Қоздырғышы Bacillus anthracis

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

Кіріспе

1. Қоздырғышы 2. Эпизоотологиясы

3. Патогенезі және клиникалық белгілері.

4. Паталогоанатомиялық өзгерістер

5. Қорытынды

6. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Жұқпалы аурулар табиғатына байланысты жұқпалы еместерден ерекшеленіп, жануарлардың потологиясында ерекше орын алады. Бұл аурулар қоздырғышы-патогенді микроорганизмдер жануар ағзасына енгенде ғана туады. Жұқпалы ауруларға тән бір қасиеті-ауру малдан сау малға жұғу. Бұл инфекция қоздырғышының үздіксіз тасымалдануының потенциялдық мүмкіндігін анықтайды. Осыған байланысты инфекциялық аурулар малшаруашылығына қауіп төндіріп қана қоймай, экономикалық зардап, ал кейбіреулері тіптен адамға да жұғады.

Жұқпалы аурулар организмде болатын өте күрделі иммунологиялық қайта құрылыстармен, өзіне тән клиникалық белгілермен, жалпы морфологиялық өзгерістермен сипатталады. Кейінгі жылдарда кейбір жұқпалы аурулар бүтіндей жайылды(мыс, шын шешек), кейбіреулері(оба) тек белгілі бір табиғи ошақтарда ғана қалды. Сонымен қатар ХХғ. обасы аталған жаңа Адам иммунды тапшылығын қоздыратын вирусты инфекция пайда болды.

Инфекция дамуы үшін организмге жеткілікті мөлшерде зардапты (патогенді) микроорганизмдер түсуі немесе ағзаның өзіндегі инфекцияның (аутоинфекция) қозуы шарт. Эволюцияға байланысты адам және жануарлар организмі көптеген инфекцияға қарсы табиғи төзімділікке(резистенттілік) ие болған. Инфекцияның дамуы иммунды жүйенің әртүрлі бұзылуларына байланысты. Әдетте жұқпалы аурудан кейін организмде иммунитет қалады. Сібір жарасы (қойда - топалаң, жылқыда - жамандат, ірі қарада - караталак, түйеде - ақшелек, қарабез) мал және жабайы жануарлардың бациллус антрацис микробы коздыратын, жіті түрде өтетін аса қауіпті жұқпалы ауруы. Онымен адам да (түйнеме, күйдіргі) ауырады. Сібір жарасы кең тараған ауру.

Топалаң әдетте аса жіті және жіті, сирегірек жітіден төмен өтеді. Созылмалы түрі шошқада кездеседі.

Аса жіті топалаң негізінен қой мен ешкіде, сирегірек жылқы мен сиырда байқалады. Ауырған мал кенеттен, аурудың клиникалык белгісі байқалып үлгермей-ақ, өліп кетеді. Мұндай жағдайда қой ентігіп, дірілдеп-қалшылдап, кейде орнында секіріп барып құлайды да, бірер минуттың ішінде өледі. Мұрны мен аузынан қанды көбік ағады. Жылқы мен сиыр еліріп, одан кейін тез басылады. Ентігіп, солығын баса алмай дем алады, тамыры жиі соғып, кілегейлі қабықтары көкшілденіп, дене қызуы 41-42 °С жетеді.

Қоздырғышы

Қоздырғышы: Bacillus anthracis

Сыртқы ортаға төзімді келетін таяқша тәріздес, грамм әдісімен, аналин бояуларының барлық түрімен боялатын, капсула түзетін аэробты микроб. Жер қыртысында өсіп-өнеді және спора түзеді. Топалан бацилласы вегетативті түрде сыртқы ортаның әсеріне онша төзімді емес, споралы түрі бұған керісінше өте төзімді ж/е ұзак жылдар бойына тіршілік қабілетін сақтайды. Сойылмаған бітеу өлікте ауру қоздырғышы жаз кездері 1-3 тәулік ішінде кұрып бітеді.

Топалаңнан өлген малды сойған кезде оттегінің әсерінен қоздырғышы спораға айналатындықтан мұндай малды жарып көруге қатаң тиым салынады. Спора әр түрлі химиялық заттар мен физикалық құбылыстарға аса төзімді, тіпті ол тікелей түскен күн сәулесінен 4 күнге дейін өлмей, шыдап баска, қайнаған суда 45-60 минутқа, 140 градусқа дейін қызған ауада 3 сағатқа, 1 пайыз формалин мен 10 пайыз күйдіргіш натрий ерітіндісінде 2 сағатқа төзеді. Ол тұздалған теріде де тіршілік ете береді. Ауру қоздырғышы сыртқы ортада сапрофит ретінде өмір сүріп, шаң-тозаң, ағынды су, қан сорғыш кенелер аркылы бір жерден екінші жерге ауысып жаңадан індет ошағын құрайды.

Эпизоотологиясы

Сібір жарасы өте кең тараған ауру. Оған ірі қара, қой, ешкі, жылқы, бұғы, түйе т. б. сондай-ақ жабайы шөпқоректілер шалдығады. Шошқа сирек, ит пен мысық бацилламен өте көп мөлшерде залалданғанда ғана ауырады. Сақа жануарларға карағанда төл індетке біршама жиі шалдығады.

Сібір жарасы - маусымды індет. Ол әсіресе қуаңшылықты жылдары маусым-қыркүйек айларында жиі тарайды.

Ауру қоздырғышы - індетке шалдыққан жануарлардың зәрі және т. б. арқылы тарайды. Бұл індетпен өлген малдың бүкіл органдары ұлпаларында бациллалар өте көп болады. Осы аурудан өлген хайуандарды сойып ішін жаруға болмайды. Өйткені өлген немесе сойылған малдың терісі, еті, жүні т. б. арқылы індеттің ауру қоздырғышы сыртқы ортаға таралады.

Қоздырғыштың таралуына етқоректілер мен жыртқыш құстар да себепкер болады.

Сібір жарасы малға оларды ауру коздырғышымен ластанған жайылымдарға жайып баққанда, шөп, су арқылы тарайды. Індет негізінен жаз айларында өршиді. Малдың ауыз, жұтқыншақ, кілегей қабықшаларындағы жарақаттар немесе ас қорыту жүйесіндегі ақаулар аурудың тарауына негізгі себеп болады. Малдың жалпы күйі төмендегенде (ашығу, витамин жетіспеуі, дене қызуының көтерілуі т. б. ) олар ауруға шалдыққыш келеді. Індеттің ауа арқылы таралуы да мүмкін. Сонымен қатар қансорғыш жәндіктердің (маса, шіркей) де ауру таратуы ықтимал.

1-сурет Сібір жарасы бактериясы

Қасиеті-қозғалмайтын, капсула түзетін грам оң таяқша (антифагоцитарлы әсері бар) . Сыртқы ортада спора түзеді. Экзотоксин бөледі, оның әсері: тканьдік ісіну, тканьдік тыныс алу процесінің бұзылысы, фагоциттер белсенділігін тежейді.

Эпидемиологиясы

Инфекция көзі болып:жиі ірі және ұсақ малдар, жылқы (60-85%) сирек шошқа, түйе, есе, жабайы жануарлар

Патогенезі және клиникалық белгілері.

Жануарлардың сібір жарасымен зақымдануы алиментарлық жолмен болады, аэрогендік, жарақаттанған тері және кілегей қабаттар арқылы да болуы мүмкін. Ауру қансорғыш буынаяқтылар арқылы да жұғады. Жұғу жолына қарамастан сібір жарасының бациллалары алдымен лимфадан, сосын қаннанда табылады. Індетке бейім келетін организмде қоздырғыш басында енген жерінде көбейеді, онда ол алдымен клеткалық, сосын жергілікті лимфа түйіндерінің тосқауылынан өтіп барып дамиды. Сібір жарасы спора түскен жерде оларға фагоциттермен, макрофагтармен ұсталады. Олардың ішінде спора күйіндегі қоздырғыш ұзаққа шыдайды. Осы клеткалардың көмегімен олар жануар ағзасының лимфа жүйесіне түсіп, сонда өсіп-дамиды. Лимфа түйіндерініңбарьерлік қызметін бұзғаннан кейін бациллдар көп мөлшерде қаннан табылады. Мал өлместен 6 сағат бұрын 84% бациллалар ұлпадан, ал өлген мезетте 72% табылады(енді олар қанда) . Әдетте мал өлер алдында жаппай септицемия көрініс табады.

Патологиялық процестің дамуы қоздырғыштың веруленттілігімен, оның капсула түзу және токсин бөліп шығару қабілеттілігімен байланысты. Сібір жарасы токсин осы аурудан өлген малдың қан плазмасынан бөлініп алынған, және де I, II, III. факторлар түрінде белгілі. Қазіргі кезде организмге әсер ету механизмі бойынша факторларісікті, қорғаушы антиген және летальді болып аталған. Сібір жарасы токсин, қантамырларының қабырғасынан өтіп, нәтежиесінде көптеген қанкетулер мен дәнекерұлпалы клетчатканың серрозы-геморрагиялық ошақтары дамиды. Аурудың терминалды сатысында токсин әсерінен гипоталамо-гипофизарлық бүйрек үсті жүйе функциясының дискоординациясы болады. Ауру малда қанның реалогиялық қасиеттері бұзылып, қан көлемінің тез төмендеуі болады. Гемоглабиннің оттегі байланыстырушы қасиетінің сақталуына қарамастан, оның қандағы мөлшері азаяды. Токсиннің бөлек, сібір жарасының қоздырғышы белсенді протеалитикалық фермент түзеді, ол ақуыздың алмасуын бұзып, ұлпалардың бұзылуына әкеледі. Осының барлығы бүйректің жетімсіздігін, орталық нерв жүйесінің бұзылуын, қышқыл-сілтілі тепе-теңдіктің төмендеуіне, қандағы мачевина азотының көбеюін тудырады.

Инкубациялық кезеңі әдетте 1-3 күнге созылып, бактерилдердің мөлшері мен вируленттілігіне, сондай-ақ организм резистенттілігіне байланысты. Аурудың өтуі өте жіті, жіті, жітілеу және созылмалы. Залалдану жолына байланысты және инфекция процесінің оқшауланған жеріне қарай аурудың терілік (карбункелезді) формасын-қоздырғыш тері арқылы енсе (жарақат, шағатын бунақденелер), антигенозды формасын тек қана шошқаларда, өкпелік-қоздырғыш тыныс алу жолдарына ауамен бірге өткенде, ішекті-инфекцияланған азық пен су қабылдағанда, антипиялық және септикалық формасын ажыратады.

Өте жіті өткенде (аноплексиялық формасы) (грек apoplexo-есінен тандырамын) ауру кенеттен басталып, ауыр өтеді. Жануарларда қозу, тіс қайырау, әрлі-берлі қозғалу, талмалар, тыныс алудың жиілеуі, тахикардия, көрінетін кілегей қабаттардың көгеруі, есінен тану, дене қызуының күрт жоғарлауы байқалады. Содан соң тепе-теңдіктің сақталуы бұзылады, ауыз бен танауынан қанды сұйықтар ағуы мүмкін, ал аналь тесігінен-қою қан аралас нәжіс бөлінеді. Малдың өлімі алғашқы симптомдар байқалғаннан 1-2сағат өткен соң болады. Егер де мал күтпеген жерден тез өлсе, онда бұны микроб токсинінің орталық нерв жүйесіне тікелей әсер етуімен байланыстырады. Мұндай жағдайда тыныс алу орталығының параличі соғады.

Аурудың апоплексиялық формасында негізгі өзгерістері бас миынан табылады. Олар мидың заты мен қабаттарының тамырының қанға толуымен және ми ұлпаларындағы қан құйылулармен сипатталады. Көп жағдайда бас миының жұмсақ қабатының сірлі-геморрагиялық қабынуы (лептоменингит) дамиды. Ондайда ми қабықшалары ісініп, нүктелік қан құйылған. Бас миынан ганглиозды клеткалардың дистрофиясы, эритроциттер арасынан лейкоциттердің табылуы байқалады. Баска мүшелердегі паталогоанатомиялық өзгерістері спецификалық емес және тек тұрып қалған қанға толулар мен дистрофиялық өзгерістер мен көрініс табады. Тері асты клетчаткасынан, қаңқа бұлшық етінен, бауыр, өкпе, ішектің сірлі қабықтарынан, құрсақтан іркілмелі гиперемия анықталады. Талағы ұлғаймаған, тек сәл домбыққан. Дара лимфа түйіндері ісінген, іркілмелі гиперемияланған, қанталаған. Өкпесі қанға толы, жіті іркілмелі ісіктермен, паренхима мен үлпершегінде геморрагияланған.

Жіті өту барысында дене қызуы 41-42С көтеріледі. Ауру малда аяқтарының әлсіздігі, қозуы мен мазасыздануы депрессиямен жалғасады. Тынысы жиілеп, ауырлайды, жүрек соғысы қатты, кілегей қабаттары цианозданған. Ауру жануар толықсып, аяқтары жансызданады және мойны қисаяды. Несептің түсі күрең-қызыл. Тәбеті қашып, күйіс қайыруы тоқтайды, өлер алдында аузы мен танауынан көбікті қен аралас сұйық ағуы мүмкін. Ауру 1-2күнге созылады.

Паталогоанатомиялық өзгерістері.

Паталогоанатомиялық өзгерістері аурудың өту барысы мен көрініс формасына байланысты. Ауру баяу өткен ғұрлым, белгілеріанық білінеді (атипиялық және созылмалы өтуін есептемегенде) . Әсіресе жіті және жітілеу формасында паталогоанатомиялық өзгерістері тән болады.

Өлексе өте үрілген, сіресуі болмайды, не әлсіз байқалады. Тек қойларда ғана мал өлгеннен бір сағат өткен соң сіресу болады және де 10-12сағат бойы сақталады. Табиғи саңылаулардан қанды көбікті сұйықтық, ал кейде қан ағады. Өлексенің іріп-шіруі, әсіресе жазғы мезгілде тез жүреді.

Тері асты клетчаткасы нүктелік георрагияланған және сарғыштанған. Оның қантамырлары қанға толы. Сондықтан сібір жаралы өлекседен сыпырылған терінің ішкі жағы күрең-қызыл түсті. Мұндай іркілімдер өкпе плеврасынан, шажырқайдан, тілден және басқа жерлерден табылады. Сірлі қабаттары қанталап, көгерген. Қаны қою-шие түсті, қою, ұйымаған.

Бұлшық еттер тас-қызыл түсті, былжыр консистенциялы. Құрсақ және кеуде қуыстарында, жүрек қабында көп мөлшерде бұлдыр қызыл түсті сұйықтық жиналған. Жүректе эпикард астында қан құйылулар табылады. Лимфа түйіндері ұлғайған, шырынды кейде беткейінде қою-шие түсті нүктелік қан кетулер болады. Олар кескінінде тас-қызыл түсті. Жалағы өте ұлғайған (кейде қалыпты), қанға толы, кескінінде жұмсарған пульпасы қара май тәріздес масса түрінде ағып шығады. Бауыр мен бөтелкелер онша ұлғаймаған. Олар тас-қызыл түсті. Ішектер гиперемияланған, толы, құрамы әдетте қан түстес болады, сұйық консистенцияланады. Аш ішек, әсіресе он екі елі ішек кілегей қабаттары гиперемияланған, ісікті және нүктелік қанталаған. Кейде ішектерде қабырғаларының қалың майлануы табылады. Пейер түйіндерінде ойық жаралар табылады. Тоқ ішектің зақымдалуы сирек кездеседі, кейде тік ішектің кілегей қабаттарында карбункулдар түрінднгі төмпешіктер байқалады.

Бас миы мен жұлын гиперемияланған, ми заты мен оның қабаттары қанталаған. Мидың жұмсақ қабығы геморрагиялық сұйықтықпен сіңірілген.

Сібір жарасының мүйізді ірі қарадағы, жылқы мен қойдағы терілік фомасы әдетте сорозды-геморрагиялық ісік түрінде өтеді, демек карбункулға тән пустулдар түзілмейді. Шошқаларда көбінесе жақасты, жұтқыншақ және мойынның лимфа түйіндерінің зақымдалуымен жалғасатын геморрагиялық лимфаденит анықталады. Мойын аумағынан жасыл түсті мұздай серозды-геморрагиялық эксудат табылады.

Зақымдалу дәрежесі мен сатысына байланысты лимфа түйінінің көлемі өзгермеуі мүмкін не болмаса тауық жұмыртқасы көлеміндей болады, көп жағдайда сарғыш түсті мұздай масса мен қоршалған. Өкпеде бұршақтан тауық жұмыртқасына дейінгі көлемдегі төмпешіктер сирегірек байқалады.

Ішектік формасында ішектердің кішкене бөлігінде геморрагиялық қабынған кілегей қабаттардың зақымдалуы түрлі интенсивті және ішектің сыртқы қабырғасының паталогоанатомиялық өзгерістеріне байланысты.

Карбункулезді формасында теріден қызыл түсті түйіндер немесе ойық жаралар табады. Жараның түбі қара түсті бұрыш тәрізді.

Балау, дифференциялдық балау.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.