Таңбалар жүйесінің ұғымы

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

І.Кіріспе

ІІ.Тілдің таңбалық сипаты

Кіріспе

Тілдің таңбалық сипаты оның негізгі ерекшеліктерінің бірі болып
саналады. Осылай болғандықтан, философтар мен лингвистер бұл мәселеге
(тілдің таңбалык сипаты туралы мәселеге) ертеден бері-ақ назар аударып
келеді. Тілдің таңбалық табиғаты әсіресе Бодуэн де Куртенэнің еңбектерінен
және Фердинанд де Соссюрдің Жалпы лингвистика курсы атты еңбегі жарыққа
шыққаннан бергі дәуірде кең көлемде қарастырыла бастады.
Ф. де Соссюр тілді таңбалардың жүйесі деп есептейді де, оны таңбалардың
басқа жүйелерімен салыстыра қарайды. Ол былай деп жазды: Тіл дегеніміз
идеяларды білдіретін таңбалардың жүйесі, демек, оны жазумен, мылқаулар үшін
жасалған әліппемен, символ мәнді әдет-ғұрыптармен, сыпайылық формаларымен,
әскери сигналдармен және т. б. салыстыруға болады. Ол (тақбалардың жүйесі
ретіндегі тіл. — К. А.) тек осы жүйелердің ішіндегі өте-мөте маңыздырағы.
Сонымен, қоғам өмірінін, ішіндегі таңбалардың табиғатын зерттейтін ғылым
бар деп ойлауға болады, біз оны семиология деп атар едік.

Таңбалар жүйесінің ұғымы қазіргі заманғы ғылымда кен өріс алғандығын
және әр түрлі типтегі таңбалар туралы ғылым — семиотика білімнің әр түрлі
салаларының назарын аударып отырғанын айту қажет. Ғылыми-зерттеу
процесінде таңбалық жүйелердің мол тобын қолданудың өрістеуі қазіргі
заманғы ғылымның маңызды ерекшелігі болып саналады. Біздің кезіміздің
адамдары өзінің практикалық қызметінің табысты болуы үшін табиғи таңбалар
жүйелерін ғана емес, сонымен бірге әр түрлі жасанды тілдерді
(математикалық формалар мен теңдемелер жүйелерін, чертеждерді, графиктеоді,
таблицаларды және т. б.) қолдануға мәжбүр болып отыр. Әр түрлі типтегі
танбалар жүйелері туралы ғылым — семиотика соңғы кезде зерттеушілердің
назарын өзіне өте-мөте жиі аудара бастады. Оның негізгі проблемалары —
таңба мен мағынаны анықтау, таңбалық си-туацияның компоненттерінің анализі,
таңбалардың типологиясы және т. б. —
Женева мектебі— Ф. де Соссюр идеяларына сүйенетін және Женева
университетінің дәстүрін дамытатын тіл біліміндегі әлеуметтік бағыттағы
мектептердін бірі. Ж. м. оқымыстыларының алғашқы ұрпағы — Соссюрдің
шәкірттері Ш. Балли, А. Сеше, С. О. Карцевский, екінші ұрпағы — А. Фрей, Р.
Гёдель т.б. Женева мектебінің негізгі зерттеу нысаны әр түрлі тілдердің,
әсіресе француз тілінің, материалдары негізінде қарастыратын жалпы тіл
білімі проблемалары, индивидуалдық және әлеуметтік құбылыстардың тіл мен
сөйлеудегі өзара қатынасы, тіл мен ойлаудың байланысы, семитология,
семантика және синтаксис мәселелері. Соссюрдің "Мемуар о перво¬начальной
системе гласных в индоевропейских языках" (1879) енбегі, оны бүкіл әлем
алдында танытты, себебі бүл еңбекте морфологиялық деректерге сүйеніп,
ғылымға фонология жүйесін кайта жаңартудың жана принципі енгізілді.

• 1916 ж. Балли мен Сеше Соссюрдін "Курс общей лингвистики" атты енбегін
шығарды. Онда 20 ғ. тіл біліміне, сол сияқты құрылымдық лингвистиканың
дамуына зор ықпалын тигізген Соссюря 14көзкарастары баяндалған. Соссюр
сөйлеу қызметінің әр түрлі көріністерінен тіл мен сөйлеуді (сөз) бөліп
көрсетті. Тіл — таңбалар жүйесі, әлеуметтік және психологиялык күбылыс
ретінде тіл лингвистикасында, ал сөйлеу (сөз) — индивидуалдық,
„сихофизиологиялык күбылыс ретінде сөйлеу (сөз) лингвисти¬касында
зерттелуге тиіс. Сөйлеушілер алдыңғысына салғырттық білдірсе, соңғысын
белсенді түрде қабылдайды. Соссюр лингвистиканы коғамдық таңбалардың
өмір сүруін зерттейтін жана ғылымның бір бөлімі деп қарап, оны
әлеуметтік психологиямен бірге семитология деп атады. Оның концепциясы
бойынша лингвистикалық таңбаның бірінші ерекшелігі — екі жақты мәндегі
құбылыс ретінде белгіленуші (ұғым) мен белгілеушінің (дыбысталуы)
бірлігі екендігінде. Лингвистикалық таңбаның екінші ерекшелігі —тіл
бірліктерінің сөйлеу үстінде қатаң жүйемен бір қатарда орналасуы арқылы
өрістеп отыратындығында. Тіл — синхрондық (статикалық), ал сөз —
диахрондық (эволюциялық) лингвистиканың нысаны. Тіл сонымен бірге ішкі
лингвистиканың нысаны болғандықтан, "өз ішінде, өзі үшін" қарастырылады.
Тіл тарихының халық тарихымен байланысы, әдеби тіл мен диалектілерді
зерттеу, тілдің географиялық орналасуы т. б. сыртқы лингвистикаға
жатады.
Соссюр концепциясының тілдік жағы И. А. Бодуэн де Куртенэ, Н. В.
Крушевский, У. Д. Уитни идеяларымен ұштасып жатыр.

• 20 ғ. 70 ж. бері Соссюр тіл философиясының өкілі ретінде қаралып келеді,
өйткені ол семиотика жүйесі тұрғысынан тіл онтологиясы проблемаларын
көтерді, бірақ бүл теорияның методологиялық негізі әлсіз болды.
• 1941 ж. бері Женева тілдік коғамы жыл сайын "Ф. де Соссюр дәптерлерін"
шығарады.

ТІЛ ЖӘНЕ ТАҢБА
Алғаш таңба мәселесімен көне ғасырларда әйгілі философтар Аристотель мен
Демократ айналысқан. Ертедегі грек философтары мен грамматиктерінен тәлім
болып қалған екі бағыт бар. Оның біріншісі – тілдің элементтері (сөз,
сөйлем) таңба болып саналуға тиіс; екіншісі – осы таңбалар адамның ойымен
пайымдауымен байланысты деген пікір. Кейінірек философиядағы стоиктер
(стоицизм) мектебі де тілдегі таңба мәселесіне көңіл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.