорытынды шығарады [16. 34 б. ] . Олай болатын болса бұл көтеріліс шаруалар соғысы да, шаруалар революциясы да емес, ұлт-азаттық қозғалыс болмай ма? Міне осы мәселеге аса көңіл бөлген жөн деп ойлаймыз. Кеңестік, одан кейін Ресей тарихамасында дәстүр бойынша тайпиндер көтерілісін «антифеодалдық», «антиколониялдық» деген пікір қалыптасқан.

Сол кезеңдегі ірі державалар Англия, АҚШ, Франция Китайдың байлығына қатты қызықты және елді өз өнерәсібі өнімдерін өткізетін нарық ретінде қарады. Шикізатты шығаруға және өз өнімдерін сатуға ұмтылған шетелдік державалар Қытай нарығына енуге тырысты. Сонай 1796 жылы Англия өзінің өкілі Макартнейді Қытай императорына жіберіп, одан Қытаймен сауда жасауға рұқсат сұраған болатын. Цин империясы шетелдік халықтармен сауда жасауға шектеу қойғандықтан ағылшындар ең алдымен осы шектеулерді жойға бағытталған саясат жүргізді. 1816 және 1834 жылдардағы Амхерст пен Нэпирдің миссиялары осы мақсаттарға бағытталды [25. 32 б. ] . Англия, АҚШ және басқа да капиталистік державалар Цин империясында өздерінің әлеуметтік тірегін қалыптастыруға бағытталған әрекетін қытайлықтарды христиан дініне көшіру арқылы одан әрі күшейте түсті [24. 12 б. ] .

Зерттеушілер әрине басқа да объективті алғышарттарды естен шығармайды. Олардың ішінде экономикалық, саяси және әлеуметтік алғышарттар да бар. Мәселен, Қытайда ХІХ ғасырда феодалдық қатынастар өзінің ыдырау жағдайында болды. Оған негізінен шетел капиталының келуі себепкер еді. Әсіресе шетел капиталының ауыр зардабы Қытайдың оңтүстік аудандарына түсті. Солардың ішінде Гуандун, Гуанси және Фуцзянь жағдайы нашар болды. Оның үстіне жердің жеке адамдардың меншігінде шоғырлану процессі жүрді. Барлық жерде 3 мың му (1 му-0, 06 га) және одан да көп жерлері бар помещиктер пайда болды. Ал Шаньси, Хэбэй және Цзянсу сияқты провинцияларда ондаған және жүздеген му жері бар иеліктер болды. Хуа Ган мұнан мынадай шешім шығарады: «Бұл мәліметтер елдегі шамамен 80 пайыз жер ауыл тұрғындарының оннан бір бөлігін құрайтын помещиктердің қолында шоғырланғанын, ал ауылдың оннан тоғыз бөлігін құрайтын шаруалардың қолында небары 20 пайыз жер болғанын байқауға болады» [16. 49 б. ] . Қытай халқы енді ауыл шаруашылық өнімдерінің қымбаттауына душар болды. Жердің азғантай топтың қолында шоғырлануы күріш бағасының өсуіне алып келді. Цяньлун билігінің 13 жылы, яғни 1749 жылы, император өкілі Ян Си-фу күріштің бағасының өсуі негізінен жердің азғантай адамның қолында болуымен түсіндіреді. Ол: «Баяндаймын: күріш бағасының өсуі байлардың жерді тартып алуымен байланысты. Өйткені империя құрылардың алдында адамдардың саны жерге қарағанда аз болды, сондықтан оның бағасы арзан еді. Одан кейін бағындыру (маньчжурлардың Қытай халқының қарсылығын басуы) жүрді, адамдарды тойдыру үшін жер жеткілікті болды да оның бағасы тұрақтанды. Біраз уақыт өткеннен кейін адамдардың саны жер көлеміне қарағанда әлдеқайда өсті және оның бағасы көтерілді. Бұрын бір му жер 1-2 лян болса, қазір оның бағасы 7-8 лян, ал 7-8 лян тұрған жер енді 20 лянға дейін көтерілді. Кедейленген жер иесі жерін сатуға мәжбүр болады; ал сатып жіберген соң қайтадан сатып ала алмайды. Байлар болса көп көлемді жерлерді қолына шоғырландырып күріштің бағасын өсіріп жіберді» [16. 51-52 бб. ] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.