Топонимика география, тарих, тіл білімі, этнология ғылымдарыны

Пән: География
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Топонимика — ономастиканың жер-су, елді мекен атауларының шығуы мен пайда
болуын (этимологиясын), мағынасын, құрылымының дамуын, таралу аймағын,
қазіргі жағдайын, грамматикалық, фонетикалы қ пішінін, жазылуы мен екінші
бір тілде берілуін зерттейтін құрамдас бөлігі. Бұл гректің топос — орын,
жер, онома — атау деген екі сөзінен тұрады, яғни жер-су атаулары деген
сөз.
Топоним дер, яғни жер-су аттары, негізінен үш бағытта зерттеледі:
1. семантикасы (мағынасы);
2. жасалу жолдары;
3. этимологиясы.

Топонимика география, тарих, тіл білімі, этнология ғылымдарының деректеріне
сүйеніп, өзара байланыста дамиды. Кез келген
аумақтың географиялық атауларының жиынтығы сол
жердің топонимиясын құрайды. Топони м дер
зерттелетін географиялықнысандардың көлеміне не мөлшеріне
қарай макротопонимдерге (тау жоталары, үлкен ойпаттар, мұхиттар,
т.б.),мезотопонимдерге (жеке таулар, теңіздер,
т.б.), микротопонимдерге (көл, бұлақ, құдық, қоныс, т.б.) бөлінеді.
Топонимика тіл тарихын зерттеуде маңызды дерек көзі болып саналады. Өйткені
кейбір топонимдер (әсіресе, эндооро нимдер мен эндогидронимдер) архаизм дер ме
н диалектизмдердітұрақты сақтайды, көбінесе олар сол аумақты мекендеген
халықтың субстрат тілдерінен бай мағлұмат береді. Топоним дердің халық
берген дұрыс нұсқасын барлық жағдайда және басқа тілдерде дұрыс жазылуының
маңызы зор. Қазақ тілінің Топонимикасын Ғ.Қоңқашбаев, Н.Баяндин,
А.Әбдірахманов, т.б. ғалымдар зерттеген.[1]

Қазақстан қала атауларының шығу тарихы мен мағынасын зерттеуді одан әрі
жалғастырамыз.Алдыңғы мақалада Алматы, Астана, Шымкент, Қарағанды, Ақтөбе,
Тараз, Павлодар, Өскемен, Семей, Орал, Қостанай қалаларының топонимдерін
білсек, осы жолы еліміздің басқа да ірі қалаларының атаулары мен олардың
шығу тарихын, мағынасын ашып беруге тырысамыз.
Петропавл – қаланың іргесі 1752 жылы патшалық Ресейдің қазақ жерін отарлау
саясатына сәйкес Петр І-дің әскери бекінісі ретінде қаланған. Ол әскери
бекініске христиандық танымдағы әулие Петр мен Павелдіңесімі беріледі. 1804
жылы жүргізілген әкімшілік реформа бұл бекіністі империяның қала
мәртебесіне жеткізеді, ал қала Петропавл деп аталып кетеді.
Қызылорда – Қызылорда қаласының қалыптасу тарихы бұрынғы маңызын жоғалтпай,
тек аты ғана бірнеше рет өзгергенімен (Ақмешіт – 1818 жылы, Перовск – 1853
жылы, қайтадан Ақмешіт – 1922 жылы, Қызылорда – 1925 жылы), әр кезеңде Сыр
бойы атырабының әлеуметтік және мәдени орталығы болып
қалыптасты.Ақмешіт 1818 жылы Қоқан хандығы кезінде Сырдария бойында алғаш
қорған ретінде салынған. Оның ішіндегі ақ кірпіштен өрілген мешіттің түсіне
сай бекініс Ақмешіт деп аталды. 1853 жылы 28 шілдеде Орынбор генерал-
губернаторы В.А.Перовский Сыр қазақтарын қорғауды сылтауратып, орыс
әскерлерімен қамалға басып кіріп, қоқандықтарды қаладан қуып шығады.
Қала Перовск аталып, 1867 жылы ол Сырдария уезінің орталығына айналады.
1922-1925 жылдары қала қайтадан Ақмешіт атанып, 1925-1929 жылдары
Қазақстанның астанасына айналды. 1925 жылы қалаға Қызылорда аты беріледі.
Яғни, Кеңестік қызыл империяның ордасы деген мағынада.

Қызылорда қаласындағы мешіт
Атырау – Қала жеріндегі белгілі тұңғыш тұрақты қоныс қазіргі Орбита
стансасы қасындағы Алтын Орда кезеңіндегі болған Лаэти асары. Ноғай Ордасы
кезеңінде балықшылардың тұрақты Үйшік қонысы Жайық өзені сағасында
орналасқан. Казак-орыстар жаулап ала бастағанда 1640 ж. Яицкий
городок аталған қалашық салынған. Жайықтың жоғарысында Верхний Яицкий
городок (қазіргі Орал қаласы) деген қалашық салынғасын, Нижний Яицкий
городок деп аталып кеткен, соңынан ол Усть-Яицкий городокболып өзгертілді.
Ресей ханшайымы Екатерина II Яик өзенін (Жайықтың орысша атауы) Урал деп
атауын жарлығымен бекіткенде, қаланың атауы Гурьев городок, Гурьев деп
өзгертілген. 1920 жж. қысқа уақытқа большевиктер Гурьевті Чапаев деп қайта
атаған. 1992 ж. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.