Ойлау жөніндегі жалпы түсінік

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Ойлау жөніндегі жалпы түсінік.
Мазмұны

Жоспар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..1
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 2-3

І. Тарау. Ойлау жөніндегі түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4-5
1. 1. Ойлау жөніндегі теориялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6-7
1. 2. Ойлау формалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8-10

ІІ. Тарау. Ой қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11-13
2. 1. Ойлау әрекеті түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14-17
2. 2. Ойлау және жеке адам ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18-23

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24-2 5

Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26

Кіріспе
Талай ғасырлар бойы адам көптеген ғалымдар әулетінің зерттеу
объектісі болып келді. Өз тарихы мен қалай пайда болғанын, биологиялық
табиғатын, тілі мен әдеттерін танып білуге деген адамзат қүштарлығының шегі
болған емес. Ал осы таным жолында жантану ғылымының алатын орны аса ерекше.
Адам болмысының табиғатына, оның саналы қоғам шеңберінде өркендеуі мен
қалыптасуына, төнірегіндегі басқа адамдармен қарым-қатынасынан
ерекшсліктеріне деген психология дамуының негізінде жатқан қызықшылығу
уақыт озуымен бірге өрістей түскен. Қазіргі кезенде өндіріс, ғылым,
медицина, өнер, оқу, ойын және спорт салаларындағы бірде-бір іс-әрекет
психологиялық зандылықтарды түсініп, танып білмей тиімді орындалуы мүмкін
емес. Адамның даму зандары мен оның болмысының жасампаздық мүмкіндіктері
жөніндегі білімдер жүйесі бүкіл қоғамның кемелденуі үшін өте қажет. Адам әр
түрлі ғылым тұрғысынан жан-жақты зерттелетін объекті, ал ғылымдардың әрбірі
өзіне тән ерекше көкейкесті мәселелермен айналысады. Солардың ішінде
қоғамдық ғылымдар әлеуметтік процестерді зерттеуде ІІсихологиялық
факторларды айналып өтуі тіпті мүмкін емес.. Л. С. Рубиншгейн "Жалпы
психояогия негіздері" (1940) атты еңбегінде "Психология зерттеуіндегі
ерекше құбылыстар ауқымы анық көрініп тұр: олар біздің қабылдауымыз,
ссзіміміз, ойларымыз, ықлас-ниеттеріміз бен тілектерімз, т.б., яғни біздің
өміріміздің ішкі мазмұнын құрап, біздің жан толғаныстарымыз үшін денімізге
ажырамастай болып сіңгсн кұбылыстар жиыны", деген.
толғанысының болуы. ол түйсік сезімінен ғана көрінеді де, сиың басқаша
пайда болу жолы жоқ. Мысалы, каншалықты әдемі, нәрлі суреттеп берсең де,
соқыр дүние сүлулығын сезінуі қиын; керең тікелей қабшгдамаған соң, ән-күй
өуенін танымайды; махаббат лөззатына өзі бөленбеген адамға ол жөніндегі
әңгіме-дастан да түкке де тұрмайды.
Психология ерекшеліктерін танудын қиындығы олардың адам ақылына сиып
болмайтын, қалыптан тыс, тылсым кұбылыс болуында. Себебі, әрқандай нақты
заттың өзі мен оның қабылданған кейпі бір-бірінен ажыратылып тұратыны
даусыз. Жан ерекше, тәннен бөлек жасайтын құбылыс деген нанымның санаға
терең ұялауы бұған мысал бола алады. Алғашқы адамның өзі де адамдар мен
жануарлардың өлетінін, адамнын түс көретінін сезіп, білген. Осыған орай
адам ұстамға келетін тәннен және көрінбейтін жаннан бірінен-бірі
бөлінбейтін дербес екі бөліктен тұрады деген сенім туындады; яғни адам
өлмейінше, жан оның төнінде жасап, өлгеннен соң тәннен шығып кетеді-мыс. Ал
адам ұйқыдағы кезде, жан оның тәнінен уақытша ажырап, қандай да бір басқа
жергс ауысады. Осылайша, психикалық процестер, қасиеттер мен қалыптар
ғылыми талдауға түсіп, зерттелгенге дейін адамдардың бірінің екіншісі
жөніндегі қарапайым тұрмыстық психологияға тән тағайымдаулары жинақтала
берді. Адам психика жөніндегі кейбір түсініктерді өз өмір төжірибесі
негізінде токтайды. Әлеуметтік қатынастар мен еңбек барысында түсінісуге,
бірлікті тұрмыс құруға, іс-әрекет арқылы адамды тануға қажет болудан
жинақталған жай психологиялық пайымдаулар ғылыми психологияға дейінгі
білімдер ауқымын құрады. Осы біршама біліктер өр адамға қоршаған ортада
жол тауып, өзге тұлғалармен қылық-әрекетіне орай қатынас жасауға көмегін
тигізді. осы өмір төжірибесі мен атадан ұрпаққа жеткен асыл рухани мұрадан
келіп шығады.

І Тарау. Ойлау жөнінде түсінік
Адам өзіне қоршаған ортадан келіп түскен ақпарат арқылы тек сыртқы
дүние көріністерін нақтылап қоймастан, қабылданған заттың ішкі, мағыналық
тараптарына да назар аударады, заттардың өздері жоқ болса да, олардың тұрқы
мен қасиеттерін жобалап таниды, уақыт пен кеңістікке орай болмыс
өзгерістерін болжастырады, ұшқыр ой қанатын ерттеп, өлсм мен мөңгілікте
шарықтайды. Мұның бәрі де ойлау процесіне байланысты адамзат мүмкіндігі.
Жантану ғылымында ойлау - бұл тұлғаның шындықты жалпылама және жанама
бейнелеуге бағытталған танымдьщ әрекеті. Түйсік пен қабылдаудан бастау ала
отырып, ойлау тікелей сезімдік біліктер аймағынан шығып, нақты қабылдаумен
білуге мүмкін болмаған дүние құбылыстарын жанама қорытындылау арқылы біліп,
танымдық шектерімізді кеңейтуде жәрдемдеседі. Мысалы, айна сыртында ілулі
тұрған термометрге қарап, күннің суықтығын байқаймыз.
Түйсік пен қабылдау құбылыстардың жеке тараптарының әр мезгілдегі
кездейсоқ байланыстарын танытады. Ал ойлауда сол түйсіктер мен қабыддау
деректері топтастырылады, салыстырылады, олардың арасындағы қатынастар
ашылып, ажыратылады. Ссзімдік негізде танылған заттар мен құбылыстардың
қасиеттеріне сүйене отырьш, ойлау арқылы заттардың тікелей көрінбеген,
тереңдегі жаңа қырлары мсн сырларын топшылайды. Сонымсн, ойлау қоршаған
дүниенің мәнін жалпылай түсінуге, болмысты заңдылықты байланыс-тар мен
қатынастар негізінде тануға мүмкіндік береді.
Заттар арасындағы байланыстар мен қатынастарды ашу - ойлаудың басты
міндеті, осыдан-ақ ойлаудың болмысты терендей тануға бағытталған ерекше
сипаты көрінеді. Ойлау қатынастар мен байланыстарды ғана емес, сонымен
бірге қасиеттер мен мәнді белгілейді; бірақ қатынастар тек ойлаумен ғана
көрініп қоймайды. Шынында да, біздің қабылдаудағы танитыньшыз дербес
элементтердің жай қосындысы емес, осы деңгейдің өзінде де болмыс қасиеттері
мен заттары өзара қатынасты бірлікте болып, ойлаудың дүниетанымдық
қызметіне арқау болады. Бірақ қабылдауда заттар мен құбылыстардың
қасиеттері біздің санамызға жеке-дара, кейде мөнсіз, кездейсоқ белгілерімен
келіп түсуі мүмкін. Осыдан, ойлаудың міндеті кездейсоқ сәйкестіктерден
ажыратып, нақты заңдылықтарға негізделген менді, қажстті байланыстарды
таньш, аша білу.
Қажетті әрі мәнді байланыстарды аша отырып, назарға алғандардан
кездейсоқтарын бөлумен ойлау жалқыдан жалпыға өтеді. Кеңістік пен уақыт
аймағында шектелген, жеке-дара жағдайлардың кездейсоқ тоғысынан құралған
байланыстар жалқылық сипатқа ие болады, ал әрқандай мон кездейсоқ
жағдайлардьң өзгерісіне қарамастан жалпы сипатқа ие, ойлаудың қызметі осы
мәнді байланыстарды ашумен, оларды қорытындылап, жалпыластыру; ойлау,
осыдан, жалқыдан жалпыға, жалпыдан жалқыға бағытталған байланыстарды тану
жолындағы психикалық әрекет желісі. Сондықтан да ойлау жанама байланыстар
мен қатынастарға негізделген объекгив шындықтың қорытындысы.
Теориялық таным әрекеті ретінде ойлау ықпалды қимылмен тығыз
байланысқан. Адам болмысқа өсер жасау арқылы оны түсінеді, дүниені өзгерте,
қайта жасай отырып, оның мән-жайын тереңдей айырады. Осыдан ойлау әрекетпен
немесе өрекет ойлаумен жай қосарлана жүрмейді, әрекет ойлаудың ең бастапқы
формасы, яғни әрекет, қимыл болмаған жерде ойлау процесі де жоқ. Іс-
тәжірибе, қимыл-өрекет ойлау дұрыстығы мен дәлдігінің негізі де, ақырғы
нәтижесі де; жалпы іс-тәжірибеге төуелділігін сақтаумен, теориялық ойлау
өзінің алғашқы әрі жеке, кездейсоқ практикалық жағдайларға бағыныштылыгынан
құтылады. Қорытынды түсінім мен жалпы шешімге келтіре алу мүмкіндігінен
ойлаудың басқа психикалық процестерден өзгешелігі айтарлықтай. Бір мәселе
бойынша қабьшданған қорытынды нәтижесін тапқан жалғыз-ақ проблемаға тиісті
орындалмай, бүкіл сол тақылетті көптеген сұрақтарға жауап болған -
теориялық шешім ретінде қабылданады. Жеке дерекке орай қабылданған ой, енді
бір сұрақ аймағынан шығып, қорытындылық маңызға ие болумен, теорияға не
теорияның құрамды бір бөлігіне айналады. Ойлау процесінде қандай да бір
мәселе қайталай, жаңадан ашыла бермейді, онда жалпыланған түрде мәселе
шешімдерінін принциптері айқындалып, практиканың болашақта кезігетін
міндеттерінің орындалу жолдары болжастырылады, яғни ойлау арқылы жоспар
түзіледі. Осыдан, ойлауға байланысты адам практикаға жол көрсететін,
әрекетке жетекші болған теорияға қол жеткізеді, объектив шындықты танытатын
диалектика жолын ашады. Әрекет негізінде дамып, ойлау, ақырында, іс-қимылды
ұйымдастыруға жәнс оған басшылық етуге себін тигізді.

1.1 Ойлау жөніндегі теориялар
Ойлау проблемасы көп дәуіргс дейін психология саласы болудан гөрі,
философия мен логика нысаны болып келді. Сондақтан да ойлау процесін
зерттеуде ғылым бағыттары арасындағы күрес бірде толастамаған. Ойлау
жөніндегі алғашқы бағыт классикальгқ сенсуализм тұжырымын негізге алып,
алғаш сезімдік танымда болмаған дүние санада бейнеленуі мүмкін ,емес деген
шешімді уағыздады. Алайда бүл теориялық тоқтам көбіне ойлауды ес, елес
бейнелерінің бірлігі немесе ассоциация нәтижелері деп үстірт түсіндіреді.
Бұлай топшылаудан өнімді де белсенді процесс ретінде танылмаған ойлау өз
алдына дербес, процестік сипатынан айрылып, жақын кезеңдерге дейін ғылымда
арнайы зерттеулер аумағынан тыс қалды.
Қарама-қарсы бағытты үстанған идеалист философтар ойлауды адам рухының
айрықша, қарапайым бөлшектерге жіктелмейтін процесс формасы деп таныды.
Біздің заманымызда ойлауды рухтың символдық бедсенділігінің керінісі
ретінде тану неоканттық философияға негіз болып отыр. Ойлау - психикалық іс-
өрекеттің ерекше түрі деп психологияда алғашқы жария еткен Вюрцбурггық
ғылыми мектеп болды. Бұл бағытта өз тұжырымдарын эксперименталды дәлелдеуге
ұмтылған XX ғасыр басындағы неміс психологтары (О. Кюлье, А. Мессер, К.
Бюлер, Н. Ах) ойлауды одан әрі бөлшектенбес сана қызметі деп білді; оны
сезімдік негіз бен сөздік орнектен болектеді, оны таза рухқа теліп, бұл
мәселеде идеалистік тарапқа қолдау берді.
Сонымен ойлаудың ғылыми шешімі табылмай, бұл жөніндегі проблема
тығырыққа тірслді. Енді жантану ғылымы алдында бұл күбылысты матсриалистік
түрғыдан түсін-діруден баскд жол қалмады. Мұндай түсінімнің мәні келесідей
еді: ойлау - өз тамыры мен тарихына ие, заттасқан Іс-әрекет формаларын
сипаттайтын тарихи қалыптасқан құрал-жабдықтарға сүйенеді жене тілдік
жүйені негізгі құрал ретінде пайдаланады. Бұл міндеттерді атқару үшін
шынайы ғылым ойлауды "рух көрінісіне" теңдестірмей, оны қоғамдық тарих
желісінде қалыптасып, алғашқыда затпен тікелей байланысқан әрекет ретінде
орындалатын, мәндік байланысқан және арақатынастағы тіл жүйесін
пайдаланатын процесс, ал кейін ішкі "ақыл-ой қызметіне" айналып,
қысқартылган формаға келетін сана әрекеті деп тануы қажет болды.
Адамның ойлау қызметі үшін сезіндік танымға қарағанда, сөйлеу мен тіл
әлдеқайда маңызды. Ойлаудың ең жоғарғы формасы - сөзді-логикалы ой. Тек
қана осы ой формасында адам тілдік таңбаларды қолданумен күрделі
байланыстар мен қатынастарды бейнелейді, түсініктер қалыптастырып,
қорытынды жасаумен күрделі теориялық мәселелерді шешеді. Адамның ойлау
қызметі, қандай да формада орындалмасын, тіл қатысынсыз жүзеге келмейді.
Ойлау процесі жануарларға да тән, бірақ олардың ой жүйесі көрнекілікке
құрылып, белгілі мезетте көз алдында тұрған нақты заттармен ғана
байланысты. Ал адам өз ойы арқылы танылуы тиіс нысаннан тікелей байланысын
үзіп, оның қасиеттері мен сипаттарын тілдік белгілермен өрнектеп,
тындаушыға жеткізе алады. Сонымен, ғьшыми психология үшін сөз тек тіддесу
қажетін орындап қана қоймастан, негізгі ойлау құралы да болып есептеледі.
Бірақ ойлау мен сөздің ажыралмас байланысынан ой мен сөзді бір нәрсе
екен деп қарастыруға болмайды. Екеуінің төл табиғаты әрқандай. Мүның
дөлелі: бір ойды әрқилы сөзбен өрнектеуіміз; қысылтаяңда білдірейін деген
ойымыз-ды жеткізуге сөз таба алмай күйзелуіміз; кейде көп сөйлеп, бірде-бір
ойды жеткізе алмауымыз, т.с.с.

1.2 Ойлау формалары
Бір нәрсе туралы ойлағанда біз әрқашан да ұғымға сүйенеміз. ¥ғым
дегеніміз - зат немесе құбылыстың жалпы, сондай-ақ мәнді қасисттерін
бейнелейтін ой.
Ұғым - заттың бейнесі елестен ерекше. Мысалы, өзіміз тұратын үй
жөніндегі түсіиігімізде біз нақ сол үйді барлық ерекшеліктерімен (жаңа,
қызыл кірпіштен, бес қабат) ойға келтіреміз. Ал: "Үй-адамның баспанасы" деп
ойлайтын болсақ, біз белгілі бір үйді айтпай, кез келген үй, баспана
жөнінде қорытылған ұғымды пайдаланамыз. Сондықтан ұғым елестен гөрі кеңірек
келеді. Көрнекі бейнеде көз алдымызға елестете алмайтындарымызды ұғым
жәрдемімен өренектейміз. Мысалы, біз мың бұрышы бар геометриялық фигураны
ойша көре алмаймыз, бірақ "мың бұрыш" деген ұғым бар, біз практикада мұндай
фигураның болуы мүмкін екендігін мойындаймыз.
Ұғымды сөзбен жеткізуге болады. Бірақ, ұғым мен сөз екеуі тендес емес: 1)
бір ұғымның өзін түрліше сөздермен айтуға болады ("самолет", "аэроплан") 2)
бір сөздің өзі кейде әр түрлі ұғымдарды білдіреді: "Ат" - есім, "Ат" -
жануар. 3) бір ұғымның өзі әр тілдс "әрқандай" сөздермен беріледі (орысша-
хлеб, қазақша-нан).
Заттар және құбылыстар олардың арасындағы байланыстар мен қатынастар
туралы ойды біз пікір формасында білеміз, мысалы: "далада жаңбыр жауып
тұр": "оқушы есепті шешкен жоқ". Осыдан, пікір дегеніміз ойлау формасы,
мұнда бір нәрсе не мақұлданады, не теріске шығарылады. Пікірде, көбінесе,
үғымның мазмүны ашылады: "Жантану - адамның писхологиялық өмірінің
заңдылықтары туралы ғылым”. “Жантану” ұғымының мазмұны осы пікірден
көрінеді.
Бір немесе бірнеше пікір негізінде нақты бір қорытынды жасалады. Мысалы,
біз екі пікір айтсақ: "Құс-жануар", "Жануарлар оттегісіз өмір сүре
алмайды". Бірінші және екінші пікірлерге сүйене отырып, біз үшінші пікір
айтамыз: демек -"Құстар оттегісіз өмір сүре алмайды".
Бір немесе бірнеше пікірден жаңа пікір шығаратын ойлау формасы - ой
қорытындылары деп аталады. Ой қорытындыларының мысалы ретінде геометриялық
теорема дәлелдерін алуға болады.
Ой қорытындылары индуктивтік және дедуктивтік болып келеді.
Индуктивтік ой қорытындылары жеке фактілердің негізінде қорытынды жасау,
жалпы пікір айту.
Дедуктивтік ой қорытындылары дегеніміз - жалпы ережеден жеке қорытынды
жасау.
Қорытынды пікірге келудің екі түрі де - адамның айналадағы дүние
туралы білімін кеңейтуге көмектеседі.
Ой қорытындыларының объектив пікірлерге негізделетін процесі логякалық
ойлау деп, ал дұрыс ойлаудың формалары мен зандары туралы ғылым логика деп
аталады. Логикалық ойлаудын ерекшелігі - қорытындылардың қисындылығында,
олардың шындыққа сай келуінде. Логикалық ойлауға түскен құбылыс
түсіндіріледі, себептері мен салдарлары катесіз анықталады. Ұғымдар
арасындағы байланыстар мен қатынастар логикалық ойлау жолымен ашылады. Бұл
байланыстар мен қатынастардың дұрыстығын теріске шығаруға болмайтышы
пікірлерде көрсетіледі.

ІІ тарау. Ой қызметтері
Ой ерекеті барысында адам қоршаған дүниені танып, білу үшін ерекше
ақыл қызметтерін орывдайды. Бұл нақты қызметтер өзара байланысқан, бірі-
біріне ауысып отыратын ойлардың әрқилы әдістерінен құралады. Бұлардың
негізгілері: талдау, біріктіру, салыстыру, дерексіздендіру, нақтылау және
корытындылау.
Талдау - бұл оймен бүтінді жіктеу немесе бүтіннен оның қырларын,
әрекет не қатынас бірліктерін бөліп алу. Қарапайым формадан талдау -
әрқандай затты практикалық қажетікке орай құрама бөлшектерге ажырату.
Мысалы, балаларды қандайда өсімдікпен таныстыруда оның құрамын көрсетуден
байқаймыз (тамыры, сабағы, жапырағы). Талдау тәжірибелік (ойлау - сейлеу
процесінде жүріп жатады) және ақылдық (теориялық) болып бөлінеді. Егер
талдау жоғарыда аталған ой операцияларына үштаспаса онда ол қате,
механистік сипат алады. Мұндай талдау элементтері жас балаларда көптеп
кездеседі: бала ойыншығын тез бұзуға ғана шебер, оны құрастыру, бөлшектерін
салыстырып, қандайда қоры-тынды шғару - сәбидің ойына да келмейді.
Біріктіру - бұл әрқилы белшектер, қасиеттер мен әрекет-қимылдарды
тұтас бірлікке топтастыру. Біріктіру операциясы талдау едістеріне қарама-
қарсы. Бұл қызмет барысында жеке заттар мен құбылыстар күрделі, бүтін
құбылысқа қатысы бар бөлшек, элементтер тобы ретінде қарастырылады. Әрдайым
біріктіру бөліктердің қарадүрсін жиынтығын не қосындысын анқаттайды.
Мысалы, автокөліктің жүздеген бөлшектерін құрастырғандағы. мақсат металл
үйіндісін шығару емес, пайдалы әрекетке келетін машина тұрғызу. Оттегі мен
сутегін синтездей отырып жаңа сападағы зат - су алатынымыз баршаға мәлім.
Ой процесіндегі талдау мен біріктіру ерекеттері оқу жұмысында аса үлкен
маңызға ие. Бала жекелеп талдаумен әріптерді тануға қол жеткізеді, ал кейін
сол игерген әріптердің басын біріктіріп буын құрайды, буыннан - сөз, сөзден
- сөйлем, сөйлемдерді біріктіріп – мәтін мазмұнын шығарады.
Талдау мен біріктіру ажыралмас бірлікте жүріп жатады. Әрдайым
біртұтас бүтіндік сипатқа ие болған зат қана талдануы мумкін. Біріктіру де
талдауға негізделеді: қандай да бөліктер мен элементтерді бір бүтінге
келтіру үшін, осы бөліктердің өзін және олардың белгілерін талдаудан
танимыз. Ойлау барысында талдау мен біріктіру бірін-бірі ауыстырып,
кезекпен алғы шепке шығып тұрады. Талдаудың не біріктірудің ойлау кезінде
көбірек қажет болуы материал сипаты мен орындалатын жұмыстың шарттарына,
сондай-ақ адамның ақыл-ой қабілетіне төуелді.
Салыстыру - бұл әрқандай заттар мен құбылыстардың не ойлардың
бөліктері арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды білуге бағышталған ой
өрекеті. Күнделікті тұрмыстық салыстырулар бір затты екіншісіне беттестіру
арқылы жеңіл-ақ орындалады. Кеңістіктегі өлшеу мен салмақты таразылау да
осы салыстырудың керінісі. Салыстыру түрлері келесідей: 1) бір жақты (бір
белгісі бойынша, толық болмаған); 2) көптарапты (толық, барша белгілерін
ескерумен); 3) үстірт және теревдей; 4) тікелей және жанама.
Салыстыру белгілі бір байланыс не қатынас бойынша жүргізілуі шарт
(форма, түс-түр, салмақ, үзындық немесе уақыт). Іс-әрекетті терең әрі дәл
тану үшін аса қажет ойлау қасиеті - бұл ұқсас әртүрлі заттардың
айырмашылығын, өзара белек заттардың - ортақ, ұқсас тараптарын сезіне білу.
Дерексіздендіру - бұл зерттеліп жатқан нысанның қандайда бір белгісін
бөліп алып, қалғандарын елемеу. Мысалы, біз көзге жағымды әсер еткен жасыл
түсті ғана назарға ала отырып, ол түстес заттардың езіне мән бере
бермейміз. Бұл процестегі нысаннан бөліп қаралған түр-түс белгі затгың
басқа қасиеттерінен оқшау қарастырылып, ойлаудың дербес элементіне
айналады. Дерексіздену, яғни бір сапаның заттық негізінен бөлініп қаралуы
талдау нәтижесінде жүзеге келеді. Дәл осы дерексіздендіру арқылы ұзындық,
ендік, сандық, теңдік және қүндылық т.б. түсініктері қалып-тасқан.
Дерексіздендіру - танылуға қажет нәрсенің ерекшелігі және оны зерттеуде
қойылған мақсатқа тәуелді күрделі процесс. Аталған ойлау қызметінің
жәрдемімен адам жалқы әрі нақты заттың шеңберінде қалып қоймай, көп
заттарға ортақ жалпы ұғым пайда етуге мүмкіндік алады. Сонымеы бірге
абстракция сезімдік ақпаратқа негізделеді, түйсіктерден келген әсерлер
болмаса, абстракт ой мазмұнынан жүрдай болып, мәнсіз баянның көзіне
айналады. Дерексіздендіру түрлерінің арасында - тікелей іс-әрекетке
косылған тәжірибелік, ссзімдік немесе сыртқы түсініктермен берілген ең
жоғары, жанама абстракциялауды беліп карастыруға болады.
Нактылау - ойдың жалпы және дерексіз күйден мазмұн ашуға керек болған
көрнекі зат пен деректі мысалға ойысуы. Адам әрдайым нақтылауды айтылған
пікір басқаларға түсініксіз болса, жалпыланған қасиет, белгіні бір нәрсенің
мысалында дәлелдеу қажеттігі туындағанда пайдаланады.
Қорыту - заттар мен құбылыстарды ортақ және мәңді белгілеріне орай
ойда біріктіру. Мысалы, алма, алмұрт, өрік және т.б. ұқсастықтан олардың
бәрін бір "жеміс" деген түсінікпен арнайы топтық категорияға қосамыз. Ой
әрекеті қандай да нәтиже топшылауға бағышталады. Мысалы, психолог адамдарды
олардың даму барысыңцағы жалпы, ортақ заңдылықтарды ашу үшін зерттейді.
Бірқатар заттардағы белгілі қасиеттер тобының әрбір жеке заттарда
қайталанып келуі, олар арасында қандайда маңызды байланыстың барлығынан
хабардар етеді. Солайда болса, қорытындылауда заттардың ерекше, жалқылық
белгілерін шектемей, оларды мәнді, жалпыланған байланыстарды ашуға
пайдалану қажет.
Қарапайым қорытындылау нысанның жеке-дара, кездейсоқ белгілеріие
негізделеді. Объектінің әртүрлі тараптары бойынша жан-жақты қорытындылануы
біраз күрделірек. Ең күрделі қорытынды тек және түр белгілерінің нақты
ажыратылып, затгың белгілі бір түсініктер жүйесіне келтірілуімен
байланысты.
Аталған ой іс-әрекеттері өзара байланыссыз, дербес іске аспайды.
Бұлардың негізінде жоғары деңгейдегі топтастыру, жүйелестіру қызметтері
жатыр. Әрбір ойлау әрекеті өзінс сәйкес ақыл қызметіне арқау болады ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.