Қазіргі кезде нарықтық экономика жағдайында туризм индустриясын дамыту
15. Ұсынылатын әдебиеттер
І. Негізгі
1. Указ Президента Республики Казахстан, имеющий силу Закона О
бухгалтерском учете от 26.12.1995г. №2732
2. Кодекс РК О налогах и др. обязательных платежах в бюджет от
12.06.2001ж. №209
3. Закон РК О туристкой деятельности в РК от 13.06.2001г.
4. Закон РК О лицензировании (с изменениями и дополнениями) на 13.06.2001
г.
5. Стандарты бухгалтерского учета и методические рекомендации к СБУ
6. Генеральный план счетов бухгалтерского учета и инструкция по его
применению
7. Каморджанова Н.А., Каморджанов Д.Р., Коноплянник Т.М.. Бухгалтерский
учет в гостиничном бизнесе. – СПб.: Питер, 2004 – 488с.
8. Бургонова Г.Н., Каморджанова Н.А.. Гостиничный и туристический бизнес:
особенности бухгалтерского учета и налогооблажения: Учеб. Пособие. – М.:
Финансы и статистика, 2000. – 352 с.
9. Бурганова Г.Н., Комарджанова Н.А. Гостиничный и туристский бизнес.
Особенности бухгалтерского учета и налогообложения. М. Финансы и
статистика, 1999 г.
10. Балабанов И.Т., Балабанов А.И. Экономика туризма. М. ФиС.2000г.
11. Агеева О.А. Воробьева Н.А. Усик Е.А.Бухгалтерский учет и
налогообложение в гостиницах Главбух.2000. №5
12. Азар В. Гостиничные обьединения.динамика развития Туризм. практика,
проблемы, перспективы. 1998. №1.С. 14-16.
13. Н.И.Кабушкин. Менеджмент туризма. Учебное пособие. Минск. ООО Новое
знание 2001.
ІІ. Қосымша
1. Мырзалиев Б., Абдушукуров Р. Основы бухгалтерского учета
2. Мырзалиев Б., Абдушукуров Р. Практикум по бухгалтерскому учету
1. Л.И.Лукичева. В.А.Квартальнов, В.А.Исаев. Менеджмент туризма и основы
менеджмента. Москва Финансы и статистика 2002.
2. Г.Н.Бурганова, Н.А.Каморджанова. Гостиничный и туритский бизнес.
Особенности бухгалтерского учета и налогооблажения. Москва Финансы и
статистика 2000.
3. Н.А.Каморджанова, Д.Р.Комарджанов, Т.М.Конопляник. Бухгалтерский учет в
гостиничном бизнесе. Питер 2004.
4. Гуляев В.Г. Налогооблажение в туризме. М. Изд. ПРИОР. 1998г.
5. Дуров А.П., Копанов А.С. Маркетинг в туризме. Минск. Изд. Экономпресс.
1998г.
6. Карпов Г.А. и др. Экономика современного туризма. Москва-Санкт-
Петербург. Изд. Герда. 1998г.
7. Качалин В.В. Финансовый учет и отчетность в соответствии со стандартами
GAAP. Изд. Дело. 1998г.
8. Керимов В.Э., Сухов Р.А. Производственный учет в туристских
организациях. М. Изд. Дом. Дашков и К. 2000г.
9. Кукушкина Л.П. Особенности ведения бухгалтерского учета в гостиничном
бизнесе. М. Изд. Дом. Аудитор. 2000г.
10. Образцов А.В., Миронова Е.Ю. Практикум по налогообложению и
бухгалтерскому учету в туристических фирмах. М. Изд. Консалтбанкир.
2000г.
11. Пузакова Е.П., Честникова В.А. Международный туристский бизнес. М. Изд.
Экспортное бюро. 1997г.
12. Папирян Г.А. Международные экономические отношения. Экономика туризма.
М. Изд. ФиС. 1998 г.
13. Радостовец В.К. и др. бухгалтерский учет на предприятии. Алматы. Изд.
Даур. 1998 г.
14. Чудновский А.Д. и др. Гостиничный и туристический бизнес. М. Изд.
ЭКМОС, 1998г.
15. Состав и учет затрат в туризме. Методические рекомендации. М.Изд. Ось
- 89. 2000 г.
16. Журнал Бюллетень бухгалтера.
17. Журнал Бизнес класс.
ҚЫСҚАША ЛЕКЦИЯ ТЕЗИСТЕРІ
КІРІСПЕ.
18.02.2005 ж. күнгі ҚР Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына
жолдауында, Қазақстан экономиканы диверсификациялауға бағытталған
индустриялды-инновациялық стратегияны іске асыру мақсатында туризм, мұнай-
газ машиналарын жасау, тамақ және тоқыма өнеркәсібі, көлік-логистикалық
қызмет көрсету, металлургия және құрылыс материалдары сияқты шикізаттық
емес секторды дамыта отырып, халықаралық нарықта жоғары бәсекеге қабілетті
экономиканы құрып, жоғары стандартта өмір сүру міндетін алға қойды.
Халықаралық нарықта туризм қатынастары табыс түсіретін маңызды кіріс
көзі ретінде танылып, әлемде экономикалық мәні бар салалардың біріне, ал
кейбір Таиланд, Кипр, Малайзия сияқты т.б. дамушы мемлекеттер үшін –
олардың өмір сүру негіздеріне айналған. Бұдан басқа, әлемде көптеген
елдерде туристік сала 350 млн. жуық жұмысшылар мен қызметкерлер үшін жұмыс
орнына және кәсіби өсуіне мүмкіндік береді. Сондай-ақ бұл салада еңбекпен
қамту көлемі басқа қызмет көрсету сферасына қарағанда екі есе тез өсіп
отырады екен.
1993 жылдан бастап Қазақстан Бүкілдүниежүзілік туристік ұйымның мүшесі
болып табылады.
Қазіргі кезде нарықтық экономика жағдайында туризм индустриясын
дамыту, еліміздің экономикасының тұрақтылығына оңтайлы әсер ететін нарық
саралымдарының бірі. Туризмнің халық шаруашылығындағы мәні келесі
факторлармен анықталады: 1) өндірістік функциясымен. Туристік салаларда
жұмыс атқаратын кәсіпорындар жаңа өнім өндіріп, одан қосылған құн пайда
болады және құндылықтардың жинақталуына әсерін тигізеді; 2) халықты
жұмыспен қамтуға әсер ету функциясымен. Туристік өнімдер материалды емес
тауарлар болғандықтан, олар қызмет көрсету түрінде болып келеді. Бұл
қызметті іске асыратын туризм персоналдары. Туризмде техникалық құралдардың
дамуы жұмыс түрін жеңілдеткенімен, қонақтарға қызмет көрсету жұмыс орнын
ауыстыра алмайды. Сондықтан туризмде материалды-техникалық базаның дамуы
жұмыс күшінің қысқаруына аз ықпалын тигізеді; 3) қор жинау функциясымен.
Туризмде табыс табуды құру ұлттық табыстың өсуіне әсер етеді, себебі
мемлекеттік бюджетке жаңа салық көзі құйылады, туризм секторында жұмыс орны
бар жұмыс күші еңбек ақымен қамтамасыз етіледі, туристік кәсіпорындармен
кіріс болған әрбір табыс қаражаттары кезекті айналымында жаңа пайда әкеледі
және бұл айналымда, егерде жабдықтаушылар болып табылса, басқада тұлғалар
пайда табады және сондай-ақ аймақтық сауда-саттық, ауылшаруашылық,
өнеркәсіп табыстарының артуына әсер етеді; 4) деңгейлестіру функциясымен.
Туристер өнеркәсіп әлсіз дамыған аумақтарға, табиғаттың тепе-теңдігі
сақталған ортаға және алғашқы ландшафты жерлерге қызығушылық танытады.
Бұндай аймақтар көптеген жағдайларда ауыл шаруашылығы болып келеді. Бұл
жерлердің тұрақты халқы үшін туризм қосымша табыстың маңызды көзі болып,
олардың табыстарын өнеркәсібі жақсы дамыған орындармен теңестіреді; 5 )
төлем баланс функциясымен. Қызмет көрсету балансының құрамы елдің ішіндегі
және шетелге шығу саяхаттары болып табылады. Бұл баланста шетелге шығушы
жергілікті туристердің шығындарымен шетелден келуші туристерге қызмет
көретуден түскен табыстар салыстырылады.
2001 жылы Қазақстан Республикасындағы туристік қызмет туралы Қазақстан
Республикасының Заңы қабылданды. Бұған сәйкес ҚР кейбір заң актілеріне
туристік қызмет мәселелері бойынша өзгерістер енгізілді және ҚР кейбір
актілерінің күші жойылды деп танылды, сондай-ақ Салық және бюджетке
төленетін басқада міндетті төлемдер туралы ҚР Заңына өзгерістер мен
толықтырулар енгізілді.
БҰҰ 24-ші Ассамблеясында және одан кейінірек БСҰ 12-ші Ассамблеясында
Ұлы Жібек жолының тарихи-мәдениетінің халықаралық және ұлттық мәнін ескере
отырып, Жібек жолын зерттеу және оны халықаралық туризмді дамытуда негізгі
бағыттардың бірі ретінде тану туралы шешім қабылдаған болатын.
1998 жылы Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығымен Жібек
жолы тарихи орталықтарын жандандыру, түркі тілдес мемлекеттердің мәдени
мұраларын сақтауды және мирасқорлауды дамыту, туризмнің инфрақұрылымын
құру туралы Мемлекеттік Бағдарлама бекітілген.
Біздің ойымызша Қазақстанның жалпы әлеуметтік-экономикалық жағдайына
оңтайлы әсері көп туризм индустриясын дамытуда, оның кәсіпорындарының бірі
қонақ үй шаруашылықтары бизнесінде бухгалтерлік есеп саясатын дұрыс
ұйымдастыру маңызды болып табылады. Сондай-ақ бухгалтерлік есеп – бұл
қазіргі нарықтық экономика жағдайындағы қоғамда маңызды қолданбалы мәні
бар, арнайы экономикалық облыс. Бухгалтерлік есеп кәсіпорындардың құқықтық-
ұйымдастыру формаларымен және олардың қызметтік мақсаттарына қарамастан
барлық кәсіпорындар үшін керек. Бүгінгі күні нарықтық экономикасы дамыған
барлық елдерде қонақ үй шаруашылығындағы бухгалтерлік есептің ролі ерекше.
Бұл қазіргі кездегі бір қатар себептермен және сондай мінездегі қазақтанда
болып жатқан нақтылықтарға шарттастырылған. Оның ішіндегі маңыздыларын атап
өтсек:
• Қазіргі кезде бухгалтерлік есеп обылысындағы жұмыстарды қонақ үй
мамандары орындауы үшін білім шеңберін талаптарға сәйкес кеңейтуі
керек;
• Нарықтық экономика жағдайындағы қонақ үй шаруашылығында есеп
стандарттарын, салық заңдарын және басқада нормативті актілерді
қолдануы;
• Қонақ үй шаруашылығында мамандардың жұмыс технологиясын
компьютерлік техникаларды қолдану әсерімен өзгерту және басқару
шешімдеріне негізделген есеп беру үшін сандық әдіспен талдауды
күнделікті жұмыста қолдану қажеттілігі;
• Қонақ үй бизнесі облысында сапалы қызмет көрсетуді қамтамасыз
ететін мамандардың ролін арттыра отырып, оған сәйкес міндеттері
мен жауапкершілігін жүктеу керек.
І. Туризмдегі бухгалтерлік негіздері
1. Туризмде Бухгалтерлік есеп негізгі түсініктері мен прициптері
1. Туризм қызметіндегі мүліктік кешендер.
2. Туризмдегі қызметтердің түрлері.
3. Туризм қызметтерінің басты мінездемелері.
1. Туризм қызметіндегі мүліктік кешендер.
Туризмде қызмет көрсететін ғимараттар, жабдықтаулар және басқада
мүліктері бар қызмет көрсетуге арналған мүліктік кешендерге бухгалтерлік
есеп жүргізіледі.
Туризм қызметтерін бекітілген тәртіпте мүліктік құқығы бар заңды
тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер адамдарды уақытша орналастыру және оларға
қызмет көрсету бойынша қызметтерді ұсыну үшін меншігіндегі қаражаттарын
орналастыратын және тікелей басқаратын қандай да бір ұжым іске асырады.
Туризм қызмет көрсету сферасына жатады және шаруашылық қызметін
ұйымдастыруда тұтынушылардың құқығын қорғау туралы заңды талаптарды сақтау,
бухгалтерлік есеп және салық салу жұмыстарында өзіндік ерекшеліктері бар.
Қазақстан Республикасы ‡кіметінің Қаулысымен бекітілген қонақ үй
қызметтерін іске асыру Ережесімен Қазақстан Республикасындағы барлық қонақ
үйлер басқарылады. Осы Ережеге сәйкес қонақ үй қызметтерінің толық тізімі
және олардың бағасы көрсетілген тақта ілініп тұруы керек.
Туризмде қызметтерін көрсету көпшілікке арналған келісім шарттар
ережесі бойынша іске асырылады. Бұл келісім шарт қонақтарға жағдай жасау
мен қызмет көрсету құнын анықтайды және қонақ үйге келген барлық қонақтар
үшін бірдей әрекет етеді.
Туризмде қызмет көрсеті кешеніне: қонақ үй, ресторан, дәріхана
дүңгіршегі, бөлшек сауда ұйымдары және қоғамдық тамақтандыру (кіші барлар,
кафе, кафетерилер, буфеттер және т.б.), жергілікті АТС, валюта айырбастау
орны, медициналық ұйымдар (мысалы, тіс емдеу кабинеті), автокөлік тұрағы,
шаштараз, кір жуу бөлімі, жөндеу жүргізу қызметі кіреді.
2. Туризмдегі қызметтердің түрлері.
Қонақ үй – бұл қызмет өндіру (қонақ үй өнімі) және қызмет көрсету
бойынша күрделі шаруашылық кешен болып табылады.
Қонақ үй өнімдері әртүрлі белгілері бойынша жіктеледі. Аймақтық
жағынан бір немесе бірнеше объектілердің аясында халықаралық, ұлттық,
аймақтық; түрлері жағынан – қаражаттарын орналастыру (отель, қонақ үй,
мотель, кемпинг өнімдері); мамандандырылуы жағынан – демалыс, әуес іс-
ермек, іскер және спорттық туризм; клиенттері жағынан – жеке қабылдау,
топтық, жастар және т.б.
Қонақ үй өнімінің өзіндік ерекшелігі ретінде сатып алынатын,
сондай-ақ сатып алу кезінде оған (қонақ үй нөмеріне) иелік етуді емес,
белгіленген уақытқа және белгіленген орында пайдалануға қол жеткізуді
ұғындыратын қызметтердің орналасуы қарастырылады.
Туризмде Қызмет көрсету – бұл тұтынушының тұтынысын қанағаттандыру
бойынша орындаушының жеке қызметі, сондай-ақ орындаушы мен тұтынушының
өзара әрекеттеріне тікелей байланысты нәтиже.
3. Туризм қызметтерінің басты мінездемелері.
Туризм қызметтерінің басты мінездемелері:
1) қызметтің өндірісі мен тұтынысы бір уақытта іске асырылады. Қызмет
тұтынушының емес (қонақ, турист), өндірушінің территориясында (қонақ
үйде) іске асырылады. Қызметті өндіретін қонақ үй персоналдары тікелей
тұтынушылармен қарым-қатынаста болады және тұтынушы оны өзіне
көрсетілетін қызметтің бөлінбейтін бөлігі ретінде көреді;
2) көрсетілетін қызметтердің сақталуы (жинақталуы) мүмкін емес.
Қызметтердің өндірісі орындалу уақытында және орнында тіркеуге алынады:
егерде қонақ үй өнімі белгіленген күнде сатылмаса, онда қонақ үй
қызметінің қаржы нәтижесі кем болады;
3) өнімнің сезілмейтіндігі. Қызмет іске асырылғанға дейін, оны бағалауға,
өлшеуге болмайды;
4) сұраныстың мерзімдерге байланысты өзгеріп отыруы. Көп туристердің жаз
мерзімінде демалуларына қарай сұраныс жазғы маусымда ұлғаяды, қыс
айларында азаяды;
5) өзара тәуелділігі. Қонақ үй өнімін өткізу көлеміне: елдегі саяси және
әлеуметтік-экономикалық жағдайлар; туроператорлармен, турагенттермен
қонақ үйлерге қатысты қабылданған маркетингтік шешімдер; қонақтарды
(туристерді) тарту көлемі; транспорттық қызмет көрсету деңгейі әсер
етеді.
Қонақ үй өніміне сұраныс әрбір күн, апта немесе мерзімдерде құбылмалы
болып келеді.
Қонақ үй кешені кәсіпорындарының ұйымдастыру-құқықтық формасы ҚР
Азаматтық кодексімен анықталып, оған сәйкес әртүрлі қоғамдастықтар
түріндегі шаруашылық формасы болып келеді.
2. Туризмде Бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың методологиялық
негіздері
1. Туризмде бухгалтерлік есеп түсінігі.
2. Туризмде бухгалтерлік есеп берудің қажеттілігі.
3. Туризмдегі қызметтерді бағалау.
1. Туризмде бухгалтерлік есеп түсінігі.
Туризмде Бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың методологиялық негіздері
және оның принциптері ҚР Азаматтық кодексімен және ҚР Бухгалтерлік есеп
тулалы заңымен белгіленген.
Туризмде Бухгалтерлік есеп – кәсіпорындардың мүліктері мен
міндеттемелері туралы ақша көрсеткішісінде ақпараттарды жинақтайтын,
тіркейтін, жалпылайтын және олардың қозғалысындағы барлық шаруашылық
операцияларды тегіс, үздіксіз және құжаттық есепке алатын белгілі тәртіпке
келтірілген жүйе.
Бухгалтерлік есептің мәні кәсіпорынның жарғылық міндеттемелерін
орындауға бағытталған қаржы-шаруашылық қызметтері болып табылады.
Бухгалтерлік есеп объектілері:
• кәсіпорын мүліктері;
• міндеттемелері;
• шаруашылық процестері (шаруашылық операциялары).
Бухгалтерлік есептің халықаралық жүйесі бухгалтерлік ақпараттар мен
есеп беруге келесі сапа мәнін және талаптарын көрсетеді:
• орнықтылығы (өткен шақ, осы шақ және келер шақ кезеңдердегі жағдайларды
бағалау көмегімен бұрынғы бағаны ұстау немесе өзгерту жүргізуде
ақпараттарды тиімді пайдалану қолданушылардың экономикалық шешімдеріне
әсер етеді);
• сенімділігі (егерде ақпарат қате және бұрмаланған болмаса, онда сенімді
болып табылады. Оның негізінде: ақпараттың растығы, формаларда мәнінің
көрсетілуі, бейтараптылығы, толықтылығы, абайлампаздылығы жатыр);
• салыстырмалығы (ақпарат қолданушыларға әртүрлі кезеңдердегі қаржы есебін
салыстыруға және әртүрлі кәсіпорындардың қаржы есебін теңестіруге
мүмкіндік беретін түрде көрсетілуі керек);
• түсініктілігі (ақпарат қажетті экономикалық білімі бар қолданушылар үшін
түсінікті және сондай-ақ, олардың зерттеу жүргізу талабына сай болуы
керек);
2. Туризмде бухгалтерлік есеп берудің қажеттілігі.
Есеп беруде кәсіпорын туралы айқын және толық көрініс болуы керек.
Туризм қызметтеріне есеп жүргізу ережесі бухгалтерлік есептің жалпы
белгіленген принциптерімен регламенттенеді. Олар:
• кәсіпорын оқшауландырылған есеп объектісі ретінде қарастырылады;
• есептеу әдісін қолданады;
• шектелген есеп беру кезеңдері аралығында іскерлік белсенділігі шектеледі;
• кәсіпорын жақын болашаққа және осы шақтағы уақытта қызмет атқарушы
ретінде қарастырылады;
• мүліктері мен міндеттері құндық бағаланады.
Бухгалтерлік есептің жоғарыда аталған барлық принциптерінің мәнін
қарастырып көрейік.
Кәсіпорын оқшауландырылған есеп объектісі ретіндегі принципте
мүліктері мен міндеттері басқа кәсіпорындардың мүліктері мен
міндеттемелерінен бөлек есепке алынатынын көрсетеді.
Шектелген есеп беру кезеңдері аралығында іскерлік белсенділігінің
шектелуі принципінде кірістері мен шығыстары істе нақты орындалған кезінде
есепте көрсетіледі және мойындалады. Бірнеше есеп кезеңдерінде жүргізілетін
кірістері мен шығыстары да сәйкесінше шектеледі.
Кәсіпорын қызмет атқарушы ретіндегі принципі бухгалтерлік есепті
жүргізу кезінде және есеп беруде болашақ кезеңдерде кәсіпорынның жұмысын
жалғастыруы және оның қызметін тоқтатуға мәжбүрлейтін мәліметтердің болмауы
немесе оның масштабы мен мінезінің мәнін өзгертуі туралы болжайды.
Құндық бағалау принципі бағалау кезінде мүліктерді сатып алынған
бағадан немесе өзіндік құнынан жоғары бағалауға жол бермей, бағалауды
барлық мүмкіншілігінше нақты көрсетеді және абайлампаздықпен жүргізеді;
кірістері мен шығыстары ақша қаражаттарының түсімі мен төлемдері іске
асырылған кезеңдерге байланысты бағаланады.
3. Туризмдегі қызметтерді бағалау.
Мүліктері, капиталды және міндеттемелерін бағалау кезде келесі
жағдайларды басшылыққа алу керек:
1) мүліктері, капиталы және міндеттемелері бухгалтерлік баланста ақша
көрсеткішінде көрсетіледі;
2) сатып алынған мүліктері, оларды сатып алуға нақты жұмсалған шығындарының
жиынтық соммасымен бағаланады;
3) өтеусіз алынған мүліктері – мүлікті алған күнге сәйкес нарықтық бағасы
бойынша кіріске алынады;
4) кәсіпорынның өзінде өндірілген мүліктері – оны дайындау құны бойынша
кіріске алынады;
5) валютамен көрсетілген мүліктері мен міндеттемелері операцияның орындалу
күніндегі ҚР Орталық Банкісінің шетел валюталық курсы бойынша қайта
есептелу негізінде тенгемен бағаланады.
3. Туризмде Бухгалтерлік есепке Заңды және басқада нормативті талаптар
1. Туризмде бухгалтерлік есепті жүргізудің негізгі талаптары.
2. Туризмде бухгалтерлік есепті жүргізудің негізгі ережелері
1. Туризмде бухгалтерлік есепті жүргізудің негізгі талаптары.
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есепті жүргізу бойынша негізгі
талаптар 26.12.1995 ж. күнгі №2732 Бухгалтерлік есеп туралы Заңды күші
бар Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығында кейінгі өзгерістермен
және толықтырулармен қалыптастырылған.
Қазақстан кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті жүргізудің негізгі
ережесі және ұйымдастыру тәртіптерінің методологиялық негіздері
Бухгалтерлік есеп туралы Заңынан басқа келесі құжаттармен
регламенттенеді:
• ҚР Азаматтық кодексі;
• ҚР Салық және бюджетке басқада міндетті төлемдер туралы кодексі;
• Әкімшілік құқықты бұзу туралы кодексі;
• Кәсіпорындардың қаржы-шаруашылық қызметтерінің бухгалтерлік есеп
шоттарының Бас жоспары және оны қолдану бойынша нұсқаулар. Қаржы
министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Кәсіпорындардың есеп саясаты бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі;
• Күрделі құрылыс келісім-шарттары (контракттары) есебі бойынша
бухгалтерлік есеп Ережесі. Қаржы министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Құны шетел валютасында көрсетілген активтері мен міндеттемелерінің
есебі бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі. Қаржы министрлігі Бұйрығымен
бекітілген;
• Кәсіпорындардың бухгалтерлік есеп беруі бойынша бухгалтерлік есеп
Ережесі. Қаржы министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Материалды-өндірістік қорлар есебі бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі.
Қаржы министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Негізгі құралдар есебі бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі. Қаржы
министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Есеп беру күнінен кейінгі жағдай бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі.
Қаржы министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Шаруашылық қызметтердің шартты фактілері бойынша бухгалтерлік есеп
Ережесі. Қаржы министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Кәсіпорындар табыстары бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі. Қаржы
министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Кәсіпорындар шығындары бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі. Қаржы
министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• ‡лестес (аффилиат) тұлғалар туралы ақпараттары бойынша бухгалтерлік
есеп Ережесі. Қаржы министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Сараланым бойынша ақпараттары бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі. Қаржы
министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Мемлекеттік көмек есебі бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі. Қаржы
министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Материалды емес активтер есебі бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі.
Қаржы министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Қарыздар, несиелер есебі және оларды орналастыру бойынша шығындар
бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі. Қаржы министрлігі Бұйрығымен
бекітілген;
• Қызметін тоқтату бойынша ақпараттар бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі.
Қаржы министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Ғылыми-зерттеу, тәжірибелік-конструкторлық және технологиялық жұмыстар
шығындарының есебі бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі. Қаржы министрлігі
Бұйрығымен бекітілген;
• Пайдаға салық салу бойынша есеп айырысу есебі бойынша бухгалтерлік
есеп Ережесі. Қаржы министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Қаржы салымдарының есебі бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі. Қаржы
министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
2. Туризмде бухгалтерлік есепті жүргізудің негізгі ережелері
Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті
жүргізудің негізгі ережелері нормативті актілердің мәліметтерімен
анықталады.
Бухгалтерлік есепте мүліктері, міндеттемелері және шаруашылық
операциялары (шаруашылық қызметінің фактілері):
1) бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспарына енген өзара байланысы бар
бухгалтерлік есеп шоттарында екі жақты жазба әдісімен іске асырылады.
Бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспары ҚР Қаржы министрлігімен
бекітілген бухгалтерлік есеп шоттары Бас жоспарының негізінде
кәсіпорынмен бекітіледі;
2) жаппай, үздіксіз мінезде болып келеді;
3) ағымдағы шығындары мен күрделі салымдарын шектеумен, сондай-ақ
синтетикалық және аналитикалық есеп мәліметтерінің сәйкестігін қамтамасыз
етуі керек.
Қаржы-шаруашылық қызметтерінің операциялары орындалу сәтінде немесе
оның соңында толтырылатын алғашқы құжаттар есеп регитрларында жазулар үшін
негіз болып табылады.
Мүліктері мен қаржы міндеттемелері бухгалтерлік есепте нәтижелері
көрсетілетін міндетті түрде түгендеуге жатады.
Кәсіпорындар құрылымдық құрамына, салалық керек-жарағына және
қызметтерінің басқада ерекшеліктеріне байланысты өзінің есеп саясатын өзі
қалыптастырады. Жеке шаруашылық операцияларын көрсету, мүліктері мен қаржы
міндеттемелерін бағалауда қабылданған есеп саясаты жылдан жылға тізбектеліп
қолданыла береді. Есеп саясатының өзгерісі қаржы жылының басында енгізілуі
керек.
4. Туризмдегі қызметтрде бас бухгалтердің міндеттері мен жауапкершілігі
1. Туризм саласындағы бухгалтердің қызметтері.
2. Бас бухгалтер міндеттері
1. Туризм саласындағы бухгалтердің қызметтері.
Туризм қызметтерінің бухгалтерінің профессиясы үнемі қызметкер үшін
қауіп қысымы бар қолайсыз жағдайларды туғызып отырады. Бұндай жағдайдың
болу себебі бухгалтерлік және салық заңдарының үнемі өзгеріп отыруына
байланысты есеп тәртібінің бұзылуына және қателесуге соқтырады. Бухгалтер
қонақ үйдің барлық істерінен хабардар болады және оның міндетіне кіреді:
1) қаржы-шаруашылық операцияларды есепте көрсету;
2) мемлекет тарапынан берілген жеңілдіктерді дұрыс қолданып, салықты
азайту.
Бас бухгалтер – қонақ үйдің бухгалтерлік қызметін басқаруды іске асырушы
қызметкер.
Бас бухгалтер қызметінің құқықтық статусын іс-әрекет етуші нормативті
актілермен және қонақ үй директорымен өңделіп, бекітілген қызметтік
нұсқаулармен белгіленеді.
Бас бухгалтер қонақ үй директорына тікелей бағынады, онымен қызметке
тағайындалады және босатылады. Бас бухгалтердің жеке қолынсыз ақша және
есеп айырысу құжаттары, қаржы және несие міндеттемелері жарамсыз деп
танылап, олар орындалуға қабылданбайды.
Бас бухгалтер қонақ үйде қаржы мәселелері бойынша басшыдан кейінгі
екінші тұлға болып саналады.
Қонақ үй бас бухгалтерінің әрекет етуші құқықтық нормативті
актілерімен бекітілген негізгі міндеттері мен жауапкершілігін қарастырайық.
2. Бас бухгалтер міндеттері
Әрекет етуші нормативті құқықтық актілерге сәйкес қонақ үй бас бухгалтері
міндетті:
1) ҚР Заңдарына сәйкес шаруашылық операцияларды іске асыруды
қамтамасыз етуге;
2) Мүліктерінің қозғалысына және міндеттемелерінің орындалуына бақылау
жүргізуге;
3) Алғашқы есеп құжаттарына қол қоюға құқықты тұлғалардың тізімін
келісуге;
4) Ақша қаражаттарымен шаруашылық операциялары рәсімделетін құжаттарға
жеке қолының таңбасын қояды:
• ақша қаражаттарын кәсіпорынның кассасына қабылдау кезінде
кассалық кіріс ордеріне;
• кәсіпорынның кассасынан ақша қаражаттарын беру кезінде
кассалық шығыс ордеріне немесе басқада ресми құжаттарға;
• төлем құжаттарының бетінде ақшаны беру туралы рұқсат
қолының таңбасын қоюға;
• басқада ақша қаражаттарымен рәсімделетін шаруашылық
операциялар құжаттарына қол қоюға.
5) кассалық кітап беттерінің санын және оған жүргізілген түзетулерді
жеке қолының таңбасымен растауға;
6) кассалық кітаптың дұрыс жүргізілуіне бақылау жасауға;
7) кіші кәсіпорындарда, егерде басшының бұйрығымен бас бухгалтерге
кассир міндеті жүктелген болса, онда орындауға;
8) бухгалтерлік жазулар мен алғашқы құжаттардың негізінде толық
бухгалтерлік есеп беруге; оны бекітілген мерзімде тиісті органдарға
беруге және бухгалтерлік есепке жеке қолын қоюға;
9) бухгалтерлік жиынтық есеп-қисапқа қол қоюға;
10) кәсіпорынның есеп саясатын қалыптастыруға;
11) заңды салық төлеушілер өкілдерінің міндетін орындауға:
• егерде салықтар және алымдар туралы заңдарда бұндай міндет
қарастырылған болса, онда кәсіпорынның кірістері (шығыстары)
және салық салынатын объектілеріне бекітілген тәртіпте есеп
жүргізеді;
• егерде салықтар және алымдар туралы заңдарда бұндай міндет
қарастырылған, сондай-ақ бухгалтерлік есеп беру туралы Заңға
сәйкес болса, онда жергілікті салық органына бекітілген
тәртіпте салық декларациясы бойынша тиісті салықтар есебін
жүргізеді;
• салықтар мен алымдар туралы анықтанған заң бұзушылықты
болдырмау туралы салық органдарының заңды талаптарын
орындауға, сондай-ақ салық органының қызметкеріне өзінің
заңды қызметтік міндеттерін орындау кезінде кедергі
жасамауға;
• салықтарды есептеу және төлеу үшін қажетті бухгалтерлік есеп
мәліметтерін және басқада құжаттарды, сондай-ақ алынған
табыстар мен төлем жүргізілген салықтарды растайтын
құжаттарды 4 жыл ішінде сақтауды қамтамасыз етуге;
• әрекет етуші салық заңымен қарастырылған басқада міндеттерді
орындауға;
12) мемлекеттік немесе муниципиалды меншіктерге негізделген ақша және
басқада мүліктік құндылықтарды алу немесе беру үшін заңды тұлға
атынан сенім хаттарға жеке қол таңбасын қоюға;
13) әрекет етуші нормативті құқықтық актілермен қарастырылған, қонақ үй
пайдасына басқада әрекеттерді іске асыруға.
5. Бас бухгалтердің жауапкершілігі
1. Туризм саласындағы бухгалтердің заңмен бекітілген жауапкершілігі.
2. Туризм қызметтеріндегі бухгалтердің жауапкершіліктерінің түрлері.
1. Туризм саласындағы бухгалтердің заңмен бекітілген жауапкершілігі.
Бас бухгалтердің немесе бухгалтердің қызметін регламенттейтін негізгі
нормативті актілердің бірі Қазақстан Республикасының 26.12.1995 ж. күнгі
№2732 Бухгалтерлік есеп туралы Заңы болып табылады. Бас бухгалтердің
жауапкершілігін белгілеу кезде, алдымен оның компетенциясы туралы мәселені
шешіп алу керек. Бухгалтер міндеттерінің шеңбері құқықтық-нормативті
актілермен, еңбек келісім-шарттарымен, сондай-ақ қызметтік нұсқаулармен не
басқада ұқсас құжаттармен бекітіледі.
Кейбір жағдайларда жауапкершілікке арнайы өкілеттілігі бар басқада
тұлғалар тартылады. Бұл Заңның 4 п. 9 бабына негізделген жағдайға сәйкес
дер кезінде алғашқы құжаттарды рәсімдейтін, олардың мазмұнындағы
мәліметтердің толықтығын сақтайтын, сондай-ақ бухгалтерлік есепте
шаруашылық операцияларды дұрыс және өз уақытысында көрсететін, осы
құжаттарды толтырушылар және қол қоюшылар. Алғашқы құжаттарды толтыру
міндеті жүктелетін және оларға қол қоюға құқық берілетін тұлғалардың тізімі
бас бухгалтермен келісіледі. Сонымен бас бухгалтердің компетенциясына
кірмейтін орындалмаған немесе міндеттерінде орындауға жатпайтын жағдайларда
жауапкершіліктен босатылады.
Бухгалтерлік есеп туралы Заңның 2 п. 7 бабына сәйкес қонақ үй бас
бухгалтерінің бухгалтерлік есепті жүргізу, есеп саясатын қалыптастыру, өз
уақытында толық және сенімді есеп беру міндеттері бар. Бұдан басқа 39 п.
Тәртіп негізінде бас бухгалтер кассалық операцияларды жүргізу тәртібін
сақтауға жауапты.
Нақты айтқанда қонақ үй бас бухгалтерінің келесі жағдайларда
жауапкершілігі бар:
1) бухгалтерлік есепті дұрыс жүргізбесе, оның нәтижесінде
бухгалтерлік есеп қараусыз қалып, бухгалтерлік есеп беру
бұрмаланса;
2) ақша қаражаттарын, тауар-материалды және басқада құндылықтарды
қабылдау, кіріске алу, сақтау және жұмсауда бекітілген тәртіпке
қарама-қайшы операциялар бойынша құжаттарды рәсімдесе және
орындаса;
3) дебиторларымен және кредиторлармен есеп айырысатын, банктегі есеп
шот және басқада шоттары бойынша операцияларды өз уақытында, дұрыс
салыстырып тексермесе;
4) бухгалтерлік баланстан дебиторлық берешектерді, жетпеушіліктерді
және басқада шығасыларды жою тәртібін бұзса;
5) бухгалтерияның кінәсі бойынша сенімді емес бухгалтерлік есебін
құраса;
6) басқада іс-әрекет етуші Заңды бұзса.
2. Туризм қызметтеріндегі бухгалтердің жауапкершіліктерінің түрлері.
Бас бухгалтердің жауапкершілігінің нақты түрі мен іс-шаралары әрекет
етуші заңдарға сәйкес анықталады. Әрекет етуші нормативті құжаттар бас
бухгалтер жауапкершіліктерінің келесі түрлерін қарастырады:
1) қылмыстық;
2) әкімшілік;
3) салықтық;
4) материалдық;
5) жауапкершіліктің басқада түрлері.
Кәсіпорындарда бас бухгалтер қылмыстық жауапкершілікке көп жағдайда ҚР
Қылмыстық кодексінің екі бабы бойынша жауапқа тартылады:
1. 194 бап Кәсіпорындар немесе жеке тұлғалардан алынатын кедендік
алымдар төлемдерінің бұрмалануы.
2. 199 бап Мемлекеттік бюджеттен тыс қорларға кәсіпорындармен
төленетін салықтар немесе сақтандыру жарналарының бұрмалануы.
ҚР СК 3 п. 32 бабына сәйкес салықтарды шығып тексеруді іске асыруға
құқығы бар салық органдары, салықтар мен төлемдер туралы заңдарды бұзуды
іске асыратын әрекеттердің құрамында қылмыстық белгілерінің бар жағдайлары
анықталған кезде, он күн мерзім ішінде қылмыстық істі ашу туралы мәселені
шешу үшін материалды салық полициясы органына беріледі.
ІІ. Туризм қызметтеріндегі айналымнан тыс және айналым
активтерінің есебі.
6. Туризм қызметтерінде активтердің түрлері.
1. Туризмде бухгалтерлік мәліметтер.
2. Туризмде баланс мәліметтерінің көрсеткіштері.
1. Туризмде бухгалтерлік мәліметтер.
Туризмдегі қызметтердің алдағы уақыттағы қаржылық мүмкіншілік
әлеуетіне баға беретін, өткен кезеңдегі қызметі туралы қаржылық шамасын
көрсететін бухгалтерлік ақпараттар бойынша іскер шешім қабылдайды.
Бұндай ақпараттар келесі бухгалтерлік мәліметтерді қамтуы тиіс:
1) Туризм қызметтері активтерінің, міндеттемелерінің және жеке
капиталының ағымдағы қаржылық жағдайларын бағалау, сондай-ақ белгілі
бір кезеңдегі осы баптарының өзгерістерін бағалау;
2) Туризм қызметтірін ақшалай қаражат ағымдарын бағалау, олардың құйылуы
мен кету мерзімдеріндегі соммалық жиынтығы және оған байланысты
тәуекелділік факторы;
3) Инвестициялық шешім қабылдауы және қаржыландыру көздері бойынша шешім
таңдауы.
Туризм қызметтерінің қаржылық жағдайын анықтайтын негізгі
көрсеткіштер, баланста көрсетіледі. Баланс қонақ үй кәсіпорнының белгілі
бір күнге қаржылық жағдайын мінездейді және ресурстарын біртұтас ақшаға
бағалап, бір жағында (активте) олардың құрамы мен қолдану бағыттары
бойынша, ал екінші жағында (пассивте) оларды қаржыландыру көздері бойынша
көрсетеді.
Мысал ретінде “ЯССЫ” қонақ үй кәсіпорын шаруашылығының балансын
қарастырып көрейік. (кесте 1.)
2. Туризмде баланс мәліметтерінің көрсеткіштері.
Баланс мәліметтеріне қарай, қонақ үй кәсіпорнының өткен есеп
кезеңінде қабылданған қаржылық шешімдерінің тиімділігін көрсететін және
алдағы уақытта қабылданатын қаржылық шешімдерінің базасы болып табылатын,
кейбір негізгі параметрлерін анықтау керек. Бұндай көрсеткіштер:
1. қонақ үй шаруашлығы активтерінің жалпы құны
2. активтердің жалпы соммасындағы қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді
активтерінің үлесі
3. активтердің жалпы соммасындағы физикалық және қаржылық активтерінің
үлесі
4. меншікті капиталдың жалпы құны
5. салынған капитал құнының өсімі
6. қарыз капитал құны
7. пассивтердің жалпы соммасындағы ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді
қаржыландыру көздерінің үлесі.
Қонақ үй кәсіпорын активтері, оның шаруашылық өмірінде қабылдағын
инвестициялық шешімдерін көрсетеді. Баланстың актив жағында орналасқан
бабтарының негізінде көрсетілген өтімділік өлшемі (кәсіпорынның материалды-
жабдықтары мен қаржы-қаражаттарын нақтылай ақша қаражатына айналдыру
қабілеттілігі) қонақ үй кәсіпорнының ең маңызды көрсеткіштерінің бірі болып
табылады.
7. Негізгі құралдар және материалды емес активтер есебі
1. Бухгалтерлік есепте активтердің есебі.
2. Бухгалтерлік есептегі негізгі құралдар.
3. Негізгі құралдардың маңыздылығы.
1. Бухгалтерлік есепте активтердің есебі.
Бухгалтерлік есеп ережесіне сәйкес қонақ үй шаруашылығындағы
бухгалтерлік есепке активтер ретінде негізгі құралдарды қабылдау кезінде
келесі жағдайлар орындалуы керек:
• жұмыстарды орындау немесе қызмет көрсету, не басқаруды ұйымдастыру
мұқтаждықтары үшін өнім өндірісін пайдалану;
• жарамды мерзімінің ұзақтығы 12 айдан көп немесе 12 айдан асатын кәдуілгі
операциялық циклда пайдалануға болатын ұзақ уақыт ағымында қолдану;
• кәсіпорында бұл активтердің алып-сату кезегі қарастырылмауы;
• кәсіпорындар болашағына экономикалық тиімділік әкелуге қабілеттілігі.
Негізгі құралдар обьектілерін қолдану кезінде қонақ үй кәсіпорнына
табыс беретін кезеңдері пайдалану мерзімі болып табылады.
Қонақ үй шаруашылығында негізгі құралдарға ғимараттар, құбырғылар,
жұмыс және қуат машиналары мен құрал-жабдықтар, есептеу техникалары,
транспорттық құралдары, инструметтері, өндірістік және шаруашылық
инвентарлары, мал шаруашылықтары, көп жылдық жеміс ағаштары және басқада
негізгі құралдар жатады. Сондай-ақ негізгі құралдарға кәсіпорынның
меншігіндегі жер телімдері, табиғи обьектілері (су, тау шатқалдары және
басқада табиғи ресурстар), жердің өңін жақсарту үшін жұмсалған капитал және
жалға берілген негізгі құралдар обьектілері жатады.
2. Бухгалтерлік есептегі негізгі құралдар.
Негізгі құралдардың бухгалтерлік есептегі бірліктері инвентарлық
обьектілері болып табылады. Негізгі құралдардың аналитикалық есебі
инвентарлық карточкаларда немесе кітаптарда жүргізіледі. Ал инвентарлық
карточкалар (инвентарлық кітаптар) негізгі құралдарды қабылдау-өткізу
актілері, техникалық төлқұжаттары және басқада сатып алуға, қондыруға,
орнын алмастыруға, сондай-ақ негізгі құралдар объектілерін жою құжаттарының
негізінде толтырылады.
Негізгі құралдардың синтетикалық есебі шоттардың Бас жоспарындағы 12
Негізгі құралдар бөлімінің активті шоттары бойынша жүргізіледі. Олар:
121 Жер
122 Ғимараттар мен құрылғылар
123 Машиналар мен жабдықтар, өткізгіштер мен қондырғылар
124 Көліктер
125 Басқа да негізгі құралдар
126 Аяқталмаған құрылыс.
Негізгі құралдар ағымдағы есебі бастапқы құны бойынша көрсетіледі.
Негізгі құралдарды қонақ үй шаруашылығына кіріске алу кезінде олардың
алғашқы құны әртүрлі анықталады.
Негізгі құралдарды сатып алу, қондыру және дайындау үшін жұмсалған
нақты шығындар құрамы:
• жабдықтаушыға келісім шартқа сәйкес төленген сомма;
• жеткізу, монтаждау, қондыру бойынша шығындар;
• құрылыс және басқада келісімдер бойынша жұмыс құны;
• негізгі құралдарды сатып алуға байланысты ақпараттық және кеңес
қызметтерінің құны;
• негізгі құралдар объектілеріне құқық алуға байланысты жұмсалған тіркеу
салымдары, мемлекеттік алымдар және басқада ұқсас төлемдер;
• кедендік алымдар және басқада төлемдер;
• негізгі құралдар объектілерін сатып алуға байланысты төленетін өтеусіз
салықтар;
• негізгі құралдар объектісін сатып алуға ортада көмек көрсеткен
кәсіпорынға берілген марапаттау;
• негізгі құралдар объектілерін сатып алу, қондыру және дайындау
жұмыстарына байланысты басқада шығындар.
3. Негізгі құралдардың маңыздылығы.
Басқада кәсіпорындардан келісім бойынша сыйлық ретінде немесе басқада
жағдайлармен өтеусіз қонақ үйге кіріске алынған негізгі құралдар
объектілері үшін бастапқы құны объектті бухгалтерлік есепке қабылдаған күні
нарықтағы бағасы бойынша анықталады және құжаттармен немесе эксперттік
жолмен бекітіледі.
Басқа мүліктерге айырбасталып алынған негізгі құралдардың бастапқы
құнын, кәсіпорындар сол айырбастаған құндылықтарының құнының бағасына ұқсас
бағамен анықталады.
Бухгалтерлік есеп принципінде активтер қысқа мерзімді және ұзақ
мерзімді активтер болып бөлінеді. Ұзақ мерзімді активтер – қонақ үй
кәсіпорынның шаруашылық қызметінде бір жылдық есеп мерзімінен ұзақ мерзім
пайдаланатын және бір жылға дейін сату үшін қолданылмайтын материалды-
жабдықтар мен қаржы-қаражаттарын айтамыз. Ұзақ мерзімді активтер баланстың
бірінші бөлімінде негізгі құрал жабдықтар мен айналымнан тыс активтерінде
көрсетіледі.
Сонымен, негізгі құрал-жабдықтар (активтер) -деп, материалды түрде
болып келетін, ұзақ мерзімде пайдалынатын қаражаттарды айтамыз. Бұл
қаражаттар категориясына ғимараттар мен құрылыстар, машиналар мен құрал-
жабдықтар, транспорттар және т.б. жатады. Негізгі құрал-жабдықтардың барлық
баптары бойынша амортизациялық аударым жарнасы жүргізіліп, амортизациялық
қаражат, яғни өтелім қаражатын құрайды. Баланста бұл бөлімнің барлық
баптары қалдық құны бойынша есептеледі, яғни негізгі жабдықты сатып алу,
жеткізу және құрастыру үшін жұмсалған қаражаттарынан амортизациялық өтелім
шығынын алып тастау ереже ретінде іске асырылып отырады.
Материалды емес активтер - бұл физикалық сезілмелі түрде болып
келмейтін, бірақ, қонақ үй кәсіпорнына кіріс әкелетін қаражаттар. Сезілмелі
емес активтерге патент, тауар белгілері, сауда маркілері, авторлық құқық,
лицензиялар, ғылыми – зерттеу және тәжиірбелі – конструкторлық зерттемелер
шығындары с.с. Қызметі бір жылдан асатын сезілмелі емес активтерге де басқа
құрал-жабдықтар секілді амортизациялық аударым жарнасы жүргізіледі.
8. Материалды-құндылықтар мен ақша қаражаттарының есебі.
1. Бухгалтерлік есепте айналым қаражаттарына түсінік.
2. Туризм қызметтерінде қолма-қол ақша қаражаттарымен есеп айырысу
3. Туризмдегі қаржы салымдары.
1. Бухгалтерлік есепте айналым қаражаттарына түсінік.
Қысқа мерзімді активтер немесе айналым қаражаттары деп, бір есеп
мерзім айналымында, яғни бір жыл ішінде қонақ үй шаруашылық қызметтерде
пайдаланылған, сатылған немесе қолданылған материалды-жабдықтар мен қаржы-
қаражаттарды айтамыз. Айналым активтері баланстың екінші және үшінші
бөлімдерінде, актив жағында көрсетіледі.
Қонақ үй кәсіпорнының шаруашылық тиімділігін арттыратын шешім қабылдау
үшін, айналым қаражаттары құрамынан келесі ресурстардың бухгалтерлік
мәліметтерін топтастырып бөліп алу маңызды:
• ақша қаражаттары
• қысқа мерзімді қаржы салымдары
• дебиторлық берешектер
• материалды - өндіріс қоры
Айналым активтерінің ең өтімді бөлігі – ақша қаражаттары. Бұл
кәсіпорын кассасындағы (451 “Ұлттық валтада кассадағы қолма-қол ақша
қаражаттары” шоты), банктегі (441 “Есеп шоты”) валюталық (431 “Ел
ішіндегі валюталық шоты” және 432 “Шет елдегі валюталық шоты”) қаражаттары
болып табылатын ақша қаражаттары.
2. Туризм қызметтерінде қолма-қол ақша қаражаттарымен есеп айырысу
Қонақ үй кәсіпорны қолма-қол ақша қаражаттарымен есеп айырысуды іске
асыруы үшін нормативті құжаттарына сәйкес кассасы болуы керек. Ақша
қаражаттарының қозғалысымен байланысты кез-келген кіріс және шығыс кассалық
операциялары, міндетті түрде кассалық алғашқы құжаттарда көрсетілуі керек.
Қонақ үй шаруашылығында әрбір кассалық-бақылау машинасы бойынша негізгі
құжаттары кассир-операционисттің Мемлекеттік Статистика Комитетімен
бекітілген Журналы болып табылады. Журнал міндетті түрде нөмірленген,
байланған, мөрленген және қонақ үй кәсіпорнының басшысымен, бас
бухгалтерінің жеке қолдарымен бекітілген, сондай-ақ салық инспекторының
тіркеуге алған қолымен қуатталуы керек.
Кассадағы ақша қаражаттарының синтетикалық есебі 451 “Ұлттық валтада
кассадағы қолма-қол ақша қаражаттары” актив баланстық шотында есепке
алынады.
451 “Ұлттық валютада кассадағы қолма-қол ақша қаражаттары” шоты
қонақ үй кассасында ақша қаражаттарының қозғалысы мен қолда бары туралы
ақпараттарды жалпыламалау үшін арналған.
451 “Ұлттық валютада кассадағы қолма-қол ақша қаражаттары” шотына
қосымша шоттар ашуға болады:
451-1 “Кәсіпорын кассасы”. Бұл қосымша шотта қонақ үй кассасындағы ақша
қаражаттарының есебі жүргізіледі.
451-3 “Ақша қаражаттары” және т.б. .кәсіпорынның кассасындағы пошта
маркалары, мемлекеттік алымдардың маркасы, векселдер маркасы, төлемі
жүргізілген әуе билеттері және басқада ақша қаражаттары.
Ақша құжаттарының аналитикалық есебі олардың түрлері бойынша
жүргізіледі.
Қонақ үй басшысының ұйғаруы бойынша 31 желтоқсаннан кейін, жылдық
есеп беру алдында кассадағы ақша қаражаттарына түргендеу жүргізіледі. Оны
қонақ үй директорымен белгіленген комиссия іске асырады. Түгендеу актпен
рәсімделеді. Кассада артық шыққан ақша қаражаттары қонақ үйдің кірісі
ретінде, ал кем қаражаттары 334 шоттың “Құндылықтардың бүлінуінен кем
шығуы, жоғалуы” қосымша шотында жойылады, содан соң 333 “Қызметкерлердің
және басқада тұлғалардың берешектері” шотының “Материалды зияндылықтарды
өтеу” бойынша 2-ші қосымша шотының дебет жағында жойылады.
Есеп шоттағы ақша қаражаттарының қозғалысы үшін активті, баланстық
441 “Есеп шот” шоты қолданылады. Егерде қонақ үй кәсіпорнының бірнеше есеп
шоттары болса, онда есеп шоттарды бөліп көрсететін аналитикалық есеп
жүргізуді ұйымдатыру керек.
Қонақ үй кәсіпорны валюта қаражаттарының қозғалысы үшін валюта шотын
ашады. Шет ел валютасымен жасалатын операцияларды есепке алу үшін валюталық
шоттың ашылуы үш шотты қарастырады:
• ағымдағы валюталық шоты – қонақ үй кәсіпорнының меншігіндегі валюта
есебі үшін;
• тарнзиттік валюталық шот – валюта түсімдерінің есебі үшін;
• арнайы транзиттік валюталық шот – ел ішіндегі валюта нарығынан
сатып алынған валюталар есебі үшін.
Валюта шотындағы қаражаттардың синтетикалық есебі активті, баланстық
431 “Ел ішіндегі валюталық шоты” және 432 “Шет елдегі валюталық шоты”
шоттарында жүргізіледі.
Ақша қаражаттары ағымдағы төлемдер үшін қолданылады. Қонақ үй
кәсіпорны, ақша қаражаттары құрамындағы жұмсалуына белгілі бір шек қойылған
және циклдары сәйкес келмей банктегі есеп шоттан алуға болмайтын, сондай
–ақ ағымдағы төлемдер үшін қолдануға арналмаған ақша қаражаттарын талдау
кезінде айналым қаражаттары құрамына енгізбеуі керек.
3. Туризмдегі қаржы салымдары.
Қонақ үй кәсіпорны үшін нақтылай ақша қаражаттарының тиімді жиынтығы
қарама-қарсы тенденциялардың әсерімен анықталады. Қонақ үйдің имидж атағы
мен конъюктуралық шиеленісу мүмкіндігі кәсіпорынға белгілі бір ақша қорын
иемденуді міндеттейді. Бұл қор еңбек ақы, қонақ үй шаруашылығында қызмет
көрсетуді дамыту және ағымдағы міндетті төлемдерін өз уақытысында төлеу
үшін жиі қолданылады. Ақша қаражаттарының жоқ болуы қонақ үй кәсіпорнын
банкроттыққа әкелуі мүмкін. Инфляция қонақ үй кәсіпорнының ақша
қаражаттарына қалыпсыз әсер етеді. Ол бір жағынан уақытша пайдаланудан бос
ақша қаражаттарына құнсыздану қауіпін төндірсе, екінші жағынан қажетті
төлемдер үшін инфляция есебімен көптеген ақша қаражаттарын керек етеді.
Сондай-ақ көптеген ақша қаражаттарына, оның қозғалысына есеп пен бақылау
жүргізуді қиындатады.
Қонақ үй кәсіпорнының қысқа мерзімді қаржы салымдары басқа бір
кәсіпорынның құнды қағаздары мен облигацияларын инвестицияландыруын, сондай-
ақ бір жылға дейін мерзімге ұсынған қарыздарын көрсетеді. Қонақ үй
кәсіпорынның мұндай құнды қағаздарды (мемлекет немесе жекеменшік) сатып
алуы, өтімділік рыногын жаулап алу немесе басқа компаниялар алдында өзінің
үстемділігін орнату мақсатында емес, уақытша пайдаланудан бос ақша
қаражаттарын тиімді орналастыруды көздейді. Бұндай қаржы салымдары ақша
қаражаттарының ағымдағы міндетті немесе басқа да төлемдерінен бос
кездерінде жүргізіледі. Жеркілікті мөлшерде нақтылай қаражатты керек ететін
рынокта құнды қағаздардың кез-келген уақытта сатылуы, мұндай қаражаттарды
тиімді орналастырудың шарты болып табылады.
Баланстың келесі бабы – дебиторлық берешек, яғни қонақ үй кәсіпорнына
тиесілі, бірақ алынбаған қаражат. Айналым қаражаты құрамында өтеу мерзімі
бір жылдан аспайтын дебиторлық берешек көрсетіледі. Дебиторлық берешек
баланста көрсетіледі. Дебиторлық берешек баланста өтелетін нақты құны
бойынша, яғни қарызды өтейтін түсімнің ақша қаражаттарының жиынтығымен
есептеледі. Бірақ қонақ үй шаруашылығының тиімділігі үшін дебиторлық
берешектің нақтырақ кескінін айқындау керек. Осы мақсатта таза дебиторлық
берешекті анықтаймыз – бұл нақты дебиторлық берешек күмәнді борыштар
бойынша резервтер арасындағы айырма.
Қонақ үй өндірістік процестерін іске асыру жағдайын көрсететін, баланс
мәліметтері бойынша келесі ірі бап материалды-өндірістік босалқы қорлар
ретіндегі активтер – бұл
• қалыпты іскерлік циклдар мерзімінде қызметтер өндірісінің
сатылуы (жұмыстарды орындау, қызметтерді көрсету);
• сатылу үшін арналған қонақ үй шаруашылығының ішкі өндірісінде
тұтынысы, яғни өнімді өндіру кезінде шикізат, материалдар
ретінде қолдануы;
• қонақ үй шаруашылығын басқару мұқтаждықтары үшін пайдалануы.
9. Туризм қызметтеріндегі материалдар қызметі.
1. Туризм қызметтеріндегі материалдарға түсінік.
2. Материалдарды есепке алу
3. Материалдар есептелетін шоттар.
1. Туризм қызметтеріндегі материалдарға түсінік.
Материалдар туризм қызметтерінде айналым қаражаттарына жатады. Бұл
қаражаттардың ерекшеліктері, олар бекітілген шығындар нормасына сәйкес
тұтыныста болады және оған материалдық негіз бере отырып, өзіеің құнын
өнімнің құрамына толық ендіреді. Материалдар бухгалтерлік есепте, оларды
дайындау бойынша нақты өзіндік құнымен көретледі. Қонақ үйге материалдар
келу каналдарына байланысты, олардың өзіндік құны әртүрлі анықталады:
1. Материалдарды сатып алу кезінде сатып алу бойынша нақты жұмсалған
шығындары жатады:
• жабдықтаушыға келісім шартқа сәйкес төленетін сомма;
• жеткізу бойынша шығындар;
• материалдарды сатып алуға байланысты кеңес қызметтері мен ақпараттар
құны;
• кедендік алымдар және басқада төлемдер;
• материалдарды сатып алуға байланысы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. Негізгі
1. Указ Президента Республики Казахстан, имеющий силу Закона О
бухгалтерском учете от 26.12.1995г. №2732
2. Кодекс РК О налогах и др. обязательных платежах в бюджет от
12.06.2001ж. №209
3. Закон РК О туристкой деятельности в РК от 13.06.2001г.
4. Закон РК О лицензировании (с изменениями и дополнениями) на 13.06.2001
г.
5. Стандарты бухгалтерского учета и методические рекомендации к СБУ
6. Генеральный план счетов бухгалтерского учета и инструкция по его
применению
7. Каморджанова Н.А., Каморджанов Д.Р., Коноплянник Т.М.. Бухгалтерский
учет в гостиничном бизнесе. – СПб.: Питер, 2004 – 488с.
8. Бургонова Г.Н., Каморджанова Н.А.. Гостиничный и туристический бизнес:
особенности бухгалтерского учета и налогооблажения: Учеб. Пособие. – М.:
Финансы и статистика, 2000. – 352 с.
9. Бурганова Г.Н., Комарджанова Н.А. Гостиничный и туристский бизнес.
Особенности бухгалтерского учета и налогообложения. М. Финансы и
статистика, 1999 г.
10. Балабанов И.Т., Балабанов А.И. Экономика туризма. М. ФиС.2000г.
11. Агеева О.А. Воробьева Н.А. Усик Е.А.Бухгалтерский учет и
налогообложение в гостиницах Главбух.2000. №5
12. Азар В. Гостиничные обьединения.динамика развития Туризм. практика,
проблемы, перспективы. 1998. №1.С. 14-16.
13. Н.И.Кабушкин. Менеджмент туризма. Учебное пособие. Минск. ООО Новое
знание 2001.
ІІ. Қосымша
1. Мырзалиев Б., Абдушукуров Р. Основы бухгалтерского учета
2. Мырзалиев Б., Абдушукуров Р. Практикум по бухгалтерскому учету
1. Л.И.Лукичева. В.А.Квартальнов, В.А.Исаев. Менеджмент туризма и основы
менеджмента. Москва Финансы и статистика 2002.
2. Г.Н.Бурганова, Н.А.Каморджанова. Гостиничный и туритский бизнес.
Особенности бухгалтерского учета и налогооблажения. Москва Финансы и
статистика 2000.
3. Н.А.Каморджанова, Д.Р.Комарджанов, Т.М.Конопляник. Бухгалтерский учет в
гостиничном бизнесе. Питер 2004.
4. Гуляев В.Г. Налогооблажение в туризме. М. Изд. ПРИОР. 1998г.
5. Дуров А.П., Копанов А.С. Маркетинг в туризме. Минск. Изд. Экономпресс.
1998г.
6. Карпов Г.А. и др. Экономика современного туризма. Москва-Санкт-
Петербург. Изд. Герда. 1998г.
7. Качалин В.В. Финансовый учет и отчетность в соответствии со стандартами
GAAP. Изд. Дело. 1998г.
8. Керимов В.Э., Сухов Р.А. Производственный учет в туристских
организациях. М. Изд. Дом. Дашков и К. 2000г.
9. Кукушкина Л.П. Особенности ведения бухгалтерского учета в гостиничном
бизнесе. М. Изд. Дом. Аудитор. 2000г.
10. Образцов А.В., Миронова Е.Ю. Практикум по налогообложению и
бухгалтерскому учету в туристических фирмах. М. Изд. Консалтбанкир.
2000г.
11. Пузакова Е.П., Честникова В.А. Международный туристский бизнес. М. Изд.
Экспортное бюро. 1997г.
12. Папирян Г.А. Международные экономические отношения. Экономика туризма.
М. Изд. ФиС. 1998 г.
13. Радостовец В.К. и др. бухгалтерский учет на предприятии. Алматы. Изд.
Даур. 1998 г.
14. Чудновский А.Д. и др. Гостиничный и туристический бизнес. М. Изд.
ЭКМОС, 1998г.
15. Состав и учет затрат в туризме. Методические рекомендации. М.Изд. Ось
- 89. 2000 г.
16. Журнал Бюллетень бухгалтера.
17. Журнал Бизнес класс.
ҚЫСҚАША ЛЕКЦИЯ ТЕЗИСТЕРІ
КІРІСПЕ.
18.02.2005 ж. күнгі ҚР Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына
жолдауында, Қазақстан экономиканы диверсификациялауға бағытталған
индустриялды-инновациялық стратегияны іске асыру мақсатында туризм, мұнай-
газ машиналарын жасау, тамақ және тоқыма өнеркәсібі, көлік-логистикалық
қызмет көрсету, металлургия және құрылыс материалдары сияқты шикізаттық
емес секторды дамыта отырып, халықаралық нарықта жоғары бәсекеге қабілетті
экономиканы құрып, жоғары стандартта өмір сүру міндетін алға қойды.
Халықаралық нарықта туризм қатынастары табыс түсіретін маңызды кіріс
көзі ретінде танылып, әлемде экономикалық мәні бар салалардың біріне, ал
кейбір Таиланд, Кипр, Малайзия сияқты т.б. дамушы мемлекеттер үшін –
олардың өмір сүру негіздеріне айналған. Бұдан басқа, әлемде көптеген
елдерде туристік сала 350 млн. жуық жұмысшылар мен қызметкерлер үшін жұмыс
орнына және кәсіби өсуіне мүмкіндік береді. Сондай-ақ бұл салада еңбекпен
қамту көлемі басқа қызмет көрсету сферасына қарағанда екі есе тез өсіп
отырады екен.
1993 жылдан бастап Қазақстан Бүкілдүниежүзілік туристік ұйымның мүшесі
болып табылады.
Қазіргі кезде нарықтық экономика жағдайында туризм индустриясын
дамыту, еліміздің экономикасының тұрақтылығына оңтайлы әсер ететін нарық
саралымдарының бірі. Туризмнің халық шаруашылығындағы мәні келесі
факторлармен анықталады: 1) өндірістік функциясымен. Туристік салаларда
жұмыс атқаратын кәсіпорындар жаңа өнім өндіріп, одан қосылған құн пайда
болады және құндылықтардың жинақталуына әсерін тигізеді; 2) халықты
жұмыспен қамтуға әсер ету функциясымен. Туристік өнімдер материалды емес
тауарлар болғандықтан, олар қызмет көрсету түрінде болып келеді. Бұл
қызметті іске асыратын туризм персоналдары. Туризмде техникалық құралдардың
дамуы жұмыс түрін жеңілдеткенімен, қонақтарға қызмет көрсету жұмыс орнын
ауыстыра алмайды. Сондықтан туризмде материалды-техникалық базаның дамуы
жұмыс күшінің қысқаруына аз ықпалын тигізеді; 3) қор жинау функциясымен.
Туризмде табыс табуды құру ұлттық табыстың өсуіне әсер етеді, себебі
мемлекеттік бюджетке жаңа салық көзі құйылады, туризм секторында жұмыс орны
бар жұмыс күші еңбек ақымен қамтамасыз етіледі, туристік кәсіпорындармен
кіріс болған әрбір табыс қаражаттары кезекті айналымында жаңа пайда әкеледі
және бұл айналымда, егерде жабдықтаушылар болып табылса, басқада тұлғалар
пайда табады және сондай-ақ аймақтық сауда-саттық, ауылшаруашылық,
өнеркәсіп табыстарының артуына әсер етеді; 4) деңгейлестіру функциясымен.
Туристер өнеркәсіп әлсіз дамыған аумақтарға, табиғаттың тепе-теңдігі
сақталған ортаға және алғашқы ландшафты жерлерге қызығушылық танытады.
Бұндай аймақтар көптеген жағдайларда ауыл шаруашылығы болып келеді. Бұл
жерлердің тұрақты халқы үшін туризм қосымша табыстың маңызды көзі болып,
олардың табыстарын өнеркәсібі жақсы дамыған орындармен теңестіреді; 5 )
төлем баланс функциясымен. Қызмет көрсету балансының құрамы елдің ішіндегі
және шетелге шығу саяхаттары болып табылады. Бұл баланста шетелге шығушы
жергілікті туристердің шығындарымен шетелден келуші туристерге қызмет
көретуден түскен табыстар салыстырылады.
2001 жылы Қазақстан Республикасындағы туристік қызмет туралы Қазақстан
Республикасының Заңы қабылданды. Бұған сәйкес ҚР кейбір заң актілеріне
туристік қызмет мәселелері бойынша өзгерістер енгізілді және ҚР кейбір
актілерінің күші жойылды деп танылды, сондай-ақ Салық және бюджетке
төленетін басқада міндетті төлемдер туралы ҚР Заңына өзгерістер мен
толықтырулар енгізілді.
БҰҰ 24-ші Ассамблеясында және одан кейінірек БСҰ 12-ші Ассамблеясында
Ұлы Жібек жолының тарихи-мәдениетінің халықаралық және ұлттық мәнін ескере
отырып, Жібек жолын зерттеу және оны халықаралық туризмді дамытуда негізгі
бағыттардың бірі ретінде тану туралы шешім қабылдаған болатын.
1998 жылы Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығымен Жібек
жолы тарихи орталықтарын жандандыру, түркі тілдес мемлекеттердің мәдени
мұраларын сақтауды және мирасқорлауды дамыту, туризмнің инфрақұрылымын
құру туралы Мемлекеттік Бағдарлама бекітілген.
Біздің ойымызша Қазақстанның жалпы әлеуметтік-экономикалық жағдайына
оңтайлы әсері көп туризм индустриясын дамытуда, оның кәсіпорындарының бірі
қонақ үй шаруашылықтары бизнесінде бухгалтерлік есеп саясатын дұрыс
ұйымдастыру маңызды болып табылады. Сондай-ақ бухгалтерлік есеп – бұл
қазіргі нарықтық экономика жағдайындағы қоғамда маңызды қолданбалы мәні
бар, арнайы экономикалық облыс. Бухгалтерлік есеп кәсіпорындардың құқықтық-
ұйымдастыру формаларымен және олардың қызметтік мақсаттарына қарамастан
барлық кәсіпорындар үшін керек. Бүгінгі күні нарықтық экономикасы дамыған
барлық елдерде қонақ үй шаруашылығындағы бухгалтерлік есептің ролі ерекше.
Бұл қазіргі кездегі бір қатар себептермен және сондай мінездегі қазақтанда
болып жатқан нақтылықтарға шарттастырылған. Оның ішіндегі маңыздыларын атап
өтсек:
• Қазіргі кезде бухгалтерлік есеп обылысындағы жұмыстарды қонақ үй
мамандары орындауы үшін білім шеңберін талаптарға сәйкес кеңейтуі
керек;
• Нарықтық экономика жағдайындағы қонақ үй шаруашылығында есеп
стандарттарын, салық заңдарын және басқада нормативті актілерді
қолдануы;
• Қонақ үй шаруашылығында мамандардың жұмыс технологиясын
компьютерлік техникаларды қолдану әсерімен өзгерту және басқару
шешімдеріне негізделген есеп беру үшін сандық әдіспен талдауды
күнделікті жұмыста қолдану қажеттілігі;
• Қонақ үй бизнесі облысында сапалы қызмет көрсетуді қамтамасыз
ететін мамандардың ролін арттыра отырып, оған сәйкес міндеттері
мен жауапкершілігін жүктеу керек.
І. Туризмдегі бухгалтерлік негіздері
1. Туризмде Бухгалтерлік есеп негізгі түсініктері мен прициптері
1. Туризм қызметіндегі мүліктік кешендер.
2. Туризмдегі қызметтердің түрлері.
3. Туризм қызметтерінің басты мінездемелері.
1. Туризм қызметіндегі мүліктік кешендер.
Туризмде қызмет көрсететін ғимараттар, жабдықтаулар және басқада
мүліктері бар қызмет көрсетуге арналған мүліктік кешендерге бухгалтерлік
есеп жүргізіледі.
Туризм қызметтерін бекітілген тәртіпте мүліктік құқығы бар заңды
тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер адамдарды уақытша орналастыру және оларға
қызмет көрсету бойынша қызметтерді ұсыну үшін меншігіндегі қаражаттарын
орналастыратын және тікелей басқаратын қандай да бір ұжым іске асырады.
Туризм қызмет көрсету сферасына жатады және шаруашылық қызметін
ұйымдастыруда тұтынушылардың құқығын қорғау туралы заңды талаптарды сақтау,
бухгалтерлік есеп және салық салу жұмыстарында өзіндік ерекшеліктері бар.
Қазақстан Республикасы ‡кіметінің Қаулысымен бекітілген қонақ үй
қызметтерін іске асыру Ережесімен Қазақстан Республикасындағы барлық қонақ
үйлер басқарылады. Осы Ережеге сәйкес қонақ үй қызметтерінің толық тізімі
және олардың бағасы көрсетілген тақта ілініп тұруы керек.
Туризмде қызметтерін көрсету көпшілікке арналған келісім шарттар
ережесі бойынша іске асырылады. Бұл келісім шарт қонақтарға жағдай жасау
мен қызмет көрсету құнын анықтайды және қонақ үйге келген барлық қонақтар
үшін бірдей әрекет етеді.
Туризмде қызмет көрсеті кешеніне: қонақ үй, ресторан, дәріхана
дүңгіршегі, бөлшек сауда ұйымдары және қоғамдық тамақтандыру (кіші барлар,
кафе, кафетерилер, буфеттер және т.б.), жергілікті АТС, валюта айырбастау
орны, медициналық ұйымдар (мысалы, тіс емдеу кабинеті), автокөлік тұрағы,
шаштараз, кір жуу бөлімі, жөндеу жүргізу қызметі кіреді.
2. Туризмдегі қызметтердің түрлері.
Қонақ үй – бұл қызмет өндіру (қонақ үй өнімі) және қызмет көрсету
бойынша күрделі шаруашылық кешен болып табылады.
Қонақ үй өнімдері әртүрлі белгілері бойынша жіктеледі. Аймақтық
жағынан бір немесе бірнеше объектілердің аясында халықаралық, ұлттық,
аймақтық; түрлері жағынан – қаражаттарын орналастыру (отель, қонақ үй,
мотель, кемпинг өнімдері); мамандандырылуы жағынан – демалыс, әуес іс-
ермек, іскер және спорттық туризм; клиенттері жағынан – жеке қабылдау,
топтық, жастар және т.б.
Қонақ үй өнімінің өзіндік ерекшелігі ретінде сатып алынатын,
сондай-ақ сатып алу кезінде оған (қонақ үй нөмеріне) иелік етуді емес,
белгіленген уақытқа және белгіленген орында пайдалануға қол жеткізуді
ұғындыратын қызметтердің орналасуы қарастырылады.
Туризмде Қызмет көрсету – бұл тұтынушының тұтынысын қанағаттандыру
бойынша орындаушының жеке қызметі, сондай-ақ орындаушы мен тұтынушының
өзара әрекеттеріне тікелей байланысты нәтиже.
3. Туризм қызметтерінің басты мінездемелері.
Туризм қызметтерінің басты мінездемелері:
1) қызметтің өндірісі мен тұтынысы бір уақытта іске асырылады. Қызмет
тұтынушының емес (қонақ, турист), өндірушінің территориясында (қонақ
үйде) іске асырылады. Қызметті өндіретін қонақ үй персоналдары тікелей
тұтынушылармен қарым-қатынаста болады және тұтынушы оны өзіне
көрсетілетін қызметтің бөлінбейтін бөлігі ретінде көреді;
2) көрсетілетін қызметтердің сақталуы (жинақталуы) мүмкін емес.
Қызметтердің өндірісі орындалу уақытында және орнында тіркеуге алынады:
егерде қонақ үй өнімі белгіленген күнде сатылмаса, онда қонақ үй
қызметінің қаржы нәтижесі кем болады;
3) өнімнің сезілмейтіндігі. Қызмет іске асырылғанға дейін, оны бағалауға,
өлшеуге болмайды;
4) сұраныстың мерзімдерге байланысты өзгеріп отыруы. Көп туристердің жаз
мерзімінде демалуларына қарай сұраныс жазғы маусымда ұлғаяды, қыс
айларында азаяды;
5) өзара тәуелділігі. Қонақ үй өнімін өткізу көлеміне: елдегі саяси және
әлеуметтік-экономикалық жағдайлар; туроператорлармен, турагенттермен
қонақ үйлерге қатысты қабылданған маркетингтік шешімдер; қонақтарды
(туристерді) тарту көлемі; транспорттық қызмет көрсету деңгейі әсер
етеді.
Қонақ үй өніміне сұраныс әрбір күн, апта немесе мерзімдерде құбылмалы
болып келеді.
Қонақ үй кешені кәсіпорындарының ұйымдастыру-құқықтық формасы ҚР
Азаматтық кодексімен анықталып, оған сәйкес әртүрлі қоғамдастықтар
түріндегі шаруашылық формасы болып келеді.
2. Туризмде Бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың методологиялық
негіздері
1. Туризмде бухгалтерлік есеп түсінігі.
2. Туризмде бухгалтерлік есеп берудің қажеттілігі.
3. Туризмдегі қызметтерді бағалау.
1. Туризмде бухгалтерлік есеп түсінігі.
Туризмде Бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың методологиялық негіздері
және оның принциптері ҚР Азаматтық кодексімен және ҚР Бухгалтерлік есеп
тулалы заңымен белгіленген.
Туризмде Бухгалтерлік есеп – кәсіпорындардың мүліктері мен
міндеттемелері туралы ақша көрсеткішісінде ақпараттарды жинақтайтын,
тіркейтін, жалпылайтын және олардың қозғалысындағы барлық шаруашылық
операцияларды тегіс, үздіксіз және құжаттық есепке алатын белгілі тәртіпке
келтірілген жүйе.
Бухгалтерлік есептің мәні кәсіпорынның жарғылық міндеттемелерін
орындауға бағытталған қаржы-шаруашылық қызметтері болып табылады.
Бухгалтерлік есеп объектілері:
• кәсіпорын мүліктері;
• міндеттемелері;
• шаруашылық процестері (шаруашылық операциялары).
Бухгалтерлік есептің халықаралық жүйесі бухгалтерлік ақпараттар мен
есеп беруге келесі сапа мәнін және талаптарын көрсетеді:
• орнықтылығы (өткен шақ, осы шақ және келер шақ кезеңдердегі жағдайларды
бағалау көмегімен бұрынғы бағаны ұстау немесе өзгерту жүргізуде
ақпараттарды тиімді пайдалану қолданушылардың экономикалық шешімдеріне
әсер етеді);
• сенімділігі (егерде ақпарат қате және бұрмаланған болмаса, онда сенімді
болып табылады. Оның негізінде: ақпараттың растығы, формаларда мәнінің
көрсетілуі, бейтараптылығы, толықтылығы, абайлампаздылығы жатыр);
• салыстырмалығы (ақпарат қолданушыларға әртүрлі кезеңдердегі қаржы есебін
салыстыруға және әртүрлі кәсіпорындардың қаржы есебін теңестіруге
мүмкіндік беретін түрде көрсетілуі керек);
• түсініктілігі (ақпарат қажетті экономикалық білімі бар қолданушылар үшін
түсінікті және сондай-ақ, олардың зерттеу жүргізу талабына сай болуы
керек);
2. Туризмде бухгалтерлік есеп берудің қажеттілігі.
Есеп беруде кәсіпорын туралы айқын және толық көрініс болуы керек.
Туризм қызметтеріне есеп жүргізу ережесі бухгалтерлік есептің жалпы
белгіленген принциптерімен регламенттенеді. Олар:
• кәсіпорын оқшауландырылған есеп объектісі ретінде қарастырылады;
• есептеу әдісін қолданады;
• шектелген есеп беру кезеңдері аралығында іскерлік белсенділігі шектеледі;
• кәсіпорын жақын болашаққа және осы шақтағы уақытта қызмет атқарушы
ретінде қарастырылады;
• мүліктері мен міндеттері құндық бағаланады.
Бухгалтерлік есептің жоғарыда аталған барлық принциптерінің мәнін
қарастырып көрейік.
Кәсіпорын оқшауландырылған есеп объектісі ретіндегі принципте
мүліктері мен міндеттері басқа кәсіпорындардың мүліктері мен
міндеттемелерінен бөлек есепке алынатынын көрсетеді.
Шектелген есеп беру кезеңдері аралығында іскерлік белсенділігінің
шектелуі принципінде кірістері мен шығыстары істе нақты орындалған кезінде
есепте көрсетіледі және мойындалады. Бірнеше есеп кезеңдерінде жүргізілетін
кірістері мен шығыстары да сәйкесінше шектеледі.
Кәсіпорын қызмет атқарушы ретіндегі принципі бухгалтерлік есепті
жүргізу кезінде және есеп беруде болашақ кезеңдерде кәсіпорынның жұмысын
жалғастыруы және оның қызметін тоқтатуға мәжбүрлейтін мәліметтердің болмауы
немесе оның масштабы мен мінезінің мәнін өзгертуі туралы болжайды.
Құндық бағалау принципі бағалау кезінде мүліктерді сатып алынған
бағадан немесе өзіндік құнынан жоғары бағалауға жол бермей, бағалауды
барлық мүмкіншілігінше нақты көрсетеді және абайлампаздықпен жүргізеді;
кірістері мен шығыстары ақша қаражаттарының түсімі мен төлемдері іске
асырылған кезеңдерге байланысты бағаланады.
3. Туризмдегі қызметтерді бағалау.
Мүліктері, капиталды және міндеттемелерін бағалау кезде келесі
жағдайларды басшылыққа алу керек:
1) мүліктері, капиталы және міндеттемелері бухгалтерлік баланста ақша
көрсеткішінде көрсетіледі;
2) сатып алынған мүліктері, оларды сатып алуға нақты жұмсалған шығындарының
жиынтық соммасымен бағаланады;
3) өтеусіз алынған мүліктері – мүлікті алған күнге сәйкес нарықтық бағасы
бойынша кіріске алынады;
4) кәсіпорынның өзінде өндірілген мүліктері – оны дайындау құны бойынша
кіріске алынады;
5) валютамен көрсетілген мүліктері мен міндеттемелері операцияның орындалу
күніндегі ҚР Орталық Банкісінің шетел валюталық курсы бойынша қайта
есептелу негізінде тенгемен бағаланады.
3. Туризмде Бухгалтерлік есепке Заңды және басқада нормативті талаптар
1. Туризмде бухгалтерлік есепті жүргізудің негізгі талаптары.
2. Туризмде бухгалтерлік есепті жүргізудің негізгі ережелері
1. Туризмде бухгалтерлік есепті жүргізудің негізгі талаптары.
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есепті жүргізу бойынша негізгі
талаптар 26.12.1995 ж. күнгі №2732 Бухгалтерлік есеп туралы Заңды күші
бар Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығында кейінгі өзгерістермен
және толықтырулармен қалыптастырылған.
Қазақстан кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті жүргізудің негізгі
ережесі және ұйымдастыру тәртіптерінің методологиялық негіздері
Бухгалтерлік есеп туралы Заңынан басқа келесі құжаттармен
регламенттенеді:
• ҚР Азаматтық кодексі;
• ҚР Салық және бюджетке басқада міндетті төлемдер туралы кодексі;
• Әкімшілік құқықты бұзу туралы кодексі;
• Кәсіпорындардың қаржы-шаруашылық қызметтерінің бухгалтерлік есеп
шоттарының Бас жоспары және оны қолдану бойынша нұсқаулар. Қаржы
министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Кәсіпорындардың есеп саясаты бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі;
• Күрделі құрылыс келісім-шарттары (контракттары) есебі бойынша
бухгалтерлік есеп Ережесі. Қаржы министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Құны шетел валютасында көрсетілген активтері мен міндеттемелерінің
есебі бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі. Қаржы министрлігі Бұйрығымен
бекітілген;
• Кәсіпорындардың бухгалтерлік есеп беруі бойынша бухгалтерлік есеп
Ережесі. Қаржы министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Материалды-өндірістік қорлар есебі бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі.
Қаржы министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Негізгі құралдар есебі бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі. Қаржы
министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Есеп беру күнінен кейінгі жағдай бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі.
Қаржы министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Шаруашылық қызметтердің шартты фактілері бойынша бухгалтерлік есеп
Ережесі. Қаржы министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Кәсіпорындар табыстары бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі. Қаржы
министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Кәсіпорындар шығындары бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі. Қаржы
министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• ‡лестес (аффилиат) тұлғалар туралы ақпараттары бойынша бухгалтерлік
есеп Ережесі. Қаржы министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Сараланым бойынша ақпараттары бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі. Қаржы
министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Мемлекеттік көмек есебі бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі. Қаржы
министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Материалды емес активтер есебі бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі.
Қаржы министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Қарыздар, несиелер есебі және оларды орналастыру бойынша шығындар
бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі. Қаржы министрлігі Бұйрығымен
бекітілген;
• Қызметін тоқтату бойынша ақпараттар бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі.
Қаржы министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Ғылыми-зерттеу, тәжірибелік-конструкторлық және технологиялық жұмыстар
шығындарының есебі бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі. Қаржы министрлігі
Бұйрығымен бекітілген;
• Пайдаға салық салу бойынша есеп айырысу есебі бойынша бухгалтерлік
есеп Ережесі. Қаржы министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
• Қаржы салымдарының есебі бойынша бухгалтерлік есеп Ережесі. Қаржы
министрлігі Бұйрығымен бекітілген;
2. Туризмде бухгалтерлік есепті жүргізудің негізгі ережелері
Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті
жүргізудің негізгі ережелері нормативті актілердің мәліметтерімен
анықталады.
Бухгалтерлік есепте мүліктері, міндеттемелері және шаруашылық
операциялары (шаруашылық қызметінің фактілері):
1) бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспарына енген өзара байланысы бар
бухгалтерлік есеп шоттарында екі жақты жазба әдісімен іске асырылады.
Бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспары ҚР Қаржы министрлігімен
бекітілген бухгалтерлік есеп шоттары Бас жоспарының негізінде
кәсіпорынмен бекітіледі;
2) жаппай, үздіксіз мінезде болып келеді;
3) ағымдағы шығындары мен күрделі салымдарын шектеумен, сондай-ақ
синтетикалық және аналитикалық есеп мәліметтерінің сәйкестігін қамтамасыз
етуі керек.
Қаржы-шаруашылық қызметтерінің операциялары орындалу сәтінде немесе
оның соңында толтырылатын алғашқы құжаттар есеп регитрларында жазулар үшін
негіз болып табылады.
Мүліктері мен қаржы міндеттемелері бухгалтерлік есепте нәтижелері
көрсетілетін міндетті түрде түгендеуге жатады.
Кәсіпорындар құрылымдық құрамына, салалық керек-жарағына және
қызметтерінің басқада ерекшеліктеріне байланысты өзінің есеп саясатын өзі
қалыптастырады. Жеке шаруашылық операцияларын көрсету, мүліктері мен қаржы
міндеттемелерін бағалауда қабылданған есеп саясаты жылдан жылға тізбектеліп
қолданыла береді. Есеп саясатының өзгерісі қаржы жылының басында енгізілуі
керек.
4. Туризмдегі қызметтрде бас бухгалтердің міндеттері мен жауапкершілігі
1. Туризм саласындағы бухгалтердің қызметтері.
2. Бас бухгалтер міндеттері
1. Туризм саласындағы бухгалтердің қызметтері.
Туризм қызметтерінің бухгалтерінің профессиясы үнемі қызметкер үшін
қауіп қысымы бар қолайсыз жағдайларды туғызып отырады. Бұндай жағдайдың
болу себебі бухгалтерлік және салық заңдарының үнемі өзгеріп отыруына
байланысты есеп тәртібінің бұзылуына және қателесуге соқтырады. Бухгалтер
қонақ үйдің барлық істерінен хабардар болады және оның міндетіне кіреді:
1) қаржы-шаруашылық операцияларды есепте көрсету;
2) мемлекет тарапынан берілген жеңілдіктерді дұрыс қолданып, салықты
азайту.
Бас бухгалтер – қонақ үйдің бухгалтерлік қызметін басқаруды іске асырушы
қызметкер.
Бас бухгалтер қызметінің құқықтық статусын іс-әрекет етуші нормативті
актілермен және қонақ үй директорымен өңделіп, бекітілген қызметтік
нұсқаулармен белгіленеді.
Бас бухгалтер қонақ үй директорына тікелей бағынады, онымен қызметке
тағайындалады және босатылады. Бас бухгалтердің жеке қолынсыз ақша және
есеп айырысу құжаттары, қаржы және несие міндеттемелері жарамсыз деп
танылап, олар орындалуға қабылданбайды.
Бас бухгалтер қонақ үйде қаржы мәселелері бойынша басшыдан кейінгі
екінші тұлға болып саналады.
Қонақ үй бас бухгалтерінің әрекет етуші құқықтық нормативті
актілерімен бекітілген негізгі міндеттері мен жауапкершілігін қарастырайық.
2. Бас бухгалтер міндеттері
Әрекет етуші нормативті құқықтық актілерге сәйкес қонақ үй бас бухгалтері
міндетті:
1) ҚР Заңдарына сәйкес шаруашылық операцияларды іске асыруды
қамтамасыз етуге;
2) Мүліктерінің қозғалысына және міндеттемелерінің орындалуына бақылау
жүргізуге;
3) Алғашқы есеп құжаттарына қол қоюға құқықты тұлғалардың тізімін
келісуге;
4) Ақша қаражаттарымен шаруашылық операциялары рәсімделетін құжаттарға
жеке қолының таңбасын қояды:
• ақша қаражаттарын кәсіпорынның кассасына қабылдау кезінде
кассалық кіріс ордеріне;
• кәсіпорынның кассасынан ақша қаражаттарын беру кезінде
кассалық шығыс ордеріне немесе басқада ресми құжаттарға;
• төлем құжаттарының бетінде ақшаны беру туралы рұқсат
қолының таңбасын қоюға;
• басқада ақша қаражаттарымен рәсімделетін шаруашылық
операциялар құжаттарына қол қоюға.
5) кассалық кітап беттерінің санын және оған жүргізілген түзетулерді
жеке қолының таңбасымен растауға;
6) кассалық кітаптың дұрыс жүргізілуіне бақылау жасауға;
7) кіші кәсіпорындарда, егерде басшының бұйрығымен бас бухгалтерге
кассир міндеті жүктелген болса, онда орындауға;
8) бухгалтерлік жазулар мен алғашқы құжаттардың негізінде толық
бухгалтерлік есеп беруге; оны бекітілген мерзімде тиісті органдарға
беруге және бухгалтерлік есепке жеке қолын қоюға;
9) бухгалтерлік жиынтық есеп-қисапқа қол қоюға;
10) кәсіпорынның есеп саясатын қалыптастыруға;
11) заңды салық төлеушілер өкілдерінің міндетін орындауға:
• егерде салықтар және алымдар туралы заңдарда бұндай міндет
қарастырылған болса, онда кәсіпорынның кірістері (шығыстары)
және салық салынатын объектілеріне бекітілген тәртіпте есеп
жүргізеді;
• егерде салықтар және алымдар туралы заңдарда бұндай міндет
қарастырылған, сондай-ақ бухгалтерлік есеп беру туралы Заңға
сәйкес болса, онда жергілікті салық органына бекітілген
тәртіпте салық декларациясы бойынша тиісті салықтар есебін
жүргізеді;
• салықтар мен алымдар туралы анықтанған заң бұзушылықты
болдырмау туралы салық органдарының заңды талаптарын
орындауға, сондай-ақ салық органының қызметкеріне өзінің
заңды қызметтік міндеттерін орындау кезінде кедергі
жасамауға;
• салықтарды есептеу және төлеу үшін қажетті бухгалтерлік есеп
мәліметтерін және басқада құжаттарды, сондай-ақ алынған
табыстар мен төлем жүргізілген салықтарды растайтын
құжаттарды 4 жыл ішінде сақтауды қамтамасыз етуге;
• әрекет етуші салық заңымен қарастырылған басқада міндеттерді
орындауға;
12) мемлекеттік немесе муниципиалды меншіктерге негізделген ақша және
басқада мүліктік құндылықтарды алу немесе беру үшін заңды тұлға
атынан сенім хаттарға жеке қол таңбасын қоюға;
13) әрекет етуші нормативті құқықтық актілермен қарастырылған, қонақ үй
пайдасына басқада әрекеттерді іске асыруға.
5. Бас бухгалтердің жауапкершілігі
1. Туризм саласындағы бухгалтердің заңмен бекітілген жауапкершілігі.
2. Туризм қызметтеріндегі бухгалтердің жауапкершіліктерінің түрлері.
1. Туризм саласындағы бухгалтердің заңмен бекітілген жауапкершілігі.
Бас бухгалтердің немесе бухгалтердің қызметін регламенттейтін негізгі
нормативті актілердің бірі Қазақстан Республикасының 26.12.1995 ж. күнгі
№2732 Бухгалтерлік есеп туралы Заңы болып табылады. Бас бухгалтердің
жауапкершілігін белгілеу кезде, алдымен оның компетенциясы туралы мәселені
шешіп алу керек. Бухгалтер міндеттерінің шеңбері құқықтық-нормативті
актілермен, еңбек келісім-шарттарымен, сондай-ақ қызметтік нұсқаулармен не
басқада ұқсас құжаттармен бекітіледі.
Кейбір жағдайларда жауапкершілікке арнайы өкілеттілігі бар басқада
тұлғалар тартылады. Бұл Заңның 4 п. 9 бабына негізделген жағдайға сәйкес
дер кезінде алғашқы құжаттарды рәсімдейтін, олардың мазмұнындағы
мәліметтердің толықтығын сақтайтын, сондай-ақ бухгалтерлік есепте
шаруашылық операцияларды дұрыс және өз уақытысында көрсететін, осы
құжаттарды толтырушылар және қол қоюшылар. Алғашқы құжаттарды толтыру
міндеті жүктелетін және оларға қол қоюға құқық берілетін тұлғалардың тізімі
бас бухгалтермен келісіледі. Сонымен бас бухгалтердің компетенциясына
кірмейтін орындалмаған немесе міндеттерінде орындауға жатпайтын жағдайларда
жауапкершіліктен босатылады.
Бухгалтерлік есеп туралы Заңның 2 п. 7 бабына сәйкес қонақ үй бас
бухгалтерінің бухгалтерлік есепті жүргізу, есеп саясатын қалыптастыру, өз
уақытында толық және сенімді есеп беру міндеттері бар. Бұдан басқа 39 п.
Тәртіп негізінде бас бухгалтер кассалық операцияларды жүргізу тәртібін
сақтауға жауапты.
Нақты айтқанда қонақ үй бас бухгалтерінің келесі жағдайларда
жауапкершілігі бар:
1) бухгалтерлік есепті дұрыс жүргізбесе, оның нәтижесінде
бухгалтерлік есеп қараусыз қалып, бухгалтерлік есеп беру
бұрмаланса;
2) ақша қаражаттарын, тауар-материалды және басқада құндылықтарды
қабылдау, кіріске алу, сақтау және жұмсауда бекітілген тәртіпке
қарама-қайшы операциялар бойынша құжаттарды рәсімдесе және
орындаса;
3) дебиторларымен және кредиторлармен есеп айырысатын, банктегі есеп
шот және басқада шоттары бойынша операцияларды өз уақытында, дұрыс
салыстырып тексермесе;
4) бухгалтерлік баланстан дебиторлық берешектерді, жетпеушіліктерді
және басқада шығасыларды жою тәртібін бұзса;
5) бухгалтерияның кінәсі бойынша сенімді емес бухгалтерлік есебін
құраса;
6) басқада іс-әрекет етуші Заңды бұзса.
2. Туризм қызметтеріндегі бухгалтердің жауапкершіліктерінің түрлері.
Бас бухгалтердің жауапкершілігінің нақты түрі мен іс-шаралары әрекет
етуші заңдарға сәйкес анықталады. Әрекет етуші нормативті құжаттар бас
бухгалтер жауапкершіліктерінің келесі түрлерін қарастырады:
1) қылмыстық;
2) әкімшілік;
3) салықтық;
4) материалдық;
5) жауапкершіліктің басқада түрлері.
Кәсіпорындарда бас бухгалтер қылмыстық жауапкершілікке көп жағдайда ҚР
Қылмыстық кодексінің екі бабы бойынша жауапқа тартылады:
1. 194 бап Кәсіпорындар немесе жеке тұлғалардан алынатын кедендік
алымдар төлемдерінің бұрмалануы.
2. 199 бап Мемлекеттік бюджеттен тыс қорларға кәсіпорындармен
төленетін салықтар немесе сақтандыру жарналарының бұрмалануы.
ҚР СК 3 п. 32 бабына сәйкес салықтарды шығып тексеруді іске асыруға
құқығы бар салық органдары, салықтар мен төлемдер туралы заңдарды бұзуды
іске асыратын әрекеттердің құрамында қылмыстық белгілерінің бар жағдайлары
анықталған кезде, он күн мерзім ішінде қылмыстық істі ашу туралы мәселені
шешу үшін материалды салық полициясы органына беріледі.
ІІ. Туризм қызметтеріндегі айналымнан тыс және айналым
активтерінің есебі.
6. Туризм қызметтерінде активтердің түрлері.
1. Туризмде бухгалтерлік мәліметтер.
2. Туризмде баланс мәліметтерінің көрсеткіштері.
1. Туризмде бухгалтерлік мәліметтер.
Туризмдегі қызметтердің алдағы уақыттағы қаржылық мүмкіншілік
әлеуетіне баға беретін, өткен кезеңдегі қызметі туралы қаржылық шамасын
көрсететін бухгалтерлік ақпараттар бойынша іскер шешім қабылдайды.
Бұндай ақпараттар келесі бухгалтерлік мәліметтерді қамтуы тиіс:
1) Туризм қызметтері активтерінің, міндеттемелерінің және жеке
капиталының ағымдағы қаржылық жағдайларын бағалау, сондай-ақ белгілі
бір кезеңдегі осы баптарының өзгерістерін бағалау;
2) Туризм қызметтірін ақшалай қаражат ағымдарын бағалау, олардың құйылуы
мен кету мерзімдеріндегі соммалық жиынтығы және оған байланысты
тәуекелділік факторы;
3) Инвестициялық шешім қабылдауы және қаржыландыру көздері бойынша шешім
таңдауы.
Туризм қызметтерінің қаржылық жағдайын анықтайтын негізгі
көрсеткіштер, баланста көрсетіледі. Баланс қонақ үй кәсіпорнының белгілі
бір күнге қаржылық жағдайын мінездейді және ресурстарын біртұтас ақшаға
бағалап, бір жағында (активте) олардың құрамы мен қолдану бағыттары
бойынша, ал екінші жағында (пассивте) оларды қаржыландыру көздері бойынша
көрсетеді.
Мысал ретінде “ЯССЫ” қонақ үй кәсіпорын шаруашылығының балансын
қарастырып көрейік. (кесте 1.)
2. Туризмде баланс мәліметтерінің көрсеткіштері.
Баланс мәліметтеріне қарай, қонақ үй кәсіпорнының өткен есеп
кезеңінде қабылданған қаржылық шешімдерінің тиімділігін көрсететін және
алдағы уақытта қабылданатын қаржылық шешімдерінің базасы болып табылатын,
кейбір негізгі параметрлерін анықтау керек. Бұндай көрсеткіштер:
1. қонақ үй шаруашлығы активтерінің жалпы құны
2. активтердің жалпы соммасындағы қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді
активтерінің үлесі
3. активтердің жалпы соммасындағы физикалық және қаржылық активтерінің
үлесі
4. меншікті капиталдың жалпы құны
5. салынған капитал құнының өсімі
6. қарыз капитал құны
7. пассивтердің жалпы соммасындағы ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді
қаржыландыру көздерінің үлесі.
Қонақ үй кәсіпорын активтері, оның шаруашылық өмірінде қабылдағын
инвестициялық шешімдерін көрсетеді. Баланстың актив жағында орналасқан
бабтарының негізінде көрсетілген өтімділік өлшемі (кәсіпорынның материалды-
жабдықтары мен қаржы-қаражаттарын нақтылай ақша қаражатына айналдыру
қабілеттілігі) қонақ үй кәсіпорнының ең маңызды көрсеткіштерінің бірі болып
табылады.
7. Негізгі құралдар және материалды емес активтер есебі
1. Бухгалтерлік есепте активтердің есебі.
2. Бухгалтерлік есептегі негізгі құралдар.
3. Негізгі құралдардың маңыздылығы.
1. Бухгалтерлік есепте активтердің есебі.
Бухгалтерлік есеп ережесіне сәйкес қонақ үй шаруашылығындағы
бухгалтерлік есепке активтер ретінде негізгі құралдарды қабылдау кезінде
келесі жағдайлар орындалуы керек:
• жұмыстарды орындау немесе қызмет көрсету, не басқаруды ұйымдастыру
мұқтаждықтары үшін өнім өндірісін пайдалану;
• жарамды мерзімінің ұзақтығы 12 айдан көп немесе 12 айдан асатын кәдуілгі
операциялық циклда пайдалануға болатын ұзақ уақыт ағымында қолдану;
• кәсіпорында бұл активтердің алып-сату кезегі қарастырылмауы;
• кәсіпорындар болашағына экономикалық тиімділік әкелуге қабілеттілігі.
Негізгі құралдар обьектілерін қолдану кезінде қонақ үй кәсіпорнына
табыс беретін кезеңдері пайдалану мерзімі болып табылады.
Қонақ үй шаруашылығында негізгі құралдарға ғимараттар, құбырғылар,
жұмыс және қуат машиналары мен құрал-жабдықтар, есептеу техникалары,
транспорттық құралдары, инструметтері, өндірістік және шаруашылық
инвентарлары, мал шаруашылықтары, көп жылдық жеміс ағаштары және басқада
негізгі құралдар жатады. Сондай-ақ негізгі құралдарға кәсіпорынның
меншігіндегі жер телімдері, табиғи обьектілері (су, тау шатқалдары және
басқада табиғи ресурстар), жердің өңін жақсарту үшін жұмсалған капитал және
жалға берілген негізгі құралдар обьектілері жатады.
2. Бухгалтерлік есептегі негізгі құралдар.
Негізгі құралдардың бухгалтерлік есептегі бірліктері инвентарлық
обьектілері болып табылады. Негізгі құралдардың аналитикалық есебі
инвентарлық карточкаларда немесе кітаптарда жүргізіледі. Ал инвентарлық
карточкалар (инвентарлық кітаптар) негізгі құралдарды қабылдау-өткізу
актілері, техникалық төлқұжаттары және басқада сатып алуға, қондыруға,
орнын алмастыруға, сондай-ақ негізгі құралдар объектілерін жою құжаттарының
негізінде толтырылады.
Негізгі құралдардың синтетикалық есебі шоттардың Бас жоспарындағы 12
Негізгі құралдар бөлімінің активті шоттары бойынша жүргізіледі. Олар:
121 Жер
122 Ғимараттар мен құрылғылар
123 Машиналар мен жабдықтар, өткізгіштер мен қондырғылар
124 Көліктер
125 Басқа да негізгі құралдар
126 Аяқталмаған құрылыс.
Негізгі құралдар ағымдағы есебі бастапқы құны бойынша көрсетіледі.
Негізгі құралдарды қонақ үй шаруашылығына кіріске алу кезінде олардың
алғашқы құны әртүрлі анықталады.
Негізгі құралдарды сатып алу, қондыру және дайындау үшін жұмсалған
нақты шығындар құрамы:
• жабдықтаушыға келісім шартқа сәйкес төленген сомма;
• жеткізу, монтаждау, қондыру бойынша шығындар;
• құрылыс және басқада келісімдер бойынша жұмыс құны;
• негізгі құралдарды сатып алуға байланысты ақпараттық және кеңес
қызметтерінің құны;
• негізгі құралдар объектілеріне құқық алуға байланысты жұмсалған тіркеу
салымдары, мемлекеттік алымдар және басқада ұқсас төлемдер;
• кедендік алымдар және басқада төлемдер;
• негізгі құралдар объектілерін сатып алуға байланысты төленетін өтеусіз
салықтар;
• негізгі құралдар объектісін сатып алуға ортада көмек көрсеткен
кәсіпорынға берілген марапаттау;
• негізгі құралдар объектілерін сатып алу, қондыру және дайындау
жұмыстарына байланысты басқада шығындар.
3. Негізгі құралдардың маңыздылығы.
Басқада кәсіпорындардан келісім бойынша сыйлық ретінде немесе басқада
жағдайлармен өтеусіз қонақ үйге кіріске алынған негізгі құралдар
объектілері үшін бастапқы құны объектті бухгалтерлік есепке қабылдаған күні
нарықтағы бағасы бойынша анықталады және құжаттармен немесе эксперттік
жолмен бекітіледі.
Басқа мүліктерге айырбасталып алынған негізгі құралдардың бастапқы
құнын, кәсіпорындар сол айырбастаған құндылықтарының құнының бағасына ұқсас
бағамен анықталады.
Бухгалтерлік есеп принципінде активтер қысқа мерзімді және ұзақ
мерзімді активтер болып бөлінеді. Ұзақ мерзімді активтер – қонақ үй
кәсіпорынның шаруашылық қызметінде бір жылдық есеп мерзімінен ұзақ мерзім
пайдаланатын және бір жылға дейін сату үшін қолданылмайтын материалды-
жабдықтар мен қаржы-қаражаттарын айтамыз. Ұзақ мерзімді активтер баланстың
бірінші бөлімінде негізгі құрал жабдықтар мен айналымнан тыс активтерінде
көрсетіледі.
Сонымен, негізгі құрал-жабдықтар (активтер) -деп, материалды түрде
болып келетін, ұзақ мерзімде пайдалынатын қаражаттарды айтамыз. Бұл
қаражаттар категориясына ғимараттар мен құрылыстар, машиналар мен құрал-
жабдықтар, транспорттар және т.б. жатады. Негізгі құрал-жабдықтардың барлық
баптары бойынша амортизациялық аударым жарнасы жүргізіліп, амортизациялық
қаражат, яғни өтелім қаражатын құрайды. Баланста бұл бөлімнің барлық
баптары қалдық құны бойынша есептеледі, яғни негізгі жабдықты сатып алу,
жеткізу және құрастыру үшін жұмсалған қаражаттарынан амортизациялық өтелім
шығынын алып тастау ереже ретінде іске асырылып отырады.
Материалды емес активтер - бұл физикалық сезілмелі түрде болып
келмейтін, бірақ, қонақ үй кәсіпорнына кіріс әкелетін қаражаттар. Сезілмелі
емес активтерге патент, тауар белгілері, сауда маркілері, авторлық құқық,
лицензиялар, ғылыми – зерттеу және тәжиірбелі – конструкторлық зерттемелер
шығындары с.с. Қызметі бір жылдан асатын сезілмелі емес активтерге де басқа
құрал-жабдықтар секілді амортизациялық аударым жарнасы жүргізіледі.
8. Материалды-құндылықтар мен ақша қаражаттарының есебі.
1. Бухгалтерлік есепте айналым қаражаттарына түсінік.
2. Туризм қызметтерінде қолма-қол ақша қаражаттарымен есеп айырысу
3. Туризмдегі қаржы салымдары.
1. Бухгалтерлік есепте айналым қаражаттарына түсінік.
Қысқа мерзімді активтер немесе айналым қаражаттары деп, бір есеп
мерзім айналымында, яғни бір жыл ішінде қонақ үй шаруашылық қызметтерде
пайдаланылған, сатылған немесе қолданылған материалды-жабдықтар мен қаржы-
қаражаттарды айтамыз. Айналым активтері баланстың екінші және үшінші
бөлімдерінде, актив жағында көрсетіледі.
Қонақ үй кәсіпорнының шаруашылық тиімділігін арттыратын шешім қабылдау
үшін, айналым қаражаттары құрамынан келесі ресурстардың бухгалтерлік
мәліметтерін топтастырып бөліп алу маңызды:
• ақша қаражаттары
• қысқа мерзімді қаржы салымдары
• дебиторлық берешектер
• материалды - өндіріс қоры
Айналым активтерінің ең өтімді бөлігі – ақша қаражаттары. Бұл
кәсіпорын кассасындағы (451 “Ұлттық валтада кассадағы қолма-қол ақша
қаражаттары” шоты), банктегі (441 “Есеп шоты”) валюталық (431 “Ел
ішіндегі валюталық шоты” және 432 “Шет елдегі валюталық шоты”) қаражаттары
болып табылатын ақша қаражаттары.
2. Туризм қызметтерінде қолма-қол ақша қаражаттарымен есеп айырысу
Қонақ үй кәсіпорны қолма-қол ақша қаражаттарымен есеп айырысуды іске
асыруы үшін нормативті құжаттарына сәйкес кассасы болуы керек. Ақша
қаражаттарының қозғалысымен байланысты кез-келген кіріс және шығыс кассалық
операциялары, міндетті түрде кассалық алғашқы құжаттарда көрсетілуі керек.
Қонақ үй шаруашылығында әрбір кассалық-бақылау машинасы бойынша негізгі
құжаттары кассир-операционисттің Мемлекеттік Статистика Комитетімен
бекітілген Журналы болып табылады. Журнал міндетті түрде нөмірленген,
байланған, мөрленген және қонақ үй кәсіпорнының басшысымен, бас
бухгалтерінің жеке қолдарымен бекітілген, сондай-ақ салық инспекторының
тіркеуге алған қолымен қуатталуы керек.
Кассадағы ақша қаражаттарының синтетикалық есебі 451 “Ұлттық валтада
кассадағы қолма-қол ақша қаражаттары” актив баланстық шотында есепке
алынады.
451 “Ұлттық валютада кассадағы қолма-қол ақша қаражаттары” шоты
қонақ үй кассасында ақша қаражаттарының қозғалысы мен қолда бары туралы
ақпараттарды жалпыламалау үшін арналған.
451 “Ұлттық валютада кассадағы қолма-қол ақша қаражаттары” шотына
қосымша шоттар ашуға болады:
451-1 “Кәсіпорын кассасы”. Бұл қосымша шотта қонақ үй кассасындағы ақша
қаражаттарының есебі жүргізіледі.
451-3 “Ақша қаражаттары” және т.б. .кәсіпорынның кассасындағы пошта
маркалары, мемлекеттік алымдардың маркасы, векселдер маркасы, төлемі
жүргізілген әуе билеттері және басқада ақша қаражаттары.
Ақша құжаттарының аналитикалық есебі олардың түрлері бойынша
жүргізіледі.
Қонақ үй басшысының ұйғаруы бойынша 31 желтоқсаннан кейін, жылдық
есеп беру алдында кассадағы ақша қаражаттарына түргендеу жүргізіледі. Оны
қонақ үй директорымен белгіленген комиссия іске асырады. Түгендеу актпен
рәсімделеді. Кассада артық шыққан ақша қаражаттары қонақ үйдің кірісі
ретінде, ал кем қаражаттары 334 шоттың “Құндылықтардың бүлінуінен кем
шығуы, жоғалуы” қосымша шотында жойылады, содан соң 333 “Қызметкерлердің
және басқада тұлғалардың берешектері” шотының “Материалды зияндылықтарды
өтеу” бойынша 2-ші қосымша шотының дебет жағында жойылады.
Есеп шоттағы ақша қаражаттарының қозғалысы үшін активті, баланстық
441 “Есеп шот” шоты қолданылады. Егерде қонақ үй кәсіпорнының бірнеше есеп
шоттары болса, онда есеп шоттарды бөліп көрсететін аналитикалық есеп
жүргізуді ұйымдатыру керек.
Қонақ үй кәсіпорны валюта қаражаттарының қозғалысы үшін валюта шотын
ашады. Шет ел валютасымен жасалатын операцияларды есепке алу үшін валюталық
шоттың ашылуы үш шотты қарастырады:
• ағымдағы валюталық шоты – қонақ үй кәсіпорнының меншігіндегі валюта
есебі үшін;
• тарнзиттік валюталық шот – валюта түсімдерінің есебі үшін;
• арнайы транзиттік валюталық шот – ел ішіндегі валюта нарығынан
сатып алынған валюталар есебі үшін.
Валюта шотындағы қаражаттардың синтетикалық есебі активті, баланстық
431 “Ел ішіндегі валюталық шоты” және 432 “Шет елдегі валюталық шоты”
шоттарында жүргізіледі.
Ақша қаражаттары ағымдағы төлемдер үшін қолданылады. Қонақ үй
кәсіпорны, ақша қаражаттары құрамындағы жұмсалуына белгілі бір шек қойылған
және циклдары сәйкес келмей банктегі есеп шоттан алуға болмайтын, сондай
–ақ ағымдағы төлемдер үшін қолдануға арналмаған ақша қаражаттарын талдау
кезінде айналым қаражаттары құрамына енгізбеуі керек.
3. Туризмдегі қаржы салымдары.
Қонақ үй кәсіпорны үшін нақтылай ақша қаражаттарының тиімді жиынтығы
қарама-қарсы тенденциялардың әсерімен анықталады. Қонақ үйдің имидж атағы
мен конъюктуралық шиеленісу мүмкіндігі кәсіпорынға белгілі бір ақша қорын
иемденуді міндеттейді. Бұл қор еңбек ақы, қонақ үй шаруашылығында қызмет
көрсетуді дамыту және ағымдағы міндетті төлемдерін өз уақытысында төлеу
үшін жиі қолданылады. Ақша қаражаттарының жоқ болуы қонақ үй кәсіпорнын
банкроттыққа әкелуі мүмкін. Инфляция қонақ үй кәсіпорнының ақша
қаражаттарына қалыпсыз әсер етеді. Ол бір жағынан уақытша пайдаланудан бос
ақша қаражаттарына құнсыздану қауіпін төндірсе, екінші жағынан қажетті
төлемдер үшін инфляция есебімен көптеген ақша қаражаттарын керек етеді.
Сондай-ақ көптеген ақша қаражаттарына, оның қозғалысына есеп пен бақылау
жүргізуді қиындатады.
Қонақ үй кәсіпорнының қысқа мерзімді қаржы салымдары басқа бір
кәсіпорынның құнды қағаздары мен облигацияларын инвестицияландыруын, сондай-
ақ бір жылға дейін мерзімге ұсынған қарыздарын көрсетеді. Қонақ үй
кәсіпорынның мұндай құнды қағаздарды (мемлекет немесе жекеменшік) сатып
алуы, өтімділік рыногын жаулап алу немесе басқа компаниялар алдында өзінің
үстемділігін орнату мақсатында емес, уақытша пайдаланудан бос ақша
қаражаттарын тиімді орналастыруды көздейді. Бұндай қаржы салымдары ақша
қаражаттарының ағымдағы міндетті немесе басқа да төлемдерінен бос
кездерінде жүргізіледі. Жеркілікті мөлшерде нақтылай қаражатты керек ететін
рынокта құнды қағаздардың кез-келген уақытта сатылуы, мұндай қаражаттарды
тиімді орналастырудың шарты болып табылады.
Баланстың келесі бабы – дебиторлық берешек, яғни қонақ үй кәсіпорнына
тиесілі, бірақ алынбаған қаражат. Айналым қаражаты құрамында өтеу мерзімі
бір жылдан аспайтын дебиторлық берешек көрсетіледі. Дебиторлық берешек
баланста көрсетіледі. Дебиторлық берешек баланста өтелетін нақты құны
бойынша, яғни қарызды өтейтін түсімнің ақша қаражаттарының жиынтығымен
есептеледі. Бірақ қонақ үй шаруашылығының тиімділігі үшін дебиторлық
берешектің нақтырақ кескінін айқындау керек. Осы мақсатта таза дебиторлық
берешекті анықтаймыз – бұл нақты дебиторлық берешек күмәнді борыштар
бойынша резервтер арасындағы айырма.
Қонақ үй өндірістік процестерін іске асыру жағдайын көрсететін, баланс
мәліметтері бойынша келесі ірі бап материалды-өндірістік босалқы қорлар
ретіндегі активтер – бұл
• қалыпты іскерлік циклдар мерзімінде қызметтер өндірісінің
сатылуы (жұмыстарды орындау, қызметтерді көрсету);
• сатылу үшін арналған қонақ үй шаруашылығының ішкі өндірісінде
тұтынысы, яғни өнімді өндіру кезінде шикізат, материалдар
ретінде қолдануы;
• қонақ үй шаруашылығын басқару мұқтаждықтары үшін пайдалануы.
9. Туризм қызметтеріндегі материалдар қызметі.
1. Туризм қызметтеріндегі материалдарға түсінік.
2. Материалдарды есепке алу
3. Материалдар есептелетін шоттар.
1. Туризм қызметтеріндегі материалдарға түсінік.
Материалдар туризм қызметтерінде айналым қаражаттарына жатады. Бұл
қаражаттардың ерекшеліктері, олар бекітілген шығындар нормасына сәйкес
тұтыныста болады және оған материалдық негіз бере отырып, өзіеің құнын
өнімнің құрамына толық ендіреді. Материалдар бухгалтерлік есепте, оларды
дайындау бойынша нақты өзіндік құнымен көретледі. Қонақ үйге материалдар
келу каналдарына байланысты, олардың өзіндік құны әртүрлі анықталады:
1. Материалдарды сатып алу кезінде сатып алу бойынша нақты жұмсалған
шығындары жатады:
• жабдықтаушыға келісім шартқа сәйкес төленетін сомма;
• жеткізу бойынша шығындар;
• материалдарды сатып алуға байланысты кеңес қызметтері мен ақпараттар
құны;
• кедендік алымдар және басқада төлемдер;
• материалдарды сатып алуға байланысы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz