Төменгі сатыдағы өсімдіктер – Thalloвionta

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 105 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

“Сырдария” университеті

“Химия және биология” факультеті

“Биология” кафедрасы

Бекітілді

Факультет оқу - әдістемелік кеңесі

№1 хаттама 1. 09. 06.

(төраға аты - жөні)

БОТАНИКА ПӘНІНЕН ОБСӨЖ -ДІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЫ.

Лектор б. ғ. к. доцент : С. Е. Келдібеков.

Құрастырғандар: оқытушы Шотаева М., Нұрмағанбетов Н.

Жетісай - 2007 ж

Кіріспе

Курстың мақсаты

Ботаника (Өсімдіктер жүйесі) өсімдіктер әлемі туралы, оның шығу тегі, дамуы систематикалық (таксономиялық) бірліктері, таралу заңдылықтары, экологиясы, табиғатта және адам өміріндегі маңызы туралы студенттерге түсіндіріп беру.

Студенттер төменгі және жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің морфологиялық белгілеріне негізделіп олардың түр, туыс, тұқымдастарын анықтағыштар жәрдемінде практикалық сабақтарда анықтай алуы керек.

Курстың міндеті

Ботаника (Өсімдіктер жүйесі) ғылымының алдына қойған міндеттерінің ең бастыларына өсімдіктер әлемінің систематикалық брліктерге ажырату, өсімдіктер түріне әсер етуші факторлардың морфологиялық ерекшеліктеріне әсерін анықтау. Өсімдіктердің таксономиялық бірліктерін толық игеру. Ботаника (Өсімдіктер жүйесі) өсімдіктер морфологиясы, өсімдіктер экологиясы ғылымдарымен тығыз байланысты.

Студенттер нені меңгеруі қажет :

Өсімдіктер әлемінің алуан түрлілігі
Өсімдіктердің систематикасын (жүйесін) білу
Төменгі сатыдағы өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктерін білу
Жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің морфологиялық белгілерін филогенезін игеру
Өсімдіктер әлемінің таралу заңдылықтарын білу
Қоршаған ортаның өсімдіктер тіршілігіне әсерін үйрену.

Сабақ № 1

Тақырып : Кіріспе. Төменгі сатыдағы өсімдіктер - Thalloвionta.

Жоспар:

Төменгі сатыдағы өсімдіктердің биологиялық ерекшеліктері.
Таксондар (систематикалық бірліктер) .
Төменгі сатыдағы өсімдіктер таксондарының орналау реттілігі.

4. Дробиянкаларға жалпы сипаттама.

Сабақтың мақсаты : Төменгі сатыдағы өсімдіктердің биологиялық ерекшеліктері олардың систематикалық бірліктері, (таксондары) орналасу реттілігімен студенттерді таныстыру.

Сабақтың мазмұны: Төменгі сатыдағы өсімдіктердің вегетативтік денесін таллом деп атайды. Таллом бір клеткалы, калониялы, клеткаланбаған көп клеткалыболады. Олар ұлпаларға және органдарға (мүшелерге) бөлінбейді. Жыныстық жолмен көбею органдары (мүшелері) - оогонилері және антиридилері бірклеткалы болады. Түрлер саны көптігінен бірінші орынды иеелеп, кең таралған.

Төменгі сатыдағы өсімдіктер органикалық және минералды заттармен қоректенеді. Органикалық заттармен гетеротрофты организмдер (бактериялар, саңырауқұлақ, кілегейлілер) . Минералдық заттармен автотрофты организмдер (балдыр, қыналар) қоректенеді.

Систематика ғылымы біздің планетамызда кездесетін өсімдіктер түрлерін сипаттап жазып, оларды туыстық топтарға біріктірумен және осы топтардың жүздеген миллион жылдарға созылған эволюциясына жауап беретіндей жүйеде орналастырумен айналысады. Қазіргі кездерде өмір сүретін өсімдіктердің жалпы саны шамамен 500 мыңдай.

2. Таксондар (систематикалық бірліктер) . Өсімдіктерді жекелеген систематикалық топтарға біріктіру (классификациялау) жалпыға бірдей қабылданған таксондар деп аталынатын систематикалық бірліктің негізінде жүзеге асады.

Түр (species) - морфологиялық жағынан ұқсас особьтардың жиынтығы Туыс (qenus) жақын түрлердің жиынтығы.

Тұқымдас (lamilia) - жақын туыстардың жиынтығы.

Бұл таксондардан басқа қосымша такондарда бар. Олар туыс тармағы, тұқымдас тармағы т. б. жатады.

3. Өсімдіктер дүниесінің жоғарғы таксондарының орналасу реттілігі.

Төменгі сатыдағы өсімдіктер - Thalloвіоnta

І Өсімдіктер дүниесінің клеткаға дейінгі тармағы - Procytoвіоnta.

ВИРУСТАР Б¤ЛІМІ -Virophyta

¤сімдіктер д‰ниесініњ талломды, ядроѓа дейінгі тармаѓы Thallobionta procaryota.

1. Дробянкалар бµлімі - Schizophyta

2. Кµк- жасыл балдырлар бµлімі -Cyanophyta

ІІІ. ¤сімдіктер д‰ниесініњ талломды, ядролы, пластид тармаѓы (тµменгі сатыдаѓы автрофты µсімдіктер) - Thallobionta Eucaryota.

1. Жалтырауыќ сары балдырлар бµлімі - Chrysophyta

2. Сары- жасыл немесе єрт‰рлі талшыќты балдырлар бµлімі - Хаnthophyta

3. Диатомды балдырлар бµлімі - Diatomophyta

4. Пирофитті балдырлар бµлімі - Pirrophyta

5. Эвгленалы балдырлар бµлімі - Enqlenophyta

6. Ќоњыр балдырлар бµлімі - Phaeophyta

7. Ќызыл балдырлар бµлімі - Rhodophyta

8. Жасыл балдырлар бµлімі - Chlorophyta

9. Хара балдырлар бµлімі - Choropyta

10. Қыналар бөлімі - Lichophуta

IV. ¤сімдіктер д‰ниесініњ талломды, ядролы, пластидтері жоќ (тµменгі сатыдаѓы гетеротрофты µсімдіктер) тармаѓы - Thallobionta aplfstidae

1. Кілегейлілер - Myxophyta

2. Сањырауќ±лаќтар - Mycophyta

Дробянкалар Н. А. Красильниковтыњ (1949) системасы бойынша 5 классќа бµлінеді : наѓыз бактериялар, (Eubacteria, актиномицетин, (Actinomycetes, миксобактериялар (Myxobacteria), спирохиттер (Spirochaetal), митоплазма (Mollicutes) . Б±л организмдердіњ мембранамен ќоршалѓан ядросы болмайды. ДНК - сы жалѓыз жіпше т‰зеді. Центриолдары жєне митодикалыќ жіпшелері болмайды. Дробянкаларда пластидтер, митохондрия болмайды. Клетка ќабыќшасы негізін гликопептид, муреин т‰зеді.

Ќоректенуі автротрофты, гетеротрофты, жыныстыќ процесі осебьтердіњ

бір - бірімен генетикалыќ материалдармен алмасу жаѓдайында ж‰реді.

Бактериялар класы. Бактериялар ќ±рылысы ќарапайым, бірклеткалы организмдер. Олардыњ ядросы болмайды. Клеткаларыныњ мµлшері 0, 2 - 10мкм аралыѓында болады. Сыртќы пішініне ќарай : шар тєрізді - коккалар, таяќша тєрізді - бациляалар, иілген - виброндар, спираллалар -спирохетта тєрізді болып келеді.

Жалпы бактерияларды екі топќа бµлуге болады : грамша бояуѓа оњ ќарайтын (грамположительные) жєне грамша бояуѓа теріс ќарайтын (грамотрицательные) . Бактериялар клеткаларыныњ кµпшілігініњ сыртын кілегейлі сауыт ќаптап т±рады. М±ндай сауыттар бактериялардыњ ауру таратќыштыќ ќабілетін к‰шейте т‰седі.

Бактериялар ќоректену т‰рлеріне ќарай автотрофты жєне гетеротрофты болып екі топќа бµлінеді.

1. Автотрофты ќоректенетін бактериялар кµп болмайды. Олар органикалыќ емес заттарды синтездеуіне ќарай фототрофты жєне хемотрофты болып бµлінеді. Фототрофты - бактерияныњ мањыздысы пурпур бактериясы. М±ндай бактериялар жасыл µсімдіктерге ±ќсас жарыќтыњ энергиясын пайдаланып, ауадаѓы кµмірќышќыл газын µзіне сіњіреді, ауаѓа бос оттегі бµліп шыѓарады да ауадаѓы кµмірќышќыл газынан кµміртегіні алады.

Хемотрофты бактерияларѓа лептотрикс (темір бактериясы) беггиота (к‰кірт бактериясы) жатады. Олар ауадаѓы кµмірќышќыл газынан кµміртегін сіњіру ‰шін органикалыќ заттардыњ ыдырауы нєтижесінде, органикалыќ заттарды тотыќтырѓанда босайтын химиялыќ энергияны пайдаланады.

Гетеротрофты ќоректенетін бактериялар кµп. Олар паразиттік не сапрофиттік тіршілік етеді. Паразиттері адамныњ, жануарлардыњ жєне µсімдіктердіњ денесінде тіршілік етеді жєне оларѓа т‰рлі ж±ќпалы ауруларды таратады. Ал сапрофиттері µлі органикалыќ заттардыњ µлекселерінде, µсімдіктер ќалдыќтарында мекендеп ќоректенеді. Бактерияныњ кµбеюі ‰ш т‰рлі жолмен µтеді : вегетативтік, жыныссыз жєне жынысты. Вегетативтік кµбею бактерияларда клетканыњ жай екіге бµлінуі арќылы єрбір 20-30 минут сайын ќайтадан ж‰ріп отырады. Б±л процесс бактерияныњ хромосомы

(ДНК - ныњ ) екі есе артќан жаѓдайда ж‰реді. Аздаѓан т‰р бактериялар б‰ршіктену арќылы кµбейеді.

Жыныссыз кµбею спора т‰зу арќылы ж‰зеге асады. Кµптеген бактериялар ќолайсыз жаѓдайда ДНК - ныњ молекуласыныњ айналасында цитоплазманыњ тыѓыздалуыныњ нєтижесінде ќалыњ ќабыќпен ќапталѓан эндогендік спора т‰зеді. Бактериялардыњ споралары µте нєзік тµзімді келеді, ±заќ уаќыттар

(20 -30 жыл бойы) µз тіршілігін жоѓалтпайды.

Бактерияларда жаќын уаќыттарѓа дейін жыныстыќ кµбею белгісіз болып келеді. Соњѓы кездегі зерттеулер нєтижесінде олардыњ жыныстыќ кµбеюі болатыны аныќталды. Ол екі клетканыњ бір - бірімен тікелей т‰йісуініњ нєтижесінде ж‰реді. М±ндай клеткалардыњ бірінен (аталыќтыњ ќызметін атќаратын донор клеткасынан) арнайы µсінді (кµпірше) пайда болады. Ол арќылы аталыќ клетканыњ материалы (ДНК), реципиенті - клеткасына (аналыќтыњ ќызметін атќаратын клеткаѓа) µтіп ќ±йылады. М±ны капуляциялыќ процесс деп атайды.

Бақылау сұрақтары :

Төменгі сатыдағы өсімдіктердің талломы
Жыныстық жолмен көбею органдары
Төменгі сатыдағы өсімдіктердің қоректенуі
Таксондар систематикалық бірліктер

Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖ тапсырмалары

Төменгі сатыдағы өсімдіктердің классификациясы және биологиялық ерекшеліктері

Әдебиеттер

Негізгі

1. Комарницкий Н. А, Кудряшов. идр. Ботаника Систематика растений : учебник М. Просвещение, 1975 с. 608.

2. Курс низших растений (под. ред. М. В. Горленко. М. Высш. школа. 1981 с 520) .

3. Антипина Г. С. Водоросли. Учебное пособие. Петрозаводск изд. ПГУ 1992 с 111.

4. Абдрахманов О. Тµменгі сатыдаѓы µсімдіктер систематикасы Алматы мектеп 1972, 243б.

5. Абдрахманов О. Альгология, Ќараѓанды, Алматы 1997, 400б.

Ќосымша әдебиеттер

Клюшникова Е. С, Сизова Т. П. Ботаника. Низшие растения Метод указания М. Изд-во, Моск ун-та, 1983 с 35.

Тест сұрақтары

1. Ұрық тамыршасынан пайда болған тамырды қалай атайды?

А) негізгі тамыр

Б) жанама тамыр

С) қосалқы тамыр

Д) кіндік тамыр

Е) тамыр түктері

2. Тамырдың қай аймағында митоздық бөліну жүреді?

А) бөліну аймағында

В) сору аймағында

С) өткізу аймағында

Д) созылу аймағында

Е) тамыр оймақшасында

3. Суда еріген минералды заттар сабақтың қандай ұлпалары арқылы жылжиды?

А) түтікшелер

Б) сүзгілі түтіктер

В) талшықтар

Д) камбий

Е) өзек

4. Органикалық заттар сабақтың қай ұлпасымен жылжиды?

А) сүзгілі түтіктер

Б) өзек

В) түтікшелер

Д) камбий

Е) талшықтар

Сабақ № 2

Таќырып : Өсімдіктер дүниесінің талломды, ядроға дейінгі

тармағы - Thallobionta procaryota.

Жоспар:

Бактериялар класы
Көк - жасыл балдырлар - Cyanophyta. Сабақтың мақсаты: студенттерді бактериялар және көк - жасыл балдырлардың құрылысы, жүйесі, таралуымен таныстыру.

Сабақтың мазмұны Бактериялар класы. Бактериялар ќ±рылысы ќарапайым, бірклеткалы организмдер. Олардыњ ядросы болмайды. Клеткаларыныњ мµлшері 0, 2 - 10мкм аралыѓында болады. Сыртќы пішініне ќарай : шар тєрізді - коккалар, таяќша тєрізді - бациляалар, иілген - виброндар, спираллалар -спирохетта тєрізді болып келеді.

Жалпы бактерияларды екі топќа бµлуге болады : грамша бояуѓа оњ ќарайтын (грамположительные) жєне грамша бояуѓа теріс ќарайтын (грамотрицательные) . Бактериялар клеткаларыныњ кµпшілігініњ сыртын кілегейлі сауыт ќаптап т±рады. М±ндай сауыттар бактериялардыњ ауру таратќыштыќ ќабілетін к‰шейте т‰седі.

Бактериялар ќоректену т‰рлеріне ќарай автотрофты жєне гетеротрофты болып екі топќа бµлінеді.

1. Автотрофты ќоректенетін бактериялар кµп болмайды. Олар органикалыќ емес заттарды синтездеуіне ќарай фототрофты жєне хемотрофты болып бµлінеді. Фототрофты - бактерияныњ мањыздысы пурпур бактериясы. М±ндай бактериялар жасыл µсімдіктерге ±ќсас жарыќтыњ энергиясын пайдаланып, ауадаѓы кµмірќышќыл газын µзіне сіњіреді, ауаѓа бос оттегі бµліп шыѓарады да ауадаѓы кµмірќышќыл газынан кµміртегіні алады.

Хемотрофты бактерияларѓа лептотрикс (темір бактериясы) беггиота (к‰кірт бактериясы) жатады. Олар ауадаѓы кµмірќышќыл газынан кµміртегін сіњіру ‰шін органикалыќ заттардыњ ыдырауы нєтижесінде, органикалыќ заттарды тотыќтырѓанда босайтын химиялыќ энергияны пайдаланады.

Гетеротрофты ќоректенетін бактериялар кµп. Олар паразиттік не сапрофиттік тіршілік етеді. Паразиттері адамныњ, жануарлардыњ жєне µсімдіктердіњ денесінде тіршілік етеді жєне оларѓа т‰рлі ж±ќпалы ауруларды таратады. Ал сапрофиттері µлі органикалыќ заттардыњ µлекселерінде, µсімдіктер ќалдыќтарында мекендеп ќоректенеді. Бактерияныњ кµбеюі ‰ш т‰рлі жолмен µтеді : вегетативтік, жыныссыз жєне жынысты. Вегетативтік кµбею бактерияларда клетканыњ жай екіге бµлінуі арќылы єрбір 20-30 минут сайын ќайтадан ж‰ріп отырады. Б±л процесс бактерияныњ хромосомы

(ДНК - ныњ ) екі есе артќан жаѓдайда ж‰реді. Аздаѓан т‰р бактериялар б‰ршіктену арќылы кµбейеді.

Жыныссыз кµбею спора т‰зу арќылы ж‰зеге асады. Кµптеген бактериялар ќолайсыз жаѓдайда ДНК - ныњ молекуласыныњ айналасында цитоплазманыњ тыѓыздалуыныњ нєтижесінде ќалыњ ќабыќпен ќапталѓан эндогендік спора т‰зеді. Бактериялардыњ споралары µте нєзік тµзімді келеді, ±заќ уаќыттар

(20 -30 жыл бойы) µз тіршілігін жоѓалтпайды.

Көк - жасыл балдырлар өте ертеде пайда болған өсімдіктер түрлерінің жалпы саны 14 мың.

Клетка құрылысы -бұлар негізінен колониялы және көп клеткалы, сиректеу бір клеткалы, түсі алуан түрлі (көк-жасыл, сарғыш, жасыл) . Олардың түсі клеткада әртүрлі мөлшерде болатын әртүрлі пигменттердің көк - жасыл түсті фикоцианның, хлорофиллдың, каротиноидтардың және қызыл түсті фикоцианның, хлорофилдің, каротиноидтардың және қызыл түсті фикоэритриннің орайласып келуімен тікелей байланысты. Көк-жасыл балдырлардың клеткаларында қалыптасқан ядросы, хромотофорасы және клетка шырынына толы вакуольдері болмайды. Клетка қабықшасы негізінен пектинді заттардан тұрады : клетка қуысы цитоплазмамен толтырылған, ол екі қабаттан тұрады : қатты клетка қабықшасына жақын жатқан, мембраналар мен пигменттерден тұратын көк-жасыл түске боялған қабат хроматоплазмадан және ДНК - Дан тұратын, түссіз ортаңғы бөлік центроплазмадан тұрады.

Көп клеткалы көк-жасыл балдырлар жіп тәрізді болып келеді. Жіптерінің ұзындыққа өсуі клеткалардың жай екіге бөлінуі арқылы жүзеге асады. Жіп түзетін біртектес клеткалардың ішінде гетеро циста деп. Аталынатын үлкен, қабықшалары қалың, клетканың ішіндегі тірі заттарынан айырылған сарғыш-қоңыр түсті дөңгелек өлі клеткалар болады. Көп жағдайда бір клеткалы және жіп тәрізді көк-жасыл балдырлар өз бойынан шырышты заттар бөліп шығарады және бірігіп біршама үлкен колония түзеді.

Қоректенуі. Көк -жасыл балдырлар автотрофты жолмен қоректенеді. Кейбір жағдайларда олардың көпшілігі шіріген қалдықтары мол ластанған суларда өмір сүруіне байланысты миксотрофты (аралас) қоректенуге қабілетті болып келеді. Яғни фотосинтезбен бірге, органикалық заттарды өз бойына сіңіре алады. Артық қор заттары ретінде гликопротеид, валютин (белок) немесе көк-жасыл балдырларға тән цианофицин (лапопротеид) түзеді.

Көбеюі. Көк - жасыл балдырлар негізінен вегетативтік жолмен көбейеді. Бір клеткалы организмдер клетканың бірнеше ұсақ бөлшектерге бөлініп кетуінің ал көп клеткалыларының жіпше-гетероциста немесе маманданбаған өлі клеткалар арқылы үзіліп кетуінің нәтижесінде жүзеге асады. Жіпшенің вегетативні көбеюге қажетті участогі гармогония деп аталынады.

Арнайы маманданған көбею органдары болмайды. Жыныстық көбею жоқ. Қолайсыз жағдайларда клеткалардан қабықшалары қалың споралар түзіледі.

Классификациясы. Көк-жасыл балдырлар үш класқа бөлінеді : хрококкалар, (Chroococcophyceal), хамесифондылар (Сhamaesiphonophycal), гормогиялылар (Hormoqoniophyceal) .

Хрококкалар класына (Chroococcophyceal), глеокапса, (Coleocapsa) микроцистис (Mierocystis), мерисмопедия (Merismopedia), хамесифондылар (Chamesiphonophycal), демокарпа (Democarpa), паширенема (Pasherinema), хамесифон (Chamecsiphon), гармониялар класына (Hormoqonophyceal), - осцилатория (Oscillatoria), спирулина (Spirulina), Лингвия (Lynqlya), анабенка (Anabena), носток (Nostoc), толипотрикс (Tolipotrix), ривулярия (Rivularia), глеотрикия (Gloetrichia) .

Көк - жасыл балдырлар өте өзгергіш, сыртқы ортаның қолайсыз жағдайына тез бейімделеді. Олар тұщы және теңіз суларында, топырақ беттерінде, тастарда, бұлақтар суларында өмір сүреді. Ластанған суларда планктон түрінде судың көкшіл түске боялуына (цветение) әкеліп соқтырады.

Бақылау сұрақтары :

1. Бактериялардың құрылысы

2. Бактериялардың қоректенуі

3. Бактериялардың классификациясы

4. Көк - жасыл балдырлардың құрылысы

Көк - жасыл балдырлардың қоректенуі
Көк - жасыл балдырлардың классификациясы

Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖ тапсырмалары

Бактериялар және көк - жасыл балдырлардың таксономиялық бірліктері

Әдебиеттер

Негізгі

1. Комарницкий Н. А, Кудряшов. идр. Ботаника Систематика растений : учебник М. Просвещение, 1975 с. 608.

2. Курс низших растений (под. ред. М. В. Горленко. М. Высш. школа. 1981 с 520) .

3. Антипина Г. С. Водоросли. Учебное пособие. Петрозаводск изд. ПГУ 1992 с 111.

4. Абдрахманов О. Тµменгі сатыдаѓы µсімдіктер систематикасы Алматы мектеп 1972, 243б.

5. Абдрахманов О. Альгология, Ќараѓанды, Алматы 1997, 400б.

Ќосымша әдебиеттер

1. Клюшникова Е. С, Сизова Т. П. Ботаника. Низшие растения Метод указания М. Изд-во, Моск ун-та, 1983 с 35.

Тест сұрақтары

1. Өркен неден дамиды?

А) тұқымның ұрық бүршігінен

Б) бүйірлік бүршіктен

С) ттөбе бүршіктен

Д) қосалқы бүршіктен

Е) гүл бүршігінен

2. Қандай өсімдіктер сабағында жылдық сақиналар тән?

А) сүректі (ағаш)

Б) шөптесін

С) даражарнақтылар

Д) астық тұқымдастар

Е) лала гүлді тұқымдастар

3. Сүрек қандай элементтерден тұрады?

А) түтікшелерден

Б) қабық өңінен

С) тоздан

Д) сүзгілі түтіктен

Е) камбий

Сабақ № 3

Тақырып : Жасыл, сары-жасыл балдырлар бөлімі

Жоспар:

1. Жасыл балдырлардың жалпы сипаттамасы

2. Жасыл балдырлардың классификатциясы

3. Сары-жасыл балдырлардың классификатциясы

4. Классификатциясы

Сабақтың мақсаты : Жасыл және сары жасыл балдырлардың биологиялық айырмашылығы, таксономиялық бірліктері. Негізгі өкілдерінің сипаттамасымен студенттерді таныстыру.

Сабақтың мазмұны 1. Түрлерінің жалпы саны 15 мыңдай. Негізінде тұщы суларды, теңіздерде, ылғалды топырақтарда, ағаштар діндерінде, дуалдарда кең таралған өсімдіктер. Клеткалары бір ядролы, көп ядролы болуы да мүмкін. Пигменттеріне хлорофилл, каротиноидтар жатады. Артық қор заттарына крахмал және шыны майы жатады. Вегетативті, жыныссыз, жыныстық жолдармен көбейеді.

2. Классификациясы. Бес топқа бөлінеді: вольвоксты балдырлар класы (Volvocophyceal), протококты балдырлар класы (Рrotococcophyceay), улотриксті балдырлар класы (Ulotrichophyceal), сифонды балдырлар класы (Siphonophyceale) тіркеспелі немесе конъюгациялы балдырлар класы. (Conjiuqatophyceal) .

Вольвоксты балдырлар класы - Volvocophyceae. Балдырлар класына жасыл балдырлардыңең қарапайым өкілдері жатады. Вольвоксты балдырлардың басым көпшілігі бір клеткалы организмдер, сонымен бірге колониялы формалары да болады. Шалшық сулардың немесе кішілеу көлшіктердің беттері жасыл бояуға боялған кездерде мұнда ең жиі кездесетін хламидомонада болады екен. “Хламидомонада” деген сөзді грек тілінен аударар болсақ, сыртқы қабықшамен қапталғант қарапайым организм деген ұғымды білдіреді. Хламидомонада тек микроскоппен қарағанда ғана анық байқалатын бір клеткалы жасыл балдыр. Ол жасыл түсті, құрамында бүткіл клеткаға жасыл өң беретін хлорофилл бар. Клетка қабықшасы арқылы хломидомонада судан минералды заттар мен көмірқышқыл газын бойына сіңіреді. Суды зиянды қоспалардан тазартады. Хламидомонада жыныссыз жолмен көбеюі оның жазда қолайлы жағдайларда бөлінуі арқылы жүзеге асырылады. Жыныстық жолмен көбейгенде клеткасынан мөлшері жағынан бірдей бірнеше зооспораға ұқсас ұсақ гаметалар пайда болады. Гаметалар суға шығып, екі - екеуден қосылады. Бұл жағдайда зигота түзіледі.

Протококты балдырлар класы - Protococcophyceae.

Протококты балдырлар класына негізінен бір клеткалы, сиректеу колониялы организмдер жатады. Тек қарапайым жіп тәрізді және пластинкалы формалары ғана көп клеткалы болып келеді. Біл клеткалы жасыл балдырлардың ішінде кең тарағандарының бірі хлорелла (Chlorella) . Ол тұщы суларда және топырақта көптеп кездеседі. Хлорелланың клеткалары ұсақ, шар тәрізді, тек микроскоппен қарағанда ғана жақсы көрінеді. Хлорелланың клеткасының сыртын жылтыр қабықша қаптап тұрады, оның астында цитоплазмасы мен ядросы орналасқан, ал цитоплазмасының -жасыл хроматофоры болады.

Хлорелла қозғалмайтын автоспоралары арқылы өте тез көбейеді және өзін қоршаған ортадан органикалық заттарды белсенді түрде сорып отырады. Сондықтан да оны лас суларды биологиялық жолмен тазартуға жиі пайдаланады. Космос корабльдеріндегі және сүңгуір қайықтардағы ауаның тұрақты және қажетт құрамын сақтап тұруға аса қажет. Соңғы кезде хлорелланың өндірістік мақсатта өсіруге бағытталған тәжірибе жұмыстары жүргізіліп жатыр.

Улотриксты балдырлар Ulothrichophyceae.

Улотриксты балдырлар клсына талломның құрылысы жіп тәрізді немесе пластинкалы болып келетін жасыл балдырлар жатады. Ағын сулы өзендердің астындағы тастарда және шіріген ағаштардың қалдықтарында жабысып тұрған ашық көк түсті жіптердің жиынтығын көруге болады. Ол көп клеткалы жасыл балдыр улотрикстың клеткаларының бөлінуінің нәтижесінде жіптер ұзарып өсіп отырады. Улотриксте фотосинтез процессінің нәтижесінде қоректік, органикалық заттарды өзі синтездейді және судан органикалық заттарды сорып қабылдайды. Жыныссыз көбеюі сопақша болып келген төрт талшықты зооспоралар арқылы жүзеге асады. Қолайлы жағдайда зигота бөлініп, одан төрт қозғалмайтын клетка спора түзіледі. Олардың әрқайсысы су астына шөгіп, жаңа жіп тәрізді балдыр улотриксқа айналады.

Сифонды балдырлар класы -Siphonophyceace.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.