Тұщы су экожүйелері

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Тұщы су экожүйелері

Жоспар:

І. Кіріспе.

ІІ. Негізгі бөлімі

1. Лентикалық, лотикалық экожүйелер.

2. Батпақты экожүйелер.

ІІІ. Қорытынды.

ІV. Пайдалынған әдебиеттер тізімі.

Кіріспе.

Құрлық және теңіз экожүйелерімен салыстырғанда тұщысу экожүйесі жердің салыстырмалы аз бөлігін алады, бірақ олардың адам үшін мәні өте зор. Тұщы су тұрмыстық қажеттіліктер үшін ең ыңғайлы және арзан қайнар көз, олардың қоры планеталық гидрологиялық циклда шектеулі.

Тұщысу экожүйесі - қалдықтарды үшінші қайта өңдеудің ең ыңғайлы жүйесі. Міне сондықтан да, барлық ірі қалалар ақысыз коллектор ретінде қызмет ететін үлкен өзендер, көлдер жағасында, көлтабандарда орналасқан.

Су температуралық ауытқуларды азайтуға әсерін тигізетін бірегей термодинамикалық қасиеттер қатарына ие. Сол себепті де, судағы әртүрлі өзгерістер диапазоны аз және ол ауаға қарағанда неғұрлым жай жүреді.

1. Лентикалық экожүйелер. Қазіргі кезде тоспа сумен толтырылған тұщы суқоймаларының көпшілігі (көлдер, тоғандар), геологиялық мәні бойынша жас. Олардың аздаған бөлігі, Байкал көлі секілді, көне болып табылады, ал қалғандары мұз дәуірінен кейін түзілген.

Ірі көлдер мен тоғандарда аймақтылық пен оқшаулану анық көрінеді. Литоральды аймақта жағалаулық тамырланған өсімдіктер кездеседі, лимникалқы (ашық су) аймағында планктондар басымдылыққа ие, тереңсулы аймақта тек гетеротрофтар өмір сүреді.

Бір қалыпты климатты аймақтарда көлдер жазда және қыста жиі оқшауланған болады, ол судың жазда жылуынан және қыста сууынан болады. Неғұрлым жылы үстіңгі қабаттары, әртүрлі заттар алмасуы үшін кедергі ретінде болатын уақытша суыған терең судың термоклин аймағымен оқшауланады. Осының салдарынан көлдердің тереңдігінде және жоғарғы қабаттардың биогенді элементтерінің оттегінің қоры таусылады. Көктемде және күзде бар судың салмағының температурасы теңелгенде араласу жүреді. Жылы климатты елдерде көлдердегі және тоғандардағы судың араласуы жылына бір рет болады, тропикалық аймақта бұл процесс біртіндеп және тұрақсыз жүреді.

Тоспа сулы экожүйелердің алғашқы өнімі су алабының химиялық табиғатына және құрлықтан ағынмен келіп түсетін заттар табиғатына тәуелді.

Жасанды су қоймаларының жылу бюджеті табиғи көлдерден күшті ажыратылады. Егер оларда су қашыртқы табиғи болса, онда ағынмен төмен қарай төменгі қабаттардан биогенді элементтерге бай және оттегі аз суық су тасымалданады, ал үстіңгі, неғұрлым жылы су суқоймасында сақталады. Бұл жағдайда су қоймалары жылу ұстаушы және биогенді элементтерді тасымалдаушы болады. Табиғи көлдер және тоғандар беттік суағармен биогенді элементтер қақпаны және жылу тасымалдағыш ретінде әрекет етеді. Осыған сәйкес, су жинау сипаты ағынмен төмен қарай жағдайына күшті әсер етеді және де мұны жаңа құрылыста есте ұстау қажет.

Лотикалық экожүйелер. Ағынды суларда (өзендер, бастаулар, жылғалар) құрлық пен су арасында қарқынды алмасу жүреді, мұнда оттегінің шоғырлануы жоғары және неғұрлым біркелкі бөлінген, термиялық оқшаулану болмайды (жылы және суық су қабаты) . Нақты өзен ағыны бойына екі аймақты бөлуге болады:

- қайраңдар: жеткілікті жылдам ағынды учаскелер, мұнда судың түбінде лай және қалдық материалдар болмайды. Бұл аймақта топыраққа бекитін немесе жабысатын организмдер (веснянка балаңқұрты) өмір сүреді немесе ағынға қарсы жүзе алатын жақсы жүзушілер (патшабалық, ақмарқа және т. б. ) ;

- плестер: жеткілікті жылдам ағынды учаске. Мұнда судың түбі лайлы немесе құмды, қазғыш және жүзгіш жанурарлар үшін, тамырланған өсімдер және планктонның дамуы үшін қолайлы.

2. Батпақты экожүйелер. Батпақты учаскелер деп жылдың жартысында тұщы сумен жабылатын кеңістік аталады. Мұнда топырақ әрдайым сулы болады.

Батпақтар ашық жүйелер болып табылады және неғұрлым терең суқоймаларымен байланыс деңгейі бойынша топталады:

- өзен батпақтары, өзендермен байланысқан су басқан далаларда орналасқан;

- көл батпақтары, көлдермен, тоғандармен немесе каналдармен біріккен. Олар, бұл терең сулы суқоймаларында деңгейі көтерілгенде сумен толтырылып отырады.

- жеке батпақтар - бұл жоғарғы және төменгі батпақтар, ұйықтар, сулы шалғындарда және уақытша тоғандарда.

Батпақ жер бетінің тек 2 пайызын ғана алып жатса да, ғалымдардың бағалауы бойынша (Armentano, 1980) мұнда 10 нан 14 пайызға дейін көміртек бар. Мұндай топырақтарды құрғату және ауыл шаруашылық қажеттіліктеріне пайдалану атмосфераға көмірқышқыл газдың көп мөлшерінің бөлінуіне әкеледі және «СО ₂ мәселесін» ұлғайтады, яғни бүкіл әлемдік климаттың жылынуына әкеп соғады.

70-ші жылдардың экологтары мен экономистері батпақтардың құндылығын және оларды пайдасыз жер ретінде қарауға болмайтындығын дәлелдеді.

Қазақстан аумағының ерекшелігі, оның көп бөлігінің, Әлемдік мұхитқа шыға алмайтын Каспий және Арал теңіздерінің, Балқаш, Теңіз, Алакөл және т. б. ағынсыз су алаптарына жататындығында. Республика аумағында шамамен 39 мың өзендер мен уақытша ағын сулар бар, олардың 7 мыңнан астамының ұзындығы 10 км астам. Өзен желісі біркелкі таралмаған. Республиканың солтүстігінде ол 0, 03-0, 05 км/км ² шегінде болады; Алтай, Жоңғар және Іле Алатауы аудандарында ол 0, 4 - 1, 8 км/км ² құрайды. Өзендердің көпшілік бөлігі Каспий және Арал теңіздерінің, Балқаш және Теңіз көлдерінің тұйықталған су алаптарына жатады. Қазақстанда 100 ден 1000 м ³ /сек дейін шығындармен 6 өзен, 7 өзен - 50 ден 10 м ³ /сек және 40 өзен - 5 тен 50 м ³ /сек бар.

Қазақстанда көлдер өте көп, елімізде 48262 көлдер саналған екен, олардың жалпы су бетінің ауданы 45002 км ² . Саны жағынан кішкене көлдер (1 км ² аз) жалпы саннан 94% құрайды, ал ауданы бойынша - 10% құрайды. Ірі көлдер (1 км ² үлкен) саны 3014 көл, олардың жалпы ауданы 40769 км ² (90%) . Олардың ішінде 100 км ² - ден асатын көлдер саны - 21, олардың ауданы 26886 км ² немесе 59% құрайды. Осы табиғи су қоймаларындағы сулардың жалпы көлемі 190 км ² құрайды. Республика аумағы бойынша көлдер біркелкі орналаспаған: бір-бірінен бөлінетін жүздеген километрден олардың жиі орналасуымен көлді аумақтардың түзілуіне дейін. Солтүстік Қазақстанға барлық көлдерің 45% тиісті, Орталық және Оңтүстікке - барлығы 36%, басқа аймақтарға - 19%.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.