ТЕХНОЛОГИЯ ПӘНІН ОҚЫТУДА КІРІКТІРУ ӘДІСТЕРІН ПАЙДАЛАНУ ЖОЛДАРЫ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
Қожақов Азамат
ТЕХНОЛОГИЯ ПӘНІН ОҚЫТУДА КІРІКТІРУ ӘДІСТЕРІН
ПАЙДАЛАНУ ЖОЛДАРЫ
(8-сынып)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В012000 - Кәсіптік оқыту мамандығы
Түркістан 2015
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
ӨНЕР ФАКУЛЬТЕТІ
Қорғауға жіберілді
Бейнелеу өнері
кафедрасының меңгерушісі
п.ғ.к., доцент м.а_________ Е.Ауелбеков
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ:ТЕХНОЛОГИЯ ПӘНІН ОҚЫТУДА КІРІКТІРУ ӘДІСТЕРІН ПАЙДАЛАНУ ЖОЛДАРЫ
(8-сынып)
Орындаған:
ӨКО-111 оқу тобы студенті Қожақов
А.
Ғылыми жетекшісі:
п.ғ.к., доцент м.а
Күнпейіс Ж.Қ.
Түркістан 2015
Мазмұны
Нормативтік
сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 4
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
Белгілеулер мен
қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 6
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
І. МЕКТЕП ҮДЕРІСІНДЕ ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫС
АРҚЫЛЫ ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Оқу үдерісінде мектеп пәндерін пәнаралық байланыс негізінде
оқытудың педагогикалық мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... 10
1.2 Технология пәнін оқыту барысында пәнаралық байланысты жүзеге
асырудың
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
1.3 Технология пәнін оқыту барысында пәнаралық байланысты жүзеге
асырудың негізгі
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
ІІ. ЖОҒАРЫ СЫНЫПТАРДА ТЕХНОЛОГИЯ ПӘНІН ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТА ОҚЫТУ
НЕГІЗДЕРІ
2.1 Бейнелеу өнері пәнімен технология пәнін өзара байланыста оқыту
арқылы оқушылардың сабаққа қызығушылықтарын арттыру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
2.2 Физика пәнін технология пәнімен өзара байланыс негізінде
оқытудың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..32
ІІІ. ТЕХНОЛОГИЯ ПӘНІН ОҚЫТУДА КІРІКТІРУ ӘДІСТЕРІН ҚОЛДАНУДЫҢ
ӘДІСТЕМЕСІ
3.1 Технология пәнін оқытуда кіріктіру әдістерінің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .36
3.2 Технология пәнін ақпараттық технологиялар арқылы оқытудың
әдіс-
тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...44
3.3. Сабақ жоспарының
үлгісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 62
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... 65
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
- Қазақстан Республикасының Қазақстан – 2030 стратегиялық
бағдарламасы;
- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы №1080
қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта,
жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты;
Университеттің ішкі нормативтік ережемі:
- УЕ-ХҚТУ-015-2014 Дипломдық жұмысты (жобаны) әзірлеу мен рәсімдеуге
қойылатын жалпы талаптар;
- УЕ-ХҚТУ-027-2014 Қорытынды аттестаттауды ұйымдастыру мен өткізу
ережесі.
АНЫҚТАМАЛАР
Дипломдық жұмыс (жоба) – тиісті саланың нақты мамандығының өзекті
проблемасын студенттің өз бетінше зерттеуінің нәтижелерін жинақтауы болып
табылатын бітіру жұмысы;
Технология – деген ұғым грек тілінен аударғанда – іскерлік, шеберлік,
білгірлік деген мағына береді;
Педагогикалық технология – мақсаттар қою, оқу жоспары мен оқу
бағдарламасын үнемі жақсартып отырудың, педагогикалық жүйелердің
тиімділігі;
Интеграция -пәндердің өзара байланысын жоғарлату деңгейінде нақты
түрде іске асыру. Интеграция тұтастықты қалыптастырып, білімді жүйелеу
мен жинақтауда әртүрлі ғылымды бір-бірімен біріктіреді;
Математика - кеңістік формалары мен сандық қатынастар туралы ғылым;
Ою-өрнек – латын тілінен алынған орнамент мағынасы сәндеу, әсемдеу
дегенді білдіреді;
Композиция – өрнекті бұйымның бетіне реттеп орналастыру;
Симметрия – ою-өрнектің екі жағының тең болуы;
Колорит – ою-өрнектің бояу түрлерінің ою-өрнектің бір-бірімен үйлесіп,
жарасым табуы. Мысалы: қара түсті қызыл, ақ, сары түстердің ашуы;
Ритм – ою-өрнекте бір элементтің қайталанып келуі;
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ХҚТУ - Халықаралық қазақ-түрік университеті
ТОПБ - Технология оқу пәні бағдарламасы;
АҚШ - Америка Құрама Штаттары;
ЭЕМ - Электрондық есептеуіш машина
Кіріспе
Зерттеу өзектілігі. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында
Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпы адамзаттық
құндылықтар, ғылымды кәсіби шыңдауға бағытталған білімді игеру үшін қажетті
жағдайлар жасай отырып, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді
ақпараттандыру, білім жүйесін одан әрі дамыту көзделеді[1]. Бұл
міндеттерді шешу үшін барлық білім беру ұйымдарының оның ішінде мектеп
ұжымдарының, әр мұғалімнің күнделікті шығармашылық ізденісте жаңаша қарым-
қатынасқа өту қажеттілігі туындайды.
Қойылып отырған талаптарға байланысты білім беру жүйесінің барлық
буындарында білім беру ісін жаңа сатыға көтеруді талап етіп отыр. Бұл деген
педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге
байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің жаңа
мазмұны пайда болды. Осыған орай озық педагогикалық тәжірибелерді заман
талабына сай қолдану арқылы оқушыларға берілетін білім негіздерін пәнаралық
байланыс негізінде оқытудың ерекше маңызға ие болып отырғаны баршамызға
аян. Өйткені, қазіргі кезеңдегі заман талабына сай білім берудің негізгі
мақсаты – оқушының жеке тұлғасын дамыту, оның жан-жақты ойлауын,
шығармашылық қабілеттерін дамыту арқылы қоғамдық ортада өз мамандығының
тетігін таба білуге, оқушылардың бейімделуіне жағдай жасау қажеттігі
туындап отыр.
Бүгінгі таңдағы қолданысқа ие болып жүрген Жалпы білім беретін
мектептердің орта білім беру сатысындағы білім мазмұнының тұжырымдамасы,
Жалпы орта білім берудің мемлекеттік стандартының үзіксіз білім беру
жүйесіндегі басқа буындармен тек сабақтас болумен ғана емес, ең алдымен
оқушы тұлғасын қалыптастырудың құнды негізі екендігі анықталған.
Оның үстіне жоғарыда атап кеткендей еліміз бүгінгі таңдағы әлемдік
білім беру кеңістігіне ену арқылы білім берудің жаңа жүйесі құрылып
отырғаны мәлім. Сондықтан да ақпараттық кеңістікті кеңейту және әлемдік
қоғамдастыққа кіру жағдайында адамзат ресурстарының қалыптасуындағы білім
беру рөлінің өсуі еліміздің әлеуметтік-экономикалық даму деңгейінің
өлшемдері ретінде мектептің білім беру жүйесін жаңа талаптар бойынша
жоспарлауы маңызды болып отыр.
Бүгінгі таңда оқушының білім сапасын бұрынғыдай білім, білігі және
еңбек дағдысымен өлшеу жеткіліксіз. Қазіргі талап- білім сапасы оқушының
алған білімін жеке басын одан әрі қарай дамытуына, тұлға ретінде қоғамның
өркендеуіне пайдалана білуімен өлшенеді деп тұжырымдалады.
Осы бағытта мектепте өтілетін кез-келген пәндерді пәнаралық байланыс
оқыту арқылы оқушы тұлғасының жан-жақты қырларын қалыптастыруда, оның жеке
бас тұлғасын тәрбиелеуге білім мазмұнының инегративті, біртұтастығын
қамтамассыз етудің маңызы зор деп ойлаймыз. Тұлға дарындылығының табиғаты,
қабілеті, дамуының қайнар көзі, шығырмашылық мұмкіншіліктерінің
психологиялық құрлымы болып табылады. Мұның барлығы әрбір жеке тұлғадан
арнайы ізденісті қажет етеді. Соңғы жылдары Кеңестік кезеңде бастау алған
зерттеу жұмыстарында психология, педагогика ғылымдарында осы мәселеге
қатысты зерттеу жұмыстары жүргізілген. Атап өтер болсақ: Я.А.Понамарев,
Н.С.Лейтес т.б білім берумен оқыту теориясында пәнаралық байланыс жөнінде
өзіндік пікірлерін ұсынған педагог ғалымдар, олар педагогика ғылымының даму
тарихына өз үлестерін қосты[2]. Чех педагогы Ян Амос Коменский, Д.Локк,
Л.Н.Толстой, И.Г.Песталоций және қазақ ғалымдары Ы.Алтынсарин,
А.Байтұрсынов, М.Дулатов, М.Жұмабаев т.б. оқыту процесіндегі пәндерді бір-
біріне интеграциялау мәселесі бойынша өз еңбектерінде атап өткен. Кәзіргі
кезеңде пәнаралық байланыс бағдарламасын педагогикалық, психологиялық
жағынан зертеумен қатар, философиялық тұрғыдан да көптеген ғалымдар зор
көңіл бөлуде. Философиялық деңгейден қарастырған В.В.Давыдов, И.Д.Зверев,
Р.Г.Лемберг, В.Н.Максимова, В.Н.Малахов т.б. болды. Пәнаралық байланыстың
философиялық негізіне дүниеде барлық заттың, құбылыстардың бірімен-бірінің
өз-ара байланыстылығы туралы тұжырымдалған дүние туралы білімдер де бірімен-
бірі тығыз байланыста болады. Ол үшін кез-келген тұлғаның өз болмысын
тануға көмектесуді, қабілетін оятуда жаңа рухани күш беру, кез-келген
жекелеген пәндерден берілетін білімнің ең маңызды мақсаты болып табылады.
Негізінен, мектепте өтілетін оқу пәндері әр ғылымның логикасына
сүйенетіндіктен, олар бір-бірінен өз алдына оқшауланып, бөлектенбейді.
Сондықтан ғылымның міндеті дара байланыстылықты танып білу арқылы ғылым
негіздерін меңгерту. Бұл міндет бір пәннің шеңберінде шешілмейді.
Сондықтан әрбір мұғалім жеке ғылыми деректерді, нақтылы жағдайларды,
оқиғаларды түсіндіріп қана қоймай, кез-келген тақырыптың мазмұнына орай
пәнаралық байланыс негізінде білім беруді көздеуді жолға қою қажет.
Сондықтан да жалпы білім беретін орта мектептердің жоғарғы сыныптарында
оқытуды пәнаралық байланыс негізінде жүзеге асырудың тиімділігін айқындау
мақсатында тақырыптың өзектілігі диплом жұмысының зерттеу мақсаты мен
міндеттерін айқындыйды. Дипломдық жұмысымыздың өзектілігіне орай диплом
жұмысының тақырыбын Технология пәнін оқытуда кіріктіру әдістерін қолдану
жолдары (8-сынып) деп таңдауымызға негіз болды.
Зерттеу жұмысының мақсаты: жалпы білім беретін орта мектеп
оқушыларының білім алу мүмкіндіктерін пәнаралық байланыс негізінде
оқытудың ықпалын анықтау.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
а) мектептерде өтілетін ғылыми пәндерді пәнаралық байланыста оқыту
мәселелерін зерттеген педагог-психологтардың еңбектеріне талдау жасау.
ә) оқушылардың шығармашыл еңбек дағдыларын қалыптастыру үшін еңбекке
баулу (технология) сабақтарында пәнаралық байланыста оқытудың тиімді әдіс-
тәсілдерге талдау жасау.
б) жоғары сыныптарды оқыту барысында пәнаралық байланыс арқылы
оқытудың ғылыми-әдістемелік, педагогикалық, психологиялық әдебиеттерді
талдау, мазмұнын, мәнін ашу.
Зерттеу жұмысының әдістері: талдау, жинақтау, іздену, бақылау, оқушы
жұмысын зерттеу, сауалнама жүргізу, тест т.б.
Зерттеу жұмысының нысанасы: жалпы білім беретін орта мектептің оқу-
тәрбие үдерісі.
Зерттеу пәні: мектептің жоғары сынып оқушыларының еңбек біліктері мен
еңбектік қабілеттерін дамытудағы пәнаралық байланысты технология пәнін
оқытуда жүзеге асыру
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І.МЕКТЕП ҮДЕРІСІНДЕ ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫС
АРҚЫЛЫ ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Оқыту үдерісінде мектеп пәндерін пәнаралық байланыс негізінде
оқытудың педагогикалық мәселелері
Казақстан республикасының білім беру жүйесін реформалаудың жаңа
кезеңі елбасы Н.Ә. Назарбаевтың "Қазақстан - 2030" стратегиялық жолдауында,
Үкіметтің, Білім және ғылым министрлігінің құжаттарыңда көрсетілген идеялар
кешенін енгізуді талап етеді. Мұның мәні 1999 жылы маусымда қабылданған
Қазақстан Республикасының "Білім туралы" заңында және 2000 жылдың 30
қыркүйегінде қабылданған Білім берудің мемлекеттік бағдарламасында атап
көрсетілгеніндей қоғамның экономикалық және әлеуметтік жағынан
ілгерілеуінің маңызды факторы ретінде білім берудің ұлттық моделін дамыту,
шығармашыл тұлға калыптастыруға дағдылану, ақыл-ой қорын жинау сияқты
мақсаттарды көздейді[3].
Қазіргі заманғы білім беру жүйесінің басты қайшылығы – тез өсіп бара
жатырған жаңа білімдер қарқыны мен жеке тұлғаның оларды игерудегі шектеулі
мүмкіндіктері арасында. Бұл қарама-қайшылық педагогикалық теорияны білім
берудің абсолютті идеалынан (жан – жақты дамыған тұлға) бас тартып, жаңа
идеалға – адамның өзін-өзі реттеуі мен өздігінен білім алуы қабілеттерін
барынша дамытуға көшуіне мәжбүр етті.
Сонымен, білім беру жүйесіндегі жаңаша (инновациялық) оқытудағы басты
мәселенің бірі – кез-келген тұлғаның білім алу және өздігінен білім алу
негізінде адам қабілеттерін, икемділіктерін дамыту. Осы орайда жаңа білім
беру парадигмасында тұлғаның қызығушылықтарын қамтамасыз етуде тұтастық,
бағыттылықпен бірге мықты негізділік (фундаменталдылық) те шешуші рольге
ие. Осындай жігерлікті талап етіп отырған қоғамда білім беру жүйесінде
қызмет етіп отырған барша ұстаздар қауымына үлкен жауапкершілікті талап
етеді.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев мемлекетіміздің болашақ дамуына арналған
ҚАЗАҚСТАН-2030 бағдарламасында жоғары білім сапалығы, адамгершілікті және
ғылымдануы арқылы мәдениет жасауға, интеграцияға ерекше мән берілгендігі
белгілі. Демек, интеграциялық оқытуды жүзеге асыру, оның ғылыми деңгейлігін
арттыру, тұтастай алғанда оқушылардың танымдық әрекетіне тән дағдыларды
қалыптастыру міндеті күн тәртібіне қойылғандығына ешкімнің дауы жоқ. Соңғы
жылдары әлемдік білім беруге көшуге орай интеграция, интеграциялық оқыту
мәселесі сан қырыннан зерттелуде. Оқытумен тәрбиелеудегі пәнаралық байланыс
мәселесін және білім берудегі интеграцияны әртүрлі негізде жасауға Ресей
ғалымдары Н.В.Малахов, Ч.А.Лашкарева, И.Д.Зверев, В.И.Максимова,
Т.Г.Рамзаева, Н.Н.Светловская, И.Я.Виленкин, Л.И.Буров, т.б. зор үлес
қосқанын атап кетуге болады[4].
Диплом жұмысының мазмұнында интеграция мәселесі қарастырылып
отырылғандықтан интеграция сөзінің мазмұнына талдау беруге тура келеді.
Демек, интеграция дегеніміз-пәндердің өзара байланысын жоғарлату деңгейінде
нақты түрде іске асыру. Сондықтан да интеграция мен пәндердің өзара
байланыс ұғымдарын мәндес ұғым ретінде түсінуге болмайды. Интеграция
тұтастықты қалыптастырып, білімді жүйелеу мен жинақтауда әртүрлі ғылымды
бір-бірімен біріктіреді. Осы тұрғыдан алсақ, интеграциялық оқыту
мәселесінің педагогикалық ролі, мәні мен мазмұны, әсіресе білім беру
жүйесіндегі педагогикалық жұмысы да арта түседі. Өйткені, педагогиканың
мәніндегі қоғамдық әлеуметтік даму үдерісін адам санасындағы күрделі
жаңғыру барысына тікелей қатысы бар болашақтың жасампаз маманы деп түсінуге
болады.
Қазақстандық ғалымдар арасынан жалпы білім беретін мектептер мен
мектепке дейінгі біліммен тәрбие үдерісіндегі интеграцияның педагогикалық
мәселесін Б.Т.Набиева, А.Р.Аббасова, А.А.Абдиев т.б.сипаттаса, жаңа
үлгідегі мектептердің ғылым мен тәжірибе интеграциясының педагогикалық
негізін Г.К.Мендіғалиева, мектепке дейінгі білім мазмұнының интеграциялық
мәселесін К.Жунисова, Ә.Мұханбетжановалар т.б. қарастырған[5].
Ғалымдардың зерттеу жұмыстары бойынша интеграциялық оқытуды жүзеге
асыру, баланың танымдық қызығушылығы арттыру, білім сапасын арттыру мен
қатар бір сабақпен бірге бірнеше пәндер мақсатының бірігуіне мүмкіндік
беретінін дәлелдейді.
Қазіргі заманғы оқушының басты мақсаты – көптеген пәндерден, олардағы
ұшан-теңіз ақпараттардың ішінен ең негізгісін, мәнісін, өздеріне қажетті
білімдерді тани білу. Демек, бұл мәндік көзқарас жаратылыстану,
гуманитарлық және техникалық ғылымдардың синтездік жиынтығын қарастырады
деп тұжырымдайды.
Қазіргі кезде кез-келген пәндерден берілетін барлық білімнің
кіріктірілуін қамтамасыз ету, оның ғылыми деңгейін арттыру пән
мұғалімдерінің ғылыми негізде ізденуінің нәтижесінде іске
асырылады. Пәндерді кіріктіре оқытуда мектепте оқытылатын ғылыми пәндерді
бір-бірімен байланысы әлсіз болғанымен, әрбір пән өзіне тән математика,
физика, технология, бейнелеу өнері, информатика және т.б. пәндермен өзара
тығыз байланысқан. Онсыз берілген білімнің негізі төмендеу болуы мүмкін.
Мұндай сәттерді біздер онша мән бермей жататынымыз дәлелді.
Біздің көзқарасымыз бойынша кіріктіру – педагогикалық категорияға
жатады. Нысандар арасындағы кіріктірілген қатынастар, нақты әрекеттегі
құбылыстар мен процесстер, оқу формасында және оқу-тәрбие
әдістерінде көрініс табады. Осы арада мектептің оқу-тәрбие үдерісін
пәндерді кіріктіре оқыту негізінде ұйымдастыруы, ғылымдар жүйесінің бір
арнаға тоғысу, оқушылардың интеллектуалдық өрісін байытумен бірге, бүкіл
адамзаттық құндылықтар көзінің де бірлігі, жалпы ақиқат дүниенің біртұтас
жүйе екендігі туралы ғылыми көзқарастың қалыпты қалыптасуына мүмкіндік
береді.
Осындай талаптарды орындауда мектеп қабырғасынан берілетін еңбекке
баулу (технология) сабағы – мұғалімнің оқушыларға техникалық, технологиялық
білім мен білік беретін, оқу мен еңбек үрдісін ұйымдастыратын, өндірістік
технологиямен таныстырып, олардың дүниетанымдық көзқарасын қалыптастыратын
оқу үлгісі.
Технология (еңбек) сабақтарын жоспарлауда, оқу үрдісін
ұйымдастырудағы нақтылықты, бағдарламада қойылған мақсаттарды жүзеге
асыруға, шеберханаларды ұтымды пайдаланып мектеп оқушыларының еңбекке деген
сүйіспеншілігін тудыруда мектеп оқушылары өндірістік білім негіздерімен
етенге таныс ететін негізгі пәннің бірі.
Оқушылар технология сабақтарында еңбекке қатысты нақты білім мен
білікті теориялық жағынан, практикалық жағынан толықтай игере білулері
қажет. Игеру ісі мұғалім тарапынан техникалық – технологиялық мағлұмат беру
белгілі бір техникалық операциялардың орындалу әдістерін көрсету кезінде
жүзеге асады. Ол үшін тек қарапайым бұйымдарды танып, оқып, дайындап қана
қоймай қазіргі заманауи білдектер түрлерімен таныс болып, оларды басқару
жүйесін сабақтар барысында үйренуі тиіс. Егер біз айтып отырған мәселерді
дер кезінде оқытпа-сақ, болашақта өндіріс орындарында жұмыс атқаруға
қызықпайды. Неғұрлым ерте бастан өндірістік мамандар туралы, олардың
атқаратын қызметтері туралы мәліметтер берілуі тиіс. Ол үшін кез келген
тақырыпта мұғалім сабаққа дайындық барысында оның мақсатын, мазмұнын,
құрылымын жоспарлай отырып, оқытудың әдістері мен түрлерін, олардың
техникалық шығармашылыққа деген құлшынысын тудыра білуіміз керек. Сонда
ғана кез-келген оқушының технология сабағына деген құлшынысы туып отырады.
Қазіргі кезде мектеп оқушыларының техникалық шығармашылығына аса мән
беріліп, олардың еңбекке, еңбек тәрбиесіне ерекше көңіл бөлінуде. Жалпы
шығармашылық ойлау қабілеті кез келген адамда бар. Бұл әсіресе жас
өспірімдерге тән қасиет. Психолог мамандар адамның бойындағы шығармашылық
ойлау қабілетін бала кезінен қалыптастыру керек деп есептейді.Мектеп
пәндрінің ішінен технология пәні мектеп оқушыларына кең көлемде білім бере
отырып, олардың қабілеттерін жетілдіре түсуге, белгілі бір кәсіпке
бейімделуіне көмектеседі. Қазір көптеген мектептерде ірілі – ұсақты темір,
ағаш өңдейтін кішігірім станоктар бар. Оқушыларға тек оларды тиімді
пайдалануды үйрету керек. Бала бойындағы еңбекті оқушылардың білімдеріне
және технология мен техника негіздеріне сүйене отырып тиімді түрде
ұйымдастыра білулеріміз қажет. Сол үшін мектеп мұғалімдері оқушылардың
физикадан, математикадан, сызудан, сурет пәндерінен игерген білімдерін
сабақтастыра пайдаланатынын ескеру қажет. Мектеп шеберханасында ағаш, метал
білдектермен жұмыс атқаруда оқушылардың өзін-өзі басқару тәжірибесінде
жұмысты пән мұғалімі атқарады. Оладың қызметі – топтың еңбек үдерісін
ұйымдастыру, сапаны бақылау, талдау. Мұнымен бірге олар еңбек нәтижелерін
бағалайды. Жұмыс барысы кезінде еңбек қауіпсіздігі мен санитарлық
ережелерді қатаң сақтау жөнінде талаптар қойылады және олардың орындалуын
ерекше назарда ұстау керек.
Оқу материалының мазмұны қазіргі заман талабына сай ғылыми –
техникалық жетістіктердің даму деңгейіне жақындатылған болуы тиіс. Оқу
материалы оқушыға түсінікті болуы тиіс. Ол үшін әртүрлі әдістемелік
құралдарды жиі қолдану керек. Еркін тақырыптағы сарамандық жұмысты орындау
кезінде оқушыларды қабілеттеріне байланысты үш топқа бөлуге болады. Бірінші
топқа, өз қабілеттері мен мүмкіндіктерін жақсы білетін, жаңа тапсырмаларды
орындауға қызығушылықпен кірісетін және алғашқы қиындықтардың өзінде-ақ
ешбір қысылмастан мұғалімнен көмек сұрайтын оқушылар жатады. Бұл топқа
сурет салуға, жалпы өнерге бейімділігі бар оқушылар жатады.
Екінші топқа, өз қабілеттері мен мүмкіндіктерін сенімсіз бағалайтын
оқушылар жатады. Аздаған қиындықтардың өзінде-ақ олар көмек сұраудан
қысылады және не істерін білместен жұмыстарын тоқтатады. Мұндай оқушыларға
көбірек көңіл бөліп, оларға өз күштеріне деген сенімділік ояту керек.
Олардың еңбегін бағалау кезінде тіпті ең шағын жетістіктерін атап өтіп,
жұмысқа деген құлшынысын ояту керек. Оларға ауық-ауық көмекке келіп,
олардың жұмыстарының сәтті орындалып келе жатқандығын айтып, көңілдерін
көтеріп отыру керек.
Үшінші топқа, өз мүмкіндіктерін бағалай алмайтын оқушылар жатады.
Олар өз мүмкіндіктерін асыра бағалайды. Олар кез келген жұмысқа белсенді
және сеніммен кіріседі. Алайда алғашқы қиындықтардың өзінде бұл
қиындықтардан қалай өтуге болатыны туралы ойламастан тоқтайды. Мұғалімнен
көмек сұрамастан, өздеріне басқа жұмыс беруін өтінеді. Егер мұғалім басқа
жұмыс бермесе, жұмыс істеуін тоқтатады. Бұл жағдай жұмыс істеп жатқан басқа
оқушыға кесірін тигізуі мүмкін. Сондықтан мұғалім оларға өздері сұраған
жұмысты беріп алғашқы қиындықтар кездескенде мұғалімді шақырулары тиіс
екндігін түсіндіреді. Оқушы жұмысқа толық кірісіп кеткенше оның қасында
болып, оған көмектесуі қажет.
Мұғалімнің негізгі міндеттерінің бірі - оқушылардың үш тоқсан бойы
алған білімдерінің және төртінші тоқсанда орындаған шығармашылық
жұмыстарының нәтижелерін қорыту. Мұғалім оқушылардың бойында еңбек
сүйгіштік қасиетін және еңбекке деген дұрыс көзқарасын қалыптастырады.
Мұғалім оқушыларды еңбектенуге, алға қойған мақсатына қол жеткізуге және өз
еңбегінің нәтижелерін көре білуге үйретуі тиіс. Мұнсыз қандай еңбек
болмасын өз мағынасынан айырылады. Мұғалім оқушыларды ептілікке,
аспаптармен жұмыс істей білуге, бірлесіп жасаған еңбекті бағалауға
үйретеді. Жұмыс кезінде бір–біріне көмектесу керектігін түсіндіреді. Кез-
келген бұйымды орындауда оқушылардан сапалық жағынан дұрыс орындалуы үшін
пәнарлық байланыс арқылы білімдерін тиянақтау керек. Технология сабағында
оқушылардың эстетикалық талғамдарын арттыру басты орын алады десек, бұл
жерде бейненлеу өнері сабағынан алған білімдерін пайдалану қажеттігі туып
отырады. Неге десеңіз, әрбір жасалған бұйым сапасы жағымен қоса эстетикасы
жағынан да тартымды болуы тиіс. Оқушылар бұйымды дайындауға үлкен
құлшыныспен кірісуі тиіс. Мектеп оқушыларының әрбір жасаған бұйымының дұрыс
шығуына мектепте оқыған бейнелеу өнері сабағының ролі зор болып саналады.
Өйткені, кез-келген оқушының сабаққа қызығушылығы пән мұғалімдеріне
байланысты болып келеді. Ондай мұғалімдерден алған оқушылардың тиянақты
білімдері өздеріне өмірлік азық болып саналады. Сондай нәтиженің бірі
технология сабағында бұйымдарын балалардың эстетикалық жағынан сапалы
жасағандығынан байқауға болады. Ондай балалар кез-келген бұйымның түр
түсін, жалпы пішінін, формасын шығаруда қиналмайды. Мектеп оқушыларының
болашық кәсіби маман болуларына мектепте оқып жүріп болашақ мамандығына
зер салудың өзіндік сыры бар. Кез-келген баланың осындай қыр-сырын үңіліп
білуге мұғалімдер құштар болуы керек. Сонда ғана баланың шығармашылық ойлау
жүйесі дамып отырады. Бұндай талаптар бүгінгі қоғамның өзекті
мәселелерінің бірі деуімізге негіз бар.
Мектепте оқытылатын пәндердің ішінде математика сабағының технология
сабағымен өзара тығыз байланысы бар. Өйткені, кез келген бұйымды жасау үшін
біріншіден олардың өлшемін шығару керек. Онсыз бұйым дұрыс шықпайды.
Оқушылар алдымен бұйымның формасын, пішінін, көлемін талдап алған-соң барып
өлшемін шығаруға тура келеді. Бұл кезде мектеп оқушыларынан логикалық
ойлаудың маңызы зор. Математикалық таным түсінік қажет.Түйсіктің де дер
кезінде дұрыс шешім шығаруға септігі зор. Осы айтылған мәселердің барлығы
пән мұғалімдерінің педагогикалық жүйені дұрыс қалыптастыруына байланысты.
Олай болса, педагогикалық жүйені жетілдіру туралы түсініктер қажет етіледі.
Педагогикалық жүйені жетілдіру интенсивті және экстенсивті жолдармен
жүзеге асырылады. Жоғарыдағы аталған жүйе құраушы элементтердің
(мұғалім; оқушылар; педагогикалық технология; мазмұн; қытудың формалары,
әдістері, құралдары; басқару; мақсат пен нәтиже) ішіндегі экстенсивті
жетілдіру жолы арқылы жүзеге асырылатыны- құралдар, оның ішінде оқытудың
техникалық құралдары. Қазіргі уақытта экстенсивті жетілдіру оқу процесін
компьютерлендірумен жүзеге асырылады.
Интенсивтендіру мен тиімділік-өзара байланысты категориялар.
Интенсивтендіру оқытудың және сабақтық типінің сапалық тұрғыдағы
артықшылақтарын көрсетеді және бір мезетте оның тиімділігінің артуының алғы
шарты мен құралы болып табылады. Тиімділік оқытудың нәтижесімен
сипатталады, бағада сандық көрсеткіш басым орын алады. Оқытудың тиімділігі
негізінен бұл процестің интенсивтендіру критериесінің бірі болып табылады.
Педагогикалық әдебиеттерде оқытуды интенсивті жетілдірудің мән-
мағынасы айқындалған. Бірақ оны жүзеге асыру жағы практикада төмен деңгейде
жүзеге асырылуда.
Оқыту процесін интенсивті жетілдіруде педагогикалық зерттеулерде
(Ю.К.Бабанский, В.В.Давыдов, Л.С.Занков, П.М.Эрдниев және т.б.)
анықталған оқытудың принциптерін басшылыққа алу қажет дейді [6].
Оқыту процесін интенсивті жетілдірудегі факторларға қатыстылары:
1. Оқу процесін пән мұғалімімен қамтамасыз ету, мұғалім
еңбегінің өнімділігін, оқытудың сапасын арттыру, мұғалімнің біліктілігін
жетілдіру (прогрессивті идеялармен, жаңа әдіс-тәсілдермен, т.б.).
2. Оқу материалдарының мазмұнын дамыту және құрылымын жақсарту
(оқыту мазмұнына білім мен іскерлікті кіріктіруді күшейту үшін ғылым мен
техниканың, технологияның жетістіктері болып табылатын жаңа материалдар, іс-
әрекеттерді (мазмұндық тұрғыдан) енуі қажет, т.б.).
3. Педагогикалық ынтымақстастықты арттыру, оқытудағы жеке тұлғалық
факторды күшейту, шығармашылықты ынталандыру.
Оқыту процесін интенсивті жетілдірудің негізгі көрсеткіші -оқытудың
нәтижелілігі, нәтиженің алдына қойған мақсатпен сәйкес келуі.
Оқыту процесін жеделдету интенсивтендіру көрсеткіштерінің
төмендегідей тобымен сипатталады:
1) Оқытудың қазіргі заманғы құралдары мен технологиясы;
2) Оқытудың ұтымдылығы және оқытудың ұтымды тәсілдері мен
әдістерін қолдану және оқытушы мен оқушы іс-әрекетінің үйлесімділігі;
3) Оқытудың нәтижелілігі, нәтиженің алдына қойған мақсатпен
сәйкес келуі;
4) Оқытуға қатысушылар (мұғалімнің кәсіби деңгейі, оқушылардың
білім алуы мен дамуы).
Осы көрсеткіштерге сәйкес оқытудың интенсивтілігі, мен оның
тиімділігінің төмендегідей критериилерін бөліп көрсетуге болады:
- оқу танымдық деңгейінің едәуір жоғарылығы;
- оқу нәтижелерінің едәуір жоғарылығы (білім сапасы, танымдық әрекеттер мен
талдап қорытындыланған іскерліктердің қалыптастырылуы жөне т.б.).
Жоғарыдағы мәселелерді біздер оқытуды интенсивтендіру үшін оқыту
процесінде басшылыққа алып, жүзеге асыруымыз қажет. Оқытуды экстенсивті
жетілдіруде негізінен оқытудың жаңа техникалық құралдары, техникалық-
технологиялық жабдықтары арқылы жүзеге асырылады. Дегенмен, оқыту процесіне
енгізілген жаңа оқытудың техникалық құралдары, технологиялық жабдықтар
мұғалімнің даярлығын (құрал, оқытудың құралы, технологиялық машина,
т.б. ретінде пайдалануда) қажет етеді.
Оқыту технологиясы оқу-тәрбие процесінің техникалық жабдықталуымен
байланысты.Оқытуды жетілдірудің интенсивті жолымен немесе тек экстенсивті
жолымен дамыту мүмкін емес болып жатады. Сондықтанда оқытуды жетілдірудің
аталған жолдарын бір-бірімен органикалық байланыста қарастыру керек.
Білім берудегі инновациялық процестер оқыту үдерісін оңтайландыруды
қамтиды, оны шешудің бір жолы жалпы білім беретін мектептің жоғары сынып
оқушыларына технология пәнімен бейнелеу өнері, математика, физика сынды
пәндерді кіріктіріп оқыту арқылы көрінеді. Жоғары сыныпта оқушылардың
тұлғалық қасиеті белсенді қалыптасады, сондықтан осы кезеңде аталған
пәндерді кіріктіріп оқыту процесін тереңдетіп беру қажет.
Жаhандану және басқа да әлемдік тенденцияларға сәйкес өндірістік білім
негіздерін оқыту арқылы тұлғаның өмірлік және кәсіби анықталуына, ең
бастысы оның саналы ой іс-әрекетінің дамуына қажетті білімдермен
қаруланады.
Қорыта айтқанда, интегративті оқыту арқылы оқушыларды оқу материалдарын
белсенді меңгеруге жағдай жасай отырып, оқыту үдерісінің мақсатты бағытын
анықтайды, сонымен қатар дүниеге біртұтас көзқарас қалыптастырады. Осы
мәселенің практикалық шешімін табу, яғни жалпы білім беретін мектептегі
жоғары сынып оқушыларына техникалық пәндерді кіріктіріп оқытуды жүзеге
асыруға бағытталған педагогикалық шарттарын жасау зерттеу мәселесінің
көкейкестілігін білдіреді.
1.2 Технология пәнін оқыту барысында пәнаралық байланысты жүзеге асыру
жолдары
Пәнаралық байланыс мәселесі бүгінгі күнге дейін бір ғылымға бір пән,
керісінше бір пәнге бір ғылым ғана бір-бірімен өзара байланысты болып
шектеліп тәрбиеде қолданып келгенін көрсетіп, ол қазіргі кезде бір пәнді
бірнеше ғылым өзара әрекеттесіп жан-жақты қарастыра бастағанын дәлелдейді.
Сонымен педагогика ғылымның зерттеулерінде бір ғылым тек өзінең тиісті
пәнмен ғана емес, қайта көптеген басқа пәндермен бірлікте болуы қажеттігі
айқындалып отыр. Мысалы жалпы орта білім беретін мектептерде өтілетін
технология пәнін бейнелеу өнері пәні мен физика пәні мен, сызу пәні мен,
математика пәні мен пәнаралық байланыста оқытуды қажет етеді. Өйткені,
аттары аталған пәндердің оқу материалдары технолгия пәнінің оқу
материалдарымен теориялық, тарихи, экономикалық жағынан тығыз байланысты.
Бірақ, алдымызға қойылған мақсат-міндеттерге және оқушылардың ықылас,
белсенділігіне қарай география, тарих, т.б. пәндердің қарапайым элементтері
де қолданылып, байланысқа түсе береді.
Технология пәнінің оқу материалдарында қарастырылатын қоғамдық
тәрбиенің және оның құрамдас бөлімі еңбек тәрбиесінің мақсаттары мен
міндеттері өскелең ұрпаққа қоғам мен қазіргі замандық өндіріс қоятын
талаптар арқылы анықталады. Өйткені ғылыми-техникалық революция өндірістік
кәсіпкерлерге жаңа талаптар қояды, олай болса мектеп оқушылары қазіргі
замандық материалдық өндіріс сферасына араласуға дайын болуға тиіс.Бүгінгі
таңда кез-келген маманнан бір ғана дипломмен шектелмейді. Қайта болашақ
маман әртүрлі ғылым саласынан хабардар болып өзі таңдаған мамандықтың қыры-
сырын танып білуге мүмкіндіктер көп.
Қазіргі заманнның жұмысшы мамандарына көбінесе ақыл-ой қызметімен
айналысуына тура келеді, бірақ ол сонымен қатар, қол еңбегімен де толық
босатылған жоқ. Мәселен, монтажшылар, құрастырушылар, жөндеушілердің
еңбегінде шығармашылық ақыл-ой қызметі мен зергердің жұмысы да ұштастырыла
жүргізіледі. Мұндай мамандықтың иелері аса күрделі, өзара байланысы көп
барлық күрделі технологиялық үдерісті терең және жан-жақты түсінуі тиіс.
Ондай жұмысшылар тек қана заманауи технологияның жалпы принциптері ғана
емес, сонымен бірге ол физика, химия, биология және тағы басқа ғылымдардың
заңдары мен заңдылықтарын терең білуі тиіс.
Сондықтан да мектеп оқушылары істейтін қоғамдық пайдалы еңбекті таңдап
алған кезде, оқушылар оны орындау арқылы өзінің білімін практика жүзінде
қолдана алуға, сондай-ақ талдау түрде ойлауға, өзінің қабілетін дамытуға,
дәл есептей білуге үйренетіндей етіп құрылуы қажет. Мұндай міндеттерді
шешуге мекп пәндері физика, химия, биология, математика,сызу және т.б.
пәндерден өткізілетін практикалық, лабораториялық және факультативтік
сабақтар мүмкіндік береді.
Мектеп оқушыларының еңбекке шығармашылық, ізденушілік сипат алған
жағдайда түрлі сыныптан тыс жұмыстар, мектеп учаскесіндегі техникалық
үйірмелердегі, мектептердің өздері орналасқан аймақтағы оқу-өндірістік
комбинаттардағы, бар болған жағдайда оқушылардың демалыс лагерлерінде, кіші-
гірім заманауи зауыттардағы қоғамдық пайдалы еңбектер жоғарыдағыдай
мамандықтар жөнінде арнаулы білім алуға және еңбек дағдыларын
қалыптастыруға жәрдемдеседі.
Бұдан шығатын қорытынды, мектептің жоғары сыныптарын да өтілетін
технология сабақтарын көбінесе физика, математика пәндерімен мейлінше
көбірек үйлестіру арқылы сабақтарды ұйымдастырғанда ғана бүгінгі қоғам
талаптап отырған көкейкесті мәселерімізді шеше аламыз деп ойлаймын. Әр
сабақ сайын өтілетін тақырыптың оқу мақсатына байланысты теориялық,
практикалық білімдерін тереңінен түсініктер алу үшін пәнаралық байланыс
молынан қолданған жөн. Бейнелеу өнері сабағының оқу материалдарын жоғары
сыныптардың технология пәнінің оқу материалдарында өтілетін сәндік-
қолданбалы өнер жұмыстары арқылы өз-ара байланыстырып өтудің оқушылар үшін
маңызды болып саналады. Өиткені, оқушылар жасайтын кез-келген қолөнер
бұйымдары көнеден қалған ата-бабаларымыздың бүгінге дейін өз жалғасын
тауып келе жатқан асыл мұралары болып табылады. Сондықтан да бүгінгі ұрпақ
бойына олардың тарихи мән мағанасын, мәдени маңыздылығын ой-санасына сіңіре
білуіміз керек. Оларды қызыға отырып жасай білуге талаптай білу, кез-келген
пән мұғалімдерінің шығармашылық ісі болуы тиіс.
Бірқатар ғалымдар пәнаралық байланыс негізінде оқу-тәрбие беру мәселесін
зерттегенде пәнаралық байланыстың педагогикалық жағы бір аса маңызды
міндеті ғалымдардың бір-біріне бөлшектенбей ғылыми білімнің бір жүйеге
топтасуын, басқаша айтқанда интеграциялану тенденциясын жоғары дәрежеге
көтеру керектігі баса айтылған.
Соңғы кезде пәнаралық байланыс ұғымы ғылыми-педагогикалық
әдебиеттерде жаңа мәнімен енгізіле бастады және оны білімдердің,
танымдардың, сенімдердің адамның психологиялық ойлауының жиынтығы деп
түсінуіміз керек. Пәнаралық байланыс ұғымы табиғат-қоғам – адам ойың
жүйесінде білім негізін пәншілік қатынастарды және ғылымдардың
интеграциялануын реттеуші қызметін жүзеге асырады.
Зерттеуші ғалымдар анықтағандай мектепте өтілетін пәндердің өз-ара
байланысын білім және тәрбие міндеттерін шешуде ерекше роль атқарады деп
түсіндіреді. Мектептегі берілетін білімдер жүйесі өздерінің мазмұны жағынан
өз-ара бірі-бірімен байланысты. Олардың мәні және меңгерілуі пәнаралық
деңгейде жүзеге асуы тиіс.
Мектепте өтілетін пәндердің өз-ара байланысын оқу-тәрбие процесінде
мынадай жағдайлардан көруге болады: пәнаралық байланыстар теориялық білімді
іс жүзінде қолдануға, ғылымның түрлі салалары жөнінде кең ұғымы бар адамды
тәрбиелеуде мүмкіндік береді.
Көптеген педагогтар мен психологтар пікірлеріне қарағанда, оқушылардың
түрлі пәндердегі білімдер мен біліктерді, бейімділіктердің жеке элементтері
арасындағы байланыстарды байқап және қабылдануы олардың білімдерін жүйеге
түсіреді, ақыл-ойына серпіліс тудырады, таным қызметіне шығармашылық сипат
береді деп түсіндіреді[7].
Кейбір ғалым –зерттеушілер пәнаралық байланысты дидактикалық шарттар,
оқыту мазмұнының арнайы құрылымы десе, келесі бір ғалымдар оны дидактикалық
қағидалар деп есептейді. Біздер бұл анықтамалардың қай-қайсысы болса да,
толық әрі дәл емес деген көзқарастамыз.
Пәнаралық байланысты дидактикалық қағида деп қараудың қажеттілігі жоқ,
себебі оның педагогикалық мақсаттылығы оқытудың жүйелілік қағидасынан
туындайды, ол білімнің тұтастай жүйесінің оның оның негізгі бөліктерінің,
атап айтқанда табиғат, қоғам және адам туралы нақтылы айқын түсініктердің
өзара байланысын білдіреді.
Дегенмен түрлі зерттеушілердің И. Д. Зверев, В. Н. Максимова, Г. И.
Беленьский, П. Г. Кулагин, Н. Ф. Лошкараева, т.б. пәнаралық байланыстың
мәніне көзқарастары бірдей емес. Мәселен Г. И. Беленьский пәнаралық
байланыс жалпы пәндердің мазмұнын құрылымдық бөліктерінің мақсат бірлігін
көрсетеді десе Н. А. Сарокин пәнаралық байланыстар идеясын дидактикалық
қағидаларды жүзеге асырудың қажетті шарты деп есептейді[8].
В. Н. Максимова ұсынған классификация бойынша мынадай топтар бар
екендігін көрсетеміз: мазмұн-хабарлық, операциялық-қажеттік, ұйымдық-
әдістемелік. Бірінші топтың байланыстар ағарту жұмысы міндеттерін тәуірірек
шешуге, екіншісіндегілері – оқушылардың практикалық жұмысын ұйымдастыруға,
үшінші топтағылары – ұйымдастыру жағынан айқындықты, тиімділікті қамтамасыз
етуге бағыт-бағдар ұстауға көмектеседі.
П. Г. Кулагин пәнаралық байланысқа мұғаліммен оқушылар жасайтын жүйесі
деген анықтама береді де[9] бағдарламалардың материалдарын неғұрлым
тиянақты меңгеріп алу мақсатында, білімдердің, игерілу процесінде ұқсас
пәндердің мазмұны пайдаланылады да қамтылады дейді[10].
Негізінен оқу пәндері әр ғылымның логикасына сүйенетіндіктен толар бір-
бірінен өз алдына оңашаланып бөлектенбейді. Сондықтан ғылымның міндеті
өзара байланыстылықты танып білу.
Ең бастысы қазіргі кезде өздігінен білім алудың, оқытудың өзекті
мақсаты етіп бірінші орынға диалектикалық ойлауды кеңінен дамытуды жүзеге
асыруды қою керек. Бұл міндет бір пәннің шеңберінде шешілуі мүмкін емес.
Сондықтан әрбір мұғалім жеке деректерді нақтылы жағдайларды, оқиғаларды
түсіндіріп қана қоюмен шектелмеуі керек. ол материалдың өзара байланысын
бір-біріне тигізетін ықпалын, ортақ негізгі тенденцияларын, әлеуметтік-
экономикалық, рухани ортақ белгілерін, топтастыру, бір-бірімен
сабақтастыру, ортақ заңдылықтарын ашуды көздеуі тиіс.
Жоғарыдағы айтылған ойларды мектеп тәжірибесінде айқындау үшін әрбір
мұғалім өзінің пәнін оқыту барысында қандай дүниетанымдық міндеттерді
шешуді, жеке тарауларды, мәселереді өтуде, қайсысы ең басты идея, шешуші
проблема болатынын бөліп алдын-ала ойластыруы керек. Сол идеяға оқушылардың
назарын аудара білу, олардың материалды меңгеруін, ұйымдастыру және басқара
білу қажет. Оқушылардың ол меңгерген білімдері сайып келгенде әрбір
шәкірттің жеке тұлғалық көзқарасына, сеніміне өмірлік құндылық бағдарына,
мінез-құлықтың қағидасына айналу керек.
Пәнаралық байланыстың психологиялық негізі туралы сөз ететін болсақ,
пәнаралық байланысты анықтау психологиялық физиологиялық заңдылықтарға
негізделген. Ғылыми әдебиеттерде пәнаралық байланыстың дидактикалық
негізінде оқу пәндері алынған. Ал пәнаралық байланысты жүзеге асырудың
жолдарына тоқталар болсақ, әр нақтылы міндетті оқу-тәрбие процесі арқылы
жүзеге асырылады. Пәнаралық байланыс оқытудың мазмұны, әдістері, оқытудың
ұйымдастыру түрлерімен ғана шектелмейді. Ол оқушы мен мұғалімнің оқу-таным
іс-әрекетінің бір бөлігі болып саналады.
Мысалы бастауыш сыныптарда көбінесе оқу материалының мазмұны, ана
тілі, дүниетану, еңбек пәндерін бейнелеу өнерімен байланыстыра оқытудың
ғылыми-әдістемелік жолдарын мектеп тәжірибесінде мектеп мұғалімдері
қолданып жүр деп анық айтуымызға болады.
Мектеп тәрбиесінде ана тілі пәнінің мұғалімдері пәнаралық байланыс
негізінде сабақ өткізу барысында Абай өлеңдеріндегі түсініксіз сөздерін
мысалы, Қыс-деген өлеңінде мұғалім балаларға бұл сөздің мағынасын ашып
түсіндіру барысында еңбек пәнімен байланысы арқылы жүргізеді. Сондай-ақ А.
С. Пушкиннің Қысқы кеш-өлеңінде жазушы өзінің тіл байлығымен балаларды
сол өлеңді оқи отырып көз алдына елестеген суретті қағаз бетіне түсіруі
арқылы ана тілі сабағын бейнелеу өнері сабағымен байланыстыра жүргізу
арқылы оқушылардың зейінін, байқағыштығын, ойлау қабілеттерін арттыруға
болады[11].
Жоғары сыныптарда өтілетін технология пәнінің (8-сынып) Электр
жабдықтар, тұрмыстық техника тарауындағы Пәтер электр жабдықтары
тақырыптарын физика пәнінің оқу материалдарымен байланыстырып өтудің маңызы
зор деп ойлаймын.
Сонымен пәнаралық байланыс өзінің мәні жағынан көпмағыналы
педагогикалық табиғаты бар проблема. Қазіргі педагогика ғылымының жан-жақты
қарастырылатын, зерттейтін мәселесінің бірі. Демек, пәнаралық байланыс
білім беру мәселесінің бірі ретінде мазмұнды әдістер жүйесін және
ұйымдастыру жұмыстарының түрлерін сапалылық жағынан қайта бұруға жетелейді.
Нәтижесінде оқытудың дамытушылық, білім және тәрбие берушілік қызметі
объективті түрде кеңейеді.
Бұдан біз пәнаралық байланыс идеясы білім мазмұнын айқындаудың
негізінде алынуы керек деп есептейміз.
Білім мазмұнын анықтауға ғылымдардың саралануы (дифференциялану) және
кіріктірілу (интеграциялануы) қағидалары негізге алынады.
Ғылымдардың ішкі табиғи байланыстарын ашу табиғат, қоғам, адам ойының
даму заңдылықтарының методологиялық негізін білу қазіргі мектептің білім
мазмұнын бағытын жасауға тірек болады.
Әрбір ғылым негізінде жеке пәндер адам ақыл-ой дамуының оның танымдық
жемісі болғандықтан жалпы адамзаттық құндылықтар білім мазмұнына алынуы
керек.
Қазіргі ғылым мазмұнындағы негізгі бағыт жалпы білімнің гуманитралық
бірлікте болуы көзделеді. Білім мазмұнының жаңа құрылымы Республиканың
мәдени, рухани потенциалының жаңа сапалық деңгейіне көтерілуінің бірден-бір
тілін оқытуда бірнеше ғылымдар саласымен байланыстырудың педагогикалық-
әдістемелік мол мүмкіндіктері бар екенін мектеп тәжірибесінен көріп те
жүрміз.
Қорыта келгенде, мектеп тәжірибесінде біртіндеп қолданылып келе жатқан
пәнаралық байланыс негізінде ұйымдастырылған кейбір сабақтарды кластан тыс
жұмыстармен байланыстырып өтудің тәрбиелік мәні зор деп санаймыз. Осы
мақсаттарды негізге алып отырған пәнаралық байланыстың ең негізгі
дидактикалық міндеті – ол оқыту процесінің білім беру, тәрбие беру,
дамытушылық сипатының арасындағы байланысты құру болып табылады.
Қазіргі мектептердің жалпы білім беру мазмұны, оның ішінде оқу
жоспарлары пәнаралық байланыс негізінде жетілдіріліп келеді. Осыған орай,
ғалым зерттеушілердің шығармашылық еңбек етуші мұғалімдердің ізденістері
интеграцияланған, жүйеленген қорытындыланған жаңа курстардың оқу-тәрбие
процесінде қажет екендігін дәлелдеп отыр.
1.3 Технология пәнінде пәнаралық байланысты жүзеге асырудың негізгі
ерекшеліктері
Технология пәнінің мазмұны казіргі өндірістің техника-технологиялық
және ұйымдастыру-экономикалық ұғымдарын қамтиды. Оқу материалдарының
мазмұнын қүшейтуде оқытудың дидактикалық құралдары колданылады. Жалпы білім
беретін мектептің жоғары сыныптарында технология пәнін оқытудың
политехникалық бағыттылыгын қүшейтудің дидактикалық құралдарының
негізгілерінің бірі - пәнаралық байланыстар болып табылады.
Мектептің оқу-тәрбие үдерісінің пәнаралық байланыс негізінде
ұйымдастырылуы, ғылымдар жүйесінін бір арнаға тоғысуы, адамның
интеллектуальдық өрісін байытумен бірге, бүкіл адамзаттық құндылықтар
көзінің де бірлігін, жалпы ақикат дүниенің біртұтас жүйе екендігі туралы
ғылыми көзқарастың қалыптасуына мүмкіндік береді (А.А.Бейсенбаева)[12].
Пәнаралық байланыстар негізінде оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыру
мектептік пәндердің бүтін бір жүйе екендігін сипаттайды. Ал, В.П. Беспалько
Белгілі бүтіндік түзетін, өзара байланысты және қатынастағы көптеген
элементтер - жүйе делінеді деп атап көрсетеді[13]. Мұндағы элементтер -
оқу нәндері элементтері. Оқу пәндері оқу элементтерінен тұрады. Оқу
элементтерінен оқыту мазмұны түзіледі. Оқу элементтері - танып білу
субъектісіне байланыссыз және өмір сүруші қоршаған дүние заттары мен
құбылыстары, адамның танып-білуі, олардың қасиеттері, байланыстары мен
қатынастары түріндегі, ғылыми ұғымдар, теория түріндегі, сондай-ақ
пайдаланатын тәсілдер мен әдістер, яғни адамның накты іс-әрекетінің
әдістері.
Пәнаралық байланыстар жөнінде, оның әртүрлі аспектілерін қарастырған
зерттеушілердің еңбектері казіргі жағдайда оқу-тәрбие үдерісін тиімді
ұйымдастыруда, оқыту үдерісінін тиімділігін арттыруда рөлі жоғары.
Оқытудағы пәнаралық байланыстар оқушы игеруі кажет зерделейтін іс-
әрекет түрлерінің болмыстағы нақты байланыстарын көрсетеді[14]. Оқу
жоспарындағы пәнаралық байланыстар пәндік құрылымы басқа пәндерді зерделеу
кезінде қалыптастырылатьш дағды мен ептілік ерекшеліктерінен, бір оқу пәні
беретін білім, ептілік және дағдының оқушының білім санасында оқшаулану
қаупінен сақтандырады. Сондықтан білім беру мазмұны құрамындағы пәнаралық
байланыстар міндетті элемент болып табылады.
Технология пән сабақтарында және кәсіпке баулуда пәнаралық байланыстар
оқушылардың өндірістік техникасы мен технологиясының ғылыми негіздерін
меңгеруге, оқушылардың білімі мен ептілігін тәртіпке келтіруге және
жүйелеуге мүмкіндік береді.
Бір жақты байланыста техникадағы жүзеге асырылатын, зерделенетін
физика, математика және басқа да пәндердегі заңдардың, ережелердің
суреттемелері оқушыларға толық ашыла бермейді. Ол үшін екі жақты байланысты
жүзеге асыру қажет. Алдымен мектеп шеберханаларындағы техника мен
технологияны оқушыларға алғашқы таныстыру оқу пәндері білімдерінен туындауы
керек. Яғни техникалық еңбекте оқушылардың жалпы білім беретін пәндер
бойынша сабақтардан алған тіректік білімі негізінде тұрғызылуы тиіс.
Оқушылардың өндірістік қатынастарды ойша меңгеруі зерделенетін үдерістер
мен операциялардың, технологиялық үдерістердің ғылыми заңдылықтары мен
логикалық байланысқа негізделуі қажет деп түсіндіреді[15].
Мектепте өтілетін геометрия пәнінде қарастырылатын техникалық формадағы
геометриялық фигураларды мысалға қарастыруға болады. Бұл техника мәселесіне
қатысты техникалық сызбаларды оқуды тез игеруге негіз болады. Өйткені
өндірістік техника-технологиялық процестер кез-келген құрылғылармен немесе
техникалық құрылғылармен орындалады. Олардың жұмыс істеу принциптері,
оларды басқару жүйесі туралы мектеп оқушыларының таным түсінігі болуы үшін
мектепте оқытылатын технология немесе физика, химия пәндерінен алған білім
негіздері қажет етіледі[16].
Мектеп шеберханасындағы жабдықтар өзінің мазмұны бойынша қазіргі
заманғы өндірістегі кеңінен тараған техника әлемінің тек кішкене бөлігін
елестетеді. Осыған сәйкес бар мүмкіндікті ұтымды пайдалану мәселесі
туындайды. Кез келген өнеркәсіптік жабдықтар, мектепте екі аспектіде
мақсатты талданады: алғашқысы зерделенетін өнеркәсіптік жабдықтардағы
заңдарды, ғылым негіздері қағидаларын зерделеумен байланысты. Екіншісі
оқушыларда алғашкы еңбектік ептіліктерді қалыптастырудың құралы, кызметі
ретінде атқарады.
Оқушылардың түсінігі бойынша станок (білдек) конструкциясы қарапайым
және жұмыс үшін ыңғайлылардың қатарына жатады. Сондай-ақ станок физика,
математика, сызу пәндері бойынша бірқатар ұғымдарды игеруде мысалға
қарастырылатын техникалық құрылғы ретінде алынуы мүмкін.
Техникалық білімдерді оқушылардың игеруі үшін техника мен өндірістік
технологиядағы нақты құбылыстар жөніндегі түсініктері мен елестетулерінің
жеткілікті қоры, сондай-ақ танып білу құралы ретінде жаратылыстану-ғылымы
білімдерінің қажетті қоры болуы қажет. Бұрғылау станогының сыртқы беті
формасының әртүрлілігіне математика мұғалімі көңіл аударуы кажет (мәселен,
бағана, айналдырық, тісті механизм, т.с.с).
Жалпы білім беретін орта мектептерде оқушылардың политехникалық
дайындығының компоненті, техникалық көзқарасы және еңбек сабағында,
топсеруенде қалыптастырылған қарапайым механикалық және техникалық
құрылғыларға бағдарлану ептілігі, техникамен жұмыс жасағанда оқушы оның
жекелеген жақтарын бөліп көрсете алуы, талдап отырған құбылыстың техникалық
мәнін суреттемелік талдауы болып табылады.
Оқушылардың техникалық көзқарасын қалыптастыру мәселесін шешуде,
құрастыру бірліктері мен тораптарын стандарттау және унификациялау
негізіндегі өнеркәсіптік жабдықтар конструкциясының сипаттамалары мүмкіндік
береді. Сырткы беттерді салыстыру, құрастыру бірліктерді анықтау және
құрылғының жекелеген тораптары кызметінің қағидалары, қозғалыс түрлері,
оларды жеткізу тәсілдері мен механизмдері тұрғысынан токарлық бұранда кесу
станогын жаратылыс циклі сабақтарында қарастыруға болады.
Психологтар оқушылардың қабылдау ерекшеліктерін практикада дәлелдеген,
оның ұғымды (түсінікті) қалыптастыру кезінде салыстыру әдісі үлкен мәнге ие
болатынына көз жеткізген. И.М. Сеченов осыған байланысты сенімді түрде:
Адам сыртқы табиғат жөніндегі теориялық білімдердің жартысын үдерістер
ұқсастығы бойынша заттар мен құбылыстарды салыстырудың нәтижесінде кол
жеткізеді. - деп жазған [17].
Ағаш токарь станогының конструкциясын оқушыларға оқыту таныс формадан
және тораптардан басталады, яғни бұрғылау станогының негізі, айналдырық,
көтеру механизмі, бұрғылау станогының электр қозғалткышы сиякты бөліктері
салыстырылады.
Пәнаралық байланыстарды оқу материалының мазмұнына, қалыптастырылатын
ептілік пен дағдыларға, сондай-ақ оқыту әдістерінің қолданылуына сәйкес
бөлінеді. Ғылым негіздері мен технология пәні сабақтары бойынша
материалдарды зерделеу уакыт қатынасына байланысты үш түрлі: алдын-ала,
сәйкес немесе кейінгі байланыста болуы мүмкін. Ғылым негіздері бойынша
зерделенген материалдар кейіннен технология пәні бойынша сабақтарда
пайдаланылса, онда алдын-ала байланыстар жүзеге асырылады. Сәйкес
байланыстар ғылым негіздері және еңбекке, кәсіпке баулу бойынша
материалдарға қатысты құбылыстар, заңдар және т.б. бір мезгілде зерделенген
жағдайда қолданылады. Егер өндірістік үдерістердің және объектілердің
жаратылыстану ғылыми негіздері алдымен енбекке баулу үдерісінде ашылса,
онда кейінгі байланыстар қолданылады.
Жалпы білім беретін метептерде білім беру мазмұнына сәйкес, еңбекке
баулу пәні Адам іс-әрекетінің белгілі түрлеріне арналған пәндер кешеніне
қатысты болып, жаратылыстану-ғылыми пәндер циклімен және гуманитарлық
пәндер циклімен өзара байланыста болады. Жаратылыс-математикалық пәндер
циклінің еңбекке баулумен байланыс мазмұны еңбек құралдарының ғылыми-
техникалық негізін және практикалық тапсырмаларды орындауда оқушылардың
игеруін тереңдетсе, әрі байытса, онда гуманитарлық пәндермен байланыс
негізінен адамның еңбектік іс-әрекетінің ұйымдастыру-экономикалық жағын
және оның қоғамдық мәнін ашады.
Пәнаралық байланыс мәселесі жалпы оларды жүзеге асыруда екі тәсілге ие.
Олардың біріншісі - мектептік пәндердің бағдарламаларын қарастыруды жүзеге
асыруда әртүрлі оқу материалындағы ұғымдарды, зандарды және оларды
зерделеудегі қайталамауды, түзетуді карастырады[18]. Екіншісі - оқу
пәндерін зерделеу бойынша оқушылардың білімі мен ептіліктерін кеңейту мен
арттыруға бағытталады.
Ғылым негіздері мен еңбекке баулудың байланысы төмендегі бағыттар
бойынша жүзеге асырылуы мүмкін:
Пәнішілік байланыстар:
- алғашкы жылдардағы еңбекке баулу үдерісіндегі оқушылардың білімдері
мен іскерліктерін пайдалану;
- еңбек және өндіріс туралы мағлұматтарды қарастыру;
- оқыту мазмұнына кіре коймаған, казіргі ғылымдар мен
техникалардың жетістіктері туралы материалдарды пайдалану;
- оқушылардың техникалық шығармашылық бойынша сыныптан тыс сабақтармен
байланысы.
Басқа оқу пәндерімен байланыс:
- математикалық ақпараттарды пайдалану.
- ғылым негіздерімен байланыс.
Технология пәнінің ғылым негіздерімен байланыстары педагогикалық
мәселе, әрі оны нәтижелі шешу үлкен теориялық және практикалық мәнге ие.
Қарастырылған байланыс еңбекке баулудың политехникалық және тәрбиелік
бағыттылығын арттырады, мектеп оқушыларының еңбегіне саналылық сипат
береді, оқушыларда шығармашылық қатынасты дамыту үшін негіз тудырады. Басқа
жағынан қарастырғанда мектеп оқушыларының еңбек және еңбекке баулу
үдерісінде ғылым ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
Қожақов Азамат
ТЕХНОЛОГИЯ ПӘНІН ОҚЫТУДА КІРІКТІРУ ӘДІСТЕРІН
ПАЙДАЛАНУ ЖОЛДАРЫ
(8-сынып)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В012000 - Кәсіптік оқыту мамандығы
Түркістан 2015
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
ӨНЕР ФАКУЛЬТЕТІ
Қорғауға жіберілді
Бейнелеу өнері
кафедрасының меңгерушісі
п.ғ.к., доцент м.а_________ Е.Ауелбеков
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ:ТЕХНОЛОГИЯ ПӘНІН ОҚЫТУДА КІРІКТІРУ ӘДІСТЕРІН ПАЙДАЛАНУ ЖОЛДАРЫ
(8-сынып)
Орындаған:
ӨКО-111 оқу тобы студенті Қожақов
А.
Ғылыми жетекшісі:
п.ғ.к., доцент м.а
Күнпейіс Ж.Қ.
Түркістан 2015
Мазмұны
Нормативтік
сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 4
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
Белгілеулер мен
қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 6
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
І. МЕКТЕП ҮДЕРІСІНДЕ ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫС
АРҚЫЛЫ ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Оқу үдерісінде мектеп пәндерін пәнаралық байланыс негізінде
оқытудың педагогикалық мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... 10
1.2 Технология пәнін оқыту барысында пәнаралық байланысты жүзеге
асырудың
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
1.3 Технология пәнін оқыту барысында пәнаралық байланысты жүзеге
асырудың негізгі
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
ІІ. ЖОҒАРЫ СЫНЫПТАРДА ТЕХНОЛОГИЯ ПӘНІН ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТА ОҚЫТУ
НЕГІЗДЕРІ
2.1 Бейнелеу өнері пәнімен технология пәнін өзара байланыста оқыту
арқылы оқушылардың сабаққа қызығушылықтарын арттыру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
2.2 Физика пәнін технология пәнімен өзара байланыс негізінде
оқытудың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..32
ІІІ. ТЕХНОЛОГИЯ ПӘНІН ОҚЫТУДА КІРІКТІРУ ӘДІСТЕРІН ҚОЛДАНУДЫҢ
ӘДІСТЕМЕСІ
3.1 Технология пәнін оқытуда кіріктіру әдістерінің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .36
3.2 Технология пәнін ақпараттық технологиялар арқылы оқытудың
әдіс-
тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...44
3.3. Сабақ жоспарының
үлгісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 62
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... 65
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
- Қазақстан Республикасының Қазақстан – 2030 стратегиялық
бағдарламасы;
- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы №1080
қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта,
жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты;
Университеттің ішкі нормативтік ережемі:
- УЕ-ХҚТУ-015-2014 Дипломдық жұмысты (жобаны) әзірлеу мен рәсімдеуге
қойылатын жалпы талаптар;
- УЕ-ХҚТУ-027-2014 Қорытынды аттестаттауды ұйымдастыру мен өткізу
ережесі.
АНЫҚТАМАЛАР
Дипломдық жұмыс (жоба) – тиісті саланың нақты мамандығының өзекті
проблемасын студенттің өз бетінше зерттеуінің нәтижелерін жинақтауы болып
табылатын бітіру жұмысы;
Технология – деген ұғым грек тілінен аударғанда – іскерлік, шеберлік,
білгірлік деген мағына береді;
Педагогикалық технология – мақсаттар қою, оқу жоспары мен оқу
бағдарламасын үнемі жақсартып отырудың, педагогикалық жүйелердің
тиімділігі;
Интеграция -пәндердің өзара байланысын жоғарлату деңгейінде нақты
түрде іске асыру. Интеграция тұтастықты қалыптастырып, білімді жүйелеу
мен жинақтауда әртүрлі ғылымды бір-бірімен біріктіреді;
Математика - кеңістік формалары мен сандық қатынастар туралы ғылым;
Ою-өрнек – латын тілінен алынған орнамент мағынасы сәндеу, әсемдеу
дегенді білдіреді;
Композиция – өрнекті бұйымның бетіне реттеп орналастыру;
Симметрия – ою-өрнектің екі жағының тең болуы;
Колорит – ою-өрнектің бояу түрлерінің ою-өрнектің бір-бірімен үйлесіп,
жарасым табуы. Мысалы: қара түсті қызыл, ақ, сары түстердің ашуы;
Ритм – ою-өрнекте бір элементтің қайталанып келуі;
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ХҚТУ - Халықаралық қазақ-түрік университеті
ТОПБ - Технология оқу пәні бағдарламасы;
АҚШ - Америка Құрама Штаттары;
ЭЕМ - Электрондық есептеуіш машина
Кіріспе
Зерттеу өзектілігі. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында
Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпы адамзаттық
құндылықтар, ғылымды кәсіби шыңдауға бағытталған білімді игеру үшін қажетті
жағдайлар жасай отырып, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді
ақпараттандыру, білім жүйесін одан әрі дамыту көзделеді[1]. Бұл
міндеттерді шешу үшін барлық білім беру ұйымдарының оның ішінде мектеп
ұжымдарының, әр мұғалімнің күнделікті шығармашылық ізденісте жаңаша қарым-
қатынасқа өту қажеттілігі туындайды.
Қойылып отырған талаптарға байланысты білім беру жүйесінің барлық
буындарында білім беру ісін жаңа сатыға көтеруді талап етіп отыр. Бұл деген
педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге
байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің жаңа
мазмұны пайда болды. Осыған орай озық педагогикалық тәжірибелерді заман
талабына сай қолдану арқылы оқушыларға берілетін білім негіздерін пәнаралық
байланыс негізінде оқытудың ерекше маңызға ие болып отырғаны баршамызға
аян. Өйткені, қазіргі кезеңдегі заман талабына сай білім берудің негізгі
мақсаты – оқушының жеке тұлғасын дамыту, оның жан-жақты ойлауын,
шығармашылық қабілеттерін дамыту арқылы қоғамдық ортада өз мамандығының
тетігін таба білуге, оқушылардың бейімделуіне жағдай жасау қажеттігі
туындап отыр.
Бүгінгі таңдағы қолданысқа ие болып жүрген Жалпы білім беретін
мектептердің орта білім беру сатысындағы білім мазмұнының тұжырымдамасы,
Жалпы орта білім берудің мемлекеттік стандартының үзіксіз білім беру
жүйесіндегі басқа буындармен тек сабақтас болумен ғана емес, ең алдымен
оқушы тұлғасын қалыптастырудың құнды негізі екендігі анықталған.
Оның үстіне жоғарыда атап кеткендей еліміз бүгінгі таңдағы әлемдік
білім беру кеңістігіне ену арқылы білім берудің жаңа жүйесі құрылып
отырғаны мәлім. Сондықтан да ақпараттық кеңістікті кеңейту және әлемдік
қоғамдастыққа кіру жағдайында адамзат ресурстарының қалыптасуындағы білім
беру рөлінің өсуі еліміздің әлеуметтік-экономикалық даму деңгейінің
өлшемдері ретінде мектептің білім беру жүйесін жаңа талаптар бойынша
жоспарлауы маңызды болып отыр.
Бүгінгі таңда оқушының білім сапасын бұрынғыдай білім, білігі және
еңбек дағдысымен өлшеу жеткіліксіз. Қазіргі талап- білім сапасы оқушының
алған білімін жеке басын одан әрі қарай дамытуына, тұлға ретінде қоғамның
өркендеуіне пайдалана білуімен өлшенеді деп тұжырымдалады.
Осы бағытта мектепте өтілетін кез-келген пәндерді пәнаралық байланыс
оқыту арқылы оқушы тұлғасының жан-жақты қырларын қалыптастыруда, оның жеке
бас тұлғасын тәрбиелеуге білім мазмұнының инегративті, біртұтастығын
қамтамассыз етудің маңызы зор деп ойлаймыз. Тұлға дарындылығының табиғаты,
қабілеті, дамуының қайнар көзі, шығырмашылық мұмкіншіліктерінің
психологиялық құрлымы болып табылады. Мұның барлығы әрбір жеке тұлғадан
арнайы ізденісті қажет етеді. Соңғы жылдары Кеңестік кезеңде бастау алған
зерттеу жұмыстарында психология, педагогика ғылымдарында осы мәселеге
қатысты зерттеу жұмыстары жүргізілген. Атап өтер болсақ: Я.А.Понамарев,
Н.С.Лейтес т.б білім берумен оқыту теориясында пәнаралық байланыс жөнінде
өзіндік пікірлерін ұсынған педагог ғалымдар, олар педагогика ғылымының даму
тарихына өз үлестерін қосты[2]. Чех педагогы Ян Амос Коменский, Д.Локк,
Л.Н.Толстой, И.Г.Песталоций және қазақ ғалымдары Ы.Алтынсарин,
А.Байтұрсынов, М.Дулатов, М.Жұмабаев т.б. оқыту процесіндегі пәндерді бір-
біріне интеграциялау мәселесі бойынша өз еңбектерінде атап өткен. Кәзіргі
кезеңде пәнаралық байланыс бағдарламасын педагогикалық, психологиялық
жағынан зертеумен қатар, философиялық тұрғыдан да көптеген ғалымдар зор
көңіл бөлуде. Философиялық деңгейден қарастырған В.В.Давыдов, И.Д.Зверев,
Р.Г.Лемберг, В.Н.Максимова, В.Н.Малахов т.б. болды. Пәнаралық байланыстың
философиялық негізіне дүниеде барлық заттың, құбылыстардың бірімен-бірінің
өз-ара байланыстылығы туралы тұжырымдалған дүние туралы білімдер де бірімен-
бірі тығыз байланыста болады. Ол үшін кез-келген тұлғаның өз болмысын
тануға көмектесуді, қабілетін оятуда жаңа рухани күш беру, кез-келген
жекелеген пәндерден берілетін білімнің ең маңызды мақсаты болып табылады.
Негізінен, мектепте өтілетін оқу пәндері әр ғылымның логикасына
сүйенетіндіктен, олар бір-бірінен өз алдына оқшауланып, бөлектенбейді.
Сондықтан ғылымның міндеті дара байланыстылықты танып білу арқылы ғылым
негіздерін меңгерту. Бұл міндет бір пәннің шеңберінде шешілмейді.
Сондықтан әрбір мұғалім жеке ғылыми деректерді, нақтылы жағдайларды,
оқиғаларды түсіндіріп қана қоймай, кез-келген тақырыптың мазмұнына орай
пәнаралық байланыс негізінде білім беруді көздеуді жолға қою қажет.
Сондықтан да жалпы білім беретін орта мектептердің жоғарғы сыныптарында
оқытуды пәнаралық байланыс негізінде жүзеге асырудың тиімділігін айқындау
мақсатында тақырыптың өзектілігі диплом жұмысының зерттеу мақсаты мен
міндеттерін айқындыйды. Дипломдық жұмысымыздың өзектілігіне орай диплом
жұмысының тақырыбын Технология пәнін оқытуда кіріктіру әдістерін қолдану
жолдары (8-сынып) деп таңдауымызға негіз болды.
Зерттеу жұмысының мақсаты: жалпы білім беретін орта мектеп
оқушыларының білім алу мүмкіндіктерін пәнаралық байланыс негізінде
оқытудың ықпалын анықтау.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
а) мектептерде өтілетін ғылыми пәндерді пәнаралық байланыста оқыту
мәселелерін зерттеген педагог-психологтардың еңбектеріне талдау жасау.
ә) оқушылардың шығармашыл еңбек дағдыларын қалыптастыру үшін еңбекке
баулу (технология) сабақтарында пәнаралық байланыста оқытудың тиімді әдіс-
тәсілдерге талдау жасау.
б) жоғары сыныптарды оқыту барысында пәнаралық байланыс арқылы
оқытудың ғылыми-әдістемелік, педагогикалық, психологиялық әдебиеттерді
талдау, мазмұнын, мәнін ашу.
Зерттеу жұмысының әдістері: талдау, жинақтау, іздену, бақылау, оқушы
жұмысын зерттеу, сауалнама жүргізу, тест т.б.
Зерттеу жұмысының нысанасы: жалпы білім беретін орта мектептің оқу-
тәрбие үдерісі.
Зерттеу пәні: мектептің жоғары сынып оқушыларының еңбек біліктері мен
еңбектік қабілеттерін дамытудағы пәнаралық байланысты технология пәнін
оқытуда жүзеге асыру
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І.МЕКТЕП ҮДЕРІСІНДЕ ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫС
АРҚЫЛЫ ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Оқыту үдерісінде мектеп пәндерін пәнаралық байланыс негізінде
оқытудың педагогикалық мәселелері
Казақстан республикасының білім беру жүйесін реформалаудың жаңа
кезеңі елбасы Н.Ә. Назарбаевтың "Қазақстан - 2030" стратегиялық жолдауында,
Үкіметтің, Білім және ғылым министрлігінің құжаттарыңда көрсетілген идеялар
кешенін енгізуді талап етеді. Мұның мәні 1999 жылы маусымда қабылданған
Қазақстан Республикасының "Білім туралы" заңында және 2000 жылдың 30
қыркүйегінде қабылданған Білім берудің мемлекеттік бағдарламасында атап
көрсетілгеніндей қоғамның экономикалық және әлеуметтік жағынан
ілгерілеуінің маңызды факторы ретінде білім берудің ұлттық моделін дамыту,
шығармашыл тұлға калыптастыруға дағдылану, ақыл-ой қорын жинау сияқты
мақсаттарды көздейді[3].
Қазіргі заманғы білім беру жүйесінің басты қайшылығы – тез өсіп бара
жатырған жаңа білімдер қарқыны мен жеке тұлғаның оларды игерудегі шектеулі
мүмкіндіктері арасында. Бұл қарама-қайшылық педагогикалық теорияны білім
берудің абсолютті идеалынан (жан – жақты дамыған тұлға) бас тартып, жаңа
идеалға – адамның өзін-өзі реттеуі мен өздігінен білім алуы қабілеттерін
барынша дамытуға көшуіне мәжбүр етті.
Сонымен, білім беру жүйесіндегі жаңаша (инновациялық) оқытудағы басты
мәселенің бірі – кез-келген тұлғаның білім алу және өздігінен білім алу
негізінде адам қабілеттерін, икемділіктерін дамыту. Осы орайда жаңа білім
беру парадигмасында тұлғаның қызығушылықтарын қамтамасыз етуде тұтастық,
бағыттылықпен бірге мықты негізділік (фундаменталдылық) те шешуші рольге
ие. Осындай жігерлікті талап етіп отырған қоғамда білім беру жүйесінде
қызмет етіп отырған барша ұстаздар қауымына үлкен жауапкершілікті талап
етеді.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев мемлекетіміздің болашақ дамуына арналған
ҚАЗАҚСТАН-2030 бағдарламасында жоғары білім сапалығы, адамгершілікті және
ғылымдануы арқылы мәдениет жасауға, интеграцияға ерекше мән берілгендігі
белгілі. Демек, интеграциялық оқытуды жүзеге асыру, оның ғылыми деңгейлігін
арттыру, тұтастай алғанда оқушылардың танымдық әрекетіне тән дағдыларды
қалыптастыру міндеті күн тәртібіне қойылғандығына ешкімнің дауы жоқ. Соңғы
жылдары әлемдік білім беруге көшуге орай интеграция, интеграциялық оқыту
мәселесі сан қырыннан зерттелуде. Оқытумен тәрбиелеудегі пәнаралық байланыс
мәселесін және білім берудегі интеграцияны әртүрлі негізде жасауға Ресей
ғалымдары Н.В.Малахов, Ч.А.Лашкарева, И.Д.Зверев, В.И.Максимова,
Т.Г.Рамзаева, Н.Н.Светловская, И.Я.Виленкин, Л.И.Буров, т.б. зор үлес
қосқанын атап кетуге болады[4].
Диплом жұмысының мазмұнында интеграция мәселесі қарастырылып
отырылғандықтан интеграция сөзінің мазмұнына талдау беруге тура келеді.
Демек, интеграция дегеніміз-пәндердің өзара байланысын жоғарлату деңгейінде
нақты түрде іске асыру. Сондықтан да интеграция мен пәндердің өзара
байланыс ұғымдарын мәндес ұғым ретінде түсінуге болмайды. Интеграция
тұтастықты қалыптастырып, білімді жүйелеу мен жинақтауда әртүрлі ғылымды
бір-бірімен біріктіреді. Осы тұрғыдан алсақ, интеграциялық оқыту
мәселесінің педагогикалық ролі, мәні мен мазмұны, әсіресе білім беру
жүйесіндегі педагогикалық жұмысы да арта түседі. Өйткені, педагогиканың
мәніндегі қоғамдық әлеуметтік даму үдерісін адам санасындағы күрделі
жаңғыру барысына тікелей қатысы бар болашақтың жасампаз маманы деп түсінуге
болады.
Қазақстандық ғалымдар арасынан жалпы білім беретін мектептер мен
мектепке дейінгі біліммен тәрбие үдерісіндегі интеграцияның педагогикалық
мәселесін Б.Т.Набиева, А.Р.Аббасова, А.А.Абдиев т.б.сипаттаса, жаңа
үлгідегі мектептердің ғылым мен тәжірибе интеграциясының педагогикалық
негізін Г.К.Мендіғалиева, мектепке дейінгі білім мазмұнының интеграциялық
мәселесін К.Жунисова, Ә.Мұханбетжановалар т.б. қарастырған[5].
Ғалымдардың зерттеу жұмыстары бойынша интеграциялық оқытуды жүзеге
асыру, баланың танымдық қызығушылығы арттыру, білім сапасын арттыру мен
қатар бір сабақпен бірге бірнеше пәндер мақсатының бірігуіне мүмкіндік
беретінін дәлелдейді.
Қазіргі заманғы оқушының басты мақсаты – көптеген пәндерден, олардағы
ұшан-теңіз ақпараттардың ішінен ең негізгісін, мәнісін, өздеріне қажетті
білімдерді тани білу. Демек, бұл мәндік көзқарас жаратылыстану,
гуманитарлық және техникалық ғылымдардың синтездік жиынтығын қарастырады
деп тұжырымдайды.
Қазіргі кезде кез-келген пәндерден берілетін барлық білімнің
кіріктірілуін қамтамасыз ету, оның ғылыми деңгейін арттыру пән
мұғалімдерінің ғылыми негізде ізденуінің нәтижесінде іске
асырылады. Пәндерді кіріктіре оқытуда мектепте оқытылатын ғылыми пәндерді
бір-бірімен байланысы әлсіз болғанымен, әрбір пән өзіне тән математика,
физика, технология, бейнелеу өнері, информатика және т.б. пәндермен өзара
тығыз байланысқан. Онсыз берілген білімнің негізі төмендеу болуы мүмкін.
Мұндай сәттерді біздер онша мән бермей жататынымыз дәлелді.
Біздің көзқарасымыз бойынша кіріктіру – педагогикалық категорияға
жатады. Нысандар арасындағы кіріктірілген қатынастар, нақты әрекеттегі
құбылыстар мен процесстер, оқу формасында және оқу-тәрбие
әдістерінде көрініс табады. Осы арада мектептің оқу-тәрбие үдерісін
пәндерді кіріктіре оқыту негізінде ұйымдастыруы, ғылымдар жүйесінің бір
арнаға тоғысу, оқушылардың интеллектуалдық өрісін байытумен бірге, бүкіл
адамзаттық құндылықтар көзінің де бірлігі, жалпы ақиқат дүниенің біртұтас
жүйе екендігі туралы ғылыми көзқарастың қалыпты қалыптасуына мүмкіндік
береді.
Осындай талаптарды орындауда мектеп қабырғасынан берілетін еңбекке
баулу (технология) сабағы – мұғалімнің оқушыларға техникалық, технологиялық
білім мен білік беретін, оқу мен еңбек үрдісін ұйымдастыратын, өндірістік
технологиямен таныстырып, олардың дүниетанымдық көзқарасын қалыптастыратын
оқу үлгісі.
Технология (еңбек) сабақтарын жоспарлауда, оқу үрдісін
ұйымдастырудағы нақтылықты, бағдарламада қойылған мақсаттарды жүзеге
асыруға, шеберханаларды ұтымды пайдаланып мектеп оқушыларының еңбекке деген
сүйіспеншілігін тудыруда мектеп оқушылары өндірістік білім негіздерімен
етенге таныс ететін негізгі пәннің бірі.
Оқушылар технология сабақтарында еңбекке қатысты нақты білім мен
білікті теориялық жағынан, практикалық жағынан толықтай игере білулері
қажет. Игеру ісі мұғалім тарапынан техникалық – технологиялық мағлұмат беру
белгілі бір техникалық операциялардың орындалу әдістерін көрсету кезінде
жүзеге асады. Ол үшін тек қарапайым бұйымдарды танып, оқып, дайындап қана
қоймай қазіргі заманауи білдектер түрлерімен таныс болып, оларды басқару
жүйесін сабақтар барысында үйренуі тиіс. Егер біз айтып отырған мәселерді
дер кезінде оқытпа-сақ, болашақта өндіріс орындарында жұмыс атқаруға
қызықпайды. Неғұрлым ерте бастан өндірістік мамандар туралы, олардың
атқаратын қызметтері туралы мәліметтер берілуі тиіс. Ол үшін кез келген
тақырыпта мұғалім сабаққа дайындық барысында оның мақсатын, мазмұнын,
құрылымын жоспарлай отырып, оқытудың әдістері мен түрлерін, олардың
техникалық шығармашылыққа деген құлшынысын тудыра білуіміз керек. Сонда
ғана кез-келген оқушының технология сабағына деген құлшынысы туып отырады.
Қазіргі кезде мектеп оқушыларының техникалық шығармашылығына аса мән
беріліп, олардың еңбекке, еңбек тәрбиесіне ерекше көңіл бөлінуде. Жалпы
шығармашылық ойлау қабілеті кез келген адамда бар. Бұл әсіресе жас
өспірімдерге тән қасиет. Психолог мамандар адамның бойындағы шығармашылық
ойлау қабілетін бала кезінен қалыптастыру керек деп есептейді.Мектеп
пәндрінің ішінен технология пәні мектеп оқушыларына кең көлемде білім бере
отырып, олардың қабілеттерін жетілдіре түсуге, белгілі бір кәсіпке
бейімделуіне көмектеседі. Қазір көптеген мектептерде ірілі – ұсақты темір,
ағаш өңдейтін кішігірім станоктар бар. Оқушыларға тек оларды тиімді
пайдалануды үйрету керек. Бала бойындағы еңбекті оқушылардың білімдеріне
және технология мен техника негіздеріне сүйене отырып тиімді түрде
ұйымдастыра білулеріміз қажет. Сол үшін мектеп мұғалімдері оқушылардың
физикадан, математикадан, сызудан, сурет пәндерінен игерген білімдерін
сабақтастыра пайдаланатынын ескеру қажет. Мектеп шеберханасында ағаш, метал
білдектермен жұмыс атқаруда оқушылардың өзін-өзі басқару тәжірибесінде
жұмысты пән мұғалімі атқарады. Оладың қызметі – топтың еңбек үдерісін
ұйымдастыру, сапаны бақылау, талдау. Мұнымен бірге олар еңбек нәтижелерін
бағалайды. Жұмыс барысы кезінде еңбек қауіпсіздігі мен санитарлық
ережелерді қатаң сақтау жөнінде талаптар қойылады және олардың орындалуын
ерекше назарда ұстау керек.
Оқу материалының мазмұны қазіргі заман талабына сай ғылыми –
техникалық жетістіктердің даму деңгейіне жақындатылған болуы тиіс. Оқу
материалы оқушыға түсінікті болуы тиіс. Ол үшін әртүрлі әдістемелік
құралдарды жиі қолдану керек. Еркін тақырыптағы сарамандық жұмысты орындау
кезінде оқушыларды қабілеттеріне байланысты үш топқа бөлуге болады. Бірінші
топқа, өз қабілеттері мен мүмкіндіктерін жақсы білетін, жаңа тапсырмаларды
орындауға қызығушылықпен кірісетін және алғашқы қиындықтардың өзінде-ақ
ешбір қысылмастан мұғалімнен көмек сұрайтын оқушылар жатады. Бұл топқа
сурет салуға, жалпы өнерге бейімділігі бар оқушылар жатады.
Екінші топқа, өз қабілеттері мен мүмкіндіктерін сенімсіз бағалайтын
оқушылар жатады. Аздаған қиындықтардың өзінде-ақ олар көмек сұраудан
қысылады және не істерін білместен жұмыстарын тоқтатады. Мұндай оқушыларға
көбірек көңіл бөліп, оларға өз күштеріне деген сенімділік ояту керек.
Олардың еңбегін бағалау кезінде тіпті ең шағын жетістіктерін атап өтіп,
жұмысқа деген құлшынысын ояту керек. Оларға ауық-ауық көмекке келіп,
олардың жұмыстарының сәтті орындалып келе жатқандығын айтып, көңілдерін
көтеріп отыру керек.
Үшінші топқа, өз мүмкіндіктерін бағалай алмайтын оқушылар жатады.
Олар өз мүмкіндіктерін асыра бағалайды. Олар кез келген жұмысқа белсенді
және сеніммен кіріседі. Алайда алғашқы қиындықтардың өзінде бұл
қиындықтардан қалай өтуге болатыны туралы ойламастан тоқтайды. Мұғалімнен
көмек сұрамастан, өздеріне басқа жұмыс беруін өтінеді. Егер мұғалім басқа
жұмыс бермесе, жұмыс істеуін тоқтатады. Бұл жағдай жұмыс істеп жатқан басқа
оқушыға кесірін тигізуі мүмкін. Сондықтан мұғалім оларға өздері сұраған
жұмысты беріп алғашқы қиындықтар кездескенде мұғалімді шақырулары тиіс
екндігін түсіндіреді. Оқушы жұмысқа толық кірісіп кеткенше оның қасында
болып, оған көмектесуі қажет.
Мұғалімнің негізгі міндеттерінің бірі - оқушылардың үш тоқсан бойы
алған білімдерінің және төртінші тоқсанда орындаған шығармашылық
жұмыстарының нәтижелерін қорыту. Мұғалім оқушылардың бойында еңбек
сүйгіштік қасиетін және еңбекке деген дұрыс көзқарасын қалыптастырады.
Мұғалім оқушыларды еңбектенуге, алға қойған мақсатына қол жеткізуге және өз
еңбегінің нәтижелерін көре білуге үйретуі тиіс. Мұнсыз қандай еңбек
болмасын өз мағынасынан айырылады. Мұғалім оқушыларды ептілікке,
аспаптармен жұмыс істей білуге, бірлесіп жасаған еңбекті бағалауға
үйретеді. Жұмыс кезінде бір–біріне көмектесу керектігін түсіндіреді. Кез-
келген бұйымды орындауда оқушылардан сапалық жағынан дұрыс орындалуы үшін
пәнарлық байланыс арқылы білімдерін тиянақтау керек. Технология сабағында
оқушылардың эстетикалық талғамдарын арттыру басты орын алады десек, бұл
жерде бейненлеу өнері сабағынан алған білімдерін пайдалану қажеттігі туып
отырады. Неге десеңіз, әрбір жасалған бұйым сапасы жағымен қоса эстетикасы
жағынан да тартымды болуы тиіс. Оқушылар бұйымды дайындауға үлкен
құлшыныспен кірісуі тиіс. Мектеп оқушыларының әрбір жасаған бұйымының дұрыс
шығуына мектепте оқыған бейнелеу өнері сабағының ролі зор болып саналады.
Өйткені, кез-келген оқушының сабаққа қызығушылығы пән мұғалімдеріне
байланысты болып келеді. Ондай мұғалімдерден алған оқушылардың тиянақты
білімдері өздеріне өмірлік азық болып саналады. Сондай нәтиженің бірі
технология сабағында бұйымдарын балалардың эстетикалық жағынан сапалы
жасағандығынан байқауға болады. Ондай балалар кез-келген бұйымның түр
түсін, жалпы пішінін, формасын шығаруда қиналмайды. Мектеп оқушыларының
болашық кәсіби маман болуларына мектепте оқып жүріп болашақ мамандығына
зер салудың өзіндік сыры бар. Кез-келген баланың осындай қыр-сырын үңіліп
білуге мұғалімдер құштар болуы керек. Сонда ғана баланың шығармашылық ойлау
жүйесі дамып отырады. Бұндай талаптар бүгінгі қоғамның өзекті
мәселелерінің бірі деуімізге негіз бар.
Мектепте оқытылатын пәндердің ішінде математика сабағының технология
сабағымен өзара тығыз байланысы бар. Өйткені, кез келген бұйымды жасау үшін
біріншіден олардың өлшемін шығару керек. Онсыз бұйым дұрыс шықпайды.
Оқушылар алдымен бұйымның формасын, пішінін, көлемін талдап алған-соң барып
өлшемін шығаруға тура келеді. Бұл кезде мектеп оқушыларынан логикалық
ойлаудың маңызы зор. Математикалық таным түсінік қажет.Түйсіктің де дер
кезінде дұрыс шешім шығаруға септігі зор. Осы айтылған мәселердің барлығы
пән мұғалімдерінің педагогикалық жүйені дұрыс қалыптастыруына байланысты.
Олай болса, педагогикалық жүйені жетілдіру туралы түсініктер қажет етіледі.
Педагогикалық жүйені жетілдіру интенсивті және экстенсивті жолдармен
жүзеге асырылады. Жоғарыдағы аталған жүйе құраушы элементтердің
(мұғалім; оқушылар; педагогикалық технология; мазмұн; қытудың формалары,
әдістері, құралдары; басқару; мақсат пен нәтиже) ішіндегі экстенсивті
жетілдіру жолы арқылы жүзеге асырылатыны- құралдар, оның ішінде оқытудың
техникалық құралдары. Қазіргі уақытта экстенсивті жетілдіру оқу процесін
компьютерлендірумен жүзеге асырылады.
Интенсивтендіру мен тиімділік-өзара байланысты категориялар.
Интенсивтендіру оқытудың және сабақтық типінің сапалық тұрғыдағы
артықшылақтарын көрсетеді және бір мезетте оның тиімділігінің артуының алғы
шарты мен құралы болып табылады. Тиімділік оқытудың нәтижесімен
сипатталады, бағада сандық көрсеткіш басым орын алады. Оқытудың тиімділігі
негізінен бұл процестің интенсивтендіру критериесінің бірі болып табылады.
Педагогикалық әдебиеттерде оқытуды интенсивті жетілдірудің мән-
мағынасы айқындалған. Бірақ оны жүзеге асыру жағы практикада төмен деңгейде
жүзеге асырылуда.
Оқыту процесін интенсивті жетілдіруде педагогикалық зерттеулерде
(Ю.К.Бабанский, В.В.Давыдов, Л.С.Занков, П.М.Эрдниев және т.б.)
анықталған оқытудың принциптерін басшылыққа алу қажет дейді [6].
Оқыту процесін интенсивті жетілдірудегі факторларға қатыстылары:
1. Оқу процесін пән мұғалімімен қамтамасыз ету, мұғалім
еңбегінің өнімділігін, оқытудың сапасын арттыру, мұғалімнің біліктілігін
жетілдіру (прогрессивті идеялармен, жаңа әдіс-тәсілдермен, т.б.).
2. Оқу материалдарының мазмұнын дамыту және құрылымын жақсарту
(оқыту мазмұнына білім мен іскерлікті кіріктіруді күшейту үшін ғылым мен
техниканың, технологияның жетістіктері болып табылатын жаңа материалдар, іс-
әрекеттерді (мазмұндық тұрғыдан) енуі қажет, т.б.).
3. Педагогикалық ынтымақстастықты арттыру, оқытудағы жеке тұлғалық
факторды күшейту, шығармашылықты ынталандыру.
Оқыту процесін интенсивті жетілдірудің негізгі көрсеткіші -оқытудың
нәтижелілігі, нәтиженің алдына қойған мақсатпен сәйкес келуі.
Оқыту процесін жеделдету интенсивтендіру көрсеткіштерінің
төмендегідей тобымен сипатталады:
1) Оқытудың қазіргі заманғы құралдары мен технологиясы;
2) Оқытудың ұтымдылығы және оқытудың ұтымды тәсілдері мен
әдістерін қолдану және оқытушы мен оқушы іс-әрекетінің үйлесімділігі;
3) Оқытудың нәтижелілігі, нәтиженің алдына қойған мақсатпен
сәйкес келуі;
4) Оқытуға қатысушылар (мұғалімнің кәсіби деңгейі, оқушылардың
білім алуы мен дамуы).
Осы көрсеткіштерге сәйкес оқытудың интенсивтілігі, мен оның
тиімділігінің төмендегідей критериилерін бөліп көрсетуге болады:
- оқу танымдық деңгейінің едәуір жоғарылығы;
- оқу нәтижелерінің едәуір жоғарылығы (білім сапасы, танымдық әрекеттер мен
талдап қорытындыланған іскерліктердің қалыптастырылуы жөне т.б.).
Жоғарыдағы мәселелерді біздер оқытуды интенсивтендіру үшін оқыту
процесінде басшылыққа алып, жүзеге асыруымыз қажет. Оқытуды экстенсивті
жетілдіруде негізінен оқытудың жаңа техникалық құралдары, техникалық-
технологиялық жабдықтары арқылы жүзеге асырылады. Дегенмен, оқыту процесіне
енгізілген жаңа оқытудың техникалық құралдары, технологиялық жабдықтар
мұғалімнің даярлығын (құрал, оқытудың құралы, технологиялық машина,
т.б. ретінде пайдалануда) қажет етеді.
Оқыту технологиясы оқу-тәрбие процесінің техникалық жабдықталуымен
байланысты.Оқытуды жетілдірудің интенсивті жолымен немесе тек экстенсивті
жолымен дамыту мүмкін емес болып жатады. Сондықтанда оқытуды жетілдірудің
аталған жолдарын бір-бірімен органикалық байланыста қарастыру керек.
Білім берудегі инновациялық процестер оқыту үдерісін оңтайландыруды
қамтиды, оны шешудің бір жолы жалпы білім беретін мектептің жоғары сынып
оқушыларына технология пәнімен бейнелеу өнері, математика, физика сынды
пәндерді кіріктіріп оқыту арқылы көрінеді. Жоғары сыныпта оқушылардың
тұлғалық қасиеті белсенді қалыптасады, сондықтан осы кезеңде аталған
пәндерді кіріктіріп оқыту процесін тереңдетіп беру қажет.
Жаhандану және басқа да әлемдік тенденцияларға сәйкес өндірістік білім
негіздерін оқыту арқылы тұлғаның өмірлік және кәсіби анықталуына, ең
бастысы оның саналы ой іс-әрекетінің дамуына қажетті білімдермен
қаруланады.
Қорыта айтқанда, интегративті оқыту арқылы оқушыларды оқу материалдарын
белсенді меңгеруге жағдай жасай отырып, оқыту үдерісінің мақсатты бағытын
анықтайды, сонымен қатар дүниеге біртұтас көзқарас қалыптастырады. Осы
мәселенің практикалық шешімін табу, яғни жалпы білім беретін мектептегі
жоғары сынып оқушыларына техникалық пәндерді кіріктіріп оқытуды жүзеге
асыруға бағытталған педагогикалық шарттарын жасау зерттеу мәселесінің
көкейкестілігін білдіреді.
1.2 Технология пәнін оқыту барысында пәнаралық байланысты жүзеге асыру
жолдары
Пәнаралық байланыс мәселесі бүгінгі күнге дейін бір ғылымға бір пән,
керісінше бір пәнге бір ғылым ғана бір-бірімен өзара байланысты болып
шектеліп тәрбиеде қолданып келгенін көрсетіп, ол қазіргі кезде бір пәнді
бірнеше ғылым өзара әрекеттесіп жан-жақты қарастыра бастағанын дәлелдейді.
Сонымен педагогика ғылымның зерттеулерінде бір ғылым тек өзінең тиісті
пәнмен ғана емес, қайта көптеген басқа пәндермен бірлікте болуы қажеттігі
айқындалып отыр. Мысалы жалпы орта білім беретін мектептерде өтілетін
технология пәнін бейнелеу өнері пәні мен физика пәні мен, сызу пәні мен,
математика пәні мен пәнаралық байланыста оқытуды қажет етеді. Өйткені,
аттары аталған пәндердің оқу материалдары технолгия пәнінің оқу
материалдарымен теориялық, тарихи, экономикалық жағынан тығыз байланысты.
Бірақ, алдымызға қойылған мақсат-міндеттерге және оқушылардың ықылас,
белсенділігіне қарай география, тарих, т.б. пәндердің қарапайым элементтері
де қолданылып, байланысқа түсе береді.
Технология пәнінің оқу материалдарында қарастырылатын қоғамдық
тәрбиенің және оның құрамдас бөлімі еңбек тәрбиесінің мақсаттары мен
міндеттері өскелең ұрпаққа қоғам мен қазіргі замандық өндіріс қоятын
талаптар арқылы анықталады. Өйткені ғылыми-техникалық революция өндірістік
кәсіпкерлерге жаңа талаптар қояды, олай болса мектеп оқушылары қазіргі
замандық материалдық өндіріс сферасына араласуға дайын болуға тиіс.Бүгінгі
таңда кез-келген маманнан бір ғана дипломмен шектелмейді. Қайта болашақ
маман әртүрлі ғылым саласынан хабардар болып өзі таңдаған мамандықтың қыры-
сырын танып білуге мүмкіндіктер көп.
Қазіргі заманнның жұмысшы мамандарына көбінесе ақыл-ой қызметімен
айналысуына тура келеді, бірақ ол сонымен қатар, қол еңбегімен де толық
босатылған жоқ. Мәселен, монтажшылар, құрастырушылар, жөндеушілердің
еңбегінде шығармашылық ақыл-ой қызметі мен зергердің жұмысы да ұштастырыла
жүргізіледі. Мұндай мамандықтың иелері аса күрделі, өзара байланысы көп
барлық күрделі технологиялық үдерісті терең және жан-жақты түсінуі тиіс.
Ондай жұмысшылар тек қана заманауи технологияның жалпы принциптері ғана
емес, сонымен бірге ол физика, химия, биология және тағы басқа ғылымдардың
заңдары мен заңдылықтарын терең білуі тиіс.
Сондықтан да мектеп оқушылары істейтін қоғамдық пайдалы еңбекті таңдап
алған кезде, оқушылар оны орындау арқылы өзінің білімін практика жүзінде
қолдана алуға, сондай-ақ талдау түрде ойлауға, өзінің қабілетін дамытуға,
дәл есептей білуге үйренетіндей етіп құрылуы қажет. Мұндай міндеттерді
шешуге мекп пәндері физика, химия, биология, математика,сызу және т.б.
пәндерден өткізілетін практикалық, лабораториялық және факультативтік
сабақтар мүмкіндік береді.
Мектеп оқушыларының еңбекке шығармашылық, ізденушілік сипат алған
жағдайда түрлі сыныптан тыс жұмыстар, мектеп учаскесіндегі техникалық
үйірмелердегі, мектептердің өздері орналасқан аймақтағы оқу-өндірістік
комбинаттардағы, бар болған жағдайда оқушылардың демалыс лагерлерінде, кіші-
гірім заманауи зауыттардағы қоғамдық пайдалы еңбектер жоғарыдағыдай
мамандықтар жөнінде арнаулы білім алуға және еңбек дағдыларын
қалыптастыруға жәрдемдеседі.
Бұдан шығатын қорытынды, мектептің жоғары сыныптарын да өтілетін
технология сабақтарын көбінесе физика, математика пәндерімен мейлінше
көбірек үйлестіру арқылы сабақтарды ұйымдастырғанда ғана бүгінгі қоғам
талаптап отырған көкейкесті мәселерімізді шеше аламыз деп ойлаймын. Әр
сабақ сайын өтілетін тақырыптың оқу мақсатына байланысты теориялық,
практикалық білімдерін тереңінен түсініктер алу үшін пәнаралық байланыс
молынан қолданған жөн. Бейнелеу өнері сабағының оқу материалдарын жоғары
сыныптардың технология пәнінің оқу материалдарында өтілетін сәндік-
қолданбалы өнер жұмыстары арқылы өз-ара байланыстырып өтудің оқушылар үшін
маңызды болып саналады. Өиткені, оқушылар жасайтын кез-келген қолөнер
бұйымдары көнеден қалған ата-бабаларымыздың бүгінге дейін өз жалғасын
тауып келе жатқан асыл мұралары болып табылады. Сондықтан да бүгінгі ұрпақ
бойына олардың тарихи мән мағанасын, мәдени маңыздылығын ой-санасына сіңіре
білуіміз керек. Оларды қызыға отырып жасай білуге талаптай білу, кез-келген
пән мұғалімдерінің шығармашылық ісі болуы тиіс.
Бірқатар ғалымдар пәнаралық байланыс негізінде оқу-тәрбие беру мәселесін
зерттегенде пәнаралық байланыстың педагогикалық жағы бір аса маңызды
міндеті ғалымдардың бір-біріне бөлшектенбей ғылыми білімнің бір жүйеге
топтасуын, басқаша айтқанда интеграциялану тенденциясын жоғары дәрежеге
көтеру керектігі баса айтылған.
Соңғы кезде пәнаралық байланыс ұғымы ғылыми-педагогикалық
әдебиеттерде жаңа мәнімен енгізіле бастады және оны білімдердің,
танымдардың, сенімдердің адамның психологиялық ойлауының жиынтығы деп
түсінуіміз керек. Пәнаралық байланыс ұғымы табиғат-қоғам – адам ойың
жүйесінде білім негізін пәншілік қатынастарды және ғылымдардың
интеграциялануын реттеуші қызметін жүзеге асырады.
Зерттеуші ғалымдар анықтағандай мектепте өтілетін пәндердің өз-ара
байланысын білім және тәрбие міндеттерін шешуде ерекше роль атқарады деп
түсіндіреді. Мектептегі берілетін білімдер жүйесі өздерінің мазмұны жағынан
өз-ара бірі-бірімен байланысты. Олардың мәні және меңгерілуі пәнаралық
деңгейде жүзеге асуы тиіс.
Мектепте өтілетін пәндердің өз-ара байланысын оқу-тәрбие процесінде
мынадай жағдайлардан көруге болады: пәнаралық байланыстар теориялық білімді
іс жүзінде қолдануға, ғылымның түрлі салалары жөнінде кең ұғымы бар адамды
тәрбиелеуде мүмкіндік береді.
Көптеген педагогтар мен психологтар пікірлеріне қарағанда, оқушылардың
түрлі пәндердегі білімдер мен біліктерді, бейімділіктердің жеке элементтері
арасындағы байланыстарды байқап және қабылдануы олардың білімдерін жүйеге
түсіреді, ақыл-ойына серпіліс тудырады, таным қызметіне шығармашылық сипат
береді деп түсіндіреді[7].
Кейбір ғалым –зерттеушілер пәнаралық байланысты дидактикалық шарттар,
оқыту мазмұнының арнайы құрылымы десе, келесі бір ғалымдар оны дидактикалық
қағидалар деп есептейді. Біздер бұл анықтамалардың қай-қайсысы болса да,
толық әрі дәл емес деген көзқарастамыз.
Пәнаралық байланысты дидактикалық қағида деп қараудың қажеттілігі жоқ,
себебі оның педагогикалық мақсаттылығы оқытудың жүйелілік қағидасынан
туындайды, ол білімнің тұтастай жүйесінің оның оның негізгі бөліктерінің,
атап айтқанда табиғат, қоғам және адам туралы нақтылы айқын түсініктердің
өзара байланысын білдіреді.
Дегенмен түрлі зерттеушілердің И. Д. Зверев, В. Н. Максимова, Г. И.
Беленьский, П. Г. Кулагин, Н. Ф. Лошкараева, т.б. пәнаралық байланыстың
мәніне көзқарастары бірдей емес. Мәселен Г. И. Беленьский пәнаралық
байланыс жалпы пәндердің мазмұнын құрылымдық бөліктерінің мақсат бірлігін
көрсетеді десе Н. А. Сарокин пәнаралық байланыстар идеясын дидактикалық
қағидаларды жүзеге асырудың қажетті шарты деп есептейді[8].
В. Н. Максимова ұсынған классификация бойынша мынадай топтар бар
екендігін көрсетеміз: мазмұн-хабарлық, операциялық-қажеттік, ұйымдық-
әдістемелік. Бірінші топтың байланыстар ағарту жұмысы міндеттерін тәуірірек
шешуге, екіншісіндегілері – оқушылардың практикалық жұмысын ұйымдастыруға,
үшінші топтағылары – ұйымдастыру жағынан айқындықты, тиімділікті қамтамасыз
етуге бағыт-бағдар ұстауға көмектеседі.
П. Г. Кулагин пәнаралық байланысқа мұғаліммен оқушылар жасайтын жүйесі
деген анықтама береді де[9] бағдарламалардың материалдарын неғұрлым
тиянақты меңгеріп алу мақсатында, білімдердің, игерілу процесінде ұқсас
пәндердің мазмұны пайдаланылады да қамтылады дейді[10].
Негізінен оқу пәндері әр ғылымның логикасына сүйенетіндіктен толар бір-
бірінен өз алдына оңашаланып бөлектенбейді. Сондықтан ғылымның міндеті
өзара байланыстылықты танып білу.
Ең бастысы қазіргі кезде өздігінен білім алудың, оқытудың өзекті
мақсаты етіп бірінші орынға диалектикалық ойлауды кеңінен дамытуды жүзеге
асыруды қою керек. Бұл міндет бір пәннің шеңберінде шешілуі мүмкін емес.
Сондықтан әрбір мұғалім жеке деректерді нақтылы жағдайларды, оқиғаларды
түсіндіріп қана қоюмен шектелмеуі керек. ол материалдың өзара байланысын
бір-біріне тигізетін ықпалын, ортақ негізгі тенденцияларын, әлеуметтік-
экономикалық, рухани ортақ белгілерін, топтастыру, бір-бірімен
сабақтастыру, ортақ заңдылықтарын ашуды көздеуі тиіс.
Жоғарыдағы айтылған ойларды мектеп тәжірибесінде айқындау үшін әрбір
мұғалім өзінің пәнін оқыту барысында қандай дүниетанымдық міндеттерді
шешуді, жеке тарауларды, мәселереді өтуде, қайсысы ең басты идея, шешуші
проблема болатынын бөліп алдын-ала ойластыруы керек. Сол идеяға оқушылардың
назарын аудара білу, олардың материалды меңгеруін, ұйымдастыру және басқара
білу қажет. Оқушылардың ол меңгерген білімдері сайып келгенде әрбір
шәкірттің жеке тұлғалық көзқарасына, сеніміне өмірлік құндылық бағдарына,
мінез-құлықтың қағидасына айналу керек.
Пәнаралық байланыстың психологиялық негізі туралы сөз ететін болсақ,
пәнаралық байланысты анықтау психологиялық физиологиялық заңдылықтарға
негізделген. Ғылыми әдебиеттерде пәнаралық байланыстың дидактикалық
негізінде оқу пәндері алынған. Ал пәнаралық байланысты жүзеге асырудың
жолдарына тоқталар болсақ, әр нақтылы міндетті оқу-тәрбие процесі арқылы
жүзеге асырылады. Пәнаралық байланыс оқытудың мазмұны, әдістері, оқытудың
ұйымдастыру түрлерімен ғана шектелмейді. Ол оқушы мен мұғалімнің оқу-таным
іс-әрекетінің бір бөлігі болып саналады.
Мысалы бастауыш сыныптарда көбінесе оқу материалының мазмұны, ана
тілі, дүниетану, еңбек пәндерін бейнелеу өнерімен байланыстыра оқытудың
ғылыми-әдістемелік жолдарын мектеп тәжірибесінде мектеп мұғалімдері
қолданып жүр деп анық айтуымызға болады.
Мектеп тәрбиесінде ана тілі пәнінің мұғалімдері пәнаралық байланыс
негізінде сабақ өткізу барысында Абай өлеңдеріндегі түсініксіз сөздерін
мысалы, Қыс-деген өлеңінде мұғалім балаларға бұл сөздің мағынасын ашып
түсіндіру барысында еңбек пәнімен байланысы арқылы жүргізеді. Сондай-ақ А.
С. Пушкиннің Қысқы кеш-өлеңінде жазушы өзінің тіл байлығымен балаларды
сол өлеңді оқи отырып көз алдына елестеген суретті қағаз бетіне түсіруі
арқылы ана тілі сабағын бейнелеу өнері сабағымен байланыстыра жүргізу
арқылы оқушылардың зейінін, байқағыштығын, ойлау қабілеттерін арттыруға
болады[11].
Жоғары сыныптарда өтілетін технология пәнінің (8-сынып) Электр
жабдықтар, тұрмыстық техника тарауындағы Пәтер электр жабдықтары
тақырыптарын физика пәнінің оқу материалдарымен байланыстырып өтудің маңызы
зор деп ойлаймын.
Сонымен пәнаралық байланыс өзінің мәні жағынан көпмағыналы
педагогикалық табиғаты бар проблема. Қазіргі педагогика ғылымының жан-жақты
қарастырылатын, зерттейтін мәселесінің бірі. Демек, пәнаралық байланыс
білім беру мәселесінің бірі ретінде мазмұнды әдістер жүйесін және
ұйымдастыру жұмыстарының түрлерін сапалылық жағынан қайта бұруға жетелейді.
Нәтижесінде оқытудың дамытушылық, білім және тәрбие берушілік қызметі
объективті түрде кеңейеді.
Бұдан біз пәнаралық байланыс идеясы білім мазмұнын айқындаудың
негізінде алынуы керек деп есептейміз.
Білім мазмұнын анықтауға ғылымдардың саралануы (дифференциялану) және
кіріктірілу (интеграциялануы) қағидалары негізге алынады.
Ғылымдардың ішкі табиғи байланыстарын ашу табиғат, қоғам, адам ойының
даму заңдылықтарының методологиялық негізін білу қазіргі мектептің білім
мазмұнын бағытын жасауға тірек болады.
Әрбір ғылым негізінде жеке пәндер адам ақыл-ой дамуының оның танымдық
жемісі болғандықтан жалпы адамзаттық құндылықтар білім мазмұнына алынуы
керек.
Қазіргі ғылым мазмұнындағы негізгі бағыт жалпы білімнің гуманитралық
бірлікте болуы көзделеді. Білім мазмұнының жаңа құрылымы Республиканың
мәдени, рухани потенциалының жаңа сапалық деңгейіне көтерілуінің бірден-бір
тілін оқытуда бірнеше ғылымдар саласымен байланыстырудың педагогикалық-
әдістемелік мол мүмкіндіктері бар екенін мектеп тәжірибесінен көріп те
жүрміз.
Қорыта келгенде, мектеп тәжірибесінде біртіндеп қолданылып келе жатқан
пәнаралық байланыс негізінде ұйымдастырылған кейбір сабақтарды кластан тыс
жұмыстармен байланыстырып өтудің тәрбиелік мәні зор деп санаймыз. Осы
мақсаттарды негізге алып отырған пәнаралық байланыстың ең негізгі
дидактикалық міндеті – ол оқыту процесінің білім беру, тәрбие беру,
дамытушылық сипатының арасындағы байланысты құру болып табылады.
Қазіргі мектептердің жалпы білім беру мазмұны, оның ішінде оқу
жоспарлары пәнаралық байланыс негізінде жетілдіріліп келеді. Осыған орай,
ғалым зерттеушілердің шығармашылық еңбек етуші мұғалімдердің ізденістері
интеграцияланған, жүйеленген қорытындыланған жаңа курстардың оқу-тәрбие
процесінде қажет екендігін дәлелдеп отыр.
1.3 Технология пәнінде пәнаралық байланысты жүзеге асырудың негізгі
ерекшеліктері
Технология пәнінің мазмұны казіргі өндірістің техника-технологиялық
және ұйымдастыру-экономикалық ұғымдарын қамтиды. Оқу материалдарының
мазмұнын қүшейтуде оқытудың дидактикалық құралдары колданылады. Жалпы білім
беретін мектептің жоғары сыныптарында технология пәнін оқытудың
политехникалық бағыттылыгын қүшейтудің дидактикалық құралдарының
негізгілерінің бірі - пәнаралық байланыстар болып табылады.
Мектептің оқу-тәрбие үдерісінің пәнаралық байланыс негізінде
ұйымдастырылуы, ғылымдар жүйесінін бір арнаға тоғысуы, адамның
интеллектуальдық өрісін байытумен бірге, бүкіл адамзаттық құндылықтар
көзінің де бірлігін, жалпы ақикат дүниенің біртұтас жүйе екендігі туралы
ғылыми көзқарастың қалыптасуына мүмкіндік береді (А.А.Бейсенбаева)[12].
Пәнаралық байланыстар негізінде оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыру
мектептік пәндердің бүтін бір жүйе екендігін сипаттайды. Ал, В.П. Беспалько
Белгілі бүтіндік түзетін, өзара байланысты және қатынастағы көптеген
элементтер - жүйе делінеді деп атап көрсетеді[13]. Мұндағы элементтер -
оқу нәндері элементтері. Оқу пәндері оқу элементтерінен тұрады. Оқу
элементтерінен оқыту мазмұны түзіледі. Оқу элементтері - танып білу
субъектісіне байланыссыз және өмір сүруші қоршаған дүние заттары мен
құбылыстары, адамның танып-білуі, олардың қасиеттері, байланыстары мен
қатынастары түріндегі, ғылыми ұғымдар, теория түріндегі, сондай-ақ
пайдаланатын тәсілдер мен әдістер, яғни адамның накты іс-әрекетінің
әдістері.
Пәнаралық байланыстар жөнінде, оның әртүрлі аспектілерін қарастырған
зерттеушілердің еңбектері казіргі жағдайда оқу-тәрбие үдерісін тиімді
ұйымдастыруда, оқыту үдерісінін тиімділігін арттыруда рөлі жоғары.
Оқытудағы пәнаралық байланыстар оқушы игеруі кажет зерделейтін іс-
әрекет түрлерінің болмыстағы нақты байланыстарын көрсетеді[14]. Оқу
жоспарындағы пәнаралық байланыстар пәндік құрылымы басқа пәндерді зерделеу
кезінде қалыптастырылатьш дағды мен ептілік ерекшеліктерінен, бір оқу пәні
беретін білім, ептілік және дағдының оқушының білім санасында оқшаулану
қаупінен сақтандырады. Сондықтан білім беру мазмұны құрамындағы пәнаралық
байланыстар міндетті элемент болып табылады.
Технология пән сабақтарында және кәсіпке баулуда пәнаралық байланыстар
оқушылардың өндірістік техникасы мен технологиясының ғылыми негіздерін
меңгеруге, оқушылардың білімі мен ептілігін тәртіпке келтіруге және
жүйелеуге мүмкіндік береді.
Бір жақты байланыста техникадағы жүзеге асырылатын, зерделенетін
физика, математика және басқа да пәндердегі заңдардың, ережелердің
суреттемелері оқушыларға толық ашыла бермейді. Ол үшін екі жақты байланысты
жүзеге асыру қажет. Алдымен мектеп шеберханаларындағы техника мен
технологияны оқушыларға алғашқы таныстыру оқу пәндері білімдерінен туындауы
керек. Яғни техникалық еңбекте оқушылардың жалпы білім беретін пәндер
бойынша сабақтардан алған тіректік білімі негізінде тұрғызылуы тиіс.
Оқушылардың өндірістік қатынастарды ойша меңгеруі зерделенетін үдерістер
мен операциялардың, технологиялық үдерістердің ғылыми заңдылықтары мен
логикалық байланысқа негізделуі қажет деп түсіндіреді[15].
Мектепте өтілетін геометрия пәнінде қарастырылатын техникалық формадағы
геометриялық фигураларды мысалға қарастыруға болады. Бұл техника мәселесіне
қатысты техникалық сызбаларды оқуды тез игеруге негіз болады. Өйткені
өндірістік техника-технологиялық процестер кез-келген құрылғылармен немесе
техникалық құрылғылармен орындалады. Олардың жұмыс істеу принциптері,
оларды басқару жүйесі туралы мектеп оқушыларының таным түсінігі болуы үшін
мектепте оқытылатын технология немесе физика, химия пәндерінен алған білім
негіздері қажет етіледі[16].
Мектеп шеберханасындағы жабдықтар өзінің мазмұны бойынша қазіргі
заманғы өндірістегі кеңінен тараған техника әлемінің тек кішкене бөлігін
елестетеді. Осыған сәйкес бар мүмкіндікті ұтымды пайдалану мәселесі
туындайды. Кез келген өнеркәсіптік жабдықтар, мектепте екі аспектіде
мақсатты талданады: алғашқысы зерделенетін өнеркәсіптік жабдықтардағы
заңдарды, ғылым негіздері қағидаларын зерделеумен байланысты. Екіншісі
оқушыларда алғашкы еңбектік ептіліктерді қалыптастырудың құралы, кызметі
ретінде атқарады.
Оқушылардың түсінігі бойынша станок (білдек) конструкциясы қарапайым
және жұмыс үшін ыңғайлылардың қатарына жатады. Сондай-ақ станок физика,
математика, сызу пәндері бойынша бірқатар ұғымдарды игеруде мысалға
қарастырылатын техникалық құрылғы ретінде алынуы мүмкін.
Техникалық білімдерді оқушылардың игеруі үшін техника мен өндірістік
технологиядағы нақты құбылыстар жөніндегі түсініктері мен елестетулерінің
жеткілікті қоры, сондай-ақ танып білу құралы ретінде жаратылыстану-ғылымы
білімдерінің қажетті қоры болуы қажет. Бұрғылау станогының сыртқы беті
формасының әртүрлілігіне математика мұғалімі көңіл аударуы кажет (мәселен,
бағана, айналдырық, тісті механизм, т.с.с).
Жалпы білім беретін орта мектептерде оқушылардың политехникалық
дайындығының компоненті, техникалық көзқарасы және еңбек сабағында,
топсеруенде қалыптастырылған қарапайым механикалық және техникалық
құрылғыларға бағдарлану ептілігі, техникамен жұмыс жасағанда оқушы оның
жекелеген жақтарын бөліп көрсете алуы, талдап отырған құбылыстың техникалық
мәнін суреттемелік талдауы болып табылады.
Оқушылардың техникалық көзқарасын қалыптастыру мәселесін шешуде,
құрастыру бірліктері мен тораптарын стандарттау және унификациялау
негізіндегі өнеркәсіптік жабдықтар конструкциясының сипаттамалары мүмкіндік
береді. Сырткы беттерді салыстыру, құрастыру бірліктерді анықтау және
құрылғының жекелеген тораптары кызметінің қағидалары, қозғалыс түрлері,
оларды жеткізу тәсілдері мен механизмдері тұрғысынан токарлық бұранда кесу
станогын жаратылыс циклі сабақтарында қарастыруға болады.
Психологтар оқушылардың қабылдау ерекшеліктерін практикада дәлелдеген,
оның ұғымды (түсінікті) қалыптастыру кезінде салыстыру әдісі үлкен мәнге ие
болатынына көз жеткізген. И.М. Сеченов осыған байланысты сенімді түрде:
Адам сыртқы табиғат жөніндегі теориялық білімдердің жартысын үдерістер
ұқсастығы бойынша заттар мен құбылыстарды салыстырудың нәтижесінде кол
жеткізеді. - деп жазған [17].
Ағаш токарь станогының конструкциясын оқушыларға оқыту таныс формадан
және тораптардан басталады, яғни бұрғылау станогының негізі, айналдырық,
көтеру механизмі, бұрғылау станогының электр қозғалткышы сиякты бөліктері
салыстырылады.
Пәнаралық байланыстарды оқу материалының мазмұнына, қалыптастырылатын
ептілік пен дағдыларға, сондай-ақ оқыту әдістерінің қолданылуына сәйкес
бөлінеді. Ғылым негіздері мен технология пәні сабақтары бойынша
материалдарды зерделеу уакыт қатынасына байланысты үш түрлі: алдын-ала,
сәйкес немесе кейінгі байланыста болуы мүмкін. Ғылым негіздері бойынша
зерделенген материалдар кейіннен технология пәні бойынша сабақтарда
пайдаланылса, онда алдын-ала байланыстар жүзеге асырылады. Сәйкес
байланыстар ғылым негіздері және еңбекке, кәсіпке баулу бойынша
материалдарға қатысты құбылыстар, заңдар және т.б. бір мезгілде зерделенген
жағдайда қолданылады. Егер өндірістік үдерістердің және объектілердің
жаратылыстану ғылыми негіздері алдымен енбекке баулу үдерісінде ашылса,
онда кейінгі байланыстар қолданылады.
Жалпы білім беретін метептерде білім беру мазмұнына сәйкес, еңбекке
баулу пәні Адам іс-әрекетінің белгілі түрлеріне арналған пәндер кешеніне
қатысты болып, жаратылыстану-ғылыми пәндер циклімен және гуманитарлық
пәндер циклімен өзара байланыста болады. Жаратылыс-математикалық пәндер
циклінің еңбекке баулумен байланыс мазмұны еңбек құралдарының ғылыми-
техникалық негізін және практикалық тапсырмаларды орындауда оқушылардың
игеруін тереңдетсе, әрі байытса, онда гуманитарлық пәндермен байланыс
негізінен адамның еңбектік іс-әрекетінің ұйымдастыру-экономикалық жағын
және оның қоғамдық мәнін ашады.
Пәнаралық байланыс мәселесі жалпы оларды жүзеге асыруда екі тәсілге ие.
Олардың біріншісі - мектептік пәндердің бағдарламаларын қарастыруды жүзеге
асыруда әртүрлі оқу материалындағы ұғымдарды, зандарды және оларды
зерделеудегі қайталамауды, түзетуді карастырады[18]. Екіншісі - оқу
пәндерін зерделеу бойынша оқушылардың білімі мен ептіліктерін кеңейту мен
арттыруға бағытталады.
Ғылым негіздері мен еңбекке баулудың байланысы төмендегі бағыттар
бойынша жүзеге асырылуы мүмкін:
Пәнішілік байланыстар:
- алғашкы жылдардағы еңбекке баулу үдерісіндегі оқушылардың білімдері
мен іскерліктерін пайдалану;
- еңбек және өндіріс туралы мағлұматтарды қарастыру;
- оқыту мазмұнына кіре коймаған, казіргі ғылымдар мен
техникалардың жетістіктері туралы материалдарды пайдалану;
- оқушылардың техникалық шығармашылық бойынша сыныптан тыс сабақтармен
байланысы.
Басқа оқу пәндерімен байланыс:
- математикалық ақпараттарды пайдалану.
- ғылым негіздерімен байланыс.
Технология пәнінің ғылым негіздерімен байланыстары педагогикалық
мәселе, әрі оны нәтижелі шешу үлкен теориялық және практикалық мәнге ие.
Қарастырылған байланыс еңбекке баулудың политехникалық және тәрбиелік
бағыттылығын арттырады, мектеп оқушыларының еңбегіне саналылық сипат
береді, оқушыларда шығармашылық қатынасты дамыту үшін негіз тудырады. Басқа
жағынан қарастырғанда мектеп оқушыларының еңбек және еңбекке баулу
үдерісінде ғылым ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz