Модуль 3. Тауартану

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

Модуль 3. Тауартану

Блок 3.1. Өндіріс саласындағы өнім және тауар деңгейі
3.1.1 Тауар туралы түсінік.
Тауар қасиеттерін анықтау мен бағалау қажеттілігі - бір тауарды басқа тауарға айырбастаудан туындайды. Мұндай айырбас тең бөлу үшін айырбасталатын тауарлардың пайдалы жақтары мен оларға кеткен шығындары салыстырылған. Оған қоса, ұзақ мерзімді сақталатын және аса құнды тауарлардың бірқатары ( алтын, күміс және т.с.с. ) металл және қағаз ақшаның пайда болғанға дейін айырбасталатын тауаралардың эквиваленттік функциясын атқарды.
Алайда ақшаның шыққанға қарамастан тауарлардың қасиеттеріне қызығушылық төмендеген. Бұл сатыда тауартану - тауар туралы білімнің саласы ретінде тәжірибелік бағытта және эмпирикалық сипатта болды. Фактілік мағлұматтардың жинақталуы тәжірибелік баяндау мен бақылау негізінде жүрді. Ғылымның алғашқы сатысында салалар бойынша жіктелуі болмағандықтан, тауартану бөлек ғылым ретінде қарастырылған жоқ.. Сол себепті тауарлар туралы ақпарат ауылшаруашылығына арналған еңбектерінде көрініс тапты
Коммерциялық іс-әрекеттің объектісі ретінде тауарлардың 4 негізін қалаушы сипаттамасы бар: ассортименттік, сапалық, сандық және құндық. Алғашқы үш сипаттама адамның нақты қажеттіліктерін(физиологиялық, әлеуметтік, психологиялық және т.с.с.) қанағаттандырады. Осы сипаттамалардың арқасында өнім тұтынушылардың белгілі бір сегменттері үшін пайдалығына ие болды және тауарға айналды. Адамдардың қажеттіліктері көптеген факторлардың әсерінен әрдайым өзгеріп отырады. Ол факторлар: табиғи, әлеуметтік - экономикалық, ғылыми - техникалық, т.с.с. Өзгерген, сондай-ақ есепке алынған не алынбаған әлеуетті қажеттіліктер өз кезегінде жаңа қызметтер мен тауарлар жасауды ынталандырады. Жаңа тауаарлар модификацияланған тұтыну құнына ие. Түрлендірілген тауарлардың тұтыну құны шикізат пен материалдарды өнеркәсіптік өңдеу саласында ҒТП-ның жетістіктерін пайдаланунәтижесінде олардың табиғи қасиеттері өзгеріп, жаңа қасиеттер мен сипаттамаларды қалыптасуынан, сонымен бірге маркілеу салдарынан қалыптасады. Алайда түрлендірілген тұтыну құнын жаңа тауарлар ғана емес, сонымен бірге жаңа табиғи қасиеттері анықталған бұрынғы тауарлар да иемденеді. Мәселен, экологиялық таза тамақ өнімдері - бұл көптеген жағдайда қауіпіздік деңгейі жоғары өнімдер. Тауарлардың тұтыну құны тауарды тұтыну кезінде орын алады. Тауардың 3 негізгі сипаттамалары елеулі мәнге ие. Олар қажеттіліктің қанағаттанарлық деңгейін сипаттайды. Мәселен, әртүрлі сипаттағы тамақ өнімдері адам ағзасын энергия, биологиялық құнды қажетті затттармен бірдей қанағаттандыра алмайды.
Қажеттіліктерді қанағаттандыру деңгейін анықтау тауардың тұтыну құнын бағалауына тең. Оны нарықтық жағдаятын есепке ала отырып, нарық сегменттерінде маркетингтік зерттеулер жүргізу арқылы анықталады. Сондықтан тауардың тұтыну құны пайдалылық мөлшері және негізгі сипаттамалары арқылы көрініс табады.
Сипаттамалар бұл құбылысты немесе затты ерекшелендіретін қасиеттер жиынтығы. Тауардың ассортименттік сипаттамасы бұл тауардың функционалдық не әлеуметтік мәнін анықтайтын қасиеттер жиынтығы.
Тауардың сапалық сипаттамасы бұл әртүрлі қажеттіліктерді қанағаттандыру қабілеті бар ішкіаралық тұтыну қасиеттер жиынтығы. Бұл сипаттама түрі тауардың ассортименттік сипатымен тығыз байланысты. Өйткені, жалпы тұтынушылық қасиет -арнаушылық тән. Сапалық сипаттамасы ассортименттіктен тұтыну қасиетерінің толықтығымен ерекшелінеді. Олардың ішінен қауіпсіздік және экологиялық қасиеттер елеулі орын алады. Тауардың сапалық пен сандық сипаттамалары әрдайым қатар жүреді.
Тауардың сандық сипаттамасы - физикалық мөлшерлер мен бірліктері арқылы анықталатын белгілі бір қасиеттер жиынтығы. Тұтынушылық талғамдар үшін сипаттаманың бұл түрі ассортименттік пен сапалыққа қарағанда аса елеулі емес. Алайда тұтынушылық талғамдарды қалыптастыру кезінде бұл сипаттамаларды есепке алмауды болмайды. Өйткені рыноктық молықтырылғандығы жағдайында тұтынушы тауар топтамасының не тауардың бірлік данасының белгілі бір сандық сипаттамаларына келіспеген жағдайда ол тауарды сатып алудан бас тартады.
Тауардың барлық тауартану сипаттамалары құндық пен тікелей байланысты. Бірақ бұл байланыстар бірыңғай емес. Мәселен, сандық пен құндық сипаттамалары арасында пропорционалды тәуелділік аса айқын. Себебі, баға құн өлшемі ретінде көп жағдайда тауардың өлшем бірлігіне орнатылады. Ал сапалық пен құндық арасында тікелей тәуелділік әрдайым бола бермейді.Өйткені бағаны орнатуға көптеген факторлар әсер етеді. Бәсекелестік жағдайында сапа бағаны белгілеу критерийларының бірі болып табылады. Фирманың баға белгілеу стратегиясына байланысты баға қалыптасуына мыналар әсер етеді: өнімнің өзіндік құны, шығындар, жасаушы және сатушы фирманың имиджі, сұраным мен ұсыным жағдайы, бөлу каналдары, жарнама, тауар сапасы мен орамасы. Ассортименттік пен құндық сипаттамалары арасындағы тәуелділік қалғандармен салыстырғанда ең төмен. Тауардың бірдей атаулары арзан немесе қымбат болуы мүмкін.

3.1.2 Өнімдер және тауарларды топтау.
Жіктеу дегеніміз нысандарды жіктеу топтарына олардың бір-бірімен ұқсастығына және айырмашылығына қарай орнатылған ережелерге сай белгілі қасиеттердің негізінде бөлінуін айтады. Әртүрлі нысандарды, құбылыстарды және қасиеттерді жіктеу, отандық және әлемдік тәжірибеде мәліметтерді жинау, өңдеу және ұсыну үшін кең
қолданылады. Сонымен, жіктеу - бұл нысандарды жүйелеудің негізі болып табылады, яғни ол бірыңғайландыру және стандарттау жұмыстарының бірінші, ең негізгі сатысы болып саналады. Нысандарды жіктеу - ең алдымен мәліметтерді өңдеу кезінде қажет, яғни көптеген нысандардың ішінен нақты өзіне керек нысанды алу үшін. Мысалы, барлық өнім атаулары ондаған миллионнан асады: ұшақ және бидай, сораптар мен маталар, аяқ киімі, шамдар және т.с.с.
Жіктеу - тауартанудың әдісі ретінде Жіктеу бұл алынған әдістерге сәйкес ұқсастығы не әртүрлігіне байланысты объектілерді бөлу, ажырату. Объект дегеніміз жіктелінетін элемент. Тауартануда осы элемент ретінде тауар болып табылады. Барлық тауарлардың ішінен пайдалану сипатына қарай тұтынушылыұ тауарлар, өнеркәсіптік тауарлар және басқару қызметі үшін тауарлар (оргтехника) болыр бөлінеді.
Жіктемелік белгілерді деп жіктелетін объектінің қасиеттері мен сипаттамаларды айтады. Белгілер сапалық және сандық сипаттамаларға ие болу мүмкін. Бұны жіктеу белгілерінің мәні деп атайды. Белгілер шикізаттық және технологиялық сипатына қарай сапалық тұрғыдан, ал компоненттік және құрылымдық сипатына қарай сандық және сапалық тұрғыдан қарастырылады. Тауарды жіктеу нәтижесінде жіктелінетін топтар құрылады. Олар ортақ немесе әртүрлі белгілерге ие, сондай-ақ өзара тәуелді немесе тәуелсіз болу мүмкін. Жіктеу әдісінің келесідей түрлері бар:
* иерархиялық;
* фасеттік.
Жіктеудің иерархиялық әдісі бұл объектілерге бағынышты жіктемелі топтарға тізбектеп бөлу, ажырату. Ортақ және әртүрлі негізгі белгілері арқылы көрініс табатын бөлек жіктелетін топтар арасындағы тығыз байланыс иерархиялық әдістің ерекшелігі болып табылады. Жіктеу деңгейі дегеніміз иерархиялық әдісі арқылы жіктеу сатысы. Әрбір деңгей мен топ өзінің негізгі белгілері бойынша ажыратылады. Топтар арасындағы айырмашылық әр түрлі белгілерге байланысты. Белгілер мен деңгейлер саны жіктеу тереңдігін анықтайды. Жіктеу тереңдігі теориялық тұрғыдан шексіз. Сондықтан тәжірибеде жіктеу тереңдігі әдетте 10 - нан аспайды. Жіктеудің фасеттік әдісі дегеніміз көптеген объектілерді өзара тәуелсіз жіктелетін топтарға бөлу. Фасеттік әдістің ерекшелігі әртүрлі белгілер өзара байланыссыз. Сондықтан әр түрлі жіктелетін топтар фасеттік әдісі кезінде өзара тәуелсіз және бір - біріне бағынбайды. Оған байланысты, фасеттік әдіс икемділікпен, белгілер немесе топтар санын шектей алу мүмкіндігімен ерекшелінеді.
Жіктеу әдістерінің әрбір түрі белгілі бір артықшылықтар мен кемшіліктермен сипатталады. Сондықтан жіктеудің бір әдісінің артықшылығы екіншісінің кемшілігі болып табылады, яғни әрқайсысы бір-бірін толықтырады. Сол себепті бірқатар жағдайларда оларды бірдей қолданады.
Өнімдер туралы мәліметтерді көптеген автоматтандырылған жүйеде өңдейді. Өнімдер туралы мәліметтерді мүмкіндігінше жіктеп, әрбір тұтынушы тек өзіне қажеттісін алуға жеңіл және оңай болу керек. Ең көп тараған нысандарға: тұрғындар туралы, өндіріс туралы, тұрғындарға көрсетілетін қызмет туралы және қызмет түрлері туралы ақпараттар, мәліметтер жатады.
Мысалы, Жаз-бахыт ЖШС-нің өнімдер және тауарларды топтау бойынша төмендегідей болып табылады:
Сурет № Жаз-бахыт ЖШС-нің тауар тобы

3.1.3 Өнімдер және тауарлардың топтауышы.
Техникалық-экономикалық және әлеуметтік ақпаратты жіктеуді және кодтаудың бірыңғай жүйесін Стандарттау, метрология және сертификаттау жөніндегі комитет пен Қазақстан Республикасы статистика органы жүзеге асырады.
Жүйенің құрылуы реттеуші негізгі принциптер, ережелер мен талаптар "Техникалық-экономикалық және әлеуметтік ақпаратты жіктеудің және кодтаудың бірыңғай жүйесі. Негізгі ережелерінде" жазылған. Жіктегіштерді әзірлеуде оларды халықаралық жіктегіштермен үйлестіруді ескеру қажет.
Техникалық-экономикалық және әлеуметтік ақпарат жіктегіштері бекіту деңгейіне және қолданылу саласына байланысты келесі категорияларға бөлінеді:
а) мемлекеттік - МК
б) салалық (мекемелік) - СК
в) бірлестіктің, кәсіпорынның, ұйымның жіктегіштері
(бұдан былай - кәсіпорынның жіктегіштері жіктегіштер).
Техникалық-экономикалық және әлеуметтік ақпараттың мемлекеттік жіктегіштерін стандарттау, метрология және сертификаттау комитеті бекітеді және тіркейді.
Мемлекеттік жіктегіштер сәйкестендірілген құжаттама жүйесіне кіретін мемлекеттік маңыздағы салааралық (мекемеаралық) нысандағы құжаттарда болатын ақпараттарды бойына кіргізеді және кәсіпорындарды басқару жүйелерінің арасындағы ақпарат алмасуда міндетті болып саналады.
Салалар (мекемелер) жіктегіштері Қазақстан Республикасының министерстволары мен мекемелерінде бекітіледі және тіркеледі.
Стандарттаудың әр түрлерінің сипаттамалары.
Стандарттаудың түрлері.
* Стандарттаудың объектілерінің ерекшелігіне және белгіленетін талаптардың мазмұнына байланысты стандарттаудың келесі түрін әзірлейді:
* негіз қалаушы стандарттар;
* өнімдер және қызметтер стандарттары;
* бақылау әдістеріне (сынаулар, өлшеу, талдау) стандарттары;
* процесс стандарттары.
Сертификаттау тәжірибесі стандарттардың араласқан түрлерін әзірлеудің қажеттілігін туындатты - өнім және бақылау әдісі стандарттары, оның ішінде, өнімнің (қызметке) қауіпсіздік талаптары және қауіпсіздікті бақылау әдісі стандарттары. (мысалы, ГОСТ 25779-90 "Ойыншықтар. Қауіпсіздіктің және бақылау әдістерінің жалпы талаптары").
Процестерге(жұмыстарға) стандарттар өнімді әзірлеу, дайындау, сақтау, тасымалдау, пайдалану, жөндеу кәдеге жарату процестерінде әр түрлі жұмыстарды орындау әдістерінде (рәсімдер, қабылдау, тәртіптер, номалар) негізгі талаптарды белгілейді. Мысалы, ГОСТ 26907-86 "Қант. Ұзақ сақтау шарттары", ГОСТ 7595-79 "Ет. Сиыр етін сату үшін жаймалау".
Мемлекетаралық стандарттар (ГОСТ).
Мемлекетаралық стандарттардың объектілеріне мыналар жатады:
* жалпы техникалық нормалар мен талаптар, оның ішінде бірыңғай техникалық тіл;
* типтік өлшемі, типтік өлшемі қатары және жалпы машиналық қолданылудағы (подшипниктер және бекіту бұйымдары және т.б.) бұйымның конструкцияларының типтері, сыйысымдыбағдарламалар және ақпараттық технологияның техникалық құралдары, заттар мен материалдардың қасиеттері туралы анықтамалық деректер, өнімнің жіктелуі және кодталуы;
* ірі өнеркәсіптік және шаруашылық кешендер (көлік, энергетика, байланыс);
* халықты тұщы сумен қамтамасыз ету, өмір сүру ортасын бақылаудың жүйесін құру, табиғаттың және техногендік апаттың болу мүмкіндігін ескере отырып, халықтың және халықшаруашылығының қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
* кейбір мемлекеттер шығарылатын өзара жеткізілетін өнімдер.
Мемлекетаралық стандарттарды, мемлекетаралық стандарттау жөніндегі ТМД елдерінің комитеттер әзірлейді.
Мемлекетаралық стандартты Стандарттау, метрология және сертификаттау жөніндегі мемлекетаралық Кеңес қабылдайды. Ал құрылыс саласында - ТМД елдерінің құрылыстағы Стандарттау, техникалық нормативтер және сертификаттау жөніндегі мемлекетаралық ғылыми-техникалық комиссия қабылдайды.
Мемлекетаралық стандарттарды қабылдаған соң, Минск қаласында орналасқан стандарттар жөніндегі Бюрода тіркеледі. Әзірлеудің, қабылдаудың, өзгеріс енгізудің және ГОСТ-ы жоюдың тәртібі тарап 3,32 тарауда кең қаралған.
Қазақстан Республикасы аумағында мемлекетаралық стандарттар Стандарттау, метрология және сертификаттау комитетінің бұйрығымен енгізіледі. Бұйрықта әр сертификат үшін Қазақстан ауқымында Мемлекеттік стандарт ретінде күшіне кіретін күні белгіленеді және сонымен бірге оған қайшы келетін (не оны қайталайтын) халықаралық немесе мемлекеттік стандарт күшін жояды.
Стандарттар жөніндегі бюро стандарттары кірмеген күшінен бастап 2 жыл ішінде мемлекетаралық стандарттардың күшіне кіру күшін белгілейді. Оны белгілеген кезде мемлекет-әзірлеушінің ұлттық органының тиісті ұсыныстары ескеріледі.
Жалпы мемлекеттік жіктегішсіз мекемеаралық ақпараттың ағынының келісімдік мәселесін шешу мүмкін емес.
Жіктеудің және кодтаудың объектілері болып статистикалық ақпарат, макроэкономикалық, қаржының және құқық қорғау қызметтерін, банк ісі, бухгалтерлік есеп, стандарттау, сертификаттау өнім өндірісі, қызмет көрсету, кеден ісі, сауда және сыртқы экономикалық қызметтер.
Техникалық-экономикалық және әлеуметтік ақпаратты жіктеуді және кодтаудың бірыңғай жүйесін Стандарттау, метрология және сертификаттау жөніндегі комитет пен Қазақстан Республикасы статистика органы жүзеге асырады.
Жүйенің құрылуы реттеуші негізгі принциптер, ережелер мен талаптар "Техникалық-экономикалық және әлеуметтік ақпаратты жіктеудің және кодтаудың бірыңғай жүйесі. Негізгі ережелерінде" жазылған. Жіктегіштерді әзірлеуде оларды халықаралық жіктегіштермен үйлестіруді ескеру қажет.

Блок 3.2. Өнімдер және тауарлардың кодталуы
3.2.1 Өнімдер және тауарлардың кодталуы
Кодтау жөнінде түсінік, белгіленуі мен қолданылуы
1 Кодтау дегеніміз белгілі ережелер бойынша нысанға немесе нысандардың тобына кодтарды құру және оларды орнатуды айтады, бұл кодтар осы нысандардың атауларын бірнеше белгілермен алмастыруға мүмкіндік береді. Кодтардың көмегімен өте қысқа тәсілмен нысандардың сәйкестендіруі жүргізіледі, яғни белгілердің өте аз санымен.
Кодтық белгіленуі:
1 кодтың алфавитімен;
2 кодтың құрылымымен;
3 белгілердің санымен - кодтың ұзындығымен;
4 кодтау әдісімен сипатталады.
Кодтың алфавиті белгілі тәртіпте құрастырылған белгілердің жүйесін құрайды, оған сандар, әріптер және тағы басқа белгіленулер кіру мүмкін. Осыған байланысты кодтар сандық, әріптік және әріптік сандық болады.
Штрихты кодтау
Штрих код (ШК) - тауар туралы ақпаратты есепке алу және автоматтандырылған сәйкестендіру үшін арналған сандар мен штрихтар түрінде кодталған белгі. Штрих кодты енгізу қажеттілігі өндіріс және сауда саласына ЕЭМ-нің кең енуі мен информациялық технологияның дамуымен байланысты туындады.
Штрих кодтар екі түрге бөлінеді: европалық - ЕАN және америкалық -UРС. UРС кодының ЕАN кодынан сыртқы айырмашылығы UРС кодында алдыңғы және соңғы цифрлары қалғандарына қарағанда кішірек, сонымен катар соңғысы шетте "зебрадан" тыс орналасқан.
Сурет Штрих кодтардың құрылымы.

Алғашқы екі цифр өндірушіні, оның тауарын тіркеген және оларға реттік нөмірін бекіткен ұйым орналасқан мемлекет кодын білдіреді. Штрих кодтағы мемлекет коды тауарды шығаратын мемлекет кодымен сәйкес келмеуі мүмкін, себебі өндіруші немесе сатушы отандық мәліметтер банкісінде емес, шет елде де тіркелуіне құқығы бар.
Әрбір мемлекетте ЕАN ассоциациясы орталықтандырып код диапазонын
береді. Кодтар әдетте екі орынды (Франция - 30-37, АҚШ пен Канада -00-09, Жапония - 5-49), бірақ кейде өндіруші кодының бір белгіге қысқаруына байланысты үш орынды (ТМД - 460-469) болады.
Өндірушіге кодты (келесі 3-5 цифр) ЮНИКСАН ассоциациясы тағайындайды, ол ЕАN Халықаралық ассоциациясында өз мүшелерін қолдайды.
ЕАN-8 және ЕАN-13 кодтарының келесі цифрлары тауар туралы мәлімет береді, оны өндіруші ұйым немесе сатушының өзі өзінің кәсіпорны шегінде тіркеу нөмірі ретінде белгілейді.
Осы цифрлар көмегімен сәйкестендіру үшін қажет тауар туралы мәліметтер кодталады: аталуы, сорты, салмағы және т.б. мәліметтер. Тауарға енгізілетін және сәйкестендіруге әсер ететін кез-келген өзгерістер штрих кодты қайта кодтауды талап етеді. Тек бағаның өзгеруі штрих кодтың өзгеруіне ықпал етпейді.
ЕАN-14 кодындағы 9-дан 13-ке дейінгі цифрлар тауар қаптамасы жайлы мәлімет береді.
Соңғы код (8,13 немесе 14) - бақылау саны, штрих кодты сканер көмегімен ЕАN алгоритмінде оқуға арналған.
ЕАN-8 кішігірім өлшемді қаптама және (немесе) тауарды маркілеу үшін қолданады; ЕАN-13 кез-келген қаптама және (немесе) тауарға белгіленеді. ЕАN- 14 тек тасымалдаушы қаптамаға ғана қолданылады.
Жаз-бахыт ЖШС тауарларды көп мөлшерде сатып алу және сатумен айналсқандықтан олар штрих кодтарды жасамайды, оларда ондай туралы мәліметболмайды.

3.2.3 Технологиялық штрихтік кодталу тәртібі.
Штрих кодтау коммерциялық тауарлық ақпаратқа жатады және ең алдымен тауарға төлеу және есептеуді компьютерлендіру үшін арналған, себебі кодты ашу тұтынушыға белгісіз.
Тауардың түпнұсқалығын штрих кодтың бақылау цифрларын есептеуден кейін
анықтауға болады. Есептеу төмендегідей жүргізіледі:
Штрих кодтың жұп орындарында тұрған цифрларды қосу:
1) (7290000494616): 2+0+0+4+4+1=11
2) Шыққан санды 3-ке көбейту: 11x3=33
3) Штрих кодта тақ орындарында тұрған цифрларды бақылау цифрынан баска
қосып шығу: 7+9+0+0+9+6=31
4) 2 және 3 пункте есептелген сандарды қосу: 33+31=64
5) Шыққан саннан ондықтарды алып тастау: 4-ке тең болды.
6) 10-нан 5 пункте шыққан санды алып тастау: 10-4=6.
Егер есептеуден кейін шыққан сан (6 пунктегі) штрих кодтағы бақылау цифрымен сәйкес келмесе, тауар заңсыз шығарылғанын көрсетеді және оның сапасы кепілді емес.
Соңғы кездері штрих код тек қана өнім және тауаралмасуында кең түрде пайдалануда ғана емес, басқа да өндірістік өнімдерде, технологияда, әртүрлі заттарда, орамдарда және іс-қағаздарында да қолданылады. 1932 жылы штрихты сәйкестендірудің негізі болған сызықтық код ойлап шығарылды. Осы кезде Гарвардтық бизнес мектебінде бұл тақырыпқа диссертациялық жұмыс қорғалған болатын. Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталысымен штрихты кодтарға ең алғаш патент берілді. Бірақ оны тәжірибе жүзінде тек қана есептеу машиналар пайда болғанда ғана қолданды. Тағам өндірісінде штрихты кодты бірінші рет Ұлыбританияда сызықтық кодтарды
Point of Sale енгізген кезде пайдаланды. Бұл жаңалық саудада, кітапбаспаханаларында, буматүю салаларында кең таралды. 1960 жылы штрихты код АҚШ-та сәйкестендіруді жүргізген кезде теміржол көліктерінде енгізілді, бұл теміржол вагондарын оңай бір-бірінен ажырату үшін қажет болды.
1970 жылдың басында АҚШ-та әмбебап тауарлық код UPC (Universal Product Code) шығарылды, бұл кодты өнеркәсіпте және саудада қолдануға болды. Ең алғашқы түрі оның 12 разрядты код болды, яғни кодтық сөзі 12 сандық белгілерден тұрды, бұл белгілердің 11 ақпараттық және 1 белгісі - бақылаушы болды. Қазіргі кезде UPC коды АҚШ-та шыққан стандартты код деп саналады.
1977 жылы Еуропада Еуропалық кодтау жүйесі EAN бекітілді, ол кодтаудың Еуропалық стандарты деп саналды.
UPC коды алғашқы кезінде азық-түлік дүкендерінде сатылатын тауарларды таңбалауға арналған. Біраз соңыра барлық дүкендерде сатылатын барлық өнімдерге таралды. Уақыт өткен сайын кодтың жаңа түрлері пайда болды, олар 12 разрядты кодтың негізгі түріне қосалқы түрі ретінде жүрді.
Мысалы, А нұсқасы - кітаптар мен мерзімімен шығарылатын басылымдарды таңбалауға арналды, D нұсқасы - азық-түлік емес тауарларды таңбалауға арналңан болатын, Е нұсқасы қысқа болып келеді және мұнда тек қана 6 разряды бар. UPC және EAN кодтарының ұқсастығы мынада: олардың екеуінде де кодтау үшін бірдей белгілер қолданылады және штрихтар мен пробелдардың белгілі жиынтығы сақталады. Бұл белгілер 0 ден 9 дейін сандар түрінде және 5 қосымша символдары болады. Белгінің бейнелеуі 2 штрих пен 2 пробелдан тұрады. Санды көрсететін белгінің ұзындығы 7 модулдерге тең болады. Қосымша белгілерінің 3 типтіөлшемдері бар: 3, 5 және 6 модуль.

Блок 3.3 Түрлі деңгейде бақылауға жататын тауарлар
3.3.1 Сертификаттаудың жалпы талаптары
"Сертификация" термині күнделікті өмірде жатқызуға пайда, болады, сонымен қатар сертификация процедура ретінде баяағыдан қолданылып келеді және "сертификат" термині ХІХ ғасырдан бері белгілі.
Осылайша Ф.А Бронгауз бен И.А Ефроның энсклопедиялық сөздігінде,1890-1897 жылдары шығарылған, сертификаттың бірнеше анықтамасы беріледі, олардың бірі "сертификат, фр, куәлік". Өнім шығарушылар өз өнімдерінің сапасын күні бұрын кепілдеді деген мәліметі бар, сонымен қатар жазбаша, яғни оларды "сәйкестік жөніндегі арызбен" жабдықтады.
Метрологияда сертификация 100 жылдан астам уақыттан бері арнайы тексеру бойынша қызымет ретінде және өлшем құралдарының келмейтіні ретінде белгілі.
Классификациялық ұйым мысалына Алгистр Ллойд жатады-ең беделді халықаралық ұйым, әлемнің 127 елінде өкілдері бар және екі ғасыр ішінде сертификацияның ұйымның әлемдік көшбашысы болып қалады.
Қазіргі таңда жоғарғы дамыған елдерде тұтынушыларды қорғау ұмтылысында экспертизаның міндетті нормасы ретінде өнімсді адам денсаулығы мен өмірі үшін және қоршаған орта қауіпсіздігіне экспертизация жүргізе бастады.Бұл дисконалды ойлап табылған, бүкіл әлемді мойындалған процедура нәтижесінде даяарлаушы мен тұтынушылардан тәуелсіз сынақ жүргізу орталығы сертификаттармен өнімнің халықаралық қауіпсіздік талаптарына сай екендігін дәлелдеді.
Сертификация көптеген елдерде нарықтың және мемлекеттік сапа менеджментінің ең маңызды элементтерінің бірі болуы, ішкі және сыртқы саудада өнімен қызметтің бәсекелестіктің міндетті шарты болады.
Осыған орай біздің еліміз 1993 жылы өнім мен қызмет сапасын бағалау жүйесін қолданады, сапааның жоғарғы деңгейі мен олардың қауіпсіздік кепілі жүйесін. Сертификация - бұл принциптік бірақ Қазақстан Республикасындағы қызмет пен өнімнің қауіпсіздігімен сапасының техникалық деңгейін көтеру бойынша жұмыста жаңа бағыт.
Сертификация бойынша қызметке келесі шаралар кіреді:
+ сертификацияға жататын өнім номенклатурасын орнату;
+ қауіпсіздік талаптарын орнату және оларды өнімнің нақты түріне жасалған нормативті құжатқа енгізу;
+ өнімнің нақты түріне сертификация жүргізудің ережесін анықтайтын құжат жасау;
+ сертификацияның халықаралық жүйесіне қосылу немесе өнім сертификациясы жөнінде келісім жасау;
+ даярлаушы кәсіпорында сертификатталған өнім өндірісін аттестациялау;
+ сертификациялық сынақты жүргізу үшін анықталған сынақ жүргізу ұйымын аккредитациялау;
+ сертификацияға жататын өнімді сынау;
+ сертификат шығару және сәйкестік белгісін орнату;
+ сертификацияның дұрыс өтілуін және сертификатталған өнім сапасын бақылау және тексеру;
+ сертификация нәтижесі жөнінде мәлімет.
Өнім қауіпсіздігі сұрақтары, денсаулықты,өмірді және адам мүлкі мен қоршаған ортаны қорғау заң белгіні сапасыз өнім шығаруға қарсы өндіруші жауапкершілігін бекіту, екінші жағының орындауға міндетті шығарылған өнімге сипатына қатысты ең аз талаптарды орындауға бекітуге заң билігіне артады.
Сертификация мақсатына сондай-ақ мыналарда жатқызуға болады:
-өнімді комплектті таңдауда тұтынушыларға әрекет ету;
-жағымсыз даярлаушыдан тұтынушыны қорғау;
-даяарлаушының мәлімдеген, өнім сапасының көрсеткішін дәлелдеу.
Жаз-бахыт ЖШС көтерме және бөлшек саудамен айналысатындықтан бұл кәсіпорында сәйкестік сертификаты тек жеткізуші кәсіпорындардың сәйкестік сертификаты арқылы жиналады.
Мысалы, Жаз-бахыт ЖШС-не жеткізуші компания Корпарация Держава ЖШС.
Сурет№ Корпарация Держава ЖШС-ің сәйкестік сертификаты.

3.3.2 Салалар бойынша өнімдер және тауарлардың сипаттамасы
Тауар ассортименты жоспарлау, құру және басқару маңыздылығы тауар өндірушілер өздерінің өндіріс мүмкіндіктеріне қарай белгілі тұтынушылардың талаптарын қанағаттандыру үшін керек кезде нақты тауарлар жиынтығын ұсынуға бағытталған. Өндіруші кәсіпорын рынокқа ұсынған белгілі тауардың түрлі жиынтығын ассортимент деп атайды.
Тауар ассортименті мына көрсеткіштерімен сипатталады: ені, тереңдігі және салыстырмалылығы. Ассортимент ені ассортименттік топтардың саны. Ассортимент тереңдігі әр ассортименттік топтағы жайғасым саны. Ассортимент салыстырмалылығы тұтынушылар көзқарасынан, түпкі қолдануға, тарату арналарына және бағаға байланысты ұсынған ассортименттік топтардың арақатынасы.
Ассортимент құрудың алдында фирма ассортимент қағидасын өңдейді. Ол оңтайлы ассортименттік құрылымы мен тұтынушылардың талаптарын ескеріп, шикізатты, техниканы, қаржы қорларын тиімді қолданып, өнімді төмен шығынмен өндіріп, тауар ұсынысын құруға бағытталады. Ассортимент қағида көрсеткіштері жүйесімен сипатталады. Олар: тауарлардың түрлері (тұтынушылардың түрлеріне қарай), ассортиментті жаңарту деңгейі мен оның жиілігі, белгілі тауар түріне белгіленген баға деңгейі және т.б. Ассортименттік қағиданың мақсаты фирманы нақты тұтынушылар сұраныстарының түрлері мен құрылымына сәйкес тауарларды өндіруге бағыттау болады.
Талаптар дегеніміз тауарлардың өзінің орнын пайдалануға сәйкес болу ерекшеліктерінің өзінің керекті уақытына дейін сақталуы.Талап қою деңгейі әрбір уақыт ішінде біркелкі болмайды,ол халықты материалдық және мәдени деңгейіне,халықтың тауар жөнінде хабарлануына байланысты. Тауарға қойылатын талаптар болуы мүмкін:
1).Керекті және алдағы
2).Жалпы және ерекше
Керекті талаптар көптеп шығарылатын тауарларға сатуға қойылғанда белгіленеді.Оларды экономикалық,техникалық мүмкіндіктерді ескере отырып белгілі бір мезгілге қойылады.Олталаптар стандарттар мен техникалық талаптар арқылы белгіленеді.Олар өзгертіліп отырады.
Алдағы талаптар-олар жалпылама және жоғары талаптар керекті талаптар арқылы белгіленеді.
Жалпы талаптар-бір немесе көпшілік тауарларға қойыладықауіпсіз-дік талаптары.
Ерекше талаптар-бұл талаптар белгілі тауарға не тауарлар тобына белгіленеді(мысалы:фарфор,фаянс тауарларына).
Керекті,алдағы,жалпы және ерекше талаптар қай тұтыну жағын көрсетуіне байланысты басқаша бөлінуі мүмкін:
-әлеуметтік, функциональдық, технологиялық, эргономикалық, гигиеналық, эстетикалық, экологиялық, беріктілігі, сенімділігі, тиімділігі
Барлық осы талаптар өздеріне тән тауардың қасиеттерімен белгіленеді.
Сурет Тауардың сапасын қалыптастыру факторлары

1).Тауарлардың сапасына әсер ететін факторлар:
a).Жобалау мен модельдеу сапасы.
b).Жасау сапсы кезегінде мыналарға тәуелді нормативті-техникалық документтер сапасы,жабдықтар мен құралдар сапасы,шикізат сапасы,құрамдас заттар сапасы,жұмыс сапасы,техникалық талап- тарды сақтау.
2).Тауарлардың сапсын көтеретін факторлар-экономикалық тиімділік
соның ішінде:
a).Бағасы.
b).Жұмысшылырдың материалдық ынтасы.
c).Сапсы төмен тауар шығаруға қарсы тауарлар.
(a)және (b) факторлар объективтк және субъективтік болып бөлінеді.
Объективтік факторлар-өнімнің конструкциясы,өндірістік техникалық негізі,пайдалану негізі.Бұл факторлар аз өзгеретін факторлар.
3).Тауардың сапасын сақтау факторлары.
a).Анық және толық белгілеу.
b).Керекті орау.
c).Тасымал ережелерін орындау.
d).Сақтау ережелерін орындау.
e).Барлық уақытта,пайдалану,тасу,сату кезінде керекті тиісті жасау.
Тауарлардың сапасының тасу,сақтау,пайдалану кезінде кемуіне қо- лайсыз факторлардың әсер етуінен болады.Бұл факторлар былай бөлінеді:
a).физико-химиялық факторлар
b).механикалық факторлар
c).биологиялық факторлар
Механикалық факторлар-деформация,механикалық әсерлер,кенеттен жоғарыдан құлау,сырғанау
Биологиялық факторлар-бұл факторлар организмдердің әсерінен болады,бактериялар,жәндіктер,зиянке стер тауарлардың сапасын төмендетеді.
Сақтау кезінде тауарлардың сапасын жоғалтпау үшін сақтау ережелерін орындау керек.
Мәселен, Жаз-бахыт ЖШС тауарларды сату және сатып алумен айналысатындақтан олар тауарлардың сапалығын сақтап қалу мақсатындамынадай факторларға душар болады, яғни, тасымал ережелерін орындау мақсатында, керекті орау, оның бағаны дұрыс қойылуы болып табылады. Бұл кәсіпорын тауарды өздері өндірмейтіндіктен кейбір сақталу немес тауар сапалылығының факторларына жауап бермейді.
3.3.3 Өнімдер және тауарлар ассортименті.
Тауарлардың маңызды сипаттамаларының бірі ассортименттік сипаттама. Тауарлар ассортименті дегеніміз белгілі бір белгілер бойынша қалыптасатын және әртүрлі; бірыңғай және жеке дара қажеттіліктерді қанағаттандыратын тауарлар жиынтығы.
Тұтыну тауарлары ассортименті орналасуына байланысты топтарға, тауарлардың қамтылу дәрежесіне байланысты ішінара топтарға, қажеттіліктерді қанағаттандыру дәрежесіне байланысты түрлерге, қажеттіліктердің сипатына қарай түрлерге бөлінеді. Орналасуына байланысты өнеркәсіптік және сауда ассортиментін ажыратады. Өнеркәсіптік ассортимент деген өндірістік мүмкіндіктеріне байланысты өндіруші шығаратын тауарлар жиынтығы. Сауда асортименті деген материалды - техникалық базасына, тұтынушылық сұранымға және мамандануына байланысты сауда ұйымы қалыптастыратын тауарлар жиынтығы. Тауарлардың қамтылу дәрежесіне байланысты ассортимент топтар, ішінара топтар, түрлер, марка, типі, атаулардың санымен анықталады.
Тауарлардың қамтылу дәрежесіне байланысты ассортимент келесідей түрлерге бөлінеді:

Сурет № ассортимент түрлері
Күрделі ассортимент бұл әрқилы қажеттіліктерді қанағаттандыратын елеулі мөлшердегі тауарлардың атауы, түрлері мен топтарды қамтитын тауарлар жиынтығы.
Топтық ассортимент бұл ұқсас қажеттіліктерді қанағаттандыратын және жалпы белгілері бойынша жинақталған бірыңғай тауарлар жиынтығы Топтық ассортимент көптеген сауда кәсіпорындарының ұйымдық құрылымының негізін құрайды.
Қанағаттандыру дәрежесіне қарай рационалды және оптималды асортимент боп бөлінеді. Рационалды ассортимент бұл ғылымның, техника мен технологияның белгілі бір даму деңгейінде өмір сүруінің максималды сапасын қамтамасыз ететін, нақты негізделген қажеттіліктерді толық қанағаттандыратын тауарлар жиынтығы.
Оптималды ассортимент бұл минимальды шығындар негізінде тұтынушы үшін максимальды тиімділікпен нақты қажеттіліктерді қанағаттандыратын тауарлар жиынтығы. Оптимальды ассортименттің тауарлары жоғары бәсекеқабілеттілікпен ерекшеленеді. Оптимальды ассортименттің критерийі оптималдылық коэффициенті боп табылады.
Тұтыну сипатына қарай ассортимент нақты, болжамды және оқытушылық ассортимент. Нақты ассортимент бұл нақты бір өндірушіде немесе сатушыда бар нақты тауар жиынтығы. Болжамды ассортимент бұл әлеуетті қажеттіліктерді қанағаттандыруға тиіс тауарлар жиынтығы. Оқытушылық ассортимент бұл оқытушылық мақсаттарға қол жеткізу үшін белгілі бір ғылыми негізделген белгілер бойынша жүйеленген тауарлар тізімі.
Ассортиментінің қасиеттері мен көрсеткіштері
Ассортменттің қасиеттері - ассортиментті қалыптастыру барысында көрініс табатын оның спецификалық ерекшелігі. Ассортименттің көрсеткіші - ассортимент қасиеттерінің сандық көрінісі. Ассортимент ені - бірыңғай және әртүрлі топтардың тауарлар түрлері мен атаулар саны. Бұл қасиет екі абсолюттік көрсеткіш пен бір салыстырмалы көрсеткішпен сипатталады. Абсолюттік көрсеткішке - ені коэффициенті жатады. Нақты ені - қолдағы бар тауарлардың түрлері мен атаулардың фактілік саны. Базалық ені - салыстыру үшін алынған ені. Ені коэффициенті - бірыңғай және әртүрлі топтағы тауарлар түрлері мен атауларының нақты санының базалық санына қатынасы. Асортименттің тереңдігі - бірыңғай топтағы тауарлар жиынтығының бірыңғай қажеттіліктерді қанағаттандыру қабілеті.
Бірыңғай топтағы тауарлар түрлері мен атауы тереңдікті сипаттайды. Тереңдіктің көрсеткіштері нақты және базалық болуы мүмкін. Тереңдіктің нақты көрсеткіші бірыңғай топтағы тауарлар түрлері мен атауы нақты санын сипаттайды. Базалық көрсеткіші тауар санын жоспарлауын сипаттайды тереңдік коэффициенті нақты көрсеткіштің базалыққа ара қатынасы. Ассортименттің тұрақтылығы - ұқсас тауарларға сұранымды тауарлар жиынтығының қанағаттандыру мүмкіндігі. Ассортименттің жаңаруы - өзгерген қажеттіліктерді жаңа тауарлар есбінен тауарлар жиынтығының қанағаттандыру мүмкіндігі.

3.3.4 Өнімдер және тауарлар саны
Сандық сипаттамасы негізгі қалаушы сипаттамаларының бірі. Оны анықтау кезінде бірлік данасын және олардың жиынтығы - тауар партияларын ажыратады. Бірлік данасы дегеніміз нақты түрге немесе тұтынушылық қасиеттерінің атауларына тән және жалпылықтың құрамдас бөлігі боп табылатын бөлек тауарлар. Тауардың бірлік даналары ретінде өнеркәсіптік өнімдер(мыс., автомобиль, аяқ киім және т.с.с.) немесе биологиялық объектілер (жұмыртқа, балық, алма және т.с.с.), сондай-ақ ораулы даналар (сүт, сыра, сары май, бояу және т.с.с.) бола алады. Бірақ та тауарлардың ораулы даналарына бөлек өнімдерден тұратын (пішінә қорабы, шеге қорабы және т.с.с.) тауар түрлері жатпайды.
Тауар партиясы дегеніміз белгілі бір белгілері бойынша жинақталған бірлік даналардың немесе кешенді ораулы даналардың жиынтығы. Барлық тауарлар бірлік даналар немесе тауар партиялары - жалпы және спецификалық сандық сипаттамаларға ие.
Тауардың физикалық қасиеттері мен оның жіктелуі
Тауардың жалпы сандық сипаттамасына келесідей негізгі физикалылқ өлшемдер жатқызылады: - салмақ; - ұзындық; - термодинамикалық температура; - мөлшер; - жылу өткізгіштігі; - жылу сыйымдылығы.
Спецификалық сандыдқ сипаттамалар тауар партияларына не бірлік даналарына тән. Тауардың сандық сипаттамалары физикалық қасиеттер арқылы көрініс табады. Жалпы физикалық қасиеттерге өлшемді-массалық және жылуфизикалық қасиеттер жатқызылады.
Өлшемді - массалық сипаттамаларға:
- масса; ұзындық; аудан; мөлшер(көлемі).
Тауар массасы деген негізгі (кг) не қосымша өлшем бірліктерде (г., т., ц.) сипатталатын, белгілі бір мөлшерде тауар саны. Тауардың даналары және партиялары абсолюттік масса арқылы өлшенеді. Абсолюттік массаның өлшем бірліктері көбінесе тауардың құндық сипаттамасын көрсету үшін (1 кг бағасы) қолданылады және этикеткілерде, вкладыштарда және ценниктерде көрсетіледі. Тауарларды саны бойынша қабылдау, жөнелту және сату әдетте абсолюттік массаны пайдалану көмегімен жүргізіледі.
Ұзындық - метрлік өлшем бірлікте сипатталатын негізгі физикалық өлшем. Кейбір тауарлардың сапа көрсеткіші ретінде қолданылады. Мысалы: қиярдың ұзындығы, банан және т.с.с. сонымен қатар мата, ағаштан жасалған құрылыс материалдары, жиһаз, кейбір резинотехникалық өнімдер, электросымдар және т.с.с. саны бойынша қабылдау - тапсыру кезінде негізгі өлшем бірлігі ретінде пайдаланады.
Аудан және көлем ұзындықтың қосалқы өлшем бірліктері боп табылады. Аудан деген ұзындығы мен енінен тұратын қосалқы физикалық өлшем. Бұл көрсеткіш көбінесе құрал жабдықтарды (алатын аудан), ыдыс (түбінің ауданы) немесе қойма орындары(қажетті аудан) сипаттау үшін қолданылады.
Тауардың жылу физикалық қасиеттеріне температура, жылусыйымдылығы және жылу өткізгіштігі жатқызылады. Температура деген негізгі физикалық өлшем. Тауар данасы мен партиясының жылудинамикалық жағдайын сипаттайды. Тауар температурасы қоршаған ортаның температурасынан тәуелді. Тауар температурасының сақталуына әсер етеді. Әсіресе бұл көрсеткіш тез бұзылатын өнімдер үшін маңызды. Жылусыйымдылығы деген температураның белгілібір интервалындағы белгілі массадағы объектінің температурасын жоғарлату үшін қажетті жылу мөлшері.
Жылусыйымдылығының көрсеткіші ретінде үлестік жылусыйымдылығы пайдалынады.
Мысалы, Жаз-бахыт ЖШС Жамбыл облысы білім басқармасының Саңырау және нашар еститін балаларға арналған облыстық Мейірім арнайы түзету мемлекеттік мекемесіне сатқан тауар тізімін көрсетсек болады:

Блок 4. Өнімдер және тауарлар сапасы.
3.4.1 Өнімдер және тауарлардың сапа көрсеткіштері.
Тауар сапасы негізгі сипаттамаларының бірі болып табылады. Ол бәсекеқабілеттілігін қалыптастыруда және тұтынушылық талғамдардың құрылуына елеулі әсер етеді. Сапа деген әлеуетті және белгіленген қажеттіліктерді қанағаттандыру мүмкіндігі бар объектінің сипаттамалар жиынтығы.
Қасиет деген қалыптастыру, бағалау, сақтау және тұтыну немесе эксплатациялау кезінде көрініс табатын өнімнің немесе тауардың объективті ерекшелігі.
Өнім қасиетінің 2 түрі бар: қарапайым және күрделі.
* Қарапайым қасиет бір ғана ерекшелікпен сипаттайтын қасиет. Мыс. Сүттің қоюлығы және т.с.с.
* Күрделі қасиет дегеніміз жиынтық күйінде көрініс табатын ерекшеліктер кешені. Мысалы, тамақ өнімдерінің құндылығы: энергиялық, физиологиялық, органолептикалық және т.с.с.
Сапа көрсеткіштері және оның түрлері
Сапа көрсеткіші деген сапалық пен сандық күйінде көрініс табатын өнімнің немесе тауардың қасиеттері. Әрбір көрсеткіштің атауы және мәні болады. Сапалық атауы тауардың сандық жағын сипаттайды. Сандық және сапалық өлшемнің нәтижесі көрсеткіш мәні боп табылады. Сапа мәні белгілі бір талаптарға сәйкес келуін немесе келмеуін көрсету үшін қолданылады.
Атауы бойынша сапа көрсеткіштері топтарға бөлінеді:
сипатталатын қасиеттерге байланысты:
+ бірлік;
+ кешенді.
қолдану аясына байланысты:
+ базалық;
+ анықтаушы.
Бірілік көрсеткіштер тауардың қарапайым қасиеттерін сипаттау үшін арналған көрсеткіштер. Мысалы, түсі, форма, тұтастығы.
Кешенді көрсеткіштер деген тауардың күрделі қасиеттерін сипаттау үшін арналған көрсеткіштер. Мысалы, нан - ақ ұннан, жұмсақ.
Базалық көрсеткіштер деген сапа көрсеткіштерін салыстырмалы сипаттау кезінде негізге алынған көрсеткіштер.
Анықтаушы көрсеткіштер деген ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.