Жаза түсінігі және мақсаттары

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
I. Жаза түсінігі және мақсаттары
Кіріспе
1. Жазаның түсінігі
2. Жазаның мақсаттары
II. Жазалар жүйесі ұғымы және оның маңызы
1. Айыппұл
2. Белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру
3. Қоғамдық жұмыстарға тарту
4. Түзеу жұмыстары
5. Әскери қызмет бойынша шектеу
6. Бас бастандығын шектеу
7. Қамау
8. Тәртіптік әскери бөлімде ұстау
9. Бас бостандығынан айыру
10. Өлім жазасы
11. Арнаулы әскери немесе құрметті атағынан, сыныптық шенінен, дипломатиялық дәрежесінен, біліктілік сыныбынан және мемлекеттік наградаларынан айыру
12. Мүлікті тәркілеу
III. Пайдаланған әдебиеттер

I. ЖАЗА ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ МАҚСАТТАРЫ
Кіріспе
Қылмыстық жазаны қолдану кінәліні басқа түрдегі азамат тық, әкімшілік немесе тәртіптік құқылық жауапкершілікке тар тумен де ұштастырылуы мүмкін.
Қылмыстық жаза мемлекет атынан қылмысты іс-әрекеттер үшін кінәлінің кінәсін бетіне басу арқылы берілетін теріс құқылық баға болып табылады. Бетіне басудың және кінәлау. дың дәрежесі қылмыстың ауырлығына, кінәлінің жеке тұлғасы на және оның қылмысты іс-әрекетті істеудегі мінез-құлқына келей байланысты болады.
Жаза сотталған адамға белгілі бір зардап келтірумен тікелей байланысты болады. Мысалы, соттың кінәліні бас бостандығы нан айыруы немесе белгілі бір кәсіппен шұғылдануға немесе белгілі бір лауазым иесі болуға тыйым салуы, мүлкін тәркілеуі мүмкін. Ерекше ауыр қылмыс жасаған жағдайда кінәліге занда көрсетілген негізде ерекше жаза -- өлім жазасын тағайындауы да мүмкін. Сөйтіп, кез келген қылмыстық жаза тағайындағанда сот талған адам материалдық, моральдық, мүліктік зардап шегеді Өйткені жаза өзінің мәні жөнінен кінәліні жазалау болып табы лады
Қылмыстық жазаның басқа да мемлекеттік күштеу шарала рынан ерекшелігі сол, оны қолдану кінәліге барлық уақытта да сотталғандық туралы атақ береді. Сотталғандықтың кінәлі үшін белгілі бір құқылық зардабы бар, ол сотталғандығы туралы өмірбаянында көрсетілуі керек, сотталғандық кейбір жағдайлар да қылмысты ауырлататын мән-жайларға жатады. Немесе сот талғандық атақ кейде қылмысты саралауға, жазаның мөлшерін, сондай-ақ жазаны өтейтін колонияның түрін белгілеу үшін ма ңызды мәнге ие болады. Сонымен, қылмыстық жаза дегеніміз сот арқылы мемлекет атынан қылмыс жасаған адамға қылмыстық заң мен белгіленген мемлекеттік шараны қолдану болып табылады.
1. Жазаның түсінгі
Қылмыстық жаза мемлекеттік күштеу шараларының бірі болып табылады және ол мемлекеттің қылмыспен қарсы күрес жүргізу құралдарының бірі ретінде қолданылады. Мемлекет қыл мысқа қарсы күрес жүргізуде әр түрлі ұйымдастырушылық тәрбиелік, экономикалық, рухани шаралардың барлық түрін кеңінен қолданады, сөйтіп қылмыстан сақтандыру мәселелеріне ерекше көңіл бөледі. Сондықтан да біздің жас, тәуелсіз мемлекетіміз қылмысқа қарсы күрес қылмыстық жазаны қолда нуда ең негізгі басты күрес деп саналмайды, бұл құбылысқа қар сы күресте шешуші мәселелер жоғарыда аталып өткен экономи калық, ұйымдастыру, тәрбие, қоғам мүшелерінің белсенділігін, олардың құқылык сана-сезімін жетілдіру арқылы жүзеге асыры лады. Сондықтан да қылмыстық шара мемлекеттік күштеу шара сы ретінде тек арнаулы, заңда көрсетілген жағдайда ғана жүзеге асырылады. Қылмыс істеген адамдарға мұндай шараны қолдану мемлекеттің атқаратын функцияларының бірі ретінде қарасты рылады. Әсіресе ауыр, өте ауыр қылмыс істегендерге соған сәйкес ауыр қылмыстық-құқылық күштеу шараларын қолдану мемлекеттің міндеті болып табылады. Мемлекеттік күштеу ша ралары сан алуан. Оларға тек қылмыстық құқылық шаралар ғана емес, азаматтық, әкімшілік, тәртіптік шаралар да жатады. Қыл мыстық шара мемлекеттік күштеу шараларының жеке бір түрі бола отырып, өз ерекшеліктерімен оқшауланады.
Біріншіден, қылмыстық шара -- мемлекеттік күштеу шарасы ретінде қылмыстық заңмен ғана белгіленеді. Қылмыстық кодекс те жазаның сот үшін міндетті тізбектері мен оны қолданудың тәртібі тұжырымдалған. Сот қылмысқа кінәлі адамға қылмыс тық заңда көрсетілген шараның шеңберінде оның шегінен шық пай, жаза тағайындайды. Тек ерекше жағдайларда ғана сот көрсетілгеннен гөрі неғұрлым жеңілірек жаза тағайындауға құқылы.
Екіншіден, мемлекеттік күштеу шарасы ретіндегі қылмыстық жазаны мемлекет атынан тек қана сот тағайындайды. Қылмыс тық кодекстің 38-бабындажаза дегеніміз соттың үкімі бойынша тағайындалатын мемлекеттік мәжбүрлеу шарасы, - делінген. Қылмыстық жазамен салыстырғанда басқа да мемлекеттік күштеу шаралары мемлекеттік органдар немесе лауазымды органдар ар қылы жүзеге асырылады. Мысалы, қоғамдық тәртіпті бұзған адам ды полиция бастығы әкімшілік жауапқа, салық инспекциясының лауазымды адамы салықтан бұлтарушыларды заңда көрсетілген тәртіппен жазалайды немесе әкімшілік комиссиясы өзіне берілген құзырет шеңберінде әкімшілік құқық бұзушыларды жауапқа тартады. Осы аталған органдардың немесе лауазымды адамдардың бірде-біреуі қылмыстық жаза қолдануға құқылы емес. Қылмыстық жазаны қолдану -- тек қана соттың құзыреті
Үшіншіден, заңда көрсетілген тәртіппен сотгалған адамды жазадан босату, сондай-ақ тағайындаған қылмыстық жазаны жеңілдету тағы да сот арқылы жүзеге асырылады. Тек қана ра қымшылық және кешірім беру актілерімен жазадан босату неме се жазаны жеңілдету Қазақстан Республикасы Конституция сына сәйкес Парламент немесе Республика Президенті арқылы жүзеге асырылады, ал басқа жағдайларда бұл мәселелерді шешу тек соттың міндеті болып табылады. Бұл да қылмыстық жазаның басқа мемлекеттік күштеу шараларынан мәнді өзгешелігін көрсетеді
Төртіншіден, қылмыстық жаза жария түрде ашықтан-ашық тағайындалады. Яғни, қылмыс адамның кінәсін анықтау оған жаза тағайындауды қажет деп табу, қылмыстық жаза кінәлі адамға мемлекет атынан белгіленеді, жеке немесе лауазымды адамдар соттағайындаған жазадан ешкімді де босата алмайды, заңды күшіне енген сот үкімі мемлекеттік, жеке кәсіпорын, ұйым мекеме, лауазымды және жай адамдардың орын дауы үшін Республика аумағында міндетті болып табылады.
Бесіншіден, мемлекеттік күштеу шаралары ретінде қылмыс тық жаза қылмыстық заңда көрсетілген нақты қылмысты жаса ған кінәлі адамға қолданылуы мүмкін. Яғни, бұл жерде жаза адам ның кінәлі түрде істеген іс-әрекетінің қылмыстық-құқылық зар. дабы болып табылады. Сондықтан да қылмыстық заңдаадам өз Кінәсі анықталған қоғамға қауіпті әрекет немесе әрекетсіздік және пайда болған қоғамдық қауіпті зардаптар үшін ғана қылмыстық жауапқа тартылуға тиісті, - делінген. Сондай-ақ әрбір істелген қылмысқа жаза тағайындау міндетті емес. Мұның мәні мынада : егер тергеу жүргізген немесе істі сотта қараған кезде жағдайдың өзгеруімен байланысты кінәлінің істеген қылмысының қоғамға қауіпті мәні жойылса немесе оның өзі қоғамға енді қауіпті емес деп танылса, қылмыс нышандары бар іс-әрекет жасаған адамды қылмыстық жауаптылықтан босатуға (68-бап) болады.
Қылмыстық жазаның әкімшілік құқық бұзушылық үшін қол данылатын жазадан айырмашылығы мынадай : біріншіден, қыл мыстық жаза бұл істелген қылмыстың зардабы, ал әкімшілік шара болса, ол қылмыс болып табылмайтын қоғамға жаттеріс әрекет тер үшін ғана тағайындалады.
Екіншіден, қылмыстық жаза сот арқылы мемлекет атынан та ғайындалады. Әкімшілік шараларды әкімшілік органдары, лауа зым адамдары немесе судья тағайындайды. Үшіншіден, қылмыс тық жазаның әкімшілік жазадан ерекшелігі сол сот үкімі бойын ша тағайындаған қылмыстық жаза кінәліге сотталғандық атақ береді, ол әкімшілік жазаға тартылғандар үшін мұндайда құқылық зардап болмайды.
2. Жазаның мақсаттары
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 38-бабының 2-бөлігінде жазаның мақсаты -- әлеуметтік әділеттілікті қалпы на келтіру, сондай-ақ сотталған адамдарды түзеу, сондай-ақ сот талғандарды да, басқа адамдарды да жаңа қылмыстарды істеуден алдын ала сақтандыру екендігі айтылған.
Әлеуметтік әділеттілікті қалпына келтіру, сотталған адамға жаза тағайындау және жазаны орындау арқылы оны түзеу, сөйтіп жаңа қылмыс істеуден оны сақтандыру жазаның арнаулы ескертуі болып табылады.
Әлеуметтік әділеттілікті қалпына келтіру дегеніміз қылмыс істеген адамға әділетті жаза тағайындау, істелген қылмыстың қоғамға қауіптілігі, келтірілген зиян мөлшері, жаза тағайындау дың басты негіздері, кінәлінің жеке басының ерекшеліктері ескеріле отырып, қылмысына сай келетін, әділ жаза тағайындау болып табылады. Әлеуметтік әділеттілікті қалпына келтіру үшін заңдылық принциппен қатаң басшылыққа алып жасалған қыл мысқа әділ құқылық баға және лайықты жаза белгілеу қажет
Жазаның мақсаттары қылмыстық құқықтың жалпы міндеттері арқылы белгіленеді. Қылмыстық кодекстің 2-бабындағы осы заң ның міндеттері заң қорғайтын мүдделерді қорғау, алдын алу делінсе, ол міндеттерді жүзеге асыру үшін қылмыстық жауапты лық негіздері белгіленіп, қылмыс ұғымы айқындалады, қылмыс істеген адамдарға қолданылуға тиісті жазамен өзге де қылмыс Гық-құқылық ықпал ету шаралары белгіленеді
Арнаулы сақтандырудың иелері болып, қылмыс істеп соттал ғандар танылады. Жазаның мақсаты бұл адамдардың тарапынан тағы да қылмыс істеу фактісінің орын алмауын көздеуі болып табылады. Жазаның осы көздеген мақсатына жетуінің құралы сотталғандарды түзеу арқылы, еңбекке адал, заң талаптарын мүлтіксіз орындау рухында тәрбиелеу болып табылады. Бұл жерде түзеу дегеніміз қылмыс істеп сотталған тұлғаның әлеуметтік, психологиялық көзқарасын өзгертіп қылмысты құбылысқа, қоғам ережелерін бұзуға, еңбексіз күн көріске деген пиғылдарын, жа задан қорыкса да өзгертіп дұрыс жолға салу болып табылады
Сондықтан да қылмыскерге жаза тағайындау арқылы оны түзеу жазадан қорықса да қылмыс істемейтін, заң талаптарын Қалт жібермей мүлтіксіз орындайтын адам етіп қалыптастыру болып табылады. Жазаның басқа бір мақсаты -- басқа адамдарды қылмыс істеуден сақтандыру болып табылады. Бұл қылмыс істемеген, бірақ тәртіптік, әкімшілік құқық қалыптарын бұзып, биморальдық күйге түсіп жүрген, қылмыс істеуі мүмкін, тұрақсыз элементтерге бағытталады. Мұндай әлеуметтік тұрақсыз адамдарды қылмыстық құқықта көрсетілген жазамен қорқыту арқылы және қылмыс істегендерге жазаның сөзсіз қолдануын ескерту, қылмыстан сақтандырудың жалпы түрі болып табыла ды. Мұндай сақтандыру қылмыстық құқықтың тәрбиелік функ циясының бір көрінісі болып табылады. Қылмыстық құқық қалыпттарының жеке түрлерінің санкцияларында көрсетілген жазаларда қылмыс істеген кінәлі адамдарға қолданбақшы болып қорқыту арқылы қылмыстық заң барлық азаматтарға, олардың психологиялық сана-сезіміне әсер ету арқылы, олардың әлеу меттік әділеттілікті, адам өмірінің қорғалуының, құқық тәртібін нығайтудың қажеттілігі туралы көзқарастарының қалыптасуы на жағдайлар туғызады.
Сол сияқты жаза -- қылмыстының жанын қинау немесе адамгершілік намысына тиіп, қорлау мақсатын көздемейді. Бұл тарихи қалыптасқан қылмыстық құқықтың адамгершілік принципі болып табылады. Осы жерде жазаның мақсаттары туралы Заң ның қалпының өзінде қарама-қайшылық жоқ па екен деген заң ды сұрақ туындайды. Жаза сотталған адамның құқықтары мен бостандықтарына шек қою арқылы, сөз жоқ, оның жанынқинай ды, адамгершілік намысына тиеді. Бұл жерде қарама-қайшылық ты жою үшін жазаның мақсатын және құрамын, мазмұнын дұрыс айыра білген жөн. Жаза қылмыстының жанын қинау немесе адамгершілік намысына тиіп қорлау мақсатын тіпті де көздемейді. Сотталған адамның құқықтары мен бостандықтарына заңда көрсетілген шекті қою жазаның мазмұнын, ал арнаулы және жалпы сақтандыруды жүзеге асыру жазаның мақсатына жету құралын құрайды. Сотталған адамның қоғамнан оқшауланып, түзеу мекемесінде жазасын өтеуі, әлбетте, оның жанын жеуі сөзсіз, бұл жазаның жазалау элементтері болып табылады.
II. Жазалар жүйесі ұғымы және оның маңызы
Жазаның жүйелері деп қолданылып жүрген қылмыстық заң да белгіленген соттар үшін міндетті және тұжырымды, ауырлы ғына қарай белгілі тәртіппен орналасқан жазаның түрлерін айтамыз
Қылмыстық заңның өзінде барлық соттар үшін міндетті бо лып табылатын жекелеген жазаларды қолданудың шарты, шегі және тәртібі белгіленген. Мұның өзі Республика аумағында қыл мысқа қарсы күрес саласында біркелкі жазалау қызметін жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Сотталған адамға келтірілетін айыру дың мәніне қарай жазаның түрлері мынадай топтарға бөлінеді :
1. Сотталған адамға моральдық жағынан әсер ететін жаза түрлері. Бұған жататындар : қоғамдық жұмыстарға тарту, арнау лы, әскери немесе құрметті атағынан, сыныптық шенінен, дипло матиялық дәрежесінен, біліктілік сыныбынан және мемлекеттік наградадан айыру,
2. Сотталған адамныңқұқығына шек қоюмен байланысты жаза түрлері : белгілі бір лауазым атқару немесе белгілі бір қызметпен шұғылдану құқығынан айыру, әскери қызмет бойынша шектелу.
3. Сотталған адамды материалдық жағынан айыруға байланыс ты жазалар : түзеу жұмыстары, айыппұл, мүлікті тәркілеу
4. Сотталған адамның құқығынан немесе бас бостандығынан айыруға байланысты жаза түрлері : өлім жазасы, бас бостанды ғынан айыру, қамау, тәртіптік әскери бөлімде ұстау. Жаза түрлерін топтастырудың бұдан басқа түрлері жалпыға мәлім. Жаза жүйелеріне кіретін барлық жаза түрлері негізінен үш топ қа бөлінеді : Бірінші топты негізгі жазалар құрайды. Негізгі жаза лар дегеніміз заң бойынша жеке-дара жаза ретіңде, жазаның мақ сатын жүзеге асыру үшін қолданылатын жаза түрлерін айтамыз
Кылмыс жасады деп танылған адамдарға мынадай негізгі жа залар :
а) айыппұл салу ;
б) белгілі бір лауазым атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру ;
в) қоғамдық жұмыстарға тарту ;
г) түзеу жұмыстары ;
д) әскери қызмет бойынша шектеу ;
е) бас бостандығынан шектеу ;
ж) қамау ;
з) тәртіптік әскери бөлімде ұстау ;
и) бас бостандығынан айыру ;
к) өлім жазасы қолданылуы мүмкін
(39-бап, 1 - бөлігі)
Екінші топқа қосымша жазалар жатады :
Қосымша жазалар деп негізгі жазаға қосылып тағайындала тын, жазаның мақсатын жүзеге асыруда оған көмекші рөл атқа ратын жазаларды айтамыз. Қазақстан Республикасы Жоғарғы СотыныңҚылмыстық жаза тағайындаған кезде соттардың заң дылықты сақтауы туралы1999 жылғы 30 сәуірдегі б 1 нормативтік қаулысының 25, 26-тармақтарындаНегізгі және қосым ша жазаларды дұрыс үйлестіре білу, оны даралап көрсету принципін дәйекті түрде жүзеге асыруға, жазаның мақсатына жетуге көмектеседі, осыған байланысты соттар үкім шығарған кезде әр іс бойынша, әсіресе, ауыр, аса ауыр, сыбайлас жемқор лық қылмыстар жасаған адамдарға қосымша жаза қолдану қажеттілігі мәселесін қараған жөн.
Қылмыстық заңның баптарының санкцияларында қосымша шаралар қолдану немесе қолданбау мүмкіндігі айтылған болса, онда соттардың оны тағайындау туралы мәселені қарап, қабыл данған шешімнің дәлеллерін үкімнің дәлелдеу бөлігінде міндетті түрде көрсетуге тиіс. Ал қосымша жаза қолданылмаған жағдайда бұл туралы үкімнің қорытынды бөлімінде ондай сілтеме жасал майды. Кінәліні соттаған кезде қылмыстық заңның баптарында қосымша жаза қолдану міндетті деп табылса, сот оны ҚК-нің 55-бабында көрсетілген шарттар болған жағдайда ғана ҚК-нің 55-бабына сілтеме жасай отырып қабылданған шешімнің дәлелдерін үкімде міндетті түрде келтіре отырып, қолданбауы мүмкін.
Соттардың назары мынаған аударылсын : қосымша жазаның айыппұл, мүлікті тәркілеуі сияқты түрлері қосымша жаза ретінде тек егер олар сотталушыны кінәлі деп таныған ҚК бабтарының диспозицияларында қосымша жаза ретінде көзделген болса ғана қолданылуы мүмкін. Белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір кызметпен айналысу құқынан айыру, арнайы, әскери немесе Құрметті атағынан, сыныптық шенінен, дипломатиялық дәре жесінен, біліктілік сыныбынан және мемлекеттік наградалары нан айыру қосымша жаза ретінде ҚК-нің Ерекше бөлімінің қыл мысты саралаған бабында жаза ретінде көзделмесе де тағайын далуы мүмкін. Бұндай жазаны қолдану туралы шешім қабылдан ғанда, үкімнің қорытынды бөлігінде ҚК-нің тиісінше 41 немесе 50-бабына сілтеме жасалынуы керек. Ауыр немесе аса ауыр кыл мыс үшін сотталған кезде, сот үкіммен бірге ҚК-нің 50-бабы 2-бөлігінің негізінде Қазақстан Республикасы Президентінің аты на сотталушыны мемлекеттік наградалардан немесе Қазақстан Республикасы Президенті тағайындаған құрметті, әскери, арнайы атағынан, сыныптық шенінен, дипломатиялық дәрежесінен, біліктілік сыныбынан айыру туралы тиісті ұсыныс енгізу туралы мәселесін қарауы тиіс.
Қосымша жазалар сотталушыны кінәлі деп таныған заң бап тарында көрсетілген шекте тағайындалады. Егер қосымша жаза : ҚК-нің 41 немесе 50-баптарының негізінде қолданылса, оның (ерзімі заң бойынша жазаның осы түріне белгілеген шектен аспауы керек, - делінген. Сондықтан да қылмыстық заңның бап тарының санкцияларында қосымша жазаларды қолдану немесе қолдану мүмкіндігі көрсетілсе, онда соттардың оны тағайындау туралы мәселені қарап, қолданған шешімнің тұжырымдарын үкімде міндетті түрде көрсетуге тиіс. Ал қосымша жаза қолда нылмаған жағдайда үкімнің қорытынды бөлімінде ондай шешімнің қабылданбауына сілтеме жасалмайды. Кінәлі сотталған кезде ол жауапқа тартылған қылмыстық заңның баптарында қосымша жаза қолдану міндетті деп көрсетілсе, сот оны Қылмыстық кодекстің 55-бабында көрсетілген шарттар болған жағдайда ғана осы бапқа сілтеме жасай отырып, қабылданған шешімнің дәлелдерін үкімде індетті түрде көрсете отырып, оған қосымша жазаны қолдан бауы мүмкін.
Қосымша жаза жеке-дара тағайындалмайды, ол тек қана негізгі азаға қосылып тағайындалады
Сотталғандарға негізгі жазалардан басқа мынадай қосымша жазалар :
а) арнаулы, әскери немесе құрметті атағынан, сыныптық шенінен, дипломатиялық дәрежесінен, біліктілік сыныбынан және мемлекеттік наградаларынан айыру ;
б) мүлкін тәркілеу қолданылуы мүмкін (39-бап, 2-бөлігі).
Үшінші топқа негізгі де, қосымша да жаза ретінде қолданыла тын жазалар жатады. Оларға жататындар : айыппұл салу, белгілі бір лауазым атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру және қоғамдық жұмыстарға тарту. Осы көрсетілген жаза түрлері негізгі жаза ретінде тағайындалуы да немесе басқа жазаға заңда белгіленген ретгерде қосымша жаза ретінде қоса тағайындалуы да мүмкін. Сонымен, қолданылып жүрген қылмыстық заңда мазмұны мен мәні әр түрлі жаза түрлері көрсетілген. Бұл жазаларды дұрыс қолдану -- қылмыспен тиімді күрес жүргізудің негізгі шарты болып табылады. Енді осы жаза ның жекеленген түрлеріне сипаттама береміз.
1. Айыппұл
Қылмыстық кодекстің 40-бабы бойынша :Айыппұл - осы Кодексте көрсетілген шекте, заңмен белгіленген және жаза та ғайындау сәтіне қолданылып жүрген айлық есептік көрсеткіштің белгілі бір мөлшеріне сәйкес келетін мөлшерде не сотталған адам Hың жалақысының немесе ол қылмыс жасаған сәтіне белгілі бір кезең ішіндегі өзге де табысының мөлшерінде тағайындалатын ақша өңдіріп алу(40-бап, 1-бөлігі).
Қылмыстық кодекстің 40-бабында көрсетілгендей айыппұл негізгі немесе қосымша жаза қатарында қолданылуы мүмкін. Қылмыстық жаза шарасы ретінде айыппұл төлеуге сотталған адам белгілі бір материалдық қиындыққа тап болады. Айы 1ұлдың жазалау қасиеті дәл осындай жағдайда көрініс табады. Кінәлі адам нан үкiм бойынша ақшалай өндіру сотталған адам және басқалар үшін тәрбиелік мәні зор және мұның өзі қылмыстан сақтанды руда ерекше рөл атқарады. Айыппұл негізгі және қосымша жаза ретінде тек қана занда көрсетілген ретте және соның шегіңде ғана қолданылады
Егер айыппұл қылмыс сараланған баптың санкциясында көрсетілмеген болса, онда ол негізгі немесе қосымша жаза ретінде қолдануға жатпайды. Тек қана мұндай жағдайда айыппұлды Қыл мыстық кодекстің 55-бабы бойынша заңда көрсетілгеннен гөрі жеңілірек жаза тағайындауға негіз болғанда ғана қолданады. Айыппұл Қазақстан Республикасының зандарымен белгіленген айлық есептік көрсеткіштің жиырма бестен жиырма мыңға дейінгі шегінде немесе сотталған адамның жалақысының немесе екі аптадан бір жылға дейінгі кезеңдегі өзге де табысының мөлшерінде тағайындалады.
Айыппұлдың мөлшерін жасалған қылмыстың ауырлығы мен сотталған адамның мүліктік жағда йын ескере отырып сот белгілейді. Айыппұлдың нақты мөлшері істелген кылмыстың ауырлығына, кінәлінің материалдық, отба сылық жағдайларына, істің нақты жағдайларына байланысты сот арқылы жеке-дара анықталады. Заңда айыппұлдың төменгі және жоғарғы шегі көрсетілген. Егер сот айыппұл төлеудің негізіне айлық есептік көрсеткішті алса, онда ол жиырма бестен жиырма мыңға дейінгі шекте тағайындалады. Сондай-ақ айыппұл соттал ған адамның жалақысының немесе ол қылмыс жасаған сәтіне белгілі бір кезең ішіндегі өзге табысының мөлшеріңде : екі апта. дан бір жылға дейін тағайындалады. Заңда айтылған өзге де табы стар деген ұғымға жалақыдан басқа алатын жеке еңбек қызметі, авторлық қаламақы, мүлікті жалға беруден табатын табыстары жатады. Қылмыстық атқару құқығы бойынша айыппұлды орын дау сотқа жүктеледі Сот үкім күшіне енгеннен кейін бір ай мерзім ішінде сотталған адамға айыппұлды төлеуді міндеттейді. Егер сот талған адамның айыппұлды уақытында төлеуге мұршасы жоқ болса, онда сот сотталғанның өтініші бойынша оны бөліп төлеуді немесе төлеуді заңда белгіленген мерзімге кейінге қалдыруға құқылы. Егер сотталған адам айыппұлды дер кезінде төлемесе, жазаның бұл түрі сот арқылы күшпен орындалуға жатады. Занда айыппұлды төлеуден әдейі жалтарғаны үшін нжауаптылық белгіленген. Әдейі жалтару - сотталған адамның өзінің ақша қара жаттары, басқа да мүмкіндіктерін төлеуден әдейі жасырып оны төлеуден ашық бас тартуы болып табылады.
Жазалаудың негізгі түрі ретінде тағайындалған айыппұлды төлеуден әдейі жалтарған жағдайда ол осы Кодекстің 42, 43 және 46-баптарында көзделген ережелер сақтала отырып, айлық есептік көрсеткіштің үш еселенген мөлшеріне тиісінше айыппұл сомасы үшін тиісінше бір ай түзеу жұмыстарының, немесе сек сен сағат қоғамдық жұмыстарға тартудың, немесе он күнге қамау. дың есебінен қоғамдық жұмысқа тартумен немесе түзеу жұмыс тарымен немесе қамаумен ауыстырылады.
2. Белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру
Белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру мемлекеттік қызметте, жергілікті өзін-өзі басқару органдарында белгілі бір лауазымды атқаруға, не белгілі бір кәсіптік немесе өзге де қызметпен айналысуға ты йым салудан тұрады (41-бап).
Кылмыстық кодекстің осы бабында екі түрлі әр түрлі жаза біріктірілген : белгілі бір лауазымды атқарудан және белгілі бір кәсіппен айналысу құқығынан айыру.
Жазаның бұл түрі сот арқылы істелген қылмыстың мәніне қарай сотталған адамды одан әрі белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір кәсіппен шұғылдануы мүмкін болмайтын жағ дайда тағайындалады. Мұндай жаза, мысалы көлік құралдарын жүргізуші адамдардын жол қозғалысы және көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзғаны үшін (296-бап), тұтынушыларды алдаған адамдарға (223-бап), қызмет бабын пайдаланып сеніп тап сырылған бөтен мүлікті иемденген немесе ысырап еткен лауазым адамдарына (176-бап) қолданылуы мүмкін.
Белгілі бір лауазым иесі болу немесе белгілі бір қызметпен шұғылдану құқығынан айыру қылмыстық жаза шарасы ретінде істелген қылмыстың мәніне қарай кінәлі адамды белгілі бір лауа зым иесі болу немесе белгілі бір қызметпен шұғылдану құқығынан айыру қажет болғанда, мұндай адамдарға осы құқықтарды одан әрі жүзеге асыруға сеніп тапсыруға болмайтын реттерде қолданылады.
Мұндай жазаны қолдану негізінен қызмет бабын немесе кәсіптік қызметін пайдаланып қылмыс жасайтындардың қылмыс ты қайталап жасауына бөгет қоІо, мұндай тәсілмен қылмыс жа саудан сақтандыру болып табылады. Белгілі бір лауазым иесі болу немесе белгілі бір қызметпен шұғылданудың өзара айырмашы лығы мынада : біріншісі сотталған адамды мемлекеттік қызметте белгілі бір лауазым иесі болуға тыйым салады. Мысалы, мате риалдық жауапкершілікке байланысты лауазымдық қызмет ат қармау.
Екіншісі, сотталған адамның белгілі қызметпен (кәсіппен) шұғылдануына тыйым салу. Мысалы, дәрігерлікпен шұғылдануға, адвокаттықпен шұғылдануға тыйым салу, көлік құралдарын жүргізуге байланысты кәсіпті атқаруды тыю т б. ҚК-нің41-ба бының 2-бөлігіне сәйкес :
Белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру жазаның негізгі түрі ретінде бір жылдан бес жылға дейінгі мерзімге және жазаның қосымша түрі ретінде алты айдан үш жылға дейінгі мерзімге белгіленеді
Белгілі бір лауазым иесі болу немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру негізгі жаза ретінде қылмыстық заң ның санкцияда ол туралы арнайы көрсетілген ретінде немесе Қылмыстық кодекстің 55-бабының талаптарына сай жеңілірек жаза тағайындау кезінде қолданылады.
Сыбайлас жемқорлық қылмыстарын жасағаны үшін белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру жазаның негізгі түрі ретінде үш жылдан он жылға дейінгі мерзімге және жазаның қосымша түрі ретінде бір жылдан жеті жылға дейінгі мерзімге белгіленеді
Қылмыстық Кодекстің41-бабының ескертуіне сәйкес сыбай, лас жемқорлық қылмыстары деп Қылмыстық кодекстің 176-ба бының үшінші бөлігінің2тармағында, 193-бабының үшінші бөлігініңатармағында, 209-бабының үшінші бөлігініңатар мағында, 307-бабында, 308-бабының төртінші бөлігініңBтар мағында, 310 - 315 баптарында, 380-бабында көзделген қылмыстар танылады
Қылмыстық кодекстің41-бабының ескертуінің екінші бөлігінде экстремизмнің белгілері бар қылмыстар тізбегі берілген. Оларға Қылмыстық Кодекстің 164, 168 -- 171, 233 - 3, 236-баптарын Да, 337-бабында көзделген қылмыстар жатады.
Жазаның бұл түрі қосымша жаза ретінде істелген іс-әрекет сараланатын қылмыс құрамының санкцияларында арнайы көрсетілген жағдайда немесе заңның санкциясында көрсетілмесе де кінәлінің істеген іс-әрекетінің мәніне қарай сот оны белгілі бір лауазым иесі болу немесе белгілі бір қызметпен шұғылдану құқығынан айыру қажет деп тапса қолданылады. Мысалы, меди цина қызметкерлерінің мамандық міндеттерін тиісті орындамау дың салдарынан адамның еңбек қабілетінің үштен бір бөлігі тұрақты жоғалса немесе ұзақ уақытқа денсаулығы бұзылса, айып пұлға немесе бас бостандығына шек қоюға жазалаумен бірге (114-бап, 1-бөлігі) қосымша жаза ретінде дәрігерлік қызметпен белгілі бір уақытқа шұғылдану құқығынан айыру жазасын таға йыңдауға да болады
Осы мәселелерге байланысты Қазақстан Республикасы Жо ғарғы СотыныңҚылмыстық жаза тағайындаған кезде соттардың заңдылықты сақтауы туралы1999 жылғы 30 сәуірдегі № 1 нормативтік қаулысының 28-тармағында мынадай түсініктемелер берілген :
Лауазымы бойынша міндетті жұмысын атқаруы немесе белгілі бір қызметпен айналысуына байланысты қылмыс жасаған жағ дайда ҚК-нің 4-бабына сәйкес сот жасаған қылмыстың сипатын ескеріп, сотталушының белгілі бір лауазымды орында отыруы немесе нақтылы қызметпен айналысуы құқығынан айыру жөнінде мәселені қарауға міндетті. Бұл жазаны тағайындағанда үкімнің қорытынды бөлімінде лауазым яки қызмет түрі нақты көрсетілуге тиіс. Бірақ болуға қақысы жоқ қызмет аясын анықтамай тұрып, сотталушының қандай да бір салада немесе қандай да болмасын мекемелерде, ұйымдарда жұмыс істеу құқығынан айыруға бол майды. Үкім шыққан кезде сотталушы адам лауазымды орында болмаса да, немесе жасаған қылмысқа қатысты қызметпен айна. лыспаса да, бұл жағдай аталған қосымша жазаны қолдануға кедергі бола алмайды. Адамның көлік құралдарын жүргізу құқығы о бас тан болмаса да, яки әкімшілік жаза ретінде ондай құқықтан айы рылған болса да, қылмыстық заңның санкцияларына сәйкес сот оған қосымша жаза ретінде көлік құралдарын жүргізу құқығынан айыруды тағайындауы мүмкін
Сонымен, Қылмыстық кодекстің41-бабының талабына сәйкес сот белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен шұғылдану құқығынан бұл жаза түрі заңның санкциясында көрсетілмесе де оны қолдану қажеттілігі туралы үкімде көрсетіле отырып қосымша жаза ретінде қолдануға құқылы. Сотталған адам дардың сот белгілеген мерзім ішінде бұрынғы істеп жүрген жүйесінде мүлдем жұмыс істемеуі туралы тыйым салу занда көрсетілмеген. Мысалы, белгілі сот үкімі бойынша қойма меңгерушісі лауазымын атқаруға тыйым салынған адам, сол жүйе де жүк тиеуші, күзетші және басқа да материалдық игіліктерді басқаруға қақысы жоқ жұмыспен айналысуға құқылы немесе дәрігерлік қызметпен шұғылдану құқығынан белгілі бір мерзімге айрылған адам сол салада басқа жұмысты, атап айтқанда, сани тарлық шаруашылық меңгерушісі, лаборатория қызметкері ияқты жұмыстарды атқаруға құқылы. Белгілі бір лауазым иесі болу немесе белгілі бір қылмыспен шұғылдану құқығынан айыру жазасын орындаудың тәртібі мен арттары арнаулы Ережеде көрсетілген.
Қылмыстық жазаның осы түрін қолдану барысында жазаның орындалу мерзімін есептеудің маңызы аса зор
Бұл жазаны бостандығын шектеуге, қамауға алуға, тәртіптік әскери бөлімде ұстауға немесе бас бостандығынан айыруға қосым ша жаза ретінде тағайындау кезінде ол жазалаудың аталған негізгі түрлерін өтеудің барлық уақытына қолданылады, бірақ бұл орай да оның мерзімі олардың өтелген сәтінен бастап есептеледі. Жа залаудың басқа негізгі түрлеріне қосымша жаза түрі ретінде белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру тағайындалған жағдайда, сондай-ақ шартты түрде сотталған кезде оның мерзімі үкім заңды күшіне енген сәттен бастап есептеледі
Осы жаза қолданылған сот үкімі күшіне енгеннен кейін ол қасақана орындалмаса оған кедергі жасаған адам қылмыстық кодекстің 362-бабы бойынша жауапқа тартылады.
3. Қоғамдық жұмыстарға тарту
Қоғамдық жұмыстарға тарту деп жергілікті өкімет органдары белгілеген жұмыстарды сотталған адамның қоғамның пайдасына тегін істеуі айтылады. Жазаның бұл түрі негізгі немесе қосымша жаза ретінде қылмыстық кодекстің Ерекше бөліміндегі баптар. дың санкцияларында тікелей көрсетілген жағдайларда ғана қол данылады. Қоғамдық жұмыстардың ұзақтығын сот 60 сағаттан 240 сағатқа дейін, күніне 4 сағаттан аспайтын мөлшерде тағайындай ды және сотталған адам оны негізгі жұмысынан және оқуынан бос уақытында тегін өтейді. Сотталған адамдардың істейтін қоғам дық жұмыстарының тізбегі жергілікті өкімет немесе жергілікті өзін-өзі басқару органдары арқылы белгіленеді. Сотталған адам қоғамдық жұмыстарды орындаудан жалтарған ретте олар ось Кодекстің тиісінше 45 және 46, 48-баттарында көзделген мерзімдер шегіңде бас бостандығын шектеумен, қамауға алумен немесе бас бостандығынан айырумен ауыстырылады. Бұл орайда сотталған адамның қоғамдық жұмыстарды өтеген уақытын есептеген кезде, бас бостандығын шектеудің немесе қамауға алудың немесе бас бостандығынан айырудың бір күні қоғамдық жұмыстардың төрт сағатына есептеледі.
Әскери қызметшілерге, елу бес жастан асқан әйелдер мен ал пыс жастан асқан еркектерге, жүкті әйелдерге, үш жасқа дейін балалары бар әйелдерге, Інемесе II топтағы мүгедектерге қоғам дық жұмысқа тарту тағайындалмайды.
4. Түзеу жұмыстары
Түзеу жұмысы сотталған адамды мәжбүрлеп еңбекке тарта отырып, үкімде көрсетілген мерзімде оның ай сайынғы табысы ның бір бөлегін мемлекет пайдасына ұстауды білдіретін қылмыс тық жазаның бір түрі болып табылады. Бұл жаза жазаның тек негізгі түрі ретінде қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінің санк цияларында арнаулы көрсетілген реттерде ғана қолданылады.
Түзеу жұмысына сотталған адам бас бостандығынан айырыл. майды, отбасынан, еңбек ұжымынан бөлінбейді, өзінің жұмы сын, қызметін сотталғанға дейін еңбек еткен ұжымында жалғас ыра береді. Оның түзелуі осы өзі істеген еңбек ұжымы шеңбе рінде қоғамнан оқшауланбай жүзеге асырылады. Мұның өзі сот талған адамға еңбек ұжымы әкімшілігінің, отбасы мүшелерінің, жақындарының бақылау жүргізуіне толық мүмкіндік береді
Сонымен бірге түзеу жұмысы бас бостандығынан айыружа засы сияқты сотталған адамға белгілі бір дәрежеде жазалау ықпа лы арқылы да әсер етеді.
Түзеу жұмысы тағайындалған сотталған адамның түзелуі міндетті түрде қоғамға пайдалы еңбекке қатыстырыла отырылып бұрынғы немесе басқа ұйымда жүзеге асырылады. Жазаны өтеу мерзімінде сотталған адамның еңбегі мәжбүрлі сипатқа ие бола ды. Жаза өтеу мерзімінде оның жалақысының белгілі бір бөлігі млекет пайдасына өндіріледі. Түзеу жұмысы, жазасын өтеу мерзімі жеңілдіктер мен жалақыға қосымша алуға негіз болмай ды. Бұл жазаға сотталған адамдар өз бетінше жұмыстан кетіп қалуға қақысы жоқ. Мүндай ретте жұмыстан босану үшін жаз ның орындалуын іске асыраты қылмыстық орындау инспек циясының келісімі қажет Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық кодексі бойынша түзеу жұмыстары адамның жұмыс орны бойынша ғана өтеледі. Түзеу жұмысын жұмыс орнында өтеу деген сөз сотталған адам бұрынғы сотталғанға дейін лауазымында немесе кәсібіме шұғылдана беруге болады деген мағынаны білдірмейді Егер қылмыс лауазымды жағдайына немесе кәсіби қызметіне байланысты жасалған болса, онда сотталған адам бас қа жұмысқа немесе басқа жұмыс орнына ауыстырылуы мүмкін Бірақ үкім сотталған адамның жұмыс орнында өтелуі тиіс. Түзеу жұмыстары екі айдан екі жылға дейінгі мерзімге белгіленеді және сотталған адамның ай сайынғы табысынан 5 проценттен 20 про центке дейінгісі мемлекет кірісіне ұсталады.
Қылмыстық кодекстің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.