Тұлғаның шығармашылық қабiлеттерiн дамытудың теориялық негiздерi

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кiрiспе . . . 3-5

I Тарау. Тұлғаның шығармашылық қабiлеттерiн дамытудың

теориялық негiздерi.

Бастауыш сынып оқушыларын оқыту барысында оқушылардың оқу-танымдық қызығушылықтарын қалыптастырудың педагогикалық-психологиялық ерекшелiктерi . . . 6-26
Бастауыш мектепте оқушылардың шығармашылық қабiлеттерiн дамытудың жолдары . . . 27-44

II Тарау. Бастауыш сыныпта қазақ тiлi пәнiн оқыту барысында оқушылардың оқу-танымдық қызығушылықтары мен шығармашылық қабiлеттерiн дамытудың әдiстемелiк мәселелерi.

2. 1. 3-шi сыныпта оқушылардың оқу-танымдық қызығушылықтары

мен шығармашылық қабiлеттерiн дамытуда қазақ тiлi пәнiнiң маңызы . . . 45-51

2. 2. Бастауыш сыныптарда қазақ тiлiн оқытуда

оқушылардың қызығушылықтары мен шығармашылық

қабiлеттерiн дамытуды жүзеге асыру жолдары . . . 52-68

2. 3. 3-шi сыныптың қазақ тiлiн оқытуда iс-тәжiрибелiк сабақ үлгiлерi . . . 69-74

Қорытынды . . . 75-76

Әдебиеттер тiзiмi . . . 77-78

Кiрiспе.

Бүгiнгi қоғамымыздың дамуына байланысты оқушылардың танымдық әрекеттерiн және шығармашылық қабiлеттерiн арттыру қазiргi заман педогогикалық теориясы мен практикасының даму кезеңiнде көкейкестi проблемалардың бiрi болып отыр. Оқушылардың негiзгi әрекетiнiң түрi оқу болғандықтан, бұл заңды. Қазiргi қоғам жеке адамнан прогрессивтi ойлай алатын белсендi әрекеттi, жан- жақты болуды талап етедi. Бiлiм беру үрдiсiн дұрыс жолға қоймайынша мүмкiн емес.

Себебi жеке пәндi оқытуды яғни оқыту үрдiсiн жетiлдiрмей, қоғамның қажеттiлiгiн қанағаттандыратындай жеке адамды тәрбиелеу мүмкiн емес.

Халқымыздың ұлы ақыны Абай өзiнiң даналық ойларының бiрiнде “Адам баласы екi түрлi мiнезбен дүниеге келедi. Бiрiншiсi iшсем жесем деп туса, екiншiсi көрсем, бiлсем, үйренсем деп туады деп армандайды” деген. Осының екiншiсi көрсем, бiлсем, үйренсем деп тұратын бастауыш сынып оқушыларына мұғалiм тарапынан көптеп көмек көрсетiлiп, көптеген үйрету жолдарын қызықтыра отырып қалыптастыруды қажет етедi. Себебi өзiн қоршаған ортаны, дүниенi жете таныған бала сабақты да терең меңгерерi сөзсiз.

Жалпы бiлiм беретiн мектептiң бастауыш сатысындағы бiлiм мазмұны тұжырымдмасында 1-шi кезекте оқу әрекетiн қалыптастырып оқушылардың жеке бас тұлғасын тәрбиелеу көзделсе, 2-шi кезекте оқушыларды сабаққа ынтландырып шығармашылық әрекетке жетелейтiн iшкi байланыстарды, заңдылықтарды өздiгiнен ашып, түсiнiп оқитындай әдiс -тәсiлдердi қолдануға мүмкiндiк туады, оқу әрекетi арқылы оқушы осындай тәсiлдермен жұмыс iстей бiлу бiлiктерiн меңгередi.

Қоғам барған сайын күрделенiп даму үстiнде Ф. Гусейнова бастауыш сынып оқушыларының қызығу жүйелерiн зерттесе, А. . Дусавицкий оқушылардың танымдық қызыушылық танымының дамуына оқыту құралдарының әсерi зерттелiндi. Ал оқушылардың танымдық қабiлеттерiн дамыту туралы Т. И. Махмутов, Л. В. Занков, М. Н. Скаткин, И. А. Лернер тұжырымды ұсыныстары мен пiкiрлерi бар.

Сонымен бiрге бүгiнгi таңда мектеп практикасында қолданыс тауып, iзгi нәтижелер берген Ш. А. Аманашвилидiң «Бiлiм берудi iзгiлендiру технологиясы’’, В. Ф. Шаталовтың “Тiрек сигналдар арқылы оқыту технологиясы”, С. Н. Лысенкованың “Түсiндiре басқарып оза оқыту” сол сияқты “Проблемалы оқыту проблемалысы”, оның мақсаттары мен тұжырымдамалары және мазмұны мен әдiстерiнiң өзiне тән ерекшелiктерi бар. Атап айтқанда Ж. А. Қараевтiң “Деңгейлiк саралап оқыту технологиясы” мен Б. А. Тұрғынбаеваның “Дамыта оқыту технологиясы” басшылыққа алынуда.

Тақырыптың көкейкестiлiгi.

Қазiргi кезде мамандық атаулының барлығы, ептiлiктi, бейiмдiлiктi, шапшаңдықты ерекшк ой қызметiн, шығармашылық мүмкiндiкердi, өзiн қоршаған ортаға тез икемделiп қана қоймай, оларды керектi бағытына шығармашылықпен бұра бiлу қабiлеттiлiгiн және танымдық қызығушылықтары арқылы бiллiм алуға және оны меңгеругше талпындыруды қажет етедi. Осы мәселелердiң шешiмiн табу бiздiң зерттеу проблемамызды айқындап, тақырыпты, жеке пәндi оқыту барысында оқушылардың оқу - танымдық қызығушылықтары мен шығармашылық қабiлеттерiн дамыту деп таңдауымызға негiз болды.

Зерттеу пәнi. Бастауыш сыныпта қазақ тiлiн оқыту процесi.

Зерттеу мақсаты: Бастауыш сынып оқушыларының қазақ тiлi сабағында танымдық мiндеттерiн қалыптастыру, шығармашылық қабiлеттерi мен қызығушылығын жетiлдiру жолдарын теориялық және практикалық тұрғыда негiздеп әдiстемелiк жағын қарастыру.

Зерттеу мiндеттерi: 1) Бастауыш сыныпты оқыту барысында оқушылардың оқу танымдық қызығушылық қабiлеттерiн қалыптастырудың педогогикалық - психологиялық еңбектерге талдау жүргiзу.

2) Бастауыш сыныпты оқыту барысында оқушылардың оқу танымдық қызығушылық қабiлеттерiн қалыптастырудың шарттарын анықтау.

3-шi сыныпта оқушылардың оқу танымдық қызығушылықтары мен шығармашылық қабiлеттерiн арттыруда қазақ тiлi пәнiнiң ерекшелiгi.
Бастауыш сыныпта қазақ тiлiн оқытуда оқушылардың оқу танымдық қызығушылықтары мен шығармашылық қабiлеттерiн дамыту жолдары.

Зерттеу көздерi: Қазақстан Республикасының заңдары, Бiлiм мәдениет және денсаулық сақтау министрлiгiнiң тұжырымдамалары, бағдарламалары, танымдық қызығушылық, шығармашылық қаблеттерiн дамыту туралы философ, педогог, психолог еңбектерi, бастауыш сынып мұғалiмдерiнiң озат тәжiрибелерi; педогогикалық инновация және оқытудың қазiргi технологиялары.

Зерттеу әдiстерi: зерттеу проблемасы бойынша философиялық, психологиялық, педогогикалық әдiстемелiк әдебиеттерге теориялық талдау жасау, бақылау, әңгiме, озат педогогикалық iс-тәжiрибелерiмен танысу және оқушылардың шығармашылық еңбектерiн және тапсырмаларды талдау.

Диплом құрылымы: кiрiспеден, екi бөлiмнен, төрт параграфтан, қорытындыдан, әдебиеттер тiзiмiнен, қосымшадан тұрады.

І Тарау. Тұлғаның шығармашылық қабiлеттерiн дамытудың теориялық негiздерi

Бастауыш сынып оқушыларын оқыту барысында оқушылардың оқу-танымдық қызығушылықтарын қалыптастырудың педагогикалық-психологиялық ерекшелiктерi

Баланың танымдық қабiлеттерiн дамыту мәселесi өзiнiң тамырын адамзат тарихының тереңiнен алады.

Әлемнiң екiншi ұстазы атанған Әбу Насыр Әл-Фараби ‘’Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары жайлы” трактатында бақытқа жетудiң бiрден-бiр жолы адамның ақыл-ойын, қабiлеттерiн қалыптастырып, дамыту арқылы жүзеге асатындығын айтып өшпес мұра етiп қалдырған ғалым.

Бүкiл бiр халықтың ұстазы ұлы Абай өзiнiң қара сөздерiнде [43], бала өмiрге келгендегi бойындағы қабiлеттерiн қалыптастырып, дамытуды қажет ететiндiгiн, сонда ғана ол пайдаға, керекке асатынын жазып, назардан тыс қалған жағдайда бала бойындағы қабiлеттерi бара-бара жойылып кететiн, оған қайта қол жеткiзу қиынға түсетiнiн айтқан.

Бастауыш сынып оқу-танымдық қызығушылық қабiлеттерiн қалыптастыру мәселесiн талдау ең алдымен ‘’қабiлет’’ ұғымының мәнiн терең түсiнiп алуды талап етедi.

Философияда қабiлеттердi, тұлғаның белгiлi-бiр әрекеттi орындауға жағдай жасайтын жеке ерекшелiктерi дей келе олар қоғамдық тарихи iс-әрекеттердiң нәтижесiнде қалыптасып әрi қарай дамып отыратынын атап көрсетедi.

Орыс халқының аса көрнектi психологы А. Н. Леонтев: “Қабiлеттер”-деп әрекеттiң талаптарын қанағаттандыратын және үлкен жетiстiктерге жеткiзетiн адамның қасиеттерiнiң синтезiн атаса, “Қабiлеттер”-бiлiм алуға қажеттi адамның психологиялық ерекшелiктерi” -дейдi А. В. Петровский.

“Қабiлет iс-әрекеттiң белгiлi бiр түрiн орындай алу мүмкiндiктерi” деген де анықтама бар. ”Мүмкiндiк бiлiм де, дағды да емес. Ол адамның белгiлi бiр iстi орындауға даярлығы” деп қарастырады Ә. Алдамұратов.

Отандық психологияда қабiлеттер жайлы iлiм бiркелкi дамып отырған жоқ. Мысалы: 1930-1940 жылдардың арасында тұлғаға деген тұрпайы социолистiк көзқарас қалыптастырған кезде қабiлеттер жайлы мәлiметтер психологиядан да, педагогикалық практикадан да алынып тасталған болатын. Тек 1950 жылдардың ортасынан бастап бұл мәселе қайта көтерiле бастады. Бұдан кейiн нақты қабiлеттер жайлы iргелi зерттеулер жасалады. Олар: музыкалық қабiлеттер (Б. М Теплов), бейнелеу өнерiне деген қабiлеттер (Н. В Кузмина) сияқты зерттеулер.

Кеңестiк психологтардың қабiлеттер жайлы еңбектерiн шартты түрде екi топқа бөлуге болады. Бiрiншiлер - қабiлеттер мәселесiн теориялық тұрғыдан талдаса, екiншi топ өкiлдерi нақты қабiлеттер құрылымын зерттейдi. Ендi сол еңбектердiң кейбiреулерiне тоқтала кетейiк.

Қабiлеттiлiк мәселесiнiң теориялық және практикалық негiзiн қалауда С. Л. Рубинштейн еңбектерi зор роль атқарады. Ең алдымен қабiлеттiлiктiң дамуы туралы, қабiлеттiң қалыптасуының негiзiн салса, кейiнiрек олардың көрiнуiнiң психологиялық құрылымын ашып бердi. (5) С. Л. Рубинштейн қабiлеттiлiктi нақты бiр iс-әрекетке икемдiлiк деп түсiндiредi. Қабiлеттiлiк - жаңа бiр iс-әрекеттi жеңiл меңгерумен, сонымен қатар индивидтiң бiр iс-әрекеттен екiншi бiр iс-әрекетке көшуi мен қабылдау тәсiлдерiн терең меңгере алуы. Оның айтуы бойынша қабiлеттiң негiзi туа бiткен нышан, тұқым қуалаушылықтың белгiсi болып табылады. Яғни, адамның жүйке, ми аппараттарының анатомиялық-физиологиялық ерекшелiгi болып табылады. Осыған орай, ғалым “қабiлет-нышандардың негiзiнде дами отырып, нышанның өз бетiнше функциялануы емес, тек дамудың негiзгi кезеңi, алғы шарты“ - деп жазды.

С. Л. Рубинштейн iс-әрекет барысында қабiлет пен ептiлiктiң өзара байланысы ерекше роль атқаратынын айтады. Бұл екеуiнiң бiр-бiрiмен тығыз байланыста екендiгiн еске сала отырып, бiр жағынан ептiлiк, бiлiм т. б. меңгеру қабiлетi бар екенiн бiлдiрсе, қабiлеттiң қалыптасуы сол iс-әрекеттердiң ептiлiгi мен бiлiмдердi меңгеруi арқылы iске асатындығын түсiндiредi. Осыдан бастап қабiлеттердiң әрекетте дамитындығы жайлы теория қалыптасып, бұл екi теория бiртұтастықта қарастырылатын болды.

Ерекше тоқталуды қажет ететiн еңбектер қатарына Б. М. Теплов және оның шәкiрттерiнiң еңбектерi жатады. Олар қабiлеттердi жеке адамдар арасындағы психолгиялық өзгешелiк деп қарастырады. (6) Б. М Теплов қабiлеттiлiкке анықтама бере отырып, қабiлеттiлiктiң үш белгiсiн көрсетедi, бiрiншiден қабiлеттiлiк бiр адамды екiншi адамнан ажыратуға негiз болатын жеке даралық психологиялық ерекшелiк; екiншiден қабiлеттiлiкке барлық жеке даралық ерекшелiктердi жатқыза беруге болмайды, тек қандай да бiр немесе бiрнеше iс-әрекеттi орындау барысында нәтижесi табысқа сәйкес жететiн ерекшелiктердi, қабiлет деп атауға болады; үшiншiден, “қабiлет“ түсiнiгi адамда бар бiлiм, ептiлiк және дағдымен ғана шектелiп қана қоймайтындығын айтады, яғни тек ептiлiк, бiлiм, дағды ғана бар деп айтуға болмайды, керiсiнше, сол ептiлiк, бiлiм, дағдыны меңгеруге қабiлеттi деп санайды. Б. М. Теплов қабiлеттiлiктiң дамуы-бiр жақты ғана болмайды, оның қозғаушы күшi қарама-қарсы ойлардың күресi деп көрсетедi.

Қорыта айтқанда олар қабiлеттер дамуындағы нышандардың ролiне ерекше назар аударып, қабiлеттер туа пайда болады деген пiкiрлерге қарсы шығып, туа берiлген тек табиғи алғышарттар, яғни нышандар деп қорытындылайды.

А. Н. Леонтьев басқа авторлардың қабiлеттерге берген анықтамаларына қосыла отырып, оларды дамытудағы әлеуметтiк жағдайлардың шешушi роль болатындығына назар аударады. Барлық психикалық қасиеттер де алдыңғы ұрпақтар тәжiрибесiн меңгеруде қалыптасып, дамып отырады деген идеяны алға тартады. Қабiлеттер жайлы ой-пiкiрлердi өрбiте отырып, Б. Г. Ананьев қабiлеттер тек бiлiм, бiлiк жиынтығы ғана емес, оларды қолдана бiлудегi дербестiк, саналылық, шығармашылық деген пiкiр айтады. Қабiлеттердiң дамуын тұлғаның дамуымен байланыстырады. Сондай-ақ, таланттылық жайлы мәселе көтерiп, таланттылық деп қабiлеттердiң көп қырлылығын айтады. Б. Г. Ананьевтiң пiкiрi бойынша нышан қабiлеттердiң алғы-шарты және олар тек iс-әрекетте ғана қабiлетке айналады.

Бала бойындағы дарындылық сияқты ерекше қасиеттi зерттеген Н. С. Лейтес “қабiлет - iс-әректтiң белгiлi бiр түрiнде жетiстiктерге жеткiзетiн психологиялық қасиет“, - деген анықтама бередi. Ақыл-ой қабiлетiнiң алғышарты белсендiлiк және өзiн-өзi реттеу деген қорытынды жасайды.

К. К. Платонов қабiлеттер жайлы зерттеулер туралы сөз еткенде, В. А. Крутецкийдiң математикалық қабiлеттерге байланысты жасаған iргелi еңбегiне тоқталған жөн. Көрнектi ғалым қабiлеттердi әрекетке жарамдылық деп тануды ұсынады.

Ал академик А. Н. Колмогоровтың тұжырымдамасы былай дейдi: “Математиканы меңгеру үшiн баланың айрықша қабiлетi болуы керек деген ұғымдар артық айтылады және басқа зерттеушiлер сияқты қабiлеттер әрекеттiң белгiлi бiр түрiн ойдағыдай орындауда көрiнетiн қасиет“ деген пiкiрдi қуаттайды. Бейнелеу өнерiне деген қабiлеттер жайлы зерттеу жүргiзген В. И. Кирленко да басқа авторлар сияқты, қабiлеттер адамдардың жекелiк айырмашылықтары деген қорытындыға қосылады және бейнелеу өнерiне деген қабiлеттер тек сурет салуда ғана, ойын еңбек сияқты басқа да әрекетте дамитындығын дәлелдейдi.

Педагогикалық қабiлеттердi арнайы зерттеген Н. В. Кузмина оның құрамының үш түрлi қасиеттер тобынан тұратындығын анықтап, олардың бiр-бiрiмен байланысын ашып көрсетедi.

Қабiлеттер жайлы еңбектер мен зерттеулердi талдай отырып, бұл проблемаға деген қызығушылықтың үнемi болып отыратындығын және оларда соншалықты қарама-қайшылықтың жоқ екенiн байқауға болады. Аталған еңбектердiң әрқайсысы қабiлеттер мәселесiнiң теориялық негiздемесiн қамтамасыз етiп, әрi қарай жетiлдiру жолдарын белгiлеуге үлес қосады. Қабiлет туа бiттi қасиет емес, ол тәрбие арқылы қалыптасады және дамиды. Қабiлеттiң қалыптасуына мiнез, табандылық, еңбексүйгiштiк, ерiк күшi қатысады. Ал бұл аталған қасиеттер адам нақты, қатаң әрi белсендi әрекет жағдайында болғанда қалыптасады, жетiледi.

Қабiлеттердiң қалыптасып даму мәселесiн зерттей келе А. Н. Леонтьев, А. В. Петровский, В. А. Куртецкий, Б. М. Теплов, В. С. Шубинский, М. Мұқанов, Т. Тәжiбаев, Қ. Жарықбаев қабiлеттер оқытусыз да дамитынын, бiрақ онда ол ұзақ процеске айналатынын айтады.

Осы пiкiрдi қуаттауда “халық поэзиясының алыбы“ атанған, есiмi дүние жүзi халықтарына кеңiнен мәлiм, балаларды жанындай жақсы көрген Жамбыл Жабаевты айтуымызға болады. Ол медресе мектептiң есiгiн ашпаса да, қолына қалам ұстап, жазу-сызуды бiлмесе де жастайынан домбыра тартып, жыр жаттады, қазақ халқының сөз өнерiн үйрендi, кейiн ақындығымен бiрге, әйгiлi жыршы атанға ұзақ жылдарда бойындағы ерекше қабiлеттерiн қалыптастырып, дамыта бiлген, екi дәуiрдiң куәсi болған ақын өз көзiмен көрген өмiрдiң бар шындығын жырлаған жыршы, ақын.

Сонымен қабiлеттер жайлы барлық айтылғандарды қорыта келе, бiз төмендегiдей тұжырым жасаймыз.

Қабiлеттер проблемасы - оқушылардың жекелiк айырмашылықтар проблемасы. Мүлдем еш нәрсеге қабiлетi жоқ адам болмайды әр адам бойында бiр нәрсеге деген қабiлет болады. Қабiлеттер дәрежесi әр адамда әр түрлi деңгейде болады. Бала бойындағы қабiлеттердiң алғы шарты нышан болып табылады. Қабiлет әрекетте байқалып, қалыптасып дамып отырады. Қабiлеттер туа бiттi қасиет емес, олар өмiр сүру барысында қалыптасып, дамып отырады.

“Қабiлет - әр адамның белгiлi бiр әс-әрекет түрiне икемдiлiгiнде немесе мақсатқа бағытталған, тәлiм-тәрбие жұмысына байланысты бiр iс-әрекетке ұйымдасқан түрде бейiмделуiнен байқалады. Бейiмдiлiк-адамның әрекетпен айналысуға бет-бұрысы, оған көңiлiнiң аууы, оянып келе жатқан қабiлеттердiң алғашқы белгiсi“, - деп жазды академик Т. Тәжiбаев. Бала кезiнде ерекше көзге түсетiн бейiмдiлiк оның келешек қабiлетiнiң көрсеткiшi екендiгiн айтады.

“Бейiмдiлiк пен қабiлеттiң соншалықты тығыз байланыстылығы кейде тiптi бiрiнен - бiрiн ажырату қиындығын туғызады. Дегенмен бейiмдiлiк - ұмтылу, ал қабiлет мүмкiндiктер“ дейдi көрнектi психолог Н. С. Лейтес. Баланың бейiмдiлiгiн тәрбиелей отырып, оның жалпы қалыптасуына, ақыл-ойдың өсуiне жағдай жасауға болатындығына тоқталады. Сондықтан бастауыш сынып мұғалiмдерiн қалыптастырып, оның әрi қарай дамытуға деген үлкен жауапкершiлiктiң болғаны дұрыс деп есептейдi.

Қабiлеттер мәселесiн қарастыруда “талант“, “дарын“, “данышпан“ терминдерiн айналып өтуге болмайды.

Адам қабiлеттерiнiң дарлық ерекшелiктерiн танытатын қасиеттiң бiрi - дарындылық. Көптеген зерттеушiлер мен психологтар нышан - көп мәндi қасиет. Яғни сол нышанға негiзделiп, адам өмiрiнiң жан-жақтылығына қарай түрлi қабiлет қалыптасады. Нышанның ықпалымен қалыптасқан қабiлеттiң түрiн-дарындылық дейдi көрнектi психолог Қ. Жарықбаев. Дарындылық - адамның белгiлi бiр iске деген айырықша қабiлеттiлiгi, өмiрдiң қандай да бiр саласында өзiн ерекше қырынан көрсетуi. Мұны мынадан айқындай түсiнуге болады: Яғни дарынның дамуына қолайлы жағдай туса, ол ерте көзге түсетiн болады. Мысалы: осыдан 200 жылдай бұрын Германияда “ұстазы Кристиан Фон Шенах жазып алған любектiк төрт жасар дарынды бала Кристиан Гейнрих Хейнекенiн өмiрi, iс-әрекетi, саяхаты мен өлiмi“ деген кiтап жарық көрген.

Туғанына он ай толмай жатып кiшкентай Генрих “суретке салынған заттардың көпшiлiгiн айырып атайтын“ болды. Ол үш жасқа келгенде ертегiлердi өзi оқып, математиканың төрт амалымен есеп шығара алады, көп ұзамай сәби француз тiлiн үйренiп, географиядан жақсы мағлұмат алады және мыңнан астам латын мәтелiн бiледi.

Гейнрихтың даңқы әлемге жайылып, оны Дания королi қонаққа шақырады. Сол дарынды сәби төрт жастан төрт ай асқанда қайтыс болған.

Қазiргi математиканың негiзiн салушы Гаусс үш жарым жасында әкесiнiң салық төлеу жөнiндегi есебiн көрiп, соның қатесiн шығарып әкесiнiң жиырма бес талер ақшасын сақтап қалыпты деседi. Ол алгебралық есептер мен сандар теориясы жөнiндегi өзiнiң дарынын ерте танытқанға ұқсайды. Гаусс өзiнiң ең басты жаңалықтарын негiзiнен 14 пен 17 жастың арасында ашыпты.

Кибернетиканың атасы Ноберт Винер бес жасынан бастап ғылымға ден қояды да, тоғыз жасында он сегiз жасар балалармен бiрге оқиды. Он екi жасында колледжге түсiп, он төрт жасында оған ғылыми атақ берiледi. Сонымен қатар қазақтың аса дарынды күйшi композиторы Құрманғазының шәкiртi Дина Нүрпейiсова өзiнiң күйшiлiк қабiлетiн сегiз жасынан-ақ байқатып, бiр-ақ рет тыңдаған күйiн мүдiрмей, айна қатесiз, дәл орындай алған. Дарынды актер, әрi режисер Шәкен Аймановтiң де жалпы өнерге деген құштарлығы бала кезiнен-ақ айқын байқалғандығы жайлы Қазақстанның халық әртiсi Кәукен Кенжетаев тебiрене еске алады. Небары отыз жыл өмiр сүрген Шоқан Уалихановта аз ғана ғұмырының iшiнде адамзаттың ғылымға, оның көнтеген саласына баға жетпес көп үлес қосты. Ол музыка сурет саласында да, публицистика мен жазушылық өнерде де, өзiн жоғары биiктен көрсете бiлдi.

Дарынды адамдарды ғылым саласынанда көптеп кездестiремiз. Мәселен, қазiргi аттары әйгiлi математик С. Мергелян

Он алты жасында университеттiң бiрден екiншi курсына қабылданды. Ол жиырма жасында ғылым докторы атағын алды. Академик Л. Ландау орта мектептi он үш жасында үздiк бiтiрiп, он төрт жасында университеттiң екiншi курсына түседi. Мұндай мысалдарды көптеп келтiре беруге болады.

Қабiлеттiлiктiң ең жоғарғы дәрежесiн ”талант” деген сөзбен белгiлейдi. Көптеген ғалым психологтар ”талант” адамның нақты бiр iстi нәтижелi орындауға қабiлеттiң бiршама жағымды қасиеттерiнiң өзара байланысты түрде үндесуi деп дәлелдейдi көрнектi ғалым Ә. Алдамұратов.

Адамның таланты музыкада, әдебиетте, ғылымда, техникада, т. б. әрекеттерде көрiнедi және таланттың дамуы еңбек ете бiлумен, сүйiспеншiлiкпен тығыз байланысты. Орыстың ұлы жазушысы М. Горький ″талантты өсiретiн нәрсе - iстi сүю” деп бекер айтпаған.

Францияның ағарту iсiнiң өкiлi К. А. Гелъвеций адамдардың бiрдей тең дәрежеде болатындығын сол себептi кез-келген баланы талант дәрежесiне көтеруге болады дегендi уағыздап кеткен.

Осы пiкiрдi қуаттайтын ХIХ ғасырдағы немiс ғалымы Карл Витте оны дәлелдеу үшiн өз ұлын өзi дайындаған жуйесi бойынша тәрбиелейдi. Нәтижесiнде әкесiнiң атымен аталған кiшкентай Карл тоғыз жасында Лейпциг университетiне түсiп, бiр жылда оның толық курсын бiтiредi. Он үш жасында философия докторы деген атақ алады. Он сегiз жасында Гейделберг университетiнiң кафедра меңгерушiсi қызметiн атқарады.

Әйгiлi суретшi К. П. Брюллов өзiнiң керемет талантының арқасында тоғыз жасында сурет академиясына түскен.

Көптеген зерттеушiлер мен психологтар дарындылық пен таланттылық одан әрi дамып, тарихи-әлеуметтiк маңызы бар творчество беретiн қабiлеттiлiктiң ең жоғарғы түрi данышпандық деп тұжырымдайды. Данышпан адамның iс-әрекет нәтижелдерi адамның әлеуметтiк өмiрi мен қоғамдық тiршiлiгiнiң жақсаруына елеулi үлес қосып, мәдени рухани, саяси экономикалық т б салалардың өркендеуiне әсер етедi, қоғамның тарихи дамуында өшпес iз қалдырады. Сондай адамдар қатарына Аристотель, Платон, Әбу Насыр Әл-Фараби, Ұлықбек сынды ғұламалар, қазақтың Абылай хан, Бұқар жырау, Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би, Майқы би Мәнұлы, Абай тәрiздi бiртуар перзенттерiн жатқызуға болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.