Табиғи ресурстар және оларды ұтымды пайдалану

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Табиғи ресурстар және оларды ұтымды пайдалану.

Мақсаты: Табиғи ресурстарға түсініктеме беру және оларды ұтымды
пайдалану мәселесіне тоқталу. Атмосфераның ластауынан туындайтын глобальды
экологиялық проблемаларға сипаттама бере отырып, оларды түзету, алдын алу
және болдырмау шараларын іздестіру мәселелерін қарастыру.

Табиғи ресурстар үш топқа бөлінеді: орны толатын, орны толмайтын және
таусылмайтын болып жіктеледі.
Орны толмайтын табиғи ресурстарға минералды шикізаттардың барлық
түрлері кіреді. Олар ұзақ геоэкологиялық мерзімде, миллиондаған жылдарда
пайда болған.
Орны толатын табиғи ресурстарға негізінен биологиялық ресурстар
кіреді. Оларға: жануарлар, өсімдіктер, кейбір өздігінен тұтынатын тұздар,
құнарлы топырақ, өзен сулары т.б. кіреді. Белгілі бір шаралар қолданып,
оларды қайта өсіріп, орнын толтырып отыруға болады.
Таусылмайтын табиғи ресурстар тобына әртүрлі энергия қуаттарын беретін
жер қойнауының жылуы, жерасты ыстық сулары, күн сәулесі, теңіз суының
жағаға соғып–кері серпілуі, термоядролық реакция және ауа кіреді. Бұл
ресурстар үнемі қайталанып отыратындықтан, олардың қоры мол таусылмайтын
ресурстар ьолып табыоады. Әйтсе де, адамдардың іс-әрекетінен олардың кейбір
түрлері пайдалануға жарамай қалуы мүмкін. Сондықтан, қалай болғанда да
барлық табиғат ресурстарын ұтымды пайдалану қажет.
1.Гидорсфера, су қорлары және олардың ластануы.
Жер бетінің 77,5% су алып жатыр. Су қорларына өзен, көл, теңіз, жер
асты сулар, таулар мен поляр шеңберіндегі мұздар, атмосфералық ауадағы
ылғал кіреді.
Гидорсфераның ең ірі бөлігі–мұхиттар. Мұхит сулары пайдалы кендерге,
биологиялық ресурстарға, энергия қуатына, химия және дәрі-дәрмек
өнеркәсіптері үшін қажетті шикізаттар қорына өте бай. Құрылықта жыл сайын
азайып бара жатқан кендер орнын мұхит суларынан алып толтыруға болады.
Теңіз суларында алтынның, магниттің, платинаның, алмаздың т.б.
қорлары өте көп. Сондай-ақ көмірдің, мыстың, никельдің қалайының қоры мол.
Теңіз суында минералды заттар, құрылыс материалдары да за емес.
Мұхиттар мен теңіздер жер шарында өнетін биологиялық өнімдердің 43%,
оттектің 50-70 % береді.
Теңіз су толқындары, әсіресе көтеріліп жағадан шыққанда және кері
серпіліп қайтқанда, энергия қуатын береді.
Гидорсфераның тұщы сулар қорына өзендер мен көлдер кіреді. Олардың
көлемі гидорсфераның 1%-не де жетпейді. Гидорсфераның ластану түрлері:
химиялық, биологиялық және физикалық. Гидорсфераның химиялық ластану
көздері: мұнай, мұнай өнімдері, синтетикалық беттік–белсенді заттар,
пестицидтер, ауыр металлдар, диоксиндер. Биологиялық ластаушылар: вирустар
және көптеген ауру туғызатын микроорганизмдер. Физикалық ластану заттар:
жылу, радиоактивті заттар т.б.
Суды тазарту әдістері:
Қалдық суларды тазалау әдістері:
Механикалық әдіс. Ерімеген қалдықтар бар суларды әр түрлі торлардан,
сүзгілерден өткізіп, бір жерге жинап, тұндыру арқылы тазалайды. Механикалық
қосылыстарды магнитпен тартып жинауға болады.
Химиялық әдіс.Химиялық реагенттерді пайдаланып қалдық сулардағы еріген
және ерімеген заттарды бөліп алады, сондай-ақ кейбір заттарды ерітіп зиянды
қасиеттерін жою арқылы тазалайды.
Электролиздік (физикалық) әдіс. Электр тогын өткізіп, судағы ластаушы
заттарды тұндыру арқылы тазалайды.
Биологиялық әдіс.Бұл әдіспен тұрмыстық қалдық суларды тазалауға
падаланады. Органикалық қалдықтар микроорганизмдер көмегімен зиянсыз түрге
тайналады. Биологиялық тазалаудың екінші түрі–аэротенктер. Олар темір
бетоннан сұйық зат құятын ыдыс түрінде жасалады, ішіне тұнба балшық, лай
салып, оттекпен өмір сүретін, көзге ілінбейтін организмдерді орналастырып,
солар арқылы суларды ағызып тазалайды.

Бақылау сұрақтары.
1. Табиғи ресурстарға не жатады?
2. Табиғи ресурстарды қалай жіктейді?
3. Орны толатын ресурстарды сипаттаңыз.
4. Орны толмайтын ресурстарды атаңыз.
5. Таусылмайтын ресурстарға не жатады?
6. Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану жөнінде өз пікіріңізді
білдіріңіз.
7. Су ресурстарына не жатады?
8. Су ресурстарын ұтымды пайдалану дегенді қалай түсінесіз?
9. Гидорсфераның ластану себептерін талдаңыз.
10. Суды қандай әдістермен тазалауға болады?
11. Суды механикалық жолмен қалай тазалайды?
12. Суды химиялық жолмен қалай тазалайды?
13. Суды физикалық және радиациялық жолдармен қалай тазалайды?
14. Суды биологиялық жолмен қалай тазалайды?

Тақырып ҮІІI. Атмосфералық ауа және оны қорғау.
Атмосфера–бүкіл әлемнің тіршілік тынысы. Атмосфера–Жер планетасының
ғарыш кеңістігімен шектесіп жатқан аралық. Атмосфера ауасының шекарасы
болмайды. Оның массасы:5,157х 1015т. тең. Атмосфера газдардың қоспалары мен
шаң-тозаңнан тұрады. Құрғақ ауада 78 % азот, 21 % оттегі, 0,9 %аргон, 0,03
% көмірқышқыл газы,
0,003 % неон, гелий, криптон, ксенон, азот тотығы, метан, сутегі, су буы
және озон болады. Атмосфераның 3 % су буының үлесіне тиеді. Шаң-тозаңның
көп мөлшері Жер бетінен көтеріледі, сондай-ақ, ша-тозаң ғарыштық және
бактериялы болады.
Атмосфера бірнеше қабаттан: тропосфера, озон, стратосфера, мезосфера,
термосфера және экзосферадан тұрады. Соңғы үш –мезо, -термо және
–экзосфераларды ионосфера деп те атайды. Әр бір қабаттың өзіне тән
атқаратын қызметі, газдық құрамы, тіршілік нышаны болады. Әсіресе
тропосфера мен озон қабаттарының тіршілік үшін маңызы зор.
Атмосфера ластануы. Атмосфераны ластайтын заттардың негізгі
көздері–өнеркәсіп, зауыт, автокөліктер, жылу энергетикасы, соғыс қаруларын
сынау, космос корабльдері мен ұшақтар т.б. Осы аталған ластаушы көздерден
атмосфераға түскен заттар ауа құрамындағы компоненттердің қатысуымен
химиялық немесе фотохимиялық өзгерістерге ұшырайды. Пайда болған химиялық
өнімдер суға, топыраққа түсіп, барлық тірі организмдерді, ғимараттарды,
құрылыс материалдарын бүлдіреді.
Атмосфераның ластануы табиғи және антропогендік әсерлерден туындайды.
Табиғи ластану–табиғи құбылыстардың (жанартаулардың атқылауынан, тау
жыныстарының желденуі, жел эрозиясы, өсімдіктердің жаппай гүлдеуі, орман
және дала өрттері т.б.) әсерінен туындайды. Антропогендік ластану–адамның
іс-әрекеті нәтижесінде атмосфераға түрлі ластағыш заттардың тасталуы.
Табиғи ластануға қарағанда антропогнедік ластану деңгейі жоғары болады.
Ластану деңгейіне қарай: жергілікті (кішігірім аудандар, қала,
өндіріс ауданы, ауылшаруашылық зоналары), өлкелік (жергіліктіге қарағанда
едәуір үлкен аудандарды қамтиды, бірақ барлық планетаны емес) және ғаламдық
(бүкіл атмосфераның ластануы) деп ажыратады.
Агрегетты күйіне қарай атмосфераны ластаушы заттарды 3 топқа
жіктейді. Олар: газ тәрізді (SO2, NOx, CO2, CH т.б.); сұйық (қышқыл, сілті,
тұздардың ерітінділері т.б.); қатты (канцерогенді заттар, қорғасын және
оның қоспалары, органикалық және бейорганикалық шаң, күйе, шырышты заттар
т.б.).
Атмосфераның негізгі ластаушылары–поллютанттар. Оларға күкірт оксиді,
азот оксиді, көмірқышқыл газы және қатты бөлшектер жатады.
Сонымен қатар, қалалар мен ауылдардың ауасын ластайтын 70-тен астам
аса қауіпті заттар: формальдегид, фторлы сутек, қорғасын қосылыстары,
аммиак, фенол, бензол, күкіртті сутек т.б. жатады.
Сондай-ақ, атмосфераға өте улы заттар: қорғасын, сынап, кадмий, мырыш
т.б. ауыр металдар; көмірсулар, олардың ішінде бензапирен, альдегидтер т.б.
тарайды.
Радиоактивті заттар–атмосфераны ластайтын ең қауіпті ластаушылар
болып табылады. Яғни, жер астында және жер бетінде өткізілетін қару
жарақтардың жарылыстары (сынақтар), АЭС жұмысы нәтижесінде түзілген
радиоактивті заттар.
Атмосфераны ластайтын негізгі көздер.
Жылу және атом электростанциялар. Қазандықтар.
Қара және түсті металлургия.
Химиялық өндірістер.
Автокөлік шығарындылары.
Атмосфераның ластауынан туындайтын зардаптар.
Смог (улы туман). Смог ағылшын тілінен аударғанда түтін деген
мағынаны білдіреді. Смог–өнеркәсіпте, басқа да қажеттіктер үшін көмір мен
мазутты жаққанда пайда болатын улы қосылыстар. Оның құрамына: шаң, түтін
және туман кіреді.
Смогтың екі түрі бар. Олар: Лондондық смог (туман)-үлкен, өндіріс
орындары шоғырланған қалаларда, қыста түзіледі. Негізінен, көмір мен
мазутты пайдаланғанда түзілген күкіртті оксидтің атмосферада
концентрациясының жоғарылауынан түзіледі. Фотохимиялық смог-тек жазда ғана
түзіледі. Негізінен атмосфера қабатында азот оксидтері, көмірсулар, озон,
күн радиациясының фотохимиялық реакцияға ұшырауы нәтижесінде туындайды.

Атмосфераның ластауынан туындайтын глобальды экологиялық проблемалар.
Жылу эффектісі. Атмосферадағы жылу эффектісінің түзілуі ауадағы (CO2,
CO, CH4 фреондар, O2, NxOx, т.б.) газдардың жоғары концентрациясының
жиналуынан болады. Аталған г7аздар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.