Жазадан босату ұғымы және оның түрлері

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
Кіріспе
1. Жазадан босату ұғымы және оның түрлері
2. Жаза өтеуден мерзімінен бұрын шартты түрде босату
3. Ауруға шалдығуына байланысты жазадан босату
4. Төтенше мән-жайлардың салдарынан жазадан босату
5. Айыптау үкімінің ескіру мерзімі өтуіне байланысты жазаны өтеуден босату
6. Рахымшылық немесе кешірім жасау актісі негізінде босату
7. Кәмелетке толмағанды жазадан босату
8. Жазаның өтелмеген бөлігін жазаның жеңілдеу түріне ауыстыру
9. Соттылықты жою және алу
Пайдаланған әдебиеттер

ЖАЗАДАН БОСАТУ
Соттылықты жою және алу
Кіріспе
Бірінші рет кішігірім немесе орташа ауырлықтағы қылмыс жасаған адам, егер ол қылмыс жасағаннан кейін айыбын мойындап өз еркімен келсе немесе қылмысты ашуға жәрдемдессе неме-се қылмыс келтірген зиянды өзгеше түрде қалпына келтірсе, қылмыстық жауаптылықтан босатылуы мүмкін (65-бап, 1-бөлігі).
Қылмыстың жауаптылықтан босатудың бұл түрі Қылмыстық кодекстің Ерекше бөліміндегі жеке қылмыс құрамының санкцияларында көрсетілген реттерде ғана қолданылады. Мұның өзінде шын жүректен өкіну деп тану үшін кінәлінің кінәсін мойындап, өз еркімен келуі, шын жүректен өкінуі қылмысты ашуға жәрдемдесу және келтірілген зиянның орның толтыруы белгілері болуы шарт.
Кінәсін мойындап келу деп біткен немесе дайындық арасындағы (дайындалу, оқталу), қылмыстарды істегеннен кейін кінәлі адамның өзінін айыбын мойындап заңда көрсетілген орғанға келуін айтамыз. Кінәсін мойындап келу көп жағдайларда аяқталған қылмысты істегеннен кейін орын алады. Шын жүректен өкіну деп, істеген кінәлінің қылмысы үшін ағынан жарылып өкініш білдіруі; өзін-өзі айыптауы; істеген ісі үшін қандай да болсын жазаны адал өтеуге даяр екендігіне көз жеткізу; іштей қатты күйзеліп, қайғылануы сияқты әрекеттерін айтамыз. Келтірілген зиянның орның толтыру деп кінәлінің өз еркімен ешкімге айтқызбай-ақ келтірген материалдық зиянның орның толтыруы, жәбірленушіден келтірген моральдық зияны үшін кешірім сұрап, істеген іс-әрекеті үшін өзінің айыбын толық мойындап, болашақта оны қайталамауға уәде беруі және тағы басқа әрекеттер жатады. Қылмысты ашуға жәрдемдесу деп тергеу орғандарына болған мән-жайларды айқын баяндауы, қылмысқа қатысқандарды дұрыс анықтап беруді, қылмыстық құралдарды, қолды болған затты табуға көмек беруін, сондай-ақ жәбірленушіге келтірген моральдық зияны үшін одан кешірім сұрауын айтамыз. 65-баптың 1-бөлігі бойынша шын жүректен өкінуіне байланысты қылмыстық жауаптылықтан босату біріншіден, айыптының бірінші рет онша ауыр емес немесе ауырлығы орта қылмысты істеуі, екіншіден, қылмыс істегеннен кейін: а) айыбын мойындап өз еркімен келуі; б) қылмысты ашуға жәрдемдессе; в) келтірген зиянның орның қалпына келтірсе ғана қылмыстық жауаптылықтан босатылуы мүмкін. Сондай-ақ қылмыс жасаған адам егер ол ұйымдасқан топ немесе қылмысты сыбайластық (қылмысты ұйым) жасаған қылмыстарды болғызбауға, ашуға немесе тергеуге, ұйымдасқан топ немесе қылмысты сыбайластық (қылмысты ұйым) жасаған қылмысқа басқа да қатысушыларды анықтауға белсенді түрде жәрдемдессе, қылмыстық жауаптылықтан босатылуы мүмкін (65-бап, 2- бөлігі). 65-баптың 2-бөлігі жеке адамға қарсы ауыр немесе аса ауыр қылмыс істегендерге қолданылмайды. Демек, бұдан басқа қылмыстарды жасаған адамға сот осы көрсетілген қағидаға сәйкес егер ол ұйымдасқан топ немесе қылмысты ұйым жасаған қылмыстарға қарсы заңда көрсетілген іс-әрекеттерді шын жүректен жасағанда ол қылмыстық жауаптылықтан босатылуы мүмкін.
Жазадан босату ұғымы және оның түрлері
Жазадан босату институты - қылмыс жасаған адамдардың белгілі бір санатына мемлекет тарапы нан жасалатын ізгілікті қадам. Оны қолданудағы тағы бір мақсат -- қылмыстық заң нормасында белгілен ген жазаны толық көлемде қолдану қажетсіз болса немесе қалыптасқан жағдайға байланысты мүмкін болмаса, қылмыстық қудалауды үнемдеу. Бұл шара сотталғанды түзеу, оның 1с қылығын жөнгө салу арқылы қылмыскерлікпен күресуге жағдай тудыруды, қылмыстық жазаның әлеуметтік-жарақаттық зардабын азайтады.
Жазадан босату, сондай-ақ тағайындалған жазаны жеңілдету, рахымшылық актісі бойынша босатылған жағдайлардан басқа ретте, тек сот құзырына жатады.
Айыптының денсаулығының өзгеруіне, белгілі бір жағдайларға, не жазаны толықтай өтемесе де оның түзелетіндігіне соттың сенгендігіне байланысты жаза ны орындаудың қажет еместігі немесе мүмкін еместігі жазадан босатудың материалдық негізіне алынады.
Жазадан босату институты жаза тағайындаумен ты ғыз байланысты, әсіресе соттың санкцияда көзделген нен жеңілдеу жаза тағайындай алатын, жазаның мін детті деп қарастырылған қосымша түрін қолданбайтын (ҚК-нің 55-бабының 1-бөліпі) кездерімен, сондай - ақ шартты түрде соттаумен (ҚК-нің 63-бабы) сот немесе тағайындаған жазаны өтеуді кейінге қалдырумен (қк. нің 72-бабы және 74-бабының 2-бөлігі) байланысты.
Кылмыстық кодекстің жазаның өтелмеген бөлігін неғұрлым жеңіл жаза түрімен ауыстыру (ҚК-нің 1-бабы), жүкті әйелдердің және жас балалары бар әйелдердің жазаны өтеуін кейінге қалдыру (ҚК-нің 72-бабы) мәселелерін реттейтін нормалары жазадан босатудың түрлеріне жатпаса да, оларға жақын, бірша ма ұқсас.
Сонымен, заңда белгіленген негіздер бойынша сот сотталғанды: 1) тағайындалған жазаны өтеуден; 2) жазаның өтелмеген бөлігін өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босатады.
Бұл жалпы негіздер жазадан босатудың әр түріне қатысты нақтыланады.
Қазіргі Қылмыстық кодексте жазадан босатудың мы надай түрлері қарастырылған:
oo жазаны өтеуден мерзімінен бұрын шартты түрде босату (ҚК-нің 70-бабы)
oo ауруға шалдығуына байланысты жазадан босату (ҚК-нің 73-бабы);
oo төтенше мән-жайлардың салдарынан жазадан бо сату және жазаны өтеуді кейінге қалдыру (ҚК-нің 74 бабының 1-бөлігі);
oo айыптау үкімінің ескіру мерзімі өтуіне байланысты жазаны өтеуден босату (ҚК-нің 75-бабы);
oo рахымшылық немесе кешірім жасау актісі негізінде жазадан босату (ҚК-нің 76-бабы);
oo кәмелетке толмағандарды жазадан босату (ҚК-нің 81-бабының 2-бөлігі).
Жазадан босатудың бұл түрлері олардың зандық те гіне қарай топтастырылуы мүмкін.
Жазадан босатудың бұл түрлері, және де, міндетті факультативтік болып бөлінеді
Соттың еркінде емес және оның формальды шеші. мін керек етпейтін босатулар (ескіргендік үшін, рахым шылық актісі бойынша, психикасы бұзылғандықтан) міндетті болып табылады. Соттың қалауы бойынша шешілетіндер факультативтіктерге жатады.
Жазадан босату мерзімінен бұрын шартты түрде не месе шартты емес және біржола (мысалы, ескіргендік тен) болуы мүмкін.
Жазадан босатуды қолдану уақыты бойынша алсақ, ол жазаны орындау процесінде (мерзімінен бұрын шартты түрде босату) және жаза тағайындау кезінде (төтенше мән-жайлардың салдарынан) қолданылуы мүмкін.
2. Жаза өтеуден мерзімінен бұрын шартты түрде босату
Мерзімінен бұрын шартты түрде босату жазадан оны өтеу сатысында босату түрі болып табылады. Жазаны өтеуші адам жазаның өтелмеген уақыты кезінде жаңа қылмыс жасамайтын және бұзғандығы үшін әкімшілік жаза көзделген қоғамдық тәртіпті бұзбайтын болса, мерзімінен бұрын шартты түрде босатуды қолданғанда өзіне сот жүктеген міндеттерді орындаудан әдейі жал тармайтын болса, онда ол жазасын ары қарай өтеуден шартты түрде босатылады.
Сонымен, жазаның өтелмеген бөлігі мерзімінен бұрын шартты түрде босатылған адам үшін өзінше сынақ мерзімі болып табылады, ал заңнамада ондай институттың болуы сотталғанда түзелуге деген ынта тудырады. Негізгі жазадан мерзімінен бұрын шартты босата отырып сот оны жазаның қосымша түрін түрде өтеуден толықтай немесе жарым-жартылай босатуы мүмкін.
Жазадан мерзімінен бұрын шартты түрде боса ту жазаның мына түрлерін өтеп жатқандарға ғана қолданылады: түзеу жұмыстары, әскери қызмет бойын ша шектеу бас бостандығын шектеу тәртіппкәскери бөлімде ұстау және бас бостандығынан айыру.
ҚК-нің 5-бабына сәйкес жазадан мерзімінен бұ рын шартты түрде босатуды қолдану-қолданбау мәселесі қылмыс жасалған кезде күші бар заңға сәйкес шешіледі
Жазадан мерзімінен бұрын шартты түрде босатуды сотталған адам жаза өтеп жатқан жерде, сол жазаның орындалуын қадағалайтын органның ұсынысы бойын ша, ал тәртіптік әскери бөлімде жаза өтеп жатқан адамдарға қатысты сол бөлім басшылығының ұсынысы бойынша сот қолданады.
Мерзімінен бұрын шартты түрде босатқанда сот сотталған адамға жазаның өтелмеген уақытында орын далатын белгілі бір міндеттер жүктейді. Мысалы, оның жүріс-тұрысын бақылайтын мамандандырылған мемле кеттік органдарды хабардар етпей тұрған жерін, жұмыс, оқу орнын ауыстырмайды, белгілі бір жерлерге бармай ды, маскүнемдіктен, нашақорлықтан, уытқұмарлықтан соз ауруынан немесе вичиспид-тен емделу кур сын өтеді, отбасына материалдық көмек көрсетеді, өз балаларының тәрбиесіне көңіл бөледі және т. б.
Жазадан мерзімінен бұрын шартты түрде босатканда материалдық және формальдық негіздердің болуы шарт. Материалдық негізде адам өзінің сот белгілеген мерзімнен ерте түзелгендігін дәлелдеуі керек, яғни ол барлық құқықтық нормаларды, мораль нормаларын орындайды, бас бостандығынан айыру орын дарында жаза өтеу режимінің барлық талаптарын қауіпсіздік техникасының ережелерін сақтайды, кұрал саймандарға, материалдарға ұқыпты қарайды және т б. (ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 13 желтоқсан 2001 жылғыЖазадан мерзімінен бұрын шартты түрде боса ту және жазаның өтелмеген бөлігін жазаның жеңілдеу түрімен ауыстыру туралықаулысының 9-тармағын қараңыз).
Сотталғанның түзелгендігі туралы тұжырымды сот оның жаза өтеп жүрген барлық кездегі іс-қылығын зер делей келе жасайды. Егер оны түзелген деп санаса, онда сотталған адамның сот тағайындаған жазаны толық өтеуінің қажеті жоқ деген тұжырымға келеді.
Жаза өтеудің заңда талап етілген ең аз мерзімі (ҚК нің 70-бабының 3-бөліпі) жазадан мерзімінен бұрын шартты түрде босатудың формальды негізі болып та былады. Ал заң бұл мерзімдерді жасалған қылмыстың қоғамдық қауіптілігіне, сотталған адамның жеке басы на қарай жіктеп қарастырады. Мысалы, кішігірім неме се ауырлығы орташа қылмыс жасағаны үшін жаза өтеп жатқан адамды мерзімінен бұрын шартты түрде боса ту мәселесін сот тағайындаған жаза мерзімінің кемін де үштен бірі нақты өтелгеннен кейін қоюға болады, ауыр қылмыс жасағанда - кемінде мерзімінің жарты үштен сы, жасағанда - кемінде екісін аса ауыр қылмыс өтеуге тиіс; егер адам бұрын мерзімінен бұрын шартты түрде босатылған, бірақ ол босату ҚК-нің 70-бабының 7-бөлігінде көзделген негіздер бойынша күшін жойған болса, онда сот тағайындаған жаза мерзімінің кемінде төрттен үші өтпей болмайды.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық-атқару кодексінің 169-бабына сәйкес, сотталған адам жаза мерзімінің ҚК-нің 70-бабының 3-бөлігінде белгіленген бөлігін өтегеннен кейін жаза орындаушы мекеменің немесе органның әкімшілігор ай мерзімнің ішін де сотталғанды жаза өтеуден шартты түрде мерзімі: нен бұрын босату туралы немесе одан бас тарту ту ралы ұсыныс жасау жөнінде қаулы шығарады. Сот сотталғанды мерзімінен бұрын шартты түрде босату дан бас тартқан жағдайда, келесі ұсыныс сот қаулысы шыққан күннен бастап кемінде алты ай өткен соң жа салынады, бұл мерзім өмір бойы бас бостандығынан айырылғандар үшін үш жыл. Өмір бойы бас бостандығынан айыру жазасын өтеп жатқан адам жазаның кемінде жиырма бесжылын өтесе және сот оның жазаны ары қарай өтеуінің қажеті жоқ деп шешсе, онда ол соттың қаулысымен шарт ты түрде мерзімінен бұрын босатылуы мүмкін.
Өмір бойы бас бостандығынан айыру жазасын өтеп жүріп қайтадан ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасаған адам дар жазадан шартты түрде мерзімінен бұрын босатуға ұсынылмайды.
Егер рахымшылық жасау немесе кешірімділік ак тісі бойынша сотталғанның жазасы жеңілдетілсе, не іс қайта қаралғанда сот мерзімді қысқартса, онда, мерзімі нен бұрын шартты түрде жазадан босатуды қолданғанда сот рахымшылық актісімен немесе сотпен белгіленген жазаның өтелген бөлігін алып тастайды. Мысалы, ауыр қылмыс жасап 8 жылға сотталғанға рахымшылық актісі бойынша жаза 6 жылға түсірілді.
Шартты түрде мерзімінен бұрын мәселесін рынбосату сөтеру үшін оның 3 жыл жаза өтеуі жеткілікті
Сонымен, босатудың формальдық және материалдық негіздері өзара тығыз байланысты, бірақ материалдық негіз басты болып табылады.
Шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы қаулы күшін жойғанда адам, жазаның өтелмеген бөлігін ары қарай өтеуі үшін, бұрынғы орнына қайтарылады.
ҚК-нің 70-бабы 7-бөлігініңатармағында шарт ты түрде мерзімінен бұрын босатылған адам жазанын өтелмеген уақытында бұзғандық үшін әкімшілік жаза берілетін қоғамдық тәртіп бұзушылыққа жол берген, босатуды қолданғанда сот өзіне жүктеген міндеттерді әдейі орындамаған жағдайда шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күшін жою мүмкіндігі қарастырылған. Бұл тармақ сотқа шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күшін жоюды міндеттемейді, бірақ оған он дай құқық береді.
Ал, аталған баптың 1-бөлігініңбтармағы жазаның өтелмеген уақытында абайламай жана кылмыс жасаған адамға қатысты шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күшін жою мүмкіндігін көздейді. Күшін жойған жағдайда сот қК-нің 60-бабында белгіленген ереже бойынша жаңа қылмыс үшін жаза тағайындайды. Егер сот шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күшін жоймаса, онда сотталған жаңа қылмыс үшін тағайындалған жазаны шартты түрде мерзімінен бұрын босатылған күйде өтейді.
Сот тағайындаған жазаның өтелмеген кезінде жаңа қасақана қылмыс жасау шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың қалай да күшін жояды, жаңа қылмыс жасағандық үшін ҚК-нің 60-бабында көзделген ереже бойынша жаза тағайындалады.
ҚК-нің 70-бабын қолданғанда адам жазаның қо сымша түрін өтеуден толықтай немесе жарым-жарты лай босатылуы мүмкін.
Шартты түрде мерзімінен бұрын босатылған адамдар тарапынан қылмыстың қайталанып жасалуының алдын алу мақсатында ҚК-нің 70-бабында ондай адамдардың жүріс-тұрысын бақылауды реттейтін бірқатар нормалар көзделген:
бас бостандығынан айыруға сотталғанның іс жүзінде өтеген мерзімі алты айдан кем болмауға тиіс;
шартты түрде мерзімінен бұрын босатылғанның жүріс-тұрысын бақылауды оған өкілетті орган сотталған тұрған жеріндеп қылмыстық атқару Инс пекциясы, ал әскери қызметшілерге қатысты - әскери бөлімдердің немесе мекемелердің басшылары жүзеге асырады.
Жаза өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын бо сатуды қылмыстың алдын алуға қол жеткізе алатын жағдайда да қолданған дұрыс. Өлім жазасына сотталған адамқоғамүшін аса қауіпті болып табылады, сондықтан да кешірім жасалып өлім жазасы бас бостандығынан айырумен алмастырылған адамға шартты түрде Мер зімінен бұрын босату қолданылмайды.
3. Ауруға шалдығуына байланысты жазадан босату
Қазіргі Қылмыстық кодексте жазадан ауруға шалдығуға байланысты босатудың үш түрі көзделген.
ҚК - нің 73-бабында адамды аурудың кез келген түріне емес, оның белгілі бір түрлеріне ұшыраған жағдайда жазадан босату мүмкіндігі қарастырылған. Олардың қатарына психиканың бұзылуы, жаза өтеуге кедергі келтіретін өзге аурулар, сондай ақ әскери қызметшіні әскери қызметке жарамсыз ететін аурулар жатады.
ҚК-нің 73-бабының 1-бөлігінде қылмыс жасағаннан кейін адамды өз іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) іс жүзіндегі сипаты мен қоғамдық қауіптіліпін ұғыну және оған ие болу қабілетінен айыратындай психикасының бұзылуы жайында айтылған. Ондай ауруда салдарлы, созылмалы сипат болуы керек. Бас бостандығынан айыру түріндегі жаза өтеп жатқан адамның психикасы уақытша бұзылса, оладамтүзеу мекемесінің психикалық ауруханасына жатқызылады. Ондай ауруға адам айып тау үкімі шыққанға дейін немесе жаза өтеп жүрген кез де ұшырауы мүмкін. Бұл аурудың салдарынан адамның мемлекет тарапынан қолданған мәжбүрлеу шараларын ұғына алмауы оларды босатуға негіз болады. Сондықтан да мұндай адамдар, жасалған қылмыстың ауырлығы на, тағайындалған жазаның түріне және жазаның өтел меген бөлігінің мөлшеріне қарамастан, қылмыстық жа уаптан босатылуға тиіс.
Бұл жағдайда сотадамды жазадан босатады, ал жазаны өтеп жүрген адамды жазаны одан әрі өтеуден босатады. Бұл соттың құқығы емес, оның міндеті Психикасының бұзылуына байланысты жазадан босатылған адамдарға сот медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын тағайындай алады (ҚК-нің 88-95-баптарында)
Жаза өтеуге кедергі болатын өзге ауыр сырқатка ұшыраған адамдарды жазадан босатарда сот жасалған қылмыстың ауырлығын, оны жасағандардың жеке ба сын, ауруларының сипатын және басқа мән-жайларды ескереді. ҚК-нің 73-бабының 2-бөлігі қолданылатын ауыр науқастар тізбесін ҚР Денсаулық сақтау министр лігі бекіткен. Сонымен, психикалық емес, өзгедей ауыр науқасқа ұшыраған адам жазадан босатуға жатпайды, бірақ оны сот босата алады.
Бас бостандығынан айыру түріндегі жаза етеп жүрген адам жаза өтеуге кедергі келтірмейтін өзге ауыр науқасқа ұшыраса, ол бас бостандығынан айыру орнындағы емдеу мекемесіне орналастырылады. Егер адам туберкулез, ВИЧ СПИД ауруларына ұшыраса, бұл аурулар жазаны әрі қарай өтеуге кедергі бола алмайды. Және, керісінше егер адам соқыр болып қалса немесе қол-аяғынан ажыраса, онда ол бұл күйінде жазаны әрі карай өтей алмайды, сондықтан сот оны жазадан босатады.
Өзге ауыр науқасқа ұшыраған адамды мерзімінен бұрын жазадан босату жаза өтеп жүрген кезде ауырған адамдарға ғана таралады.
Сотталушының немесе сотталғанның бұрыннан ауру екендігі сотқа мәлім болмаған жағдайда, ол да мерзімі нен бұрын босатылуы мүмкін. Егер сотта ондай мәлімет болса, онда сот жазаның түрі мен мөлшерін аурудың сипатына қарай анықтайды.
Жаза өтеуден босану мақсатында өзін өзі ауыр науқасқа ұшыратқан немесе өзіне өзі ауыр жарақат сал: ған адамға мерзімінен бұрын босату қолданылмайды.
Жаза өтеу кезінде өзге ауыр науқасқа ұшыраған адам дар үшін тек жазадан босату ғана емес, оны жеңілірек жазамен ауыстыру мүмкіндігі де көзделген.
ҚК-нің 73-бабының 1 және 2-бөліктерінде көрсетіл ген адамдар сауығып кеткен жағдайда, олар, егер ҚК нің 69 және 75-баптарында көзделген ескіру мерзім дері өтпесе, қылмыстық жауапкершілік көтеруі және жауапқа тартылуы мүмкін.
Егер сотталған жазаны ары қарай өтеуден бо сатылмаған болса, ол сот тағайындаған жазаны өтеуді жалғастырады. Бұл ретте медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасы қолданылып адамның емделген уақыты жаза мерзіміне саналады (ҚК-нің 62-бабының б-бөлігі). Адамның өзге ауыр науқасқа ұшырап ем делген уақыты жаза өтеу мерзіміне есептелмейді.
Қамауға не тәртіптік әскери бөлімде ұстауға сотталған әскери қызметшілер өздерін әскери қызметке жарамсыз ететін науқасқа ұшыраған жағдайда жазадан немесе жазасын одан әрі өтеуден босатылады (ҚК-нің 73-бабының 4-бөлігі). Жазаның өтелмеген бөлігі қK. нің 71-бабына сәйкес жазаның жеңілірек түрімен ал мастырылуы мүмкін
Қылмыс жасағаннан кейін психикалық ауруға ұшыраған немесе жаза өтеп жүрген кезде өзге ауыр науқасқа ұшыраған әскери қызметшілерге ҚК-нің 73. бабынын ережелері таралады.
Бірақ, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.