Тұтынушылардың құқықтарын қорғау. Қазақстан Республикасының заңдары бойынша тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы жалпы ұғымы

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 73 бет
Таңдаулыға:

Ф-ОБ-001/033

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Қ. А. Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті

Алтынбеков Серік

Тұтынушылардың құқықтарын қорғау

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

В5030100-мамандығы - «Құқықтану»

Түркістан-2014

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

1. Қазақстан Республикасының заңдары бойынша тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы жалпы ұғымы

Тұтынушылар ұғымы және оны анықтаудың кейбір мәселелері……… . . . 6
Тұтынушылардың құқықтарын қорғауда арнайы құрылған қоғамдық ұйымдардың құқықтық мәртебесі . . . 15

2. Қазақстан Республикасының тұтынушылар құқықтарын қорғау туралы заңнамасы

Қазақстан Республикасының заңдары бойынша тұтынушылардың негізгі құқықтары…… . . . . . . 19
Тұтынушылардың құқықтары бұзылған кездегі оларға келтірілген зиянды өтеу және оның ерекшеліктері . . . 34

3. Тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың теориялық және тәжірибелік мәселелері

Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы заңдарды жеілдірудің кейбір мәселелері . . . 45
Тұтынушылардың құқықтарын қорғауда сот органдарының атқаратын рөлі. . . . 51

Қорытынды . . . 59

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 61

Кіріспе

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы адамның құқығына және бостандығына кепілдік береді. Қазақстан Республикасы Конститутциясының 14-бабы тегіне, әлеуметтік, лауазымды және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзғарасына, намысына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез-келген өзге жағдайлар бойынша ешкімді де кемсітуге болмайды және заң мен сот алдында бәрі тең деп жариялайды . Осыған сәйкес, құқықтық мемлекеттің және өркениетті қоғамның азаматтарының қалыпты өмір сүруіне заңдылық негіз болады.

Ал заңдылық азаматтардың заң алдындағы нақты теңдігін қамтамассыз етуге қабілетті қоғам жағдайында ғана орын алуы мүмкін. Мұндай жағдай барлық азаматтарға, қажеттіліктерін қанағаттандыруға тиімді жағдай жасау, нарықтық экономикалық қатынастардағы материялдық игіліктерді өндіру саласында теңдікті қамтамассыз ету арқылы қалыптасады. Әрі бұл құқықтық мемлекеттің басты міндеті.

Әрбір адам өз өмірінде мыңдаған рет алуан түрлі саудалар жасайды, күн сайын дерлік біз қандай да бір сатып алу-сату мәмілесіне қатысамыз. Біреулер киім сатып алады, келесілері-автокөлік, ал енді біреулер кешкі асын дәмханадан ішеді. Алайда осы мәмілелер мен құқықтық қатынастардың көпшілігін, ерекше жағдайларды айтпағанда, бірыңғай құқық нормаларының реттемелейтінін әркім біле бермейді.

Сатып алушының негізгі құқықтары мен сатушының міндеттері, бөлшек сауда мен қызмет көрсетудің қағидалары туралы маңызды ережелері «Тұтынушы құқығын қорғау туралы» Заңда, ал өзіне тән ерекшеліктері өзге нормативті-құқықтық дерек көздерде мазмұндалған тұтынушы құқығында айтылады. Тауарды тұтынушы ретіндегі өз құқықтарын білмеушілік кейде бөлшек сауданың алақол қатысушыларының сатып алушы құқықтарына немқұрайды қарауына ғана емес, кейде тіпті саналы түрде алдау арқылы қасақана бұзуына әкеп соқтырады. Ал азаматтардың қажеттіліктерінің ауқымды бөлігі тауар алу арқылы, яғни сауда саласында қанағаттандырылады.

Біз күнделікті өмірде азық-түлік, киім, тұрмыстық заттар және өзге де тауарлар сатып ала отырып, бұл қатынастардың құқықтық жағына көңіл аудармаймыз. Өкінішке орай, өз әрекетімізді "тұтынушы" әрекеті ретінде және сатушының әрекетін заң тұрғысынан бағалау қажеттігі, біздің қандай да бір құқығымыз бұзылған кезден бастап қана пайда болады. Бірақ өз құқығымызды біле тұрсақ та, оны осындай тұрақсыз экономикалық жағдайда қорғау қиынға соғады.

Ал жалпы алғанда тұтынушылардың құқықтарын қорғау институты біздің елімізде әлі де болса толығымен зерттелмеген және осы мәселе бүгінгі күннің күрделі мәселерінің қатарына жатады. Еліміз құқықтық мемлекет құру жолында жеке тұлғаның құқығын қорғау мемлекет мүддесін қорғаудан жоғары бола бастаған қазіргі жағдайда тұтынушылардың құқықтарын қорғау мәселесі өзекті де қызықты деп ойлаймын.

Көптеген жылдар бойы тұтынушылар құқығын қорғауға байланысты ауыртпалықты 1991 жылғы маусым айында, Кеңес Одағы тұсында қабылданған заң өзі көтеріп келді.

Аталмыш заң 19 жыл бойы қолданыста болды, алайда нарықтық экономиканың даму деңгейіне, экономикалық қатынастардағы кәсіпкерлік пен бизнес үлесінің артуына және құқықтың жалпы тұжырымдамасының дамуына байланысты анағұрлым қолайлы және замана тынысына сәйкес келетін заң қабылдау қажеттілігі пайда болды.

Осылайша, 2010 жылы Қазақстан Республикасының қазіргі уақытта қолданылып жүрген «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» Заңы қабылданды . Дәл осы заң бөлшек сатып алу-сату мәмілелерін жасау кезіндегі қатысушылардың негізгі құқықтары мен міндеттерін реттемелейді. «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» Заңнан басқа аталмыш құқықтық қатынасқа қатысушылардың әрекетіне тура немесе жанама түрде басқа заңнамалық нормалар да ықпал етеді.

Олардың қатарына, ең әуелі, азаматтық және азаматтық-процессуалдық құқық, салық құқығы нормалары, санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау, тауарды жарнамалауды монополияға қарсы реттеуді ұйымдастыру және көптеген басқа салалардағы нормалар жатады. Сондықтан құқығы бұзылған әрбір тұтынушының «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» Заңға ғана емес, өзге де нормативтік-құқықтық актілерге сүйенуі қажет.

Зерттеу мақсаты. Сондықтан да мен осы тақырыпты таңдадым және бұл жұмысты жазудағы алға қойған мақсатым: тұтынушылардың құқықтарын қорғау институтының мәнін ашып, оның қазіргі жағдайына талдау жасау. Сонымен қатар, осы жұмыс барысында бұл мәселеге қатысты нормативтік құқықтық актілермен, Қазақстан және шет ел ғалымдарының осы тақырыпқа арналған ғылыми жұмыстарымен танысуға, осы тақырыптағы нормативтік және тәжірибелік мәліметтерді жинауға және сол материалдар негізінде тұтынушылардың құқықтарын қорғау мәселесі бойынша тәжірибелік маңызы бар қорытындылар мен ұсыныстар дайындауға тырысамын.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Мен дипломдық жұмысты үш бөлімге бөлдім. Бұл жұмыстың бірінші бөлімі Қазақстан Республикасы заңдары бойынша тұтынушыға кімдер жататындығына, осы заңдармен қандай қатынастар реттелетіндігіне және жалпы осы институттың даму тарихына тоқталып өтпекпін.

Ал екінші бөлімі Қазақстан Республикасы заңдары бойынша тұтынушы-ларға қандай құқықтар берілгендігін және осы құқықтар бұзылған жағдайда оларды қорғау ерекшелігіне тоқталамын.

Үшінші тарауда тұтынушылардың құқықтарын Қазақстан Республикасы заңдары бойынша қорғаудың бүгінгі күнгі жағдайына тоқталып, оларды жетілдіру мәселелерін қарастырмақпын. Ішкі саяси мен ұлттық қауіпсіздіктің 2020 жылға дейінгі негізгі мақсаттары қоғамда келісім мен тұрақтылықты сақтау, ел қауіпсіздігін нығайту болып қала береді.

Көбіне-көп бұл қандай да бір себептермен өзінің дұрыстығын тек қана жоғарыда аталған заңның нормаларына сүйену арқылы дәлелдеу мүмкін болмаған жағдайларда қажет боп жатады. Мәселен, тұтынушы ауладағы шағын дүкеннен азық-түлік сатып алды делік, ал сатушы оған фискалды чек берген жоқ әрі сатып алушының мәміле жасағанына куәгерлік ететін де ешкім жоқ.

Азық-түлікті қарап шыққаннан кейін, олардың пайдалануға жарамсыздығы анықталады. Сатып алушы оларды қайта өткізбек болады, алайда сатушы бүлінген тауарды қабылдамағаны бұлай тұрсын, сатып алушының фискалды чегінің, сондай-ақ куәгерлерінің жоқтығына байланысты ол азық-түліктердің дәл сол дүкеннен сатып алынғандығын дәлелдеудің мүмкін еместігін алға тартады.

Мұндай жағдайда сатып алушының не істеуі керек, не нәрсеге сүйеніп, кімнен көмек сұрауы, кімге жүгінуі және, ең бастысы, уақыт пен қаражат шығынына ұшырамастан қалайша ақшасын қайтарып, өз құқығын қорғап қалуы керек? Бұл дипломдық жұмыстың өзектілігі дәл осы сұрақтарға жауап беруге арналған.

Дипломдық жұмыстың маңыздылығы . Біздің ортақ міндетіміз ғылыми ізденіс, ал сатып алушы өз құқығын қорғаудың толып жатқан нормативті-құқықтық негіздеріне ие. Тұтынушы құқығын қорғау әдетте үш кезеңнен тұрады. Алғашқы кезеңде тұтынушы сатушыға барып, өз ниетінен (мәселен, көңілінен шықпаған тауарды қайтару) хабардар етеді.

Егер сатушы тұтынушының тілегін қабыл алмаса, онда тұтынушы тұтынушылар құқығын қорғау қоғамына («Қазақстан тұтынушылары Ұлттық Лигасы» ҚҚ байланыс мәліметтерін сілтемемен өту арқылы қажетті порталды табуға болады) сатушының үстінен шағым түсіруге. Бұл екінші кезең болып табылады.

Қоғам өз кезегінде сатып алушының шағымы негізінде сатушыға сатып алушының құқығына нұқсан келтірмей, оның талабын орындау жөнінде өтініш білдіреді.

Тұтынушылар құқығын қорғау қоғамы теріс жауап алған жағдайда немесе 10 күнтізбелік күн ішінде сатушы ешқандай жауап қайтармаған болса, үшінші кезең жүзеге асады.

Үшінші кезеңде сатып алушының тапсырмасы бойынша қоғам немесе сатып алушының өзі тұтынушы құқығының бұзылғаны жөніндегі талап-арызбен сотқа жүгінеді. «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» Заңды білу, негізгі баптарынан жаднама құрастырып, оны есіңізге сақтасаңыз, құқық нормаларын білу-кез келген жағдайда өзіңізді қорғаудың ең сенімді тәсілі болып табылады.

1 Қазақстан Республикасының заңдары бойынша тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы жалпы ұғым

Тұтынушылар ұғымы және оны анықтаудың кейбір мәселелері

Тұтынушылардың құқықтарын қорғайтын нормалар құқықтың әртүрлі салаларын қамтиды. Бұл нормативтік актілер Қазақстан Республикасының Конститутциясынан бастау алады. Өйткені Конститутцияның өзінде біздің еліміздің ең жоғарғы құндылығы адам, оның өмірі, құқықтары және бостандықтары болып табылады деп көрсетілген. Сонымен бірге Конститутцияда азаматтардың дем алуға, денсаулығын, тұрғын үйін заңсыз қол сұғушылықтан қорғауға, білім алуға құқығы және өзге де құқықтары бекітілген.

Бұл құқықтарға кепілдік беріледі, өйткені тұтынушының өмірінің қауіпсіздігін, қоршаған ортаны қорғауды қамтамассыз ететін тауарларға, жұмыстар мен мемлекеттік білім беру және денсаулық сақтау жүйесі, сонымен бірге тауарларды, жұмыс пен қызметтерді бақылау және қадағалау орнатылған. Ал тұтынушылардың құқықтарының елеулі түрде бұзылуынан әкімшілік және қылмыстық құқық нормалары қорғайды.

Тұтынушыға қатысты қатынастарды реттеуде азаматтық заң шығармашылығы, атап айтсақ ҚР Азаматтық кодексі нормалары басты рөл атқарады. Азаматтық кодекстің бірінші бөлімінде азаматтардың және ұйымдардың азаматтық айналымға қатысуының құқықтық негіздері, азаматтық-құқықтық шарттарды жасаудың негізгі талаптары анықталады. Тұтынушылардың құқықтарын қорғауға қатысты заң шығармашылығының құрамына әртүрлі дәрежедегі нормативтік актілер енеді.

Оларға 1991-жылы 5-маусымда қабылданған "Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы" Заңы және Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодексі жатады. Бұл заң шығармашылығының құрамына өзге де актілер кіреді, оларға Президенттің жарлықтары, Үкіметтің қаулылары жатады. Мұндай актілер барлық уақытта қажет, өйткені құқықтық қатынастар бір жерде тоқтап тұрмай, үнемі дамып және өзгеріп отырады, сондықтан оны үнемі жетілдіріп отыру керек.

Заң шығармашылығында тұтынушылық қатынастарды әртүрлі реттейтін нормативтік актілердің екі тобын бөліп қарастыруға болады. Бірінші топқа тұтынушы тікелей қатысушы болып табылатын актілерді жатқызуға болады. Осы топқа тұтынушының тауардың, жұмыс пен қызметтің тиісті сапасына құқығын, олардың өмірге және денсаулыққа қауіпсіздігін орнататын актілер, сатып алу-сату, мердігерлік, тасмалдау және өзге де шарттардағы қатынастарды реттейтін актілер жатады, шарттарды орындамау немесе тиісті дәрежеде орындамау салдарын, тауарды дайындаушының, сатушының жауапкершілігін айқындайтын актілер жатады [3, 208б. ] .

Екінші топқа өз қызметі шегінде тауарларға, жұмыстарға және қызметтерге талаптарды анықтайтын және осы талаптардың сақталуына қадағалау жасайтын мемлекеттік органдардың қызметін реттейтін актілер жатады. Оларға "Сақтандыру туралы", "Сертификаттау туралы" [4], "Табиғи монополиялар туралы" [5] және өзге де заңдар жатады. Олар тұтынушы үшін маңызды ережелерді орнатады.

Енді бұл жерде бір қатынасты бірнеше нормативтік акт бірдей реттесе және олардың арасында қайшылық болса қайсысы қолданылуы тиіс деген заңды сұрақ туады. Бұған төмендегідей жауап қайтаруға болады. 1998-жылы 24-наурызда қабылданған "Нормативтік құқықтық актілер туралы" Қазақстан Республикасының Заңының 6-бабында төмендегі норма көрсетілген:

1. Әртүрлі дәрежедегі нормативтік құқықтық актілердің құқық нормаларында қайшылық туған жағдайда дәрежесі жоғары акт нормасы әрекет етеді.

2 Бір дәрежедегі нормативтік құқықтық актілердің құқық нормаларында қайшылық туған жағдайда соңғы қабылданған акт нормасы әрекет етеді.

Осы нормаға сәйкес Қазақстан Республикасының Конститутциясының ең жоғарғы заңдық күші бар және ол Республиканың бүкіл аумағында тікелей қолданылуға жатады (Конституцияның 4-бабының 2-тармағы) .

Сонымен бірге Азаматтық кодексте азаматтық құқықтың Қазақстан Республикасының заң актілерінде қамтылған нормалары осы кодекстің ережелеріне қайшы келген жағдайда осы кодекстің ережелері қолданылады деп көрсетілген (ҚР Азаматтық кодексінің 3-бабының 2-тармағы) . Бұл нормаларды толықтыра кететін болсақ "Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы" Заңында тұтынушылардың құқықтары мен оларды жүзеге асыру механизмі осы заңмен және Қазақстан Республикасының осы заңға сәйкес шығарылған басқа да заң актілерімен реттеледі деп көрсетілген (Заңның 3-бабының 1-тармағы) .

Енді осы төрт нормадан шығатын қорытынды: азаматтың негізгі құқықтары Конституцияда бекітіледі, ал тұтынушы азаматтық кодексте және "Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы" заңында бекітілген құқықтарды пайдаланады. Ал азаматтық кодекс пен осы заң бірлесіп әрекет етеді, әрі бір-бірін толықтырып отырады. Ал басқа нормативтік құқықтық актілер азаматтық кодекске және "Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы" заңы нормаларына қайшы келмеуі тиіс.

Ал халықаралық шарттарға келетін болсақ, онда Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотының Пленумының "Соттардың тұтынушы-лардың құқықтарын қорғау бойынша заң шығармашылығын қолдану тәжірибесі туралы" 1996-жылы 25-ші шілдеде қабылдаған N-7 Қаулысында бұл мәселеге қатысты былай делінген: "Қазақстан Республикасының Конституциясының 4-бабының 3-тармағына сәйкес республика бекіткен халықаралық шарттардың республика заңдарынан басым болатындығын соттар ескеруі тиіс. Тиісінше, егер республикамыз бекіткен халықаралық шартта тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы республикамыздың заңдарында көзделген құқықтардан өзге құқықтар көрсетілсе онда халықаралық шарт ережелері қолданылады".

Енді келесі маңызды мәселе, осы заң шығармашылығын дұрыс түсіну және қолдану үшін біз тұтынушы деген кім екенін және оның басқа субъектілермен қатынасқа түсу шеңберін анықтап алуымыз керек. Заңға сәйкес тұтынушы- жеке өзі тұтыну немесе өзі жеке меншік шаруашылықта пайдалану мақсатында тауар сатып алатын және жұмыстар мен қызметтерді пайдаланатын азамат. Бұл анықтамадан көріп отырғанымыздай тұтынушыға үш талап қойылады. Оның біріншісі жеке өзі тұтыну және пайдалану мақсатында тауар сатып алу, яғни тауар пайда табумен байланысты емес жеке қажеттіліктер үшін алынуы тиіс. Сондықтан "Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы" заңы азматтар арасындағы жеке тұрмыстық емес қажеттіліктерін қанағаттандыруға қатысты қатынастарды реттемейді.

Толығырақ айтсақ, азаматтардың тауарды, жұмыс пен қызметті кәсіпкерлік қызмет үшін, яғни пайда табу мақсатында және негізгі қызмет қажеттіліктерін не өз жұмысшыларының әлеуметтік тұрмыстық қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында алуы осы Заңмен реттелетін қатынастар қатарына жатпайды.

Тұтынушыға қойылатын екінші талап-ол міндетті түрде жеке тұлға болуы тиіс. Ал жеке тұлғаға Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары, азаматтығы жоқ тұлғалар жатады және олардың құқықтары ҚР Азаматтық кодексінің 3-бабына сәйкес бірдей дәрежеде қорғалады. Ал заңды тұлғалардың тауар алу кезіндегі бұзылған құқықтары жалпы азаматтық заң шығармашылығы нормалары арқылы қорғалады. Олардың мұндай бөлінуін заңды тұлғалардың мүдделері мамандармен (экономистер, заңгерлер және т. б. ) қорғалатындығымен, ал тұтынушыға ешкім мұндай көмек көрсетпейтіндігімен түсіндіруге болады.

Заң бойынша қызмет пен тауарды алатын адам ғана емес, осы өнімді пайдаланатын адам да тұтынушы болып табылады. Сонымен бірге тауарды алуға ниет білдірген адам да тұтынушы болып есептеледі. Мысалы, адам сатушыдан тауарды көрсетуді және ол туралы ақпарат беруді өтінгеннен бастап тұтынушы болып есептеледі.

Адам тұтынушы болып есептелуі үшін тауар (жұмыс, қызмет) оған міндетті түрде ақылы жолмен өтуі керек және бұл тұтынушыға қойылатын үшінші талап. Егер тауар басқа жолмен өтсе (мысалы, айырбастау, сыйға тарту) онда мұндай қатынастарға "Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы" заңы қолданылмайды.

Тұтынушылық құқықтық қатынастың келесі қатысушысы-дайындаушы. Ол тауарды өткізу үшін өндіретін кәсіпорын, ұйым, мекеме, не азамат. Бұл жерде тауарларды тұтынушыға өткізу тікелей емес, тек сауда саттық, көтерме сауда кәсіпорындары, делдал арқылы жүзеге асырылатындығын айта кету керек.

Егер дайындаушы тауарды тұтынушыға тікелей өткізсе, онда ол сатушы болып есептеледі. Дайындаушыға коммерциялық та, коммерциялық емес те ұйымдар немесе шетелдік заңды тұлғалар да жатады. Коммерциялық ұйым- бұл негізгі мақсаты пайда табу болып табылатын ұйым.

Коммерциялық емес ұйым-пайда табу мақсатын көздемейді, бірақ оның құрылтай құжаттарында көзделсе ол мұндай қызметті жүзеге асыра алады. Коммерциялық емес ұйымның кәсіпкерлік қызметіне коммерциялық емес ұйымның құрылу мақсатына сай келетін және пайда түсетін қызмет көрсетулер мен тауар шығару, сонымен бірге бағалы қағаз алу және жүзеге асыру жатады.

Бірақ бұл ұйымдарға ортақ белгі, оларға қызметтің белгілі бір түрімен айналысу үшін лицензия қажет. Тұтынушының тағы бір контрагентіне заңды тұлға құрмай кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке кәсіпкер жатады. ҚР Азаматтық кодексіне сәйкес азамат жеке кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеуден өткен кезден бастап кәсіпкерлік қызметпен айналысуға құқылы.

Жеке кәсіпкерге коммерциялық ұйымның қызметін реттейтін ережелер қолданылады. Жалпы алғанда дайындаушы тауарды тұтынушыға тікелей өткізуі тиіс, егер ол өнімді басқа тұлғаға өткізсе, мұндай қатынастар "Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы" заңымен реттелмейді.

Тұтынушымен қатынасқа түсетін келесі тұлғаға сатушы жатады. Бұл тауарды сатып алу-сату шарты бойынша өткізетін кәсіпорын, ұйым, мекеме немесе азамат.

Ал орындаушы-ақылы түрде жұмыс орындайтын немесе қызмет көрсететін кәсіпорын, ұйым, мекеме немесе азмат. Оның негізгі белгісіне ақылы болуы жатады. Тұтынушы мен орындаушы арасындағы қатынастар, олар жасайтын шарт (мысалы, тасымалдау, мердігерлік шарты) негізінде туындайды.

Енді тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласындағы заңдар, атап айтсақ "Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы" заңы қандай құқықтық қатынастарды реттейтіндігіне тоқтала кетсем [6] .

Тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласындағы заңдарда, соның ішінде "Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы заң шығармашылығын соттардың қолдану тәжірибесі туралы" Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотының пленумының N-7қаулысында, олардың нақты қандай қатынастарды реттейтіндігі айтылмаған. Бірақ осы нормативтік актілердің нормаларының мәнінен бұл заңмен негізінен келесі шарт түрлерінен туындайтын қатынастар реттелуі мүмкін деген тұжырымға келуге болады:

сатып алу-сату шарты;
мүлікті жалдау шарты;
тұрғын үйді жалдау шарты;
мердігерлік шарт, соның ішінде тұрмыстық мердігерлік шарт және абонементтік қызмет көрсету;
азаматтарды, жүктерді және қол жүктерін тасымалдау шарты;
комиссия шарты;
сақтау шарты;
қаржылық қызмет көрсету, сонымен қатар азаматтарға жеке тұрмыстық қажеттіліктер үшін несие беру, клиент азаматтарға есеп-шот ашу, азаматтардан бағалы қағаздар және өзге де құнды заттар алу және оны сақтау бойынша, консультациялық қызмет көрсету және т. б.

"Тұтынушылардың құқытарын қорғау туралы" заңымен басқа да қатынастар реттелуі мүмкін. Бұл заңмен нақты қандай қатынастар реттелетіндігі ресми түрде көрсетілмегендіктен, осы мәселе саласында көптеген даулар тууда. Мысалы мұндай дау қаржылық қызмет көрсету саласында туындаған.

Банк өкілдері: "Азаматтардың банкке салатын салымына сыйақы төленеді, соған сәйкес бұл қатынас пайда табуға бағытталған және бұл заңда көрсетілген "тұтынушы" анықтамасына қайшы келеді, сондықтан банк салымына қатысты қатынастар "Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы" заңымен реттелетін қатынастар аясына жатпайды"-дейді.

Бірақ бұл позиция келесі себептерге байланысты қате болып табылады. ҚР Азаматтық кодексіне сәйкес меншік иесі өзіне тиесілі қаражаттардың кездейсоқ жойылу қаупін көтереді, сондықтан ол олардың сақталуын қамтамассыз ету үшін белгілі бір шаралар қолдануға мәжбүр болады. Ал ақшаны сақтаудың келесі үш жолы белгілі: