Технология сабағында жоғары сынып оқушыларына қолөнер бұйымдарын көркем өңдеуге үйрету
Ф-ОБ-001033
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Бегман Ақтолқын Әмірбекқызы
Технология сабағында жоғары сынып оқушыларына қолөнер бұйымдарын
көркем өңдеуге үйрету
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В012000 – Кәсіптік оқыту мамандығы
Түркістан 2015
Ф-ОБ-001033
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қорғауға жіберілді
___________
кафедра меңгерушісі
________ п.ғ.к., доцент м.а. Әуелбеков Е.Б.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Технология сабағында жоғары сынып оқушыларына қолөнер
бұйымдарын көркем өңдеуге үйрету
5В012000 - Кәсіптік оқыту мамандығы
Орындаған Бегман А.
Ғылыми жетекшісі,
п.ғ.к., доцент м.а. Алимбекова
С.
Түркістан 2015
Мазмұны
Нормативтік 3
сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 4
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Белгілеулер мен 6
қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..
Кіріспе 7
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
1 Технология сабағында жоғары сынып оқушыларын қолөнер бұйымдарын
көркем өңдеуге үйретудің педагогикалық негіздері..
1.1 Оқушыларды көркем өңдеуге
үйрету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Технология сабағында сәндік – қолданбалы өнері негізінде көркем
еңбекті ұйымдастыру және
жоспарлау ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Қолөнерін көркем өңдеуде оқушыларың іскерлігі мен дағдысын
қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
2 Технология сабағында жоғары сынып оқушыларын қолөнер бұйымдарын
көркем өңдеуге үйретудің әдіс-тәсілдері ... ... ... ... ... . ...
2.1 Сәндік-қолданбалы өнер тарауы бойынша көркем өңдеудің
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
2.2 Қолөнер бұйымдарын көркем өңдеуді жаңа технология үрдісінде
үйретудің әдістері мен
формалары ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Қол өнер шеберханасын жабдықтауға қойылатын талаптар ... ... ... ...
3
3.1
3.2
3.3 Бұйымның бағасы мен өзіндік
құны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
НОРМАТИВТIК СIЛТЕМЕЛЕР
Дипломдық жұмыста келесi нормативтік құжаттарға сiлтеме жасалған:
- Қазақстан Республикасы 2007 жылғы 27 шілдедегі Білім туралы заңы;
- Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23
тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш,
негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті
стандарты, Технология оқу пәні бағдарламасы;
Университеттің ішкі нормативтік ережесі:
- УЕ-ХҚТУ-015-2014 Дипломдық жұмысты (жобаны) әзірлеу мен рәсімдеуге
қойылатын жалпы талаптар;
- УЕ-ХҚТУ-027-2014 Қорытынды аттестаттауды ұйымдастыру мен өткізу
ережесі.
АНЫҚТАМАЛАР
Дипломдық жұмыс (жоба) – тиісті саланың нақты мамандығының өзекті
проблемасын студенттің өз бетінше зерттеуінің нәтижелерін жинақтауы болып
табылатын бітіру жұмысы;
Тәрбиелеу деп біздер үш нәрсені түсінеміз, ол :
- ақыл-ой тәрбиесі;
- гимнастикалық мектептерде және әскери жаттығуда берілетін дене
тәрбиесі;
- техникалық оқыту, барлық өндірістік процестердің негізгі
принциптерімен танысу және бір мезетте барлық өндірістік қарапайым
құралдарымен жұмыс жасау дағдылары.
Нұсқау - бұл көрсетумен сүйемелденетін түсіндіру.
Өндіру мөлшері—бұл мынадай өлшем бірліктегі: данадағы, тоннадағы,
метрдегі; уақыт бірлігіндегі өнім (сағат, жұмыс ауысымы және т.б. ішіндегі)
бірліктері.
Қызмет ету мөлшері— жұмысшының белгілі бір бұйым дайындаудағы жұмысшыға
қажетті қондырғылар бірлігі, жұмысшы аудан мөлшерлері жатады.
Уақыт мөлшері, өндіру мөлшері және қызмет ету мөлшері жеке немесе
топтық болуы мүмкін.
Еңбектің техникалық мөлшері—бұл еңбек объектісін дайындауда
ұйымдастыру техникалық жағдайда өндірістік жұмыстың квалификациясына сәйкес
еңгізілген уақыт.
Дағды - меңгеруді ең жоғары өлшемімен сипатталатын әрекет. Жаттығу –
іс - әрекеті меңгеру немесе оның сапасын арттыру мақсатында сол әрекеттің
жоспарлы түрде ұйымдастырылып, қайталай орындалуы деген сөз.
Білімді меңгеру үдерісі – бұл күрделі психологиялық іс - әрекет.
Іскерлік қалыптастыру деп – оқушыны белгілі әрекетті тез, дәл және
сапалы орындауға дайындау үрдісі түсіндіріледі.
Дағдыны қалыптастыру деп - оқушының белгілі әрекетті автоматты
орындауға алып келетін іскерлікті бекіту мен жетілдірудің күрделі үрдісі
түсіндіріледі.
Білімді игеру деп - ғылыми ұғымдарды, фактілерді және басқа да
мағлұматтарды(өз бетінше және мұғалімнің көмегімен) алу, бекіту және
қолдану үрдісі түсіндіріледі.
Еңбек үрдісі - бұл берілген кәсіп үшін типтік белгілі
аяқталған жұмыс түрінің орындауымен байланысты жүйелі жұмысшы
әрекетінің жиынтығы.
Еңбек үрдісі - өндірістік үрдістің басты бөлігі. Ол
операцияларға, тәсілдерге және жұмысшы қозғалыстарға бөлінеді.
Білімнің мазмұнын анықтау - бұл өсіп келе жатқан ұрпақты неге үйрету,
сондай-ақ оқыту мазмұнын анықтау туралы мәселелерді шешуді білдіреді.
Білімді меңгеру үрдісі – күрделі бүтіндей психикалық іс әрекет.
Еңбек операциясы - бұл бір типті құралдарды, бейімдеу құралдарын,
еңбек әдістерін қолданумен сипатталатын еңбек үрдісінің бөлігі.
Еңбектік іс - әрекет деп, еңбек затына және қондырғыларды басқару
кезіндегі жұмысшының еңбектік іс - әрекеттерінің (дене және ақыл -
ой) жиынтығы түсініледі.
Еңбектік іс - әрекетке өндірістік үрдістерді жоспарлау, дайындау,
жүзеге асыру, бақылау, қызмет ету қатысты болып табылады.
Еңбектік іс - әрекетінің негізгі элементі жоспарлау болып
табылады.
Жоспарлау - бұл алдағы іс - әрекетінің схемасын ойша тұрғызудың
интеллектуальдық - еріктік үрдісі, алдын - ала, оның нәтижесі мен
осы нәтижеге жету тәсілдері жөніндегі идеал түсінігі.
Бұйымды дайындау кезіндегі өзіндік бақылау деп, жұмысшының
орындап отырған әрекетін және олардың нәтижелерін, жоспарланған
әрекеттер мен қажетті болжамды жұмыс нәтижелерін жүйелі салыстыру
түсініледі.
Әдіс (методос деген грек сөзі) – зерттеу немесе таным жолы, тәсілдер
жиынтығы.
Әдіс педагогикалық әдебиеттерде тәсіл деп түсіндіріледі.
Оқыту әдістері - мұғаліммен оқушылар жұмысының тәсілдері, солардың
көмегімен білімді, іскерлікті және дағдыны игереді, оқушылардың
дүниетанымы қалыптасады, қабілеттер дамиды.
Әдіс (гректің - metodos деген сөзінен алынған) - ол зерттеу немесе
таным жолы, табиғат құбылысын және әлеуметтік өмірдің жағдайын,
құбылыстарды оқып білу жолдарын, методологиялық-теория танымы мен шындықты
бекітуді зерттейтін тәсіл.
Әдістемелік тәсілдер – оқу- тәрбие мақсатына жетуге бағытталған
мұғаліммен оқушының жекелеген әрекеті немесе әдістің құраушы элементтері.
Логикалық тәсілдер - оқушының ойлау қызметін қалыптастыру тәсілдері
(ойлау тәсілдері).
Техникалық тәсілдер мұғалім мен оқушы іс - әрекетіндегі құралдарды,
яғни әр түрлі жабдықтарды, материалдарды, бейідеу құралдарын, техникалық
оқу құралдарын және т.б тиімді пайдалануды қарастырады.
Нұсқау деп іс - әрекет барысында оқушының практикалық қызметінің
оқушының практикалық қызметінің дұрыс және қауіпсіз орындалуын
қалыптастыру бағытында еңбек іс - әрекет тәсілдерін көрсетуді және
түсіндіруді түсінеміз.
Нұсқаулар - көрсету арқылы жүзеге асырылатын түсіндірулер.
Нұсқау - бұл өндірістік оқытудың әртүрлі әдіс-тәсілдеріне сәйкес
формасы, ерекшелігі.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ТОПБ – технология оқу пәні бағдарламасы;
Университет – Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік
университеті;
АКТ - Ақпараттық және коммуникациялық технологиялар
ЭЕМ - электр есептеу машиналары
Кіріспе
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі. Еліміздің егемендік алуымен
байланысты әлеуметтік – экономикалық, рухани салаларымыздың барлық
жақтарында жаппай өзгерістер, жаңа бастамалар мен серпімді
қадамдар жасалып, жүргізіліп жатыр. Бұл өзгерістер рухани өміріміздің
жанды саласы мектеп, оның оқу-тәрбие жұмысын қамтиды.
Елбасы Н.Назарбаев Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге
қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін Жолдауында ендігі
жерде қай салада да тек көшке ілесе білу ғана емес, нағыз бәсекелестік
қабілеттілікті қарыштап дамыту керектігін айрықша атады. Бұл орайда, әрине
білім беру саласына, әсіресе, кәсіптік мамандар даярлау саласына ерекше
назар аудару қажеттігі анық [2].
Дегенмен, ұлттық өнер, ұлттық нақыш тек технология сабағында ғана
емес, балғын жасқа тәрбие беруде және оқу барысында кез келген сабақта
ұлттық педагогикамен үндестік тауып жатуы тиіс. Ол өскелең ұрпақты үлкен
адамгершілікке, патриоттық сезімге, асқан ұстамшылдыққа тәрбиелейді [16].
Міне, осы негізді басшылыққа ала отырып қолөнер сабағын әріден теріп,
берімен жалғастыру – бүгінгі күннің өзекті мәселесі.
Технология сабақтарының сапалы өту оқушылардың білім сапасын арттыруға
әсер ететін фактор болып табылады. Оқыту процесі үшін оқыту
бағдарламаларының және оқулықтардың, оқу құралдарының сапалы қамтамасыз
етілуі, мектептің оқу-материалдық базасының жақсартылуы, мұғалімнің
әдістемелік және кәсіби шеберлігі сабақтың нәтижелігін арттырады.
Қоғамдағы болып жатқан бетбұрыстар, саяси көзқарастар аясында қазақ
елінің тарихын шынайы тұрғыда танып - біліп, салт – дәстүріне, рухани
мұрасына қасиетпен қарау ерекше маңызға ие болып отыр. Сондай
қажеттіліктердің бірі – халық қолөнері. Өнерден қуат алмаса тіршіліктің
шырағы өшеді деп М.Әуезов айтқанындай, өсіп келе жатқан ұрпағымызға өз
халқының өнерін бойына сіңіріп өсіру – педагогтердің қазіргі кездегі кезек
күттірмейтін мәселесі.
Оқушылардың жас кезінен еңбекке қатыстыру, сабақ үстінде белгілі бір
мөлшердегі қажетті білім мен іскерліктерді үйретеді. Технология сабағы
тәрбиелік өрісі өте кең сабақтардың бірі, ол оқушының ой-қиялын байытып,
шығармашылық қабілетін, рухани байлығын арттырады. Сабақта қолданбалы
өнерді пайдалану оқушыларға өнерде мағлұматтар беріп, жан дүниесін
сезімдерге бөлейді [21].
Еңбек тәрбиесі өсіп келе жатқан ұрпақтың адамгершілік тәрбиесіне
едәуір ықпал жасайды. Мектепті бітіргеннен кейін адам мінездің жаңа
салаларын игермейді, қайта бұрынғыларын шыңдай түседі немесе түзетеді.
Оқу пәніне деген тұрақты қызығушылық мамандық түрін таңдауға,
сонымен қатар қайсыбір кәсіп түріне деген ынта-ықпалын арттыруға әсерін
тигізеді.
Қазақстанда ұлағатты мұра қалдырып кеткен орта ғасырдағы бірқатар
философ ғұламалары мен демократ ағартушылары, оқу білім, өнер, тәлім-тәрбие
туралы ғылыми еңбектері біршама,оның ішінде Әл-Фараби: ...адамдардың танып
білетін мөр таңбасы-табиғат,-деп, табиғатты танып білуді, игеруді ұсынған.
Ю.Баласағұн жеке тұлғаның қоғаммен қарым-қатынасын ескере отырып,
адамдардың табиғи ерекшеліктерін, оның әлеуметтік-этикалық, адамгершілік-
психологиялық деңгейін анықтауды көздеген.
Халқымыздың ұлттық мәдениетінің тұлғаның дамуына тигізер әсері туралы
халқымыздың саңлақтары Ы.Алтынсарин [3], А.Құнанбаев[4], т.б., көркем
өнердің халықтық педагогиканың ұлттық тәрбие мәселесінде алатын орнын
зерттеуде А.Байтұрсынов [28], М.Жұмабаев [29], М.Дулатов [30], Ж.Аймауытов
[31] т.б. жас ұрпақ тәрбиесінің өзекті мәселелеріне байланысты өте құнды
пікірлер айтқан.
Этнографтар т.б. ғалымдардың еңбектерінде ұлттық сәндік-қолданбалы
өнерінің даму тарихы, мәні, ою-өрнек жасалу технологиясы және мән мағынасы
(Ә.Марғұлан [5], К.Ақышев [5], Т.К.Басенов [36], М.С.Мұқанов [10],
Ә.Тәжімұратов [8] , С.Касиманов [6], Х.Арғынбаев [7], Ө.Жәнібеков [11] және
т.б.) қарастырылған.
Қазіргі кезде Қазақстанда оқу-тәрбие үрдісін ұлттық негізде тәрбиелеуді
педагог ғалымдар Қ.Жарықбаев, С.Қалиев, С.А.Ұзақбаева және т.б. зерттеген.
Ә.Марғұлан Казахское народное прикладное искусство деген кітабында
қазақ халқының ұлттық қолөнерінің шығу тарихын, экспедициялық
материалдарды, тұрмыстық заттары мен жұмыстарына түсінік берген [5].
X.Арғынбаев Қазақ халқының қолөнері деген еңбегінде қазақ халқының
қолөнер үлгілерін этнографиялық тұрғыдан жан-жақты суреттермен
түсіндіріліп, қолөнер салаларын: ағаш, металл, тас өндеу, тері өндеу,
мүйіз ұқсату өнерін жанжақты кеңінен баяндайды [7].
Ә.Тәжімұратов Шебердің қолы ортақ деген кітабына өнердің тілі ортақ
дегендей халқымыздың ұлттық қолөнер бұйымдарын баршаға таныстырып, оның
қыры мен сырын оқырманға қолөнердің әсем де, көркем нұсқаларын өнер
байлығы жайлы әсерлі әңгімелейді [8].
С.Төленбаев Қазақ халқының ою-өрнектері деген кітабында ою-
өрнектердің түрлерін, табақша, әр түрлі формаға, бітпес ою-өрнектердің
түрлері мен салыну технологиясын реттілікпен көрсетеді [30]. Сонымен қатар
технология сабағының теориялық және әдістемелік негізін зерттеу мақсатында
Н.С.Беляева [34], Ю.К.Бабанский [24], Р.П.Веселев [35], П.Р.Атутов [25],
Е.А.Климов [36], О.Сыздықов [16], М.Қозыбақов [21], Д.Пошаев [20],
Ш.Әбдуәлиева [31], С.Жолдасбекова [22], Б.Ортаев [23] т.б. еңбектерінде
қарастырып, ашып көрсеткен.
Бүгінгі таңда оқушыларды сәндік қолданбалы өнерге баулудың орны ерекше.
Себебі кейбір ұмыт бола бастаған өнерді жаңғыртып, оны жаңаша үлгіге
келтіріп кеңейтуге, олардың қызығушылығын арттыру, осы кезде де алар орны
ерекше екенін дәлелдеп шығу үшін зерттеу жұмысымыздың тақырыбын:
Технология сабағында жоғары сынып оқушыларына қолөнер бұйымдарын
көркем өңдеуге үйрету деп алдық.
Зерттеу мақсаты: ғасырлар бойы сақталып, бізге дейін мұра болып жеткен
ата-бабаларымыздың қолданбалы қолөнер түрлерін ғылыми тұрғыдан талқылап,
шығармашылықпен жұмыс жасай отырып оқушыларға қолөнер бұйымдарын көркем
өңдеу жолдарын жаңа заман талабына сай үйрету жолдарына зерттеу жүргізу.
Зерттеу обьектісі: жоғары сынып оқушыларына технология пәні арқылы
сәндік-қолданбалы өнерін оқыту.
Зертеу пәні: технология сабағында жоғары сынып оқушыларына қолөнер
бұйымдарын көркем өңдеуге үйрету барысы.
Зерттеу міндеттері:
- оқушыларды қолөнер бұйымдарын көркем өңдеуге баулу мәселелерін
зерделеу;
- оқушыларды қолөнер бұйымдарын көркем өңдеу бойынша арнайы,
психологиялық, педагогикалық әдебиеттерге шолу;
- оқушыларды қолөнер бұйымдарын көркем өңдеуге баулудың және оның
тәрбиелік мүмкіндіктерін айқындау;
- қолөнер бұйымдарын көркем өңдеу мазмұнын, әдістері мен формаларын
сипаттау;
- қолөнер бұйымдарын көркем өңдеудің технологиясын мазмұндау
Зерттеу жұмысының практикалық құндылығы: жоғары сынып оқушыларына
қолөнер бұйымдарын көркем өңдеуге үйретудің дидактикалық қамтамасыз етілу
жолдары анықталып, кәсіптік білім берудің жолдары көрсетілді.
Зерттеу әдістері: психологиялық, педагогикалық, әдістемелік, арнайы
әдебиеттерді, мектеп оқулықтарын оқып үйрену және оларға теориялық талдау
жасау; мұғалімдермен және оқушылармен әңгімелесу.
Диплом жұмысының құрылымы: Кіріспеден, үш тараудан, қорытынды,
әдебиеттер тізімі және қосымшадан тұрады.
І Технология сабағында жоғары сынып оқушыларын қолөнер бұйымдарын
көркем өңдеуге үйретудің педагогикалық негіздері
1.1. Оқушыларды көркем өңдеуге үйрету
Жан-жақтылық ұғымы жеке тұлғаның әлеуметтік құрылымының рухани әлемін,
ызығушылығын, қажеттілігін, мотивациялық сферасын қамтиды. Осы ойда жан-
жақтылық кең әлеуметтік орта жағдайының барлығымен қалыптасады. Адам қандай
болмасын өзінің өмірлік мақсатын іс-әрекет арқылы жүзеге асырады.
Қоғамның тарихи дамуының қазіргі кезеңінде мектеп пен өндірістің
жақындауы оқушылардың шамасы жететін өнімді еңбегіне тәрбиелеу мен жалпы
білім беретін дайындықтың жоғары деңгейінің өзара органикалық байланысты
болжайды.
Кезінде А.В.Луначарский сынып жағдайында балада күрескерді
тәрбиелемесек онда гармониялық қоғамның пайда болуына кедергі болу мүмкін
[37] деп орынды айтқан.
Аздаған тарихи шолу жеке тұлғаның дамуы мен бұл процестегі еңбек
тәрбиесінің орны қандай екендігі жөнінде түсінік береді.
Еңбек тәрбиесі идеясын алға тартушы ойшылдың бірі ағылшын гуманисті,
утопияның социализмнің жақтаушысы Т.Мор болды (утопия-құрғақ қиял, іске
аспайтын арман). Т. Мордың ойынша (1516ж. “утопия еңбегі”) мектепте
оқушылар жер ісі және онымен практикалық тұрғыда айналысуы қажет, зерделеуі
керек. Осыдан басқа ол әрбір оқушы міндетті түрде бір кәсіпті игеруі керек
деп санады.
Еңбек іс-әрекеті мен жеке тұлғаның дамуы арасындағы өзара байланысты
орнатуға француздың философ-ағартушысы Ж.К.Руссо жұмыстар жасады. Міндетті
сабақ үшін қолөнер кәсібінің түрін таңдауда күмәнді болды. Ол өзінің
таңдауында ағаш өңдеу кәсібіне тоқталды. Ол бір кәсіпті бала кезінен терең
меңгеру басқа кәсіптерді де терең танысуға мүмкіндік берді берді деп
жорамалдады. XVIII ғ.ортасында Францияда кәсіп көп болмаған еді. Дегенмен
оның тәрбиеленушісі еңбек операциясының элементар тәсілдері мен таныстыру
прогрессивті ой болды.
Ж.Ж.Руссо баланы идеал тәрбиелеуді алға тартты. Тәрбиеленушінің қолы
кәсіпкердің қолындай жұмыс жасауы керек, ал бұл уақытта оның басы,
философтың басындай ойлау керек деді. Кәсіппен табиғи еңбек жағдайында
танысуы қажет, ал кәсіп зиянды болмауы және кәсіп тәрбиеленушінің жынысына
сәйкес ақыл-ой жұмысын талап ету керектігін көрсетті [13].
XIXғ.басында педагогикалық ойлар швейцардың педагог-демократ
И.Г.Песталосцидың идеясына зейін аударды. И.Г.Песталосци [39]. балаларды
оқытуды кәсіптік еңбекпен ұштастыруға ұмтылды. Сабақтарда балалар “білім
беру” әңгімелерін тыңдап,операцияларды ауызша есепте орындап және бір
мезгілде еңбек етуге тырысты. Ол жетім балалармен бірге өмір сүріп,бірге
еңбек етті.
Ж.Ж.Руссо мен И.Г.Пестолосци еңбектері көптеген педагогтар мен қоғамдық
қызметкерлердің арасында педагогикалық және тәрбиелік мәні бағаланды. Бұл
проблемаға Л.Н.Толстой мен К.Д.Ушинский ерекше зейін аударды [40].
Жеке тұлғаны тәрбиелеуде ағылшын социолист-утописі Р.Оуэнің оқытуды
индустриялды еңбекпен ұштастыру жөніндегі ұсынысы пайда болды [40].
К.Маркс бұл идеяны жоғары бағалады және осы кейінгі кезеңде қолдануды
дамытты. К.Маркс әрбір бала 9-жастан бастап өнімді жұмыскер болуы қажет деп
көрсетті, ол тек баспен емес қолмен де жұмыс жасауы керек деді. К. Маркс
[41] жұмыс жасаушы бала еңбегін қорғау жөніндегі мәселені алға тартып,
балалардың еңбегін қолданудың тәрбиелеу мен оның үйлесімді болуын былай
деп жазды Тәрбиелеу деп біздер үш нәрсені түсінеміз, ол :
- ақыл-ой тәрбиесі;
- гимнастикалық мектептерде және әскери жаттығуда берілетін дене
тәрбиесі;
- техникалық оқыту, барлық өндірістік процестердің негізгі
принциптерімен танысу және бір мезетте барлық өндірістік қарапайым
құралдарымен жұмыс жасау дағдылары.
Кез-келген еңбектің көрсеткіші уақыттың жұмсалуына байланысты. Дегенмен
уақыт еңбектің өлшұем қызметін жеткілікті атқаруы мүмкін емес. К.Маркс [41]
еңбек деп үш нәрсені түсінеміз деп көрсеткен: еңбек құралы, материал,
еңбек процесі.
Бұл айтылған идеяларды И.Г.Песталоцци, И.К.Крупская, В.Н.Луначарский,
П.П. Белинский дамытты және еңбектің жеке тұлғаны дамыт удағы ролін, орнын
көрсетіп берді.
Кейіннен еңбектің жеке тұлғаны дамытуы жөнінде ой-пікірлерді С.Т.Шацкий
[42], А.С.Макаренко [43], В.А.Сухомлинский [44] және т.б. дамытып, олар
оқушылардың еңбектік іс-әрекетінің мазмұны мен мақсаты, өмірге, еңбекке
дайындаудың формаларына, тәрбиелеуші ұжымның ықпал ету тәсілдерін және
олардың мекеме ұжымымен байланысына зейін аударды.
Кез келген адамда дүние таным өзінен - өзі тез арада
қалыптастырылмайды Дүние таным халықтың тәжірибиесімен ұштасудың
негізінде қалыптасуы мүмкін.
Мектеп ісін реформалауда негізгі зейін барлық оқу пәндерін
оқыту барысында оқушыларда материалистік түсінік , қоғам мен табиғат
құбылыстарын дұрыс түсіндіре алу ептілігі, біздің дүние танымымызға
сәйкес іс -әрекет жасауға үйрету болып табылған.
Жеке тұлғаның көзқарасының, сенімнің қалыптасуында ерекше роль
ойнайды., еңбекке баулу сабақтары мен мектеп оқушыларының қоғамдық
пайдалы өнімді еңбекке баулуда олар тірі және өлі табиғатпен,
материалдық мәдени обьектілермен жанасады. Бұл оқушылардың дүниенің
диалектілігі мен материалдығы жөніндегі дүние танымдық ойдың
негіздеріне жетуіне көметеседі.
Еңбектік іс-әрекет барысында оқушылар материалдық игілікте пайда
етеді, еңбектік ұжымның өндіістік қатынасымен әрекеттеседі, өнімді бала
–бақшаға тағы басқа жерлерге өткізеді немесе таратады , оқушылар
мұнда еңбектің әлеуметтік функциясын түсінеді, сезінеді.
Қазақстан Республикасының егемендікке ие болуына орай ұттық өркениеттің
кеңінен өркендеуіне жол ашатын, мемлекеттік білім беру мен тәрбиелеуді
ұлттық сипатта ұйымдастыруға бағдарлайтын бірқатар өзгерістер енді.
Мәселен, Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңында: "әлемдік және
отандық мәдениеттің жетістіктеріне баурау, қазақ халқы мен республиканың
басқа да халықтарының тарихын, әдеп-ғұрпы мен дәстүрлерін зерделеу"
негізгі міндеттердің бірі ретінде көрсетілді [1], ал Қазақстан
Республикасының жалпы білім беретін мектеп оқушыларын еңбекке оқыту мен
тәрбиелеу тұжырымдамасында: Оқушыларды еңбекке дайындау ісінде тағы бір
өзекті кемшілік қазақ халқының ғасырлар бойы қалыптасқан қосалқы-көркем
өнерін, халық зергерлерінің мұрасын, мал шаруашылық, аспаздық, шикізаттарды
өңдеу жолдарын үйрету кеңінен әдіс алған жоқ" деп, келелі кемшіліктердің
түзетілуі талап етілді. Оқушыларды еңбекке оқытудың мазмұнын анықтау
кезінде ұлт дәстүрін, мәдениетін, халықтың қолданбалы өнерімен
кәсіпшілігін тереңдете игеруіне жағдай туғызу керектігі көрсетілді [17].
Осыған байланысты "дені сау, ұлттық сана-сезімі оянған, рухани ойлау
дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор, іскер,
бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан адамды тәрбиелеу" –тәрбиенің
негізгі мақсаты болып табылады. Бұл мақсатты іске асыру Қазақстан
Республикасы Білім беру Министрлігі тарапынан: "... ұлттық мәдениет пен
өнер негізінде жан-жақты эстетикалық тәрбие беру; сұлулық, тазалыққа
үйрету; адамзат қоғамында бұрын-соңды жасалған мәдени мұраны жүйелі
меңгеруге, жалпы әлемдік рухани құнды игіліктерді бағалай білуге
тәрбиелеу; жастарға еңбектің адам өміріндегі мәні мен маңызын түсіндіру,
шығармашылық еңбекті дамыту, еңбек жадысын баланың бойына жастайынан
сіңіру, оны табиғи қажеттілікке айналдыру, жоғары білімділікке бейімдеу;
тәрбие барысында өн бойында жастардың мамандықты еркін таңдауына
негізделген кәсіби бағдар жүйесін құру" т.с.с міндеттері қойылған [1].
Мұндай міндеттерді шешуде Республикадағы бастауыш мектептерден бастап,
жоғары сынып оқушыларын көркем еңбек мамандықтарына баулуды қамтамасыз
ететін бағдарламалар түзіліп, оқу-тәрбие ісіне қолданылуда. Ондай
бағдарламалардың бірі - бастауыш сынып оқушыларын еңбекке баулу
бағдарламасы (С.А.Жолдасбекова, 1994 ж.). Орта буын оқушылары үшін
"Қазақтың сәндік - қолданбалы өнері" (Қ.Әмірғазин. 1990 ж.), "Тұрмыста
қызмет көрсету" (5-9 сыныптардың қыз балдарына арналған. 1992 ж.). Бұл
бағдарламалар Оңтүстік Қазақстан облысының мектептерінде қолданылуда.
Технология білім беру саласындағы оқу процесін жүзеге асырудың
негізгі психологиялык-педагогикалық мақсаты - жастардың кәсіби өзін - өзі
анықтауы, яғни, болашақ кәсіби іс-әрекет субьектісі ретінде өзінің тұлғалық
катынасын калыптастыру, бұл өз ретінде адамды болашақта кәсіпті
алмастыруға, өмірге бейімделуге кәсіби іс-әрекетке дайындауға мүмкіндік
береді [27].
Біздің елімізде жаңа білім стандарттарының жасалуы мен оқыту
технологияларын іске асыру мақсатында бұрынғы Еңбекке баулу пәні
Технология пәні болып өзгертілуіне байланысты, технологиялық білім беру
идеясы болашақтағы жаңа технологиялардың рөлі бойынша технологиялық
даярлауға бағытталған, технологиялық білім беруді көздеген "Технология"
атты жаңа курсында қаланып, білім беру тұжырымдамасы мынадай міндеттерді
негізге алады: оқушылар ғылыми – технологиялық жетістіктерді меңгеріп қана
қоймай, оларды шығармашылықпен пайдаланатын білімділік және кәсіптік
деңгейін арттыру; жеткіншектердің қабілеттері мен танымдық мүмкіндіктерін
есепке ала отырып шығармашылық тәсілді оқыту үдерісінде қалыптастыру;
оқушыны кәсіптік іс - әрекетте нақтылы нәтижеге жете алатын жан – жақты,
қабілеті мол жеке тұлға ретінде тәрбиелеу [28].
Жас жеткіншектерді еңбекке баулу, тәрбиелеу мәселесі қоғамдық сұраныс
пен идеологиялық жағдайларға байланысты қарастырылады. Кәсіптік білім
мұғалімінің кәсіби біліктілігін қалыптастыру оқыту технологиясын тиімді
жобалаумен байланысты қарастырылады.
Соңғы жылдары білім беру саласындағы елеулі өзгерістер педагогика
ғылымындағы жинақталған көптеген тәжірибені ой елегінен өткізіп, оқыту
технологиясында оны тиімді пайдалануды талап етіп отыр. Осыған байланысты
оқушылардың технологиялық даярлығын, оның мәдениетін қалыптастыру
тұрғысында оқушылардың білім, іскерлік және дағдысын қалыптастыруды
жетілдіруге арналған зерттеулерді қажет етеді.
Мектеп оқушыларының экономикалық білім беру және тәрбиелеу міндеттері
бірнеше бағытта жүзеге асырылады [21]:
1. Мемлекеттің саясатының басты қағидалар мен ережелері негіздерімен
таныстыру (міндеттерімен, жолдарымен, мәселелерімен);
2. Қарапайым үнемдеудің қарапайым негіздеріне оқыту;
3. Қоғамдық (т.б.) меншікке ұқыпты қатынасты, шығармашылық жұмыс
жасауға ұмтылуға тәрбиелеу;
4. Оқушыларды экологиялық мәдениетке тәрбиелеу, табиғи ортаны сақтауға
қатыстыру.
Алдыңғы қатарлы мектеп практикасын зерделеу бұйым дайындауға еңбек
шығынын азайту, материалдарды шикізат шығынын мөлшерін азайту, өндіріс
қалдықтарын пайдалану сияқты “үнем режимі” ұранымен таныстыру, мектепте
балаларды алғашқы оқу жылынан бастау қажеттілігін көрсетеді [57]. Бұл үшін
үлкен мүмкіндікті еңбекке баулу бойынша жұмыс жасаушы оқу бағдарламалары
береді.
Мұғалім мектеп оқушыларында үнемдеу режимі жөніндегі ұғымдарды
қалыптастыра отырып, оқушыларды бөлшек дайындау үшін дайындаманы тиімді
таңдауға, материалға үнемді белгі түсіруге, дайындаманың механикалық,
физикалық және химиялық қасиеттеріне сәйкес құралдарды дұрыс таңдауға
пайдалануға; қалдықты ақылмен пайдаға асыруға; технологиялық жетілдіру
жолымен ақауды азайту және бұйымның сапасын арттыруға; инвеньторға, құрал-
жабдықтарға т.б. өз уақытында және сапалы күтім жасауға баулиды [51].
Мәселен, 1% ағашты фанера дайындау өндірісінде үнемдеу. 25 мың м3 3-
милиметр фанера дайындауға мүмкіндік беретін көрінеді.
Оқушыларды электр энергиясын үнемдеу; ғимараттағы және жұмыс орнындағы
жарықты тиімді пайдалану мүмкіндігін станоктың бос жүрісін азайту
мәліметтерімен т.б.таныстыру болып табылады.
Мектеп оқушыларын еңбек баулу және тәрбиелеу барысында олардың жеке
тұлғалығын дамыту (жетілдіру) жүзеге асырылады. Мектеп оқушылары
технологиялық білімдерді; еңбектік ептіліктер мен дағдыларды нәтижелі
игеру үшін бастысы еңбек операцияларын үйрету ғана емес, сондай-ақ оларда
еңбекке (дайындықты) қызығушылықты, олармен шұғылдану дайындығын
қалыптастыру қажет. Осының барлығы мектеп оқушыларының жас ерешеліктерін,
психикалық, дене, әлеуметтік дамуын есепке алуды талап етеді [52].
Мектеп оқушыларының әрбір жас топтарында, әрбір сыныпта мұғалім
оқушылардың жеке-даралық (ерекшеліктерін); айырмашылықтарын:
1) психикалық процестердің (қабылдау, қиял, зейін, ес, ойлау, ауызша
және жазбаша сөздердің) даму ерекшеліктерін,
2) қабілеттерінің даму деңгейін,
3) қызығушылық, икемділік және қажетсіну бағытын,
4) темпераменті мен мінезінің өзіндік көрінуін байқайды. Мұғалімге ең
бастысы әрбір мектеп оқушысының өмірінің ерекшеліктері мен тәрбиелеу,
олардың дене бітімінің дамуы және денсаулығының жағдайын білуі. Оқушы ұл
бала және қыз баланың ерте жастағы жеке –дара ерешеліктерін, жас
ерекшеліктерінің оқу және еңбектік іс-әрекеттерінің бірдей көрінбеуі пайда
болады.
Педогогикалық негізі- жас және жеке дара ерекшеліктері принципін есепке
алу. Мұғалімнен оқушының даму ерекшеліктері, олардың интелектуалдық-
танымдық, эмоциональді-жігері (еріктік) және өмірлік іс-әрекеттің өзін алып
жүру сферасының даму ерекшеліктері мен білімі талап етіледі. Соңғы жылдарда
ғылымдардың зерттеуі нәтижесінде қала мектебінің еңбек етуді жақсы
көретіні: 5 сыныпта-95,5%, 6 сыныпта-79 %, 10 сыныпта-70%. Ауыл
мектептерінің барлық сыныптарында бірдей болған.
Еңбектік іс-әрекетте белсенділік позициясын қалыптастыру мектептегі
кіші жасата 6-10 жаста байқалады. Мектеп оқушыларының жастары 10-11-ден 14-
15 ке дейіе жасөспірім шақ болып табылады. Бұл жасты жасөспірім, өтпелі
кейде қиын жас деп атау қабылданған. 13-14 жаста қыздардың 15-16 жаста
балдардың жыныстық жетілуі тоқтатылады. 14-15-тен 17-18 жас аралығында
жеткіншектің ерте кезеңі (ерте жігіттік кезең-ран.юность ерте жастық шақ)
[36].
Оқушыларды еңбекке дайындау жүйесінде негізгі орынды жалпы білім
беретін пәндер иеленеді.
1-ден ғылым негіздері білімдері жоғары және орта арнаулы білім үшін
база ғана емес, сондай-ақ жұмысшы кәсіп алу базы үшін қызмет етеді.
2-ден жаратылыстану-математикалық циклдегі жақын білім беретін пәндер
оқушыларда технологиялық білімдерді қалыптастыруда анықтаушы рол атқарады.
3-ден жалпы білім беретін пәндер кәсіп таңдауда қоғамдық бағалы
мотивтердің, өнегелік санының қалыптасуына, әртүрлі еңбектік іс-әрекет
салаларына толысуға мүмкіндік береді.
4-ден жалпы білім беретін пәндерді зерделеу – бұл оқу еңбегі, анық
еңбек етуге қажетті сананы дамыту мен тәрбиелеуде мәні үлкен (еңбек
сүйгіштік, еңбек етуге қабілеттілік, еңбек мәдениеті). Жалпы білім беретін
пәндер пәндер мен еңбекке дайындау жүйесінің басқа звенолармен байланысы
–бәрінен бұрын қолданбалы білімдермен байланысы практикалық тәжірибедегі
тірек. Мектеп оқушыларын еңбекке дайындауда өзінің ерекшелігі бар
еңбекке баулу сабақтарына ерекше роль бөлінеді.
Еңбек сабақтарының практикалық бағыттылығы жұмыста оқушылардың ереше
қиналу сипатын тудырады. Кейбір оқушылар еңбектік тапсырманы орындауға
құмарлана кіріседі, оларға (еңбек) сабақ жағдайының өзгеруі, іс-әрекет
нәтижелерінің көрінуі, нақтылығы тартады. Кейбіреулері еңбектік тапсырманы
тез әрі оңай орындаса, кейбіреулері қиналады. Оқушы тапсырманың орындалуын
білуі мүмкін, оған станокта үйренген жағдайда жұмыс жасау әдетіне айналғаны
үшін қиын болуы ықтимал.
Еңбекке баулудың әдістемесі тұрғысынан қарастырғанда оқушыларға өз
уақытында нұсқау қажет. Нұсқау - бұл көрсетумен сүйемелденетін түсіндіру.
Оның мазмұнына төмендегідей элементтер кіреді [53]:
- сабақ тақырыбымен және мақсатымен таныстыру;
- тақырыптың техника-технологиялық мағұлматтарын игеру үшін (ғылым
негіздері бойынша тірек білімдерді) оқушылардың есіне түсіру;
- жаңа техника-технологиялық білімдермен таныстыру;
- алдағы жұмыс жөнінде айту, сызбамен және бұйым үлгілерімен, оларға
қойылатын техникалық тапсырмамен таныстыру;
- жұмысқа дайындау, жұмыс орнын ұйымдастыру, қауіпсіз еңбек ету тәртібін
таныстыру;
- болатын қателіктердің алдын-ала орындалатын операциялар әдістері мен
тәсілдерінің дұрыстығын көрсету және түсіндіру;
- операцияның дұрыс орындалуының өзіндік бақылау әдістерін, бұйымның
дайындалу санасын түсіндіру және көрсету;
- үлгі бұйымдарды көрсету;
- материалды игеру сапасын сұрау және іс-әрекетті қайталау жолымен
тексеру;
- оқушылардың өзіндік практикалық жұмыс үшін нұсқау (рекомендация).
Сабақ барысында оқушылардың еңбектік іс-әрекетке қажетті ақыл-ой дамуы
жүреді.
Ақыл-ой дамуының жолдарына қатыстылары [36]:
- еңбек іс-әрекетіне байланысты білімдерді игеру;
- логикалық ойлаудың дамуы;
- интелектуалды ептіліктер мен дағдылардың қалыптасуы,оның ішінде
өзінің жұмысын жоспарлай білуі;
- оны жүзеге асыру үшін сәйкес құралдарды таңдау (қажетті материал,құрал-
саймандарды) еңбектік тапсырмалардың орындалуы тәсілдерін дұрыс табу.
Ағаш өңдеу технологиясы бойынша көркем еңбек сабақтарында оқушыларды
тәрбиелеу. Бұл сабақтар басқа сабақтар сияқты мектепте жеке тұлға оқушының
жан-жақты және (гармоникалық) үйлесімді дайындаудағы ролі ерекше. Көркем
еңбек бойынша еңбекке баулу сабақтары және тұлғаның дамуы үш “негізгі өзара
байланысты міндеттерді” шешуге бағытталса ғана (қабілетті) мүмкін болады.
Олар:
- оқыта отырып тәрбиелеу;
- берік білімге жете отырып ептілік пен дағдыны қалыптастыру;
- белсенді еңбек іс-әрекетіне дайындау [45].
Мектептегі басқа сабақтар сияқты бұл сабақтардың мазмұны, оны
ұйымдастырудың әртүрлі формалары мұғалімге оқушылардың дүниетанымын
(қалыптастыруға) және тұлғаның эстетикалық санасын қалыптастыруға, жалпы
мақсаттарды жүзеге асыруға көмектеседі.
Мектепте оқыту және тәрбиелеу процесін ұйымдастыру оқушының белсенді
көзқарасын (позиция), оның іске саналы және шығармашыл қатынасын
қалыптастыруды болжайды. Көркем еңбек сабақтарында оқушының іс-әрекетін
ұйымдастыруда олардың сенімін қалыптастыруы қажет, терең берік білім мен
ептілікті алуы қажет, бұл үшін
- ұйымдасқан еңбектік әдеттерді алуы қажет; бұл үшін өзінің жұмысын
жоспарлау мен жұмыс орнын ұйымдастыруды үйренуі қажет;
- нұсқау карталарын, схемаларын пайдалануды үйренуі керек;
- қауіпсіз еңбек ету ережесін және санитарлық-гигиеналық тәртіпті
сакқтауы;
- жұмысты орындау барысында дайын бұйымның сапасын анықтау мен оны
бақылауы қажет.
Мата өңдеу бойынша бағдарламаның мазмұны оқушылардың техникалық
шығармашылық қабілетін дамытуға және зейін аударуға, эстетикалық талғамды
баруға мүмкіндік береді. Сабақтар барысында оқушылар түстер сызықтар және
пропорция үйлесімділігі, интерьер эстетикасымен т.б. танысуға және оны
бағалауға мүмкіндік алады. Көркем-еңбек барысында оқушылар көркем-
шығармашылық іс-әрекет түрлерімен бұйымдар (киім бөлшектерін), сыйлықтар,
сувенирлер, халықтық қолөнер бұйымдар және т.б. дайындайды.
Еңбекке баулу мұғалімі политехникалық принципке сүйене отырып, өзінің
сабақтарын жүргізеді, яғни функционалды теориялық білімдерге, практикалық
ептіліктер мен дағдыларға сүйенеді.
2. Еңбекке баулу сабақтары тиімді ұйымдастырылған жағдайда және
тұлғалық дамуына, қабілеттері мен дарындылығының бар екендігін анықтауға
мүмкіндік береді.
1.2. Технология сабағында сәндік – қолданбалы өнері негізінде көркем
еңбекті ұйымдастыру және жоспарлау
Технология сабағында сәндік – қолданбалы өнері негізінде оқушыларды
көркем еңбек (материалдарды көркем өңдеу) түрлеріне қатыстыру
көкейтесті мәселенің бірі. Бұл үшін жақсы жабдықталған оқу
материалдарын база және қоғамға пайдалы еңбекпен органикалық
байланыстағы дұрыс қойылған еңбекке баулудағы педагогикалық үдеріс болуы
қажет.
5 - сыныптың өзінде оқушылар әртүрлі қолмен өңдеу аспаптарымен жұмыс
жасауды үйренеді. Көркем өңдеу бойынша материалдарды көркем өңдеу мазмұнын
анықтауда міндетті түрде оқушылардың дене бітімінің мүмкіндігін және ұлдар
мен қыз балалардың физиологиялық ерекшеліктерін, олардың еңбегіне қойылатын
гигиеналық талаптарды есепке алу қажет. Сондай-ақ еңбек қауіпсіздік
ережелерін, санитарлық-гигиеналық талаптарды, көркем өңдеу бойынша жұмысшы
тұрғының бір тұрғыдағы ұзақтығын, пайдаланатын құрал-саймандардың ауырлығы
мен өлшемінің оқушының дене бітіміне сай болуын есте ұстау керек [36].
Көркем еңбекті ұйымдастыру алдымен оқу материалдарын зерделеумен,
мектептің өндірістік ортасын зерделеумен, еңбек объектісін оған
қойылатын ғылыми-педагогикалық және гигиеналық талаптарды ескерумен
таңдаудан басталады. Мектептегі көркем еңбек объектілерін бәлкім мектеп
мұғалімдері қажеттілік үшін, бала-бақша басшылары балаларға қажеттілікке
жарайтын бұйымдардың тізімін, оған қажетті материалдарды беруі мүмкін.
Материалдарды көркем өңдеу таза өндірістік сипаттаушы болуы мүмкін.
Соған қатысты көркем еңбекті мөлшерлеу мен жоспарлау қажеттілігі
туындайды. Көркем еңбек нәтижелерін бақылау, оларға жұмсалған материалдар
шығынына есеп жүргізу т.б. қажет.
Мектептегі материалдарды көркем өңдеуді үйретудегі міндеттің бірі-
оқушыларда тапсырманы сапалы, белгілі уақытта орындауға ептілікті
қалыптастыру, тапсырманы орындау оқушылардың еңбек мөлшерін
қалыптастырады.
Материалдарды көркем өңдеуді мөлшерлеудің үлкен тәрбиелік мәні бар.
Ол мынадай мүмкіндіктерге ие: еңбек нәтижесін салыстыруға және
бағалауға; оқушылардың еңбек қызыметін жеделдетуге: уақытты бағалауға
үйретуге; барлық уақытта пайдаланған құрал-жабдақтарды дұрыс, тиімді
пайдалануға; технолгогиялық процесті жетілдіруге: тапсырманы орындауды
еңбек өнімділігін арттыру туралы ойлауға; мақсатты еңбек етуге;
мектеп оқушыларының еңбегін ұйымдастыруды өндірістегі жұмысшы
еңбегімен жақындасыруға.
Көркем еңбек процесінде оқушылардың еңбек қызметінің көрсеткішін
жоспарлау, оны ұйымдастыру ісіндегі негізгі элемент болып табылады.
Оқушылардың көркем еңбегін жоспарлау жалпы мектеп масштабында және
жекелеген сыныптар масштабында жүргізіліп, мынадай мүмкіндіктер туғызады:
- өндірістік процестерді өз уақытында дайындау үшін, сондай-ақ
мектептің өз міндеттерін орындауға жағдай жасау;
- оқушылардың көркем еңбегіне бөлінген уақытты тиімді пайдалану;
- операциялардың жүйелі орындалуын сақтау;
- оқушылардың материалдарды көркем өңдеуді қоғамға пайдалы жұмыспен
байланыс орнату;
- әрбір оқушының оқу-өндірістік қызметіне, оқу тобының және барлық оқу
шеберханасына есеп жүргізу мүмкін бақылаудың сапасын арттыру.
Мектеп оқушыларының көркем еңбегін жоспарлаудағы басты принцип— оның
оқу-тәрбие міндеттерін шешуге толық бағынуы. Қазіргі техника мен
технология, өндіріс және еңбекті ұйымдастырудың ғылыми негізін пайдалану
оқу өндірістік қызметті жүзеге асыру үшін қолайлы жағдай тудырып, берілген
ауданды, жабдықтарды,қуатты,материалды, құрал-жабдықтарды тиімді
пайдалануға, қажетті жұмыс режимін қолдануға, техниклық құралдарды
басқаруға, еңбек жағдайын жақсартуға және т.б. мүмкіндік береді.
Көркем еңбекті жоспарлаудағы мақсат оқу бағдарламаларының және барлық
оқу топтарының жоспарларының өз уақытында толығымен орындалуына, әрбір
оқушыны жоғары білім, ептілік және дағдымен қамтамасыз ету.
Жоспарлауда дайын өнімді шығару жоспарын құрудан бастайды. Бұл
жоспардың негізіне еңбек объектісінің технологиялық талдау көрсеткіштері
жатуы мүмкін, яғни еңбекті мөлшерлеу жатады.
Жоспарды пән мұғалімдерімен біріге отырып түзген дұрыс. Жоспардың
негізгі көрсеткіштеріне:
Оқушылардың оқу бағдарламасына сай бұйымдардың тізімі және түрлері
алынады.
Бұл көрсеткіштер өндірістік жоспардың негізгі және басқа көрсеткіштерді
қалыптастыруға шешуші әсер етеді. өнім көлемі оқушылардың санына
байланысты анықталады.
Материалдарды көркем өңдеуге бөлінген тақырыптар сағаттарға бөлінеді.
Ол үшін бағдарламадағы уақыт қорын анықтайды, содан кейін тақырыптарға,
кіріспе және қорытынды сабақтарға және жаттығу жұмыстарына уақыт бөлінеді.
Оқу уақытынң қоры өнімді өндіруге толық көлемде ескерілмеуі мүмкін емес,
себебі, әрбір сыныптың оқушыларының өндіруі әртүрлі, яғни олардың
сыныптарына байланысты болып келеді [53].
Өнімнің өзіндік құны шикізатты, материалдарды (жанармайды), отынды,
электр энергиясын мөлшерлеудің ғылыми негізде пайдалануын ескере отырып
есептейді және жоспарлайды.
Қазіргі уақытта материалдарды көркем өңдеу бойынша жоғарыда
аталғандар өте қажет. Бірақ практикада көбісі бойынша даярлама жоқ .
1996 жылы Ресей Федерациясының жалпы және кәсіби білім беру
министірлігі жалпы білім берудің “Технология” білім беру сапасының уақытша
міндетті минимум мазмұнын қабылдаған болатын. Осыған сәйкес Ресей білім
беру Академиясы ғылыми-педагогикалық ұжымы Академик В.А.Поленковтың
басшылығымен “Технология” білім беру саласы үшін шамамен алынған
бағдарламаның даярламасын дайындаған. Бағдарламада 5-9 сыныптарда
материалдарды көркем өңдеу тарауы көрсетілген (ауыл және қала
мектептері үшін)
І. Қала мектептері үшін вариант бойынша
Материалдарды көркем өңдеу (16 сағат)
1.Технологиялық мағлұматтар: Бұйымның функционалдық және эстетикалық
құндылығы. Бұйымды көркем өңдеудің түрлері сәндік уақ – түйектер мен
жоспарлау (қаптау, жалату) сәндік қаптаулар мен бояулар, бояу мен сурет
салу, суретті көшіру, ою (резьва), күйдіру, бедерлеу, инкрустация,
маркетри, металды көркем ию, қақтау және шекімелеу.
Материалдарды көркем өңдеуде әр түрін орындаудың технологиясы.
2. Практикалық (жобалау) жұмыстары [34]. Бұйым бетіне суретті түсіру
және трафарет бойынша көшіру, түсіру. Күңгірттеу және бұйым бөлшегін
(элементін) сәндік бояу және сәндік фигураларды бекіту.
Суретті штамппен түсіру, күйдіру және суретті аралау. Ағашқа
көркем оюды түсіру. Инкрустация енгізу және маркетриді орындау.
Бедерлеу, шекімелеу, қақтау, ию технологиясымен бұйымның сәндік
элементтерін дайындау.
Тапсырманы табысты орындау алдында оқу процесін ұйымдастыруда жан жақты
ойлау және оны материалдық тұрғыда қамтамасыз ету қажет. Еңбек сабағына аз
уақыт бөлінуіне байланысты, оқушылардың пратикалық қызметінің жоғарғы
көрсеткішін алуға және оны тиімді пайдалануға ұмтылу қажет. Сондықтан
мынадай жұмыстар жүргізілуі қажет:
1. Оқушылардың жұмыс орнын қажетті аспаптармен, негізгі және көмекші
жабдықтармен, құрылғылармен қамтамасыз ету және дайындау қажет.
Тапсырма:
1. Жоспарлау, оның қажеттілігі.
2. Жоспарлаудың түрлері.
3. Мөлшерлеу, оның қажеттілігі.
4. Мөлшерлердің түрлері.
5. Еңбек объектісі бойынша мөлшерлерді есептеу жолымен анықтау.
1. Оқу шеберханасындағы өткізілетін сабақтар туралы жалпы мәлімет.
Алдымен лабораториялық сабақтарды өткізу ерекшеліктеріне тоқталамыз
[35]. Оқушының өз қабілеттілігін практикаға қолдана алу үшін
лабараториялық объектімен жұмысты бағыттау және техника мен
технологиялардың объектілерімен жұмыс жасай білу, олардың кәсіптік мектеп
пен колледждегі маңыздылығын ескеруі тиіс.
Лабораториялық [34] жұмыстарды өткізгенде оқушылар болашақта
практикалық іскерлікке қажетті білім алады мәселен, приборлармен жұмыс
істеуді үйренеді, заңдылықтарын тексереді, оларды практикада қолданады.
Лабораториялық жұмыстар теорияның және өндірістік оқытуларды байланыстырушы
қызметін атқарады. Егер осы әдіспен оқушылар бастапқы іскерлікті үйренсе,
онда қорытынды деңгейі де, олардың білімді игеру деңгейі де жоғары сапалы
болады.
Оқу барысындағы оқушылардың жұмыс істеу ықпалының сипаттамаларына
байланысты лабораториялық жұмыстарды зерттеуші және иллюстративті түрге
бөледі. Лабораториялық жұмыстың зерттеуші түрінде оқушылар приборларды,
қондырғыларды және басқа объектілерді оқиды, олармен жұмыс жасауды
үйренеді.
Илюстративті типтегі лабораториялық жұмысты өткізуде оқушылар алдын ала
белгілі дайын материалдарды қолданады. Жұмыстың негізгі мақсаты оқытушының
беретін мәліметтердің тәжірибе түрінде дұрыстығын дәлелдеу. Оқушылар бұдан
дайын формулалар мен ережелер бойынша есептеу жұмыстарын үйренеді.
Еңбектің өлшемі қажетті қоғамдық жұмысшының жұмыс уақытында белгілі бір
өнімді өндірісте шығаруда көрінеді. Еңбекті мөлшерлеу еңбекті өлшеуге
қойылады. Мөлшерлеудің мәні бұйымды дайындауға жұмсалған уақыт шығынын
анықтауға немесе жұмысты нақты жағдайда (ұйымдастыру техникалық) атқаруды
анықтауға бағытталған.
Мөлшерлеу еңбек объектісін таңдаумен қатар, еңбекті тиімді
ұйымдастырудың формасын, әдісін анықтаушы. Бұйым дайындауда уақыт мөлшерін
белгілеу тек таза өндірісті сипаттамайды.
Көркем еңбек барысында мөлшерлердің орындалуын бағалау еңбек барысының
педагогикалық қызметінен шығады (туындайды). Дұрыс (ұйымдастырылған)
мөлшерлеу оқушының жұмыс уақытына үнемді қатынасты дамытуға, тапсырманы
орындауда тек сапалы ғана емес, сондай-ақ белгіленген уақытта орындауды
қалыптастыруға, тапсырманы орындауда жауапкершілікті тудыруға және
арттыруға, оқушылардың білім деңгейін арттыруға ықпал етеді.
Кез-келген еңбек түрін мөлшерлеуде мөлшерлеудің ғылыми негізделуіне
сүйену қажет. Мөлшерлер:
- уақыт мөлшері;
- өндіру мөлшері;
- қызмет ету мөлшерлері;
- материалдарды және шикізаттарды жұмсау мөлшерлері болып ерекшеленеді.
Уақыт мөлшеріне уақыт алынады. Белгілі бір бұйым дайындау үшін белгілі
жағдайларда (ұйымдастыру техникалық) операцияларды, жұмысты орындаудағы
уақыт бірліктері: секунд, минут, сағат белгіленеді.
Өндіру мөлшері—бұл мынадай өлшем бірліктегі: данадағы, тоннадағы,
метрдегі; уақыт бірлігіндегі өнім (сағат, жұмыс ауысымы және т.б. ішіндегі)
бірліктері. Өндіру мөлшері дана, метр, килограмм және т.б. көрсеткіштермен
және сағатпен, күнмен, аймен белгіленуі мүмкін.
Қызмет ету мөлшері— жұмысшының белгілі бір бұйым дайындаудағы жұмысшыға
қажетті қондырғылар бірлігі, жұмысшы аудан мөлшерлері жатады. Қызмет ету
мөлшері бір жұмысшыға бір немесе бірнеше құрал-сайман, қондырғылар бірлігі
қажет болуы мүмкін.
Уақыт мөлшері, өндіру мөлшері және қызмет ету мөлшері жеке немесе
топтық болуы мүмкін. Бұйымның конструкциясына байланысты әрбір бұйым
дайындауға материалдар және шикізаттар шығыны белгіленеді.
Оқушының көркем еңбегін мөлшерлеу тапсырмасы оңай емес. Ол үшін оқудың
методы негізгі өңдеу бойынша игерген операцияларында білу қажет.
Шын мәнінде уақыт шығыны әр сынып үшін белгілеу, бұйым дайындау үшін
операцияларды қолдану үшін әртүрлі факторларды ескеру керек:
1. Оқушылардың еңбекке дайындық деңгейін және олардың жас ерекшелігін;
2. Оқушылардың физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерін;
3. Материалдарды көркем өңдеудің күрделілігін;
4. Қондырғының жұмысқа жарамды жағдайын т.б.
Оқушылырдың еңбегін мөлшерлеу үшін анықталған түзетулермен бірге
мөлшерлеу әдістері қолданылуы мүмкін. Мынадай әдістер өндірісте
қолданылады:
1. тәжірибе-статистикалық;
2. аналитикалық (элементтер бойынша);
3. есептік;
4. эксперименттік.
Өндіріс жағдайында жұмысты мөлшерлеуде жұмыстың техникалық мөлшері
алынады.
Еңбектің техникалық мөлшері—бұл еңбек объектісін дайындауда
ұйымдастыру техникалық жағдайда өндірістік жұмыстың квалификациясына сәйкес
еңгізілген уақыт.
Оқушылардың техникалық мөлшері-берімен ұйымдастыру-техникалық жағдай
үшін жасалынған оқушылардың көркем еңбегін есепке алуда ауыспалы
коэффициентке көбейтеді.
Ауыспалы коэффициенті оқушылардың кәсіп, еңбек бойынша дайындығына,
еңбек ерекшеліктеріне (қол, механикалық, машина-қол), оқу мерзіміне ,
оқушылардың денсаулығын есепке ала отырып енгізеді.
Оқу шеберханасында оқушылардың көркем еңбегін мөлшерлеу мыналарды талап
етеді:
1. оқушылардың шеберханада еңбегін ұйымдастырудың тиімді формасын,
ұтымды әдістер мен тәсілдерді операцияларды орындауда енгізу;
2. көркем еңбекте фактілі уақыт шығынын және әртүрлі себеппен жоғалған
уақытын енгізу;
3. шеберханада оқушылардың ұтымды жұмыс режимін және өндірістік
операциялардың тиімді темпін анықтау;
4. жұмыс орнының структурасы мен мазмұнын анықтау т.б.
Оқушылардың оқу қызметін мөлшерлеуде 10-12% операция уақытына қатысты
уақыт мөлшері дем алуға және қосымша нұсқауға бөлінеді.
Оқушылардың көркем еңбегін мөлшерлеуді жүзеге асыру қарапайым тапсырма
емес, ол еңбекке баулу мұғалімінен көп энергия мен уақытты талап етеді.
Жұмысты мөлшерлеу мынадай мүмкіндіктер береді: еңбек қорытындысын
салыстыруға және оқудың үлгермеушілігін объективті бағалауға; оқушылардың
еңбек қызметін белсендіруге, уақытты үнемдеуге, қондырғыны қалай дұрыс
қолдануды үнемі ойлауды талап етеді, ұтымды ұсыныс енгізуге, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Бегман Ақтолқын Әмірбекқызы
Технология сабағында жоғары сынып оқушыларына қолөнер бұйымдарын
көркем өңдеуге үйрету
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В012000 – Кәсіптік оқыту мамандығы
Түркістан 2015
Ф-ОБ-001033
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қорғауға жіберілді
___________
кафедра меңгерушісі
________ п.ғ.к., доцент м.а. Әуелбеков Е.Б.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Технология сабағында жоғары сынып оқушыларына қолөнер
бұйымдарын көркем өңдеуге үйрету
5В012000 - Кәсіптік оқыту мамандығы
Орындаған Бегман А.
Ғылыми жетекшісі,
п.ғ.к., доцент м.а. Алимбекова
С.
Түркістан 2015
Мазмұны
Нормативтік 3
сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 4
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Белгілеулер мен 6
қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..
Кіріспе 7
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
1 Технология сабағында жоғары сынып оқушыларын қолөнер бұйымдарын
көркем өңдеуге үйретудің педагогикалық негіздері..
1.1 Оқушыларды көркем өңдеуге
үйрету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Технология сабағында сәндік – қолданбалы өнері негізінде көркем
еңбекті ұйымдастыру және
жоспарлау ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Қолөнерін көркем өңдеуде оқушыларың іскерлігі мен дағдысын
қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
2 Технология сабағында жоғары сынып оқушыларын қолөнер бұйымдарын
көркем өңдеуге үйретудің әдіс-тәсілдері ... ... ... ... ... . ...
2.1 Сәндік-қолданбалы өнер тарауы бойынша көркем өңдеудің
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
2.2 Қолөнер бұйымдарын көркем өңдеуді жаңа технология үрдісінде
үйретудің әдістері мен
формалары ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Қол өнер шеберханасын жабдықтауға қойылатын талаптар ... ... ... ...
3
3.1
3.2
3.3 Бұйымның бағасы мен өзіндік
құны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
НОРМАТИВТIК СIЛТЕМЕЛЕР
Дипломдық жұмыста келесi нормативтік құжаттарға сiлтеме жасалған:
- Қазақстан Республикасы 2007 жылғы 27 шілдедегі Білім туралы заңы;
- Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23
тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш,
негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті
стандарты, Технология оқу пәні бағдарламасы;
Университеттің ішкі нормативтік ережесі:
- УЕ-ХҚТУ-015-2014 Дипломдық жұмысты (жобаны) әзірлеу мен рәсімдеуге
қойылатын жалпы талаптар;
- УЕ-ХҚТУ-027-2014 Қорытынды аттестаттауды ұйымдастыру мен өткізу
ережесі.
АНЫҚТАМАЛАР
Дипломдық жұмыс (жоба) – тиісті саланың нақты мамандығының өзекті
проблемасын студенттің өз бетінше зерттеуінің нәтижелерін жинақтауы болып
табылатын бітіру жұмысы;
Тәрбиелеу деп біздер үш нәрсені түсінеміз, ол :
- ақыл-ой тәрбиесі;
- гимнастикалық мектептерде және әскери жаттығуда берілетін дене
тәрбиесі;
- техникалық оқыту, барлық өндірістік процестердің негізгі
принциптерімен танысу және бір мезетте барлық өндірістік қарапайым
құралдарымен жұмыс жасау дағдылары.
Нұсқау - бұл көрсетумен сүйемелденетін түсіндіру.
Өндіру мөлшері—бұл мынадай өлшем бірліктегі: данадағы, тоннадағы,
метрдегі; уақыт бірлігіндегі өнім (сағат, жұмыс ауысымы және т.б. ішіндегі)
бірліктері.
Қызмет ету мөлшері— жұмысшының белгілі бір бұйым дайындаудағы жұмысшыға
қажетті қондырғылар бірлігі, жұмысшы аудан мөлшерлері жатады.
Уақыт мөлшері, өндіру мөлшері және қызмет ету мөлшері жеке немесе
топтық болуы мүмкін.
Еңбектің техникалық мөлшері—бұл еңбек объектісін дайындауда
ұйымдастыру техникалық жағдайда өндірістік жұмыстың квалификациясына сәйкес
еңгізілген уақыт.
Дағды - меңгеруді ең жоғары өлшемімен сипатталатын әрекет. Жаттығу –
іс - әрекеті меңгеру немесе оның сапасын арттыру мақсатында сол әрекеттің
жоспарлы түрде ұйымдастырылып, қайталай орындалуы деген сөз.
Білімді меңгеру үдерісі – бұл күрделі психологиялық іс - әрекет.
Іскерлік қалыптастыру деп – оқушыны белгілі әрекетті тез, дәл және
сапалы орындауға дайындау үрдісі түсіндіріледі.
Дағдыны қалыптастыру деп - оқушының белгілі әрекетті автоматты
орындауға алып келетін іскерлікті бекіту мен жетілдірудің күрделі үрдісі
түсіндіріледі.
Білімді игеру деп - ғылыми ұғымдарды, фактілерді және басқа да
мағлұматтарды(өз бетінше және мұғалімнің көмегімен) алу, бекіту және
қолдану үрдісі түсіндіріледі.
Еңбек үрдісі - бұл берілген кәсіп үшін типтік белгілі
аяқталған жұмыс түрінің орындауымен байланысты жүйелі жұмысшы
әрекетінің жиынтығы.
Еңбек үрдісі - өндірістік үрдістің басты бөлігі. Ол
операцияларға, тәсілдерге және жұмысшы қозғалыстарға бөлінеді.
Білімнің мазмұнын анықтау - бұл өсіп келе жатқан ұрпақты неге үйрету,
сондай-ақ оқыту мазмұнын анықтау туралы мәселелерді шешуді білдіреді.
Білімді меңгеру үрдісі – күрделі бүтіндей психикалық іс әрекет.
Еңбек операциясы - бұл бір типті құралдарды, бейімдеу құралдарын,
еңбек әдістерін қолданумен сипатталатын еңбек үрдісінің бөлігі.
Еңбектік іс - әрекет деп, еңбек затына және қондырғыларды басқару
кезіндегі жұмысшының еңбектік іс - әрекеттерінің (дене және ақыл -
ой) жиынтығы түсініледі.
Еңбектік іс - әрекетке өндірістік үрдістерді жоспарлау, дайындау,
жүзеге асыру, бақылау, қызмет ету қатысты болып табылады.
Еңбектік іс - әрекетінің негізгі элементі жоспарлау болып
табылады.
Жоспарлау - бұл алдағы іс - әрекетінің схемасын ойша тұрғызудың
интеллектуальдық - еріктік үрдісі, алдын - ала, оның нәтижесі мен
осы нәтижеге жету тәсілдері жөніндегі идеал түсінігі.
Бұйымды дайындау кезіндегі өзіндік бақылау деп, жұмысшының
орындап отырған әрекетін және олардың нәтижелерін, жоспарланған
әрекеттер мен қажетті болжамды жұмыс нәтижелерін жүйелі салыстыру
түсініледі.
Әдіс (методос деген грек сөзі) – зерттеу немесе таным жолы, тәсілдер
жиынтығы.
Әдіс педагогикалық әдебиеттерде тәсіл деп түсіндіріледі.
Оқыту әдістері - мұғаліммен оқушылар жұмысының тәсілдері, солардың
көмегімен білімді, іскерлікті және дағдыны игереді, оқушылардың
дүниетанымы қалыптасады, қабілеттер дамиды.
Әдіс (гректің - metodos деген сөзінен алынған) - ол зерттеу немесе
таным жолы, табиғат құбылысын және әлеуметтік өмірдің жағдайын,
құбылыстарды оқып білу жолдарын, методологиялық-теория танымы мен шындықты
бекітуді зерттейтін тәсіл.
Әдістемелік тәсілдер – оқу- тәрбие мақсатына жетуге бағытталған
мұғаліммен оқушының жекелеген әрекеті немесе әдістің құраушы элементтері.
Логикалық тәсілдер - оқушының ойлау қызметін қалыптастыру тәсілдері
(ойлау тәсілдері).
Техникалық тәсілдер мұғалім мен оқушы іс - әрекетіндегі құралдарды,
яғни әр түрлі жабдықтарды, материалдарды, бейідеу құралдарын, техникалық
оқу құралдарын және т.б тиімді пайдалануды қарастырады.
Нұсқау деп іс - әрекет барысында оқушының практикалық қызметінің
оқушының практикалық қызметінің дұрыс және қауіпсіз орындалуын
қалыптастыру бағытында еңбек іс - әрекет тәсілдерін көрсетуді және
түсіндіруді түсінеміз.
Нұсқаулар - көрсету арқылы жүзеге асырылатын түсіндірулер.
Нұсқау - бұл өндірістік оқытудың әртүрлі әдіс-тәсілдеріне сәйкес
формасы, ерекшелігі.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ТОПБ – технология оқу пәні бағдарламасы;
Университет – Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік
университеті;
АКТ - Ақпараттық және коммуникациялық технологиялар
ЭЕМ - электр есептеу машиналары
Кіріспе
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі. Еліміздің егемендік алуымен
байланысты әлеуметтік – экономикалық, рухани салаларымыздың барлық
жақтарында жаппай өзгерістер, жаңа бастамалар мен серпімді
қадамдар жасалып, жүргізіліп жатыр. Бұл өзгерістер рухани өміріміздің
жанды саласы мектеп, оның оқу-тәрбие жұмысын қамтиды.
Елбасы Н.Назарбаев Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге
қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін Жолдауында ендігі
жерде қай салада да тек көшке ілесе білу ғана емес, нағыз бәсекелестік
қабілеттілікті қарыштап дамыту керектігін айрықша атады. Бұл орайда, әрине
білім беру саласына, әсіресе, кәсіптік мамандар даярлау саласына ерекше
назар аудару қажеттігі анық [2].
Дегенмен, ұлттық өнер, ұлттық нақыш тек технология сабағында ғана
емес, балғын жасқа тәрбие беруде және оқу барысында кез келген сабақта
ұлттық педагогикамен үндестік тауып жатуы тиіс. Ол өскелең ұрпақты үлкен
адамгершілікке, патриоттық сезімге, асқан ұстамшылдыққа тәрбиелейді [16].
Міне, осы негізді басшылыққа ала отырып қолөнер сабағын әріден теріп,
берімен жалғастыру – бүгінгі күннің өзекті мәселесі.
Технология сабақтарының сапалы өту оқушылардың білім сапасын арттыруға
әсер ететін фактор болып табылады. Оқыту процесі үшін оқыту
бағдарламаларының және оқулықтардың, оқу құралдарының сапалы қамтамасыз
етілуі, мектептің оқу-материалдық базасының жақсартылуы, мұғалімнің
әдістемелік және кәсіби шеберлігі сабақтың нәтижелігін арттырады.
Қоғамдағы болып жатқан бетбұрыстар, саяси көзқарастар аясында қазақ
елінің тарихын шынайы тұрғыда танып - біліп, салт – дәстүріне, рухани
мұрасына қасиетпен қарау ерекше маңызға ие болып отыр. Сондай
қажеттіліктердің бірі – халық қолөнері. Өнерден қуат алмаса тіршіліктің
шырағы өшеді деп М.Әуезов айтқанындай, өсіп келе жатқан ұрпағымызға өз
халқының өнерін бойына сіңіріп өсіру – педагогтердің қазіргі кездегі кезек
күттірмейтін мәселесі.
Оқушылардың жас кезінен еңбекке қатыстыру, сабақ үстінде белгілі бір
мөлшердегі қажетті білім мен іскерліктерді үйретеді. Технология сабағы
тәрбиелік өрісі өте кең сабақтардың бірі, ол оқушының ой-қиялын байытып,
шығармашылық қабілетін, рухани байлығын арттырады. Сабақта қолданбалы
өнерді пайдалану оқушыларға өнерде мағлұматтар беріп, жан дүниесін
сезімдерге бөлейді [21].
Еңбек тәрбиесі өсіп келе жатқан ұрпақтың адамгершілік тәрбиесіне
едәуір ықпал жасайды. Мектепті бітіргеннен кейін адам мінездің жаңа
салаларын игермейді, қайта бұрынғыларын шыңдай түседі немесе түзетеді.
Оқу пәніне деген тұрақты қызығушылық мамандық түрін таңдауға,
сонымен қатар қайсыбір кәсіп түріне деген ынта-ықпалын арттыруға әсерін
тигізеді.
Қазақстанда ұлағатты мұра қалдырып кеткен орта ғасырдағы бірқатар
философ ғұламалары мен демократ ағартушылары, оқу білім, өнер, тәлім-тәрбие
туралы ғылыми еңбектері біршама,оның ішінде Әл-Фараби: ...адамдардың танып
білетін мөр таңбасы-табиғат,-деп, табиғатты танып білуді, игеруді ұсынған.
Ю.Баласағұн жеке тұлғаның қоғаммен қарым-қатынасын ескере отырып,
адамдардың табиғи ерекшеліктерін, оның әлеуметтік-этикалық, адамгершілік-
психологиялық деңгейін анықтауды көздеген.
Халқымыздың ұлттық мәдениетінің тұлғаның дамуына тигізер әсері туралы
халқымыздың саңлақтары Ы.Алтынсарин [3], А.Құнанбаев[4], т.б., көркем
өнердің халықтық педагогиканың ұлттық тәрбие мәселесінде алатын орнын
зерттеуде А.Байтұрсынов [28], М.Жұмабаев [29], М.Дулатов [30], Ж.Аймауытов
[31] т.б. жас ұрпақ тәрбиесінің өзекті мәселелеріне байланысты өте құнды
пікірлер айтқан.
Этнографтар т.б. ғалымдардың еңбектерінде ұлттық сәндік-қолданбалы
өнерінің даму тарихы, мәні, ою-өрнек жасалу технологиясы және мән мағынасы
(Ә.Марғұлан [5], К.Ақышев [5], Т.К.Басенов [36], М.С.Мұқанов [10],
Ә.Тәжімұратов [8] , С.Касиманов [6], Х.Арғынбаев [7], Ө.Жәнібеков [11] және
т.б.) қарастырылған.
Қазіргі кезде Қазақстанда оқу-тәрбие үрдісін ұлттық негізде тәрбиелеуді
педагог ғалымдар Қ.Жарықбаев, С.Қалиев, С.А.Ұзақбаева және т.б. зерттеген.
Ә.Марғұлан Казахское народное прикладное искусство деген кітабында
қазақ халқының ұлттық қолөнерінің шығу тарихын, экспедициялық
материалдарды, тұрмыстық заттары мен жұмыстарына түсінік берген [5].
X.Арғынбаев Қазақ халқының қолөнері деген еңбегінде қазақ халқының
қолөнер үлгілерін этнографиялық тұрғыдан жан-жақты суреттермен
түсіндіріліп, қолөнер салаларын: ағаш, металл, тас өндеу, тері өндеу,
мүйіз ұқсату өнерін жанжақты кеңінен баяндайды [7].
Ә.Тәжімұратов Шебердің қолы ортақ деген кітабына өнердің тілі ортақ
дегендей халқымыздың ұлттық қолөнер бұйымдарын баршаға таныстырып, оның
қыры мен сырын оқырманға қолөнердің әсем де, көркем нұсқаларын өнер
байлығы жайлы әсерлі әңгімелейді [8].
С.Төленбаев Қазақ халқының ою-өрнектері деген кітабында ою-
өрнектердің түрлерін, табақша, әр түрлі формаға, бітпес ою-өрнектердің
түрлері мен салыну технологиясын реттілікпен көрсетеді [30]. Сонымен қатар
технология сабағының теориялық және әдістемелік негізін зерттеу мақсатында
Н.С.Беляева [34], Ю.К.Бабанский [24], Р.П.Веселев [35], П.Р.Атутов [25],
Е.А.Климов [36], О.Сыздықов [16], М.Қозыбақов [21], Д.Пошаев [20],
Ш.Әбдуәлиева [31], С.Жолдасбекова [22], Б.Ортаев [23] т.б. еңбектерінде
қарастырып, ашып көрсеткен.
Бүгінгі таңда оқушыларды сәндік қолданбалы өнерге баулудың орны ерекше.
Себебі кейбір ұмыт бола бастаған өнерді жаңғыртып, оны жаңаша үлгіге
келтіріп кеңейтуге, олардың қызығушылығын арттыру, осы кезде де алар орны
ерекше екенін дәлелдеп шығу үшін зерттеу жұмысымыздың тақырыбын:
Технология сабағында жоғары сынып оқушыларына қолөнер бұйымдарын
көркем өңдеуге үйрету деп алдық.
Зерттеу мақсаты: ғасырлар бойы сақталып, бізге дейін мұра болып жеткен
ата-бабаларымыздың қолданбалы қолөнер түрлерін ғылыми тұрғыдан талқылап,
шығармашылықпен жұмыс жасай отырып оқушыларға қолөнер бұйымдарын көркем
өңдеу жолдарын жаңа заман талабына сай үйрету жолдарына зерттеу жүргізу.
Зерттеу обьектісі: жоғары сынып оқушыларына технология пәні арқылы
сәндік-қолданбалы өнерін оқыту.
Зертеу пәні: технология сабағында жоғары сынып оқушыларына қолөнер
бұйымдарын көркем өңдеуге үйрету барысы.
Зерттеу міндеттері:
- оқушыларды қолөнер бұйымдарын көркем өңдеуге баулу мәселелерін
зерделеу;
- оқушыларды қолөнер бұйымдарын көркем өңдеу бойынша арнайы,
психологиялық, педагогикалық әдебиеттерге шолу;
- оқушыларды қолөнер бұйымдарын көркем өңдеуге баулудың және оның
тәрбиелік мүмкіндіктерін айқындау;
- қолөнер бұйымдарын көркем өңдеу мазмұнын, әдістері мен формаларын
сипаттау;
- қолөнер бұйымдарын көркем өңдеудің технологиясын мазмұндау
Зерттеу жұмысының практикалық құндылығы: жоғары сынып оқушыларына
қолөнер бұйымдарын көркем өңдеуге үйретудің дидактикалық қамтамасыз етілу
жолдары анықталып, кәсіптік білім берудің жолдары көрсетілді.
Зерттеу әдістері: психологиялық, педагогикалық, әдістемелік, арнайы
әдебиеттерді, мектеп оқулықтарын оқып үйрену және оларға теориялық талдау
жасау; мұғалімдермен және оқушылармен әңгімелесу.
Диплом жұмысының құрылымы: Кіріспеден, үш тараудан, қорытынды,
әдебиеттер тізімі және қосымшадан тұрады.
І Технология сабағында жоғары сынып оқушыларын қолөнер бұйымдарын
көркем өңдеуге үйретудің педагогикалық негіздері
1.1. Оқушыларды көркем өңдеуге үйрету
Жан-жақтылық ұғымы жеке тұлғаның әлеуметтік құрылымының рухани әлемін,
ызығушылығын, қажеттілігін, мотивациялық сферасын қамтиды. Осы ойда жан-
жақтылық кең әлеуметтік орта жағдайының барлығымен қалыптасады. Адам қандай
болмасын өзінің өмірлік мақсатын іс-әрекет арқылы жүзеге асырады.
Қоғамның тарихи дамуының қазіргі кезеңінде мектеп пен өндірістің
жақындауы оқушылардың шамасы жететін өнімді еңбегіне тәрбиелеу мен жалпы
білім беретін дайындықтың жоғары деңгейінің өзара органикалық байланысты
болжайды.
Кезінде А.В.Луначарский сынып жағдайында балада күрескерді
тәрбиелемесек онда гармониялық қоғамның пайда болуына кедергі болу мүмкін
[37] деп орынды айтқан.
Аздаған тарихи шолу жеке тұлғаның дамуы мен бұл процестегі еңбек
тәрбиесінің орны қандай екендігі жөнінде түсінік береді.
Еңбек тәрбиесі идеясын алға тартушы ойшылдың бірі ағылшын гуманисті,
утопияның социализмнің жақтаушысы Т.Мор болды (утопия-құрғақ қиял, іске
аспайтын арман). Т. Мордың ойынша (1516ж. “утопия еңбегі”) мектепте
оқушылар жер ісі және онымен практикалық тұрғыда айналысуы қажет, зерделеуі
керек. Осыдан басқа ол әрбір оқушы міндетті түрде бір кәсіпті игеруі керек
деп санады.
Еңбек іс-әрекеті мен жеке тұлғаның дамуы арасындағы өзара байланысты
орнатуға француздың философ-ағартушысы Ж.К.Руссо жұмыстар жасады. Міндетті
сабақ үшін қолөнер кәсібінің түрін таңдауда күмәнді болды. Ол өзінің
таңдауында ағаш өңдеу кәсібіне тоқталды. Ол бір кәсіпті бала кезінен терең
меңгеру басқа кәсіптерді де терең танысуға мүмкіндік берді берді деп
жорамалдады. XVIII ғ.ортасында Францияда кәсіп көп болмаған еді. Дегенмен
оның тәрбиеленушісі еңбек операциясының элементар тәсілдері мен таныстыру
прогрессивті ой болды.
Ж.Ж.Руссо баланы идеал тәрбиелеуді алға тартты. Тәрбиеленушінің қолы
кәсіпкердің қолындай жұмыс жасауы керек, ал бұл уақытта оның басы,
философтың басындай ойлау керек деді. Кәсіппен табиғи еңбек жағдайында
танысуы қажет, ал кәсіп зиянды болмауы және кәсіп тәрбиеленушінің жынысына
сәйкес ақыл-ой жұмысын талап ету керектігін көрсетті [13].
XIXғ.басында педагогикалық ойлар швейцардың педагог-демократ
И.Г.Песталосцидың идеясына зейін аударды. И.Г.Песталосци [39]. балаларды
оқытуды кәсіптік еңбекпен ұштастыруға ұмтылды. Сабақтарда балалар “білім
беру” әңгімелерін тыңдап,операцияларды ауызша есепте орындап және бір
мезгілде еңбек етуге тырысты. Ол жетім балалармен бірге өмір сүріп,бірге
еңбек етті.
Ж.Ж.Руссо мен И.Г.Пестолосци еңбектері көптеген педагогтар мен қоғамдық
қызметкерлердің арасында педагогикалық және тәрбиелік мәні бағаланды. Бұл
проблемаға Л.Н.Толстой мен К.Д.Ушинский ерекше зейін аударды [40].
Жеке тұлғаны тәрбиелеуде ағылшын социолист-утописі Р.Оуэнің оқытуды
индустриялды еңбекпен ұштастыру жөніндегі ұсынысы пайда болды [40].
К.Маркс бұл идеяны жоғары бағалады және осы кейінгі кезеңде қолдануды
дамытты. К.Маркс әрбір бала 9-жастан бастап өнімді жұмыскер болуы қажет деп
көрсетті, ол тек баспен емес қолмен де жұмыс жасауы керек деді. К. Маркс
[41] жұмыс жасаушы бала еңбегін қорғау жөніндегі мәселені алға тартып,
балалардың еңбегін қолданудың тәрбиелеу мен оның үйлесімді болуын былай
деп жазды Тәрбиелеу деп біздер үш нәрсені түсінеміз, ол :
- ақыл-ой тәрбиесі;
- гимнастикалық мектептерде және әскери жаттығуда берілетін дене
тәрбиесі;
- техникалық оқыту, барлық өндірістік процестердің негізгі
принциптерімен танысу және бір мезетте барлық өндірістік қарапайым
құралдарымен жұмыс жасау дағдылары.
Кез-келген еңбектің көрсеткіші уақыттың жұмсалуына байланысты. Дегенмен
уақыт еңбектің өлшұем қызметін жеткілікті атқаруы мүмкін емес. К.Маркс [41]
еңбек деп үш нәрсені түсінеміз деп көрсеткен: еңбек құралы, материал,
еңбек процесі.
Бұл айтылған идеяларды И.Г.Песталоцци, И.К.Крупская, В.Н.Луначарский,
П.П. Белинский дамытты және еңбектің жеке тұлғаны дамыт удағы ролін, орнын
көрсетіп берді.
Кейіннен еңбектің жеке тұлғаны дамытуы жөнінде ой-пікірлерді С.Т.Шацкий
[42], А.С.Макаренко [43], В.А.Сухомлинский [44] және т.б. дамытып, олар
оқушылардың еңбектік іс-әрекетінің мазмұны мен мақсаты, өмірге, еңбекке
дайындаудың формаларына, тәрбиелеуші ұжымның ықпал ету тәсілдерін және
олардың мекеме ұжымымен байланысына зейін аударды.
Кез келген адамда дүние таным өзінен - өзі тез арада
қалыптастырылмайды Дүние таным халықтың тәжірибиесімен ұштасудың
негізінде қалыптасуы мүмкін.
Мектеп ісін реформалауда негізгі зейін барлық оқу пәндерін
оқыту барысында оқушыларда материалистік түсінік , қоғам мен табиғат
құбылыстарын дұрыс түсіндіре алу ептілігі, біздің дүние танымымызға
сәйкес іс -әрекет жасауға үйрету болып табылған.
Жеке тұлғаның көзқарасының, сенімнің қалыптасуында ерекше роль
ойнайды., еңбекке баулу сабақтары мен мектеп оқушыларының қоғамдық
пайдалы өнімді еңбекке баулуда олар тірі және өлі табиғатпен,
материалдық мәдени обьектілермен жанасады. Бұл оқушылардың дүниенің
диалектілігі мен материалдығы жөніндегі дүние танымдық ойдың
негіздеріне жетуіне көметеседі.
Еңбектік іс-әрекет барысында оқушылар материалдық игілікте пайда
етеді, еңбектік ұжымның өндіістік қатынасымен әрекеттеседі, өнімді бала
–бақшаға тағы басқа жерлерге өткізеді немесе таратады , оқушылар
мұнда еңбектің әлеуметтік функциясын түсінеді, сезінеді.
Қазақстан Республикасының егемендікке ие болуына орай ұттық өркениеттің
кеңінен өркендеуіне жол ашатын, мемлекеттік білім беру мен тәрбиелеуді
ұлттық сипатта ұйымдастыруға бағдарлайтын бірқатар өзгерістер енді.
Мәселен, Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңында: "әлемдік және
отандық мәдениеттің жетістіктеріне баурау, қазақ халқы мен республиканың
басқа да халықтарының тарихын, әдеп-ғұрпы мен дәстүрлерін зерделеу"
негізгі міндеттердің бірі ретінде көрсетілді [1], ал Қазақстан
Республикасының жалпы білім беретін мектеп оқушыларын еңбекке оқыту мен
тәрбиелеу тұжырымдамасында: Оқушыларды еңбекке дайындау ісінде тағы бір
өзекті кемшілік қазақ халқының ғасырлар бойы қалыптасқан қосалқы-көркем
өнерін, халық зергерлерінің мұрасын, мал шаруашылық, аспаздық, шикізаттарды
өңдеу жолдарын үйрету кеңінен әдіс алған жоқ" деп, келелі кемшіліктердің
түзетілуі талап етілді. Оқушыларды еңбекке оқытудың мазмұнын анықтау
кезінде ұлт дәстүрін, мәдениетін, халықтың қолданбалы өнерімен
кәсіпшілігін тереңдете игеруіне жағдай туғызу керектігі көрсетілді [17].
Осыған байланысты "дені сау, ұлттық сана-сезімі оянған, рухани ойлау
дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор, іскер,
бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан адамды тәрбиелеу" –тәрбиенің
негізгі мақсаты болып табылады. Бұл мақсатты іске асыру Қазақстан
Республикасы Білім беру Министрлігі тарапынан: "... ұлттық мәдениет пен
өнер негізінде жан-жақты эстетикалық тәрбие беру; сұлулық, тазалыққа
үйрету; адамзат қоғамында бұрын-соңды жасалған мәдени мұраны жүйелі
меңгеруге, жалпы әлемдік рухани құнды игіліктерді бағалай білуге
тәрбиелеу; жастарға еңбектің адам өміріндегі мәні мен маңызын түсіндіру,
шығармашылық еңбекті дамыту, еңбек жадысын баланың бойына жастайынан
сіңіру, оны табиғи қажеттілікке айналдыру, жоғары білімділікке бейімдеу;
тәрбие барысында өн бойында жастардың мамандықты еркін таңдауына
негізделген кәсіби бағдар жүйесін құру" т.с.с міндеттері қойылған [1].
Мұндай міндеттерді шешуде Республикадағы бастауыш мектептерден бастап,
жоғары сынып оқушыларын көркем еңбек мамандықтарына баулуды қамтамасыз
ететін бағдарламалар түзіліп, оқу-тәрбие ісіне қолданылуда. Ондай
бағдарламалардың бірі - бастауыш сынып оқушыларын еңбекке баулу
бағдарламасы (С.А.Жолдасбекова, 1994 ж.). Орта буын оқушылары үшін
"Қазақтың сәндік - қолданбалы өнері" (Қ.Әмірғазин. 1990 ж.), "Тұрмыста
қызмет көрсету" (5-9 сыныптардың қыз балдарына арналған. 1992 ж.). Бұл
бағдарламалар Оңтүстік Қазақстан облысының мектептерінде қолданылуда.
Технология білім беру саласындағы оқу процесін жүзеге асырудың
негізгі психологиялык-педагогикалық мақсаты - жастардың кәсіби өзін - өзі
анықтауы, яғни, болашақ кәсіби іс-әрекет субьектісі ретінде өзінің тұлғалық
катынасын калыптастыру, бұл өз ретінде адамды болашақта кәсіпті
алмастыруға, өмірге бейімделуге кәсіби іс-әрекетке дайындауға мүмкіндік
береді [27].
Біздің елімізде жаңа білім стандарттарының жасалуы мен оқыту
технологияларын іске асыру мақсатында бұрынғы Еңбекке баулу пәні
Технология пәні болып өзгертілуіне байланысты, технологиялық білім беру
идеясы болашақтағы жаңа технологиялардың рөлі бойынша технологиялық
даярлауға бағытталған, технологиялық білім беруді көздеген "Технология"
атты жаңа курсында қаланып, білім беру тұжырымдамасы мынадай міндеттерді
негізге алады: оқушылар ғылыми – технологиялық жетістіктерді меңгеріп қана
қоймай, оларды шығармашылықпен пайдаланатын білімділік және кәсіптік
деңгейін арттыру; жеткіншектердің қабілеттері мен танымдық мүмкіндіктерін
есепке ала отырып шығармашылық тәсілді оқыту үдерісінде қалыптастыру;
оқушыны кәсіптік іс - әрекетте нақтылы нәтижеге жете алатын жан – жақты,
қабілеті мол жеке тұлға ретінде тәрбиелеу [28].
Жас жеткіншектерді еңбекке баулу, тәрбиелеу мәселесі қоғамдық сұраныс
пен идеологиялық жағдайларға байланысты қарастырылады. Кәсіптік білім
мұғалімінің кәсіби біліктілігін қалыптастыру оқыту технологиясын тиімді
жобалаумен байланысты қарастырылады.
Соңғы жылдары білім беру саласындағы елеулі өзгерістер педагогика
ғылымындағы жинақталған көптеген тәжірибені ой елегінен өткізіп, оқыту
технологиясында оны тиімді пайдалануды талап етіп отыр. Осыған байланысты
оқушылардың технологиялық даярлығын, оның мәдениетін қалыптастыру
тұрғысында оқушылардың білім, іскерлік және дағдысын қалыптастыруды
жетілдіруге арналған зерттеулерді қажет етеді.
Мектеп оқушыларының экономикалық білім беру және тәрбиелеу міндеттері
бірнеше бағытта жүзеге асырылады [21]:
1. Мемлекеттің саясатының басты қағидалар мен ережелері негіздерімен
таныстыру (міндеттерімен, жолдарымен, мәселелерімен);
2. Қарапайым үнемдеудің қарапайым негіздеріне оқыту;
3. Қоғамдық (т.б.) меншікке ұқыпты қатынасты, шығармашылық жұмыс
жасауға ұмтылуға тәрбиелеу;
4. Оқушыларды экологиялық мәдениетке тәрбиелеу, табиғи ортаны сақтауға
қатыстыру.
Алдыңғы қатарлы мектеп практикасын зерделеу бұйым дайындауға еңбек
шығынын азайту, материалдарды шикізат шығынын мөлшерін азайту, өндіріс
қалдықтарын пайдалану сияқты “үнем режимі” ұранымен таныстыру, мектепте
балаларды алғашқы оқу жылынан бастау қажеттілігін көрсетеді [57]. Бұл үшін
үлкен мүмкіндікті еңбекке баулу бойынша жұмыс жасаушы оқу бағдарламалары
береді.
Мұғалім мектеп оқушыларында үнемдеу режимі жөніндегі ұғымдарды
қалыптастыра отырып, оқушыларды бөлшек дайындау үшін дайындаманы тиімді
таңдауға, материалға үнемді белгі түсіруге, дайындаманың механикалық,
физикалық және химиялық қасиеттеріне сәйкес құралдарды дұрыс таңдауға
пайдалануға; қалдықты ақылмен пайдаға асыруға; технологиялық жетілдіру
жолымен ақауды азайту және бұйымның сапасын арттыруға; инвеньторға, құрал-
жабдықтарға т.б. өз уақытында және сапалы күтім жасауға баулиды [51].
Мәселен, 1% ағашты фанера дайындау өндірісінде үнемдеу. 25 мың м3 3-
милиметр фанера дайындауға мүмкіндік беретін көрінеді.
Оқушыларды электр энергиясын үнемдеу; ғимараттағы және жұмыс орнындағы
жарықты тиімді пайдалану мүмкіндігін станоктың бос жүрісін азайту
мәліметтерімен т.б.таныстыру болып табылады.
Мектеп оқушыларын еңбек баулу және тәрбиелеу барысында олардың жеке
тұлғалығын дамыту (жетілдіру) жүзеге асырылады. Мектеп оқушылары
технологиялық білімдерді; еңбектік ептіліктер мен дағдыларды нәтижелі
игеру үшін бастысы еңбек операцияларын үйрету ғана емес, сондай-ақ оларда
еңбекке (дайындықты) қызығушылықты, олармен шұғылдану дайындығын
қалыптастыру қажет. Осының барлығы мектеп оқушыларының жас ерешеліктерін,
психикалық, дене, әлеуметтік дамуын есепке алуды талап етеді [52].
Мектеп оқушыларының әрбір жас топтарында, әрбір сыныпта мұғалім
оқушылардың жеке-даралық (ерекшеліктерін); айырмашылықтарын:
1) психикалық процестердің (қабылдау, қиял, зейін, ес, ойлау, ауызша
және жазбаша сөздердің) даму ерекшеліктерін,
2) қабілеттерінің даму деңгейін,
3) қызығушылық, икемділік және қажетсіну бағытын,
4) темпераменті мен мінезінің өзіндік көрінуін байқайды. Мұғалімге ең
бастысы әрбір мектеп оқушысының өмірінің ерекшеліктері мен тәрбиелеу,
олардың дене бітімінің дамуы және денсаулығының жағдайын білуі. Оқушы ұл
бала және қыз баланың ерте жастағы жеке –дара ерешеліктерін, жас
ерекшеліктерінің оқу және еңбектік іс-әрекеттерінің бірдей көрінбеуі пайда
болады.
Педогогикалық негізі- жас және жеке дара ерекшеліктері принципін есепке
алу. Мұғалімнен оқушының даму ерекшеліктері, олардың интелектуалдық-
танымдық, эмоциональді-жігері (еріктік) және өмірлік іс-әрекеттің өзін алып
жүру сферасының даму ерекшеліктері мен білімі талап етіледі. Соңғы жылдарда
ғылымдардың зерттеуі нәтижесінде қала мектебінің еңбек етуді жақсы
көретіні: 5 сыныпта-95,5%, 6 сыныпта-79 %, 10 сыныпта-70%. Ауыл
мектептерінің барлық сыныптарында бірдей болған.
Еңбектік іс-әрекетте белсенділік позициясын қалыптастыру мектептегі
кіші жасата 6-10 жаста байқалады. Мектеп оқушыларының жастары 10-11-ден 14-
15 ке дейіе жасөспірім шақ болып табылады. Бұл жасты жасөспірім, өтпелі
кейде қиын жас деп атау қабылданған. 13-14 жаста қыздардың 15-16 жаста
балдардың жыныстық жетілуі тоқтатылады. 14-15-тен 17-18 жас аралығында
жеткіншектің ерте кезеңі (ерте жігіттік кезең-ран.юность ерте жастық шақ)
[36].
Оқушыларды еңбекке дайындау жүйесінде негізгі орынды жалпы білім
беретін пәндер иеленеді.
1-ден ғылым негіздері білімдері жоғары және орта арнаулы білім үшін
база ғана емес, сондай-ақ жұмысшы кәсіп алу базы үшін қызмет етеді.
2-ден жаратылыстану-математикалық циклдегі жақын білім беретін пәндер
оқушыларда технологиялық білімдерді қалыптастыруда анықтаушы рол атқарады.
3-ден жалпы білім беретін пәндер кәсіп таңдауда қоғамдық бағалы
мотивтердің, өнегелік санының қалыптасуына, әртүрлі еңбектік іс-әрекет
салаларына толысуға мүмкіндік береді.
4-ден жалпы білім беретін пәндерді зерделеу – бұл оқу еңбегі, анық
еңбек етуге қажетті сананы дамыту мен тәрбиелеуде мәні үлкен (еңбек
сүйгіштік, еңбек етуге қабілеттілік, еңбек мәдениеті). Жалпы білім беретін
пәндер пәндер мен еңбекке дайындау жүйесінің басқа звенолармен байланысы
–бәрінен бұрын қолданбалы білімдермен байланысы практикалық тәжірибедегі
тірек. Мектеп оқушыларын еңбекке дайындауда өзінің ерекшелігі бар
еңбекке баулу сабақтарына ерекше роль бөлінеді.
Еңбек сабақтарының практикалық бағыттылығы жұмыста оқушылардың ереше
қиналу сипатын тудырады. Кейбір оқушылар еңбектік тапсырманы орындауға
құмарлана кіріседі, оларға (еңбек) сабақ жағдайының өзгеруі, іс-әрекет
нәтижелерінің көрінуі, нақтылығы тартады. Кейбіреулері еңбектік тапсырманы
тез әрі оңай орындаса, кейбіреулері қиналады. Оқушы тапсырманың орындалуын
білуі мүмкін, оған станокта үйренген жағдайда жұмыс жасау әдетіне айналғаны
үшін қиын болуы ықтимал.
Еңбекке баулудың әдістемесі тұрғысынан қарастырғанда оқушыларға өз
уақытында нұсқау қажет. Нұсқау - бұл көрсетумен сүйемелденетін түсіндіру.
Оның мазмұнына төмендегідей элементтер кіреді [53]:
- сабақ тақырыбымен және мақсатымен таныстыру;
- тақырыптың техника-технологиялық мағұлматтарын игеру үшін (ғылым
негіздері бойынша тірек білімдерді) оқушылардың есіне түсіру;
- жаңа техника-технологиялық білімдермен таныстыру;
- алдағы жұмыс жөнінде айту, сызбамен және бұйым үлгілерімен, оларға
қойылатын техникалық тапсырмамен таныстыру;
- жұмысқа дайындау, жұмыс орнын ұйымдастыру, қауіпсіз еңбек ету тәртібін
таныстыру;
- болатын қателіктердің алдын-ала орындалатын операциялар әдістері мен
тәсілдерінің дұрыстығын көрсету және түсіндіру;
- операцияның дұрыс орындалуының өзіндік бақылау әдістерін, бұйымның
дайындалу санасын түсіндіру және көрсету;
- үлгі бұйымдарды көрсету;
- материалды игеру сапасын сұрау және іс-әрекетті қайталау жолымен
тексеру;
- оқушылардың өзіндік практикалық жұмыс үшін нұсқау (рекомендация).
Сабақ барысында оқушылардың еңбектік іс-әрекетке қажетті ақыл-ой дамуы
жүреді.
Ақыл-ой дамуының жолдарына қатыстылары [36]:
- еңбек іс-әрекетіне байланысты білімдерді игеру;
- логикалық ойлаудың дамуы;
- интелектуалды ептіліктер мен дағдылардың қалыптасуы,оның ішінде
өзінің жұмысын жоспарлай білуі;
- оны жүзеге асыру үшін сәйкес құралдарды таңдау (қажетті материал,құрал-
саймандарды) еңбектік тапсырмалардың орындалуы тәсілдерін дұрыс табу.
Ағаш өңдеу технологиясы бойынша көркем еңбек сабақтарында оқушыларды
тәрбиелеу. Бұл сабақтар басқа сабақтар сияқты мектепте жеке тұлға оқушының
жан-жақты және (гармоникалық) үйлесімді дайындаудағы ролі ерекше. Көркем
еңбек бойынша еңбекке баулу сабақтары және тұлғаның дамуы үш “негізгі өзара
байланысты міндеттерді” шешуге бағытталса ғана (қабілетті) мүмкін болады.
Олар:
- оқыта отырып тәрбиелеу;
- берік білімге жете отырып ептілік пен дағдыны қалыптастыру;
- белсенді еңбек іс-әрекетіне дайындау [45].
Мектептегі басқа сабақтар сияқты бұл сабақтардың мазмұны, оны
ұйымдастырудың әртүрлі формалары мұғалімге оқушылардың дүниетанымын
(қалыптастыруға) және тұлғаның эстетикалық санасын қалыптастыруға, жалпы
мақсаттарды жүзеге асыруға көмектеседі.
Мектепте оқыту және тәрбиелеу процесін ұйымдастыру оқушының белсенді
көзқарасын (позиция), оның іске саналы және шығармашыл қатынасын
қалыптастыруды болжайды. Көркем еңбек сабақтарында оқушының іс-әрекетін
ұйымдастыруда олардың сенімін қалыптастыруы қажет, терең берік білім мен
ептілікті алуы қажет, бұл үшін
- ұйымдасқан еңбектік әдеттерді алуы қажет; бұл үшін өзінің жұмысын
жоспарлау мен жұмыс орнын ұйымдастыруды үйренуі қажет;
- нұсқау карталарын, схемаларын пайдалануды үйренуі керек;
- қауіпсіз еңбек ету ережесін және санитарлық-гигиеналық тәртіпті
сакқтауы;
- жұмысты орындау барысында дайын бұйымның сапасын анықтау мен оны
бақылауы қажет.
Мата өңдеу бойынша бағдарламаның мазмұны оқушылардың техникалық
шығармашылық қабілетін дамытуға және зейін аударуға, эстетикалық талғамды
баруға мүмкіндік береді. Сабақтар барысында оқушылар түстер сызықтар және
пропорция үйлесімділігі, интерьер эстетикасымен т.б. танысуға және оны
бағалауға мүмкіндік алады. Көркем-еңбек барысында оқушылар көркем-
шығармашылық іс-әрекет түрлерімен бұйымдар (киім бөлшектерін), сыйлықтар,
сувенирлер, халықтық қолөнер бұйымдар және т.б. дайындайды.
Еңбекке баулу мұғалімі политехникалық принципке сүйене отырып, өзінің
сабақтарын жүргізеді, яғни функционалды теориялық білімдерге, практикалық
ептіліктер мен дағдыларға сүйенеді.
2. Еңбекке баулу сабақтары тиімді ұйымдастырылған жағдайда және
тұлғалық дамуына, қабілеттері мен дарындылығының бар екендігін анықтауға
мүмкіндік береді.
1.2. Технология сабағында сәндік – қолданбалы өнері негізінде көркем
еңбекті ұйымдастыру және жоспарлау
Технология сабағында сәндік – қолданбалы өнері негізінде оқушыларды
көркем еңбек (материалдарды көркем өңдеу) түрлеріне қатыстыру
көкейтесті мәселенің бірі. Бұл үшін жақсы жабдықталған оқу
материалдарын база және қоғамға пайдалы еңбекпен органикалық
байланыстағы дұрыс қойылған еңбекке баулудағы педагогикалық үдеріс болуы
қажет.
5 - сыныптың өзінде оқушылар әртүрлі қолмен өңдеу аспаптарымен жұмыс
жасауды үйренеді. Көркем өңдеу бойынша материалдарды көркем өңдеу мазмұнын
анықтауда міндетті түрде оқушылардың дене бітімінің мүмкіндігін және ұлдар
мен қыз балалардың физиологиялық ерекшеліктерін, олардың еңбегіне қойылатын
гигиеналық талаптарды есепке алу қажет. Сондай-ақ еңбек қауіпсіздік
ережелерін, санитарлық-гигиеналық талаптарды, көркем өңдеу бойынша жұмысшы
тұрғының бір тұрғыдағы ұзақтығын, пайдаланатын құрал-саймандардың ауырлығы
мен өлшемінің оқушының дене бітіміне сай болуын есте ұстау керек [36].
Көркем еңбекті ұйымдастыру алдымен оқу материалдарын зерделеумен,
мектептің өндірістік ортасын зерделеумен, еңбек объектісін оған
қойылатын ғылыми-педагогикалық және гигиеналық талаптарды ескерумен
таңдаудан басталады. Мектептегі көркем еңбек объектілерін бәлкім мектеп
мұғалімдері қажеттілік үшін, бала-бақша басшылары балаларға қажеттілікке
жарайтын бұйымдардың тізімін, оған қажетті материалдарды беруі мүмкін.
Материалдарды көркем өңдеу таза өндірістік сипаттаушы болуы мүмкін.
Соған қатысты көркем еңбекті мөлшерлеу мен жоспарлау қажеттілігі
туындайды. Көркем еңбек нәтижелерін бақылау, оларға жұмсалған материалдар
шығынына есеп жүргізу т.б. қажет.
Мектептегі материалдарды көркем өңдеуді үйретудегі міндеттің бірі-
оқушыларда тапсырманы сапалы, белгілі уақытта орындауға ептілікті
қалыптастыру, тапсырманы орындау оқушылардың еңбек мөлшерін
қалыптастырады.
Материалдарды көркем өңдеуді мөлшерлеудің үлкен тәрбиелік мәні бар.
Ол мынадай мүмкіндіктерге ие: еңбек нәтижесін салыстыруға және
бағалауға; оқушылардың еңбек қызыметін жеделдетуге: уақытты бағалауға
үйретуге; барлық уақытта пайдаланған құрал-жабдақтарды дұрыс, тиімді
пайдалануға; технолгогиялық процесті жетілдіруге: тапсырманы орындауды
еңбек өнімділігін арттыру туралы ойлауға; мақсатты еңбек етуге;
мектеп оқушыларының еңбегін ұйымдастыруды өндірістегі жұмысшы
еңбегімен жақындасыруға.
Көркем еңбек процесінде оқушылардың еңбек қызметінің көрсеткішін
жоспарлау, оны ұйымдастыру ісіндегі негізгі элемент болып табылады.
Оқушылардың көркем еңбегін жоспарлау жалпы мектеп масштабында және
жекелеген сыныптар масштабында жүргізіліп, мынадай мүмкіндіктер туғызады:
- өндірістік процестерді өз уақытында дайындау үшін, сондай-ақ
мектептің өз міндеттерін орындауға жағдай жасау;
- оқушылардың көркем еңбегіне бөлінген уақытты тиімді пайдалану;
- операциялардың жүйелі орындалуын сақтау;
- оқушылардың материалдарды көркем өңдеуді қоғамға пайдалы жұмыспен
байланыс орнату;
- әрбір оқушының оқу-өндірістік қызметіне, оқу тобының және барлық оқу
шеберханасына есеп жүргізу мүмкін бақылаудың сапасын арттыру.
Мектеп оқушыларының көркем еңбегін жоспарлаудағы басты принцип— оның
оқу-тәрбие міндеттерін шешуге толық бағынуы. Қазіргі техника мен
технология, өндіріс және еңбекті ұйымдастырудың ғылыми негізін пайдалану
оқу өндірістік қызметті жүзеге асыру үшін қолайлы жағдай тудырып, берілген
ауданды, жабдықтарды,қуатты,материалды, құрал-жабдықтарды тиімді
пайдалануға, қажетті жұмыс режимін қолдануға, техниклық құралдарды
басқаруға, еңбек жағдайын жақсартуға және т.б. мүмкіндік береді.
Көркем еңбекті жоспарлаудағы мақсат оқу бағдарламаларының және барлық
оқу топтарының жоспарларының өз уақытында толығымен орындалуына, әрбір
оқушыны жоғары білім, ептілік және дағдымен қамтамасыз ету.
Жоспарлауда дайын өнімді шығару жоспарын құрудан бастайды. Бұл
жоспардың негізіне еңбек объектісінің технологиялық талдау көрсеткіштері
жатуы мүмкін, яғни еңбекті мөлшерлеу жатады.
Жоспарды пән мұғалімдерімен біріге отырып түзген дұрыс. Жоспардың
негізгі көрсеткіштеріне:
Оқушылардың оқу бағдарламасына сай бұйымдардың тізімі және түрлері
алынады.
Бұл көрсеткіштер өндірістік жоспардың негізгі және басқа көрсеткіштерді
қалыптастыруға шешуші әсер етеді. өнім көлемі оқушылардың санына
байланысты анықталады.
Материалдарды көркем өңдеуге бөлінген тақырыптар сағаттарға бөлінеді.
Ол үшін бағдарламадағы уақыт қорын анықтайды, содан кейін тақырыптарға,
кіріспе және қорытынды сабақтарға және жаттығу жұмыстарына уақыт бөлінеді.
Оқу уақытынң қоры өнімді өндіруге толық көлемде ескерілмеуі мүмкін емес,
себебі, әрбір сыныптың оқушыларының өндіруі әртүрлі, яғни олардың
сыныптарына байланысты болып келеді [53].
Өнімнің өзіндік құны шикізатты, материалдарды (жанармайды), отынды,
электр энергиясын мөлшерлеудің ғылыми негізде пайдалануын ескере отырып
есептейді және жоспарлайды.
Қазіргі уақытта материалдарды көркем өңдеу бойынша жоғарыда
аталғандар өте қажет. Бірақ практикада көбісі бойынша даярлама жоқ .
1996 жылы Ресей Федерациясының жалпы және кәсіби білім беру
министірлігі жалпы білім берудің “Технология” білім беру сапасының уақытша
міндетті минимум мазмұнын қабылдаған болатын. Осыған сәйкес Ресей білім
беру Академиясы ғылыми-педагогикалық ұжымы Академик В.А.Поленковтың
басшылығымен “Технология” білім беру саласы үшін шамамен алынған
бағдарламаның даярламасын дайындаған. Бағдарламада 5-9 сыныптарда
материалдарды көркем өңдеу тарауы көрсетілген (ауыл және қала
мектептері үшін)
І. Қала мектептері үшін вариант бойынша
Материалдарды көркем өңдеу (16 сағат)
1.Технологиялық мағлұматтар: Бұйымның функционалдық және эстетикалық
құндылығы. Бұйымды көркем өңдеудің түрлері сәндік уақ – түйектер мен
жоспарлау (қаптау, жалату) сәндік қаптаулар мен бояулар, бояу мен сурет
салу, суретті көшіру, ою (резьва), күйдіру, бедерлеу, инкрустация,
маркетри, металды көркем ию, қақтау және шекімелеу.
Материалдарды көркем өңдеуде әр түрін орындаудың технологиясы.
2. Практикалық (жобалау) жұмыстары [34]. Бұйым бетіне суретті түсіру
және трафарет бойынша көшіру, түсіру. Күңгірттеу және бұйым бөлшегін
(элементін) сәндік бояу және сәндік фигураларды бекіту.
Суретті штамппен түсіру, күйдіру және суретті аралау. Ағашқа
көркем оюды түсіру. Инкрустация енгізу және маркетриді орындау.
Бедерлеу, шекімелеу, қақтау, ию технологиясымен бұйымның сәндік
элементтерін дайындау.
Тапсырманы табысты орындау алдында оқу процесін ұйымдастыруда жан жақты
ойлау және оны материалдық тұрғыда қамтамасыз ету қажет. Еңбек сабағына аз
уақыт бөлінуіне байланысты, оқушылардың пратикалық қызметінің жоғарғы
көрсеткішін алуға және оны тиімді пайдалануға ұмтылу қажет. Сондықтан
мынадай жұмыстар жүргізілуі қажет:
1. Оқушылардың жұмыс орнын қажетті аспаптармен, негізгі және көмекші
жабдықтармен, құрылғылармен қамтамасыз ету және дайындау қажет.
Тапсырма:
1. Жоспарлау, оның қажеттілігі.
2. Жоспарлаудың түрлері.
3. Мөлшерлеу, оның қажеттілігі.
4. Мөлшерлердің түрлері.
5. Еңбек объектісі бойынша мөлшерлерді есептеу жолымен анықтау.
1. Оқу шеберханасындағы өткізілетін сабақтар туралы жалпы мәлімет.
Алдымен лабораториялық сабақтарды өткізу ерекшеліктеріне тоқталамыз
[35]. Оқушының өз қабілеттілігін практикаға қолдана алу үшін
лабараториялық объектімен жұмысты бағыттау және техника мен
технологиялардың объектілерімен жұмыс жасай білу, олардың кәсіптік мектеп
пен колледждегі маңыздылығын ескеруі тиіс.
Лабораториялық [34] жұмыстарды өткізгенде оқушылар болашақта
практикалық іскерлікке қажетті білім алады мәселен, приборлармен жұмыс
істеуді үйренеді, заңдылықтарын тексереді, оларды практикада қолданады.
Лабораториялық жұмыстар теорияның және өндірістік оқытуларды байланыстырушы
қызметін атқарады. Егер осы әдіспен оқушылар бастапқы іскерлікті үйренсе,
онда қорытынды деңгейі де, олардың білімді игеру деңгейі де жоғары сапалы
болады.
Оқу барысындағы оқушылардың жұмыс істеу ықпалының сипаттамаларына
байланысты лабораториялық жұмыстарды зерттеуші және иллюстративті түрге
бөледі. Лабораториялық жұмыстың зерттеуші түрінде оқушылар приборларды,
қондырғыларды және басқа объектілерді оқиды, олармен жұмыс жасауды
үйренеді.
Илюстративті типтегі лабораториялық жұмысты өткізуде оқушылар алдын ала
белгілі дайын материалдарды қолданады. Жұмыстың негізгі мақсаты оқытушының
беретін мәліметтердің тәжірибе түрінде дұрыстығын дәлелдеу. Оқушылар бұдан
дайын формулалар мен ережелер бойынша есептеу жұмыстарын үйренеді.
Еңбектің өлшемі қажетті қоғамдық жұмысшының жұмыс уақытында белгілі бір
өнімді өндірісте шығаруда көрінеді. Еңбекті мөлшерлеу еңбекті өлшеуге
қойылады. Мөлшерлеудің мәні бұйымды дайындауға жұмсалған уақыт шығынын
анықтауға немесе жұмысты нақты жағдайда (ұйымдастыру техникалық) атқаруды
анықтауға бағытталған.
Мөлшерлеу еңбек объектісін таңдаумен қатар, еңбекті тиімді
ұйымдастырудың формасын, әдісін анықтаушы. Бұйым дайындауда уақыт мөлшерін
белгілеу тек таза өндірісті сипаттамайды.
Көркем еңбек барысында мөлшерлердің орындалуын бағалау еңбек барысының
педагогикалық қызметінен шығады (туындайды). Дұрыс (ұйымдастырылған)
мөлшерлеу оқушының жұмыс уақытына үнемді қатынасты дамытуға, тапсырманы
орындауда тек сапалы ғана емес, сондай-ақ белгіленген уақытта орындауды
қалыптастыруға, тапсырманы орындауда жауапкершілікті тудыруға және
арттыруға, оқушылардың білім деңгейін арттыруға ықпал етеді.
Кез-келген еңбек түрін мөлшерлеуде мөлшерлеудің ғылыми негізделуіне
сүйену қажет. Мөлшерлер:
- уақыт мөлшері;
- өндіру мөлшері;
- қызмет ету мөлшерлері;
- материалдарды және шикізаттарды жұмсау мөлшерлері болып ерекшеленеді.
Уақыт мөлшеріне уақыт алынады. Белгілі бір бұйым дайындау үшін белгілі
жағдайларда (ұйымдастыру техникалық) операцияларды, жұмысты орындаудағы
уақыт бірліктері: секунд, минут, сағат белгіленеді.
Өндіру мөлшері—бұл мынадай өлшем бірліктегі: данадағы, тоннадағы,
метрдегі; уақыт бірлігіндегі өнім (сағат, жұмыс ауысымы және т.б. ішіндегі)
бірліктері. Өндіру мөлшері дана, метр, килограмм және т.б. көрсеткіштермен
және сағатпен, күнмен, аймен белгіленуі мүмкін.
Қызмет ету мөлшері— жұмысшының белгілі бір бұйым дайындаудағы жұмысшыға
қажетті қондырғылар бірлігі, жұмысшы аудан мөлшерлері жатады. Қызмет ету
мөлшері бір жұмысшыға бір немесе бірнеше құрал-сайман, қондырғылар бірлігі
қажет болуы мүмкін.
Уақыт мөлшері, өндіру мөлшері және қызмет ету мөлшері жеке немесе
топтық болуы мүмкін. Бұйымның конструкциясына байланысты әрбір бұйым
дайындауға материалдар және шикізаттар шығыны белгіленеді.
Оқушының көркем еңбегін мөлшерлеу тапсырмасы оңай емес. Ол үшін оқудың
методы негізгі өңдеу бойынша игерген операцияларында білу қажет.
Шын мәнінде уақыт шығыны әр сынып үшін белгілеу, бұйым дайындау үшін
операцияларды қолдану үшін әртүрлі факторларды ескеру керек:
1. Оқушылардың еңбекке дайындық деңгейін және олардың жас ерекшелігін;
2. Оқушылардың физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерін;
3. Материалдарды көркем өңдеудің күрделілігін;
4. Қондырғының жұмысқа жарамды жағдайын т.б.
Оқушылырдың еңбегін мөлшерлеу үшін анықталған түзетулермен бірге
мөлшерлеу әдістері қолданылуы мүмкін. Мынадай әдістер өндірісте
қолданылады:
1. тәжірибе-статистикалық;
2. аналитикалық (элементтер бойынша);
3. есептік;
4. эксперименттік.
Өндіріс жағдайында жұмысты мөлшерлеуде жұмыстың техникалық мөлшері
алынады.
Еңбектің техникалық мөлшері—бұл еңбек объектісін дайындауда
ұйымдастыру техникалық жағдайда өндірістік жұмыстың квалификациясына сәйкес
еңгізілген уақыт.
Оқушылардың техникалық мөлшері-берімен ұйымдастыру-техникалық жағдай
үшін жасалынған оқушылардың көркем еңбегін есепке алуда ауыспалы
коэффициентке көбейтеді.
Ауыспалы коэффициенті оқушылардың кәсіп, еңбек бойынша дайындығына,
еңбек ерекшеліктеріне (қол, механикалық, машина-қол), оқу мерзіміне ,
оқушылардың денсаулығын есепке ала отырып енгізеді.
Оқу шеберханасында оқушылардың көркем еңбегін мөлшерлеу мыналарды талап
етеді:
1. оқушылардың шеберханада еңбегін ұйымдастырудың тиімді формасын,
ұтымды әдістер мен тәсілдерді операцияларды орындауда енгізу;
2. көркем еңбекте фактілі уақыт шығынын және әртүрлі себеппен жоғалған
уақытын енгізу;
3. шеберханада оқушылардың ұтымды жұмыс режимін және өндірістік
операциялардың тиімді темпін анықтау;
4. жұмыс орнының структурасы мен мазмұнын анықтау т.б.
Оқушылардың оқу қызметін мөлшерлеуде 10-12% операция уақытына қатысты
уақыт мөлшері дем алуға және қосымша нұсқауға бөлінеді.
Оқушылардың көркем еңбегін мөлшерлеуді жүзеге асыру қарапайым тапсырма
емес, ол еңбекке баулу мұғалімінен көп энергия мен уақытты талап етеді.
Жұмысты мөлшерлеу мынадай мүмкіндіктер береді: еңбек қорытындысын
салыстыруға және оқудың үлгермеушілігін объективті бағалауға; оқушылардың
еңбек қызметін белсендіруге, уақытты үнемдеуге, қондырғыны қалай дұрыс
қолдануды үнемі ойлауды талап етеді, ұтымды ұсыныс енгізуге, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz