ҰЛЫ ЖІБЕК ЖОЛЫ ҚАЗАҚСТАН ЖЕРІНДЕ. Ұлы Жібек жолының бағыттары мен тармақтары

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
І. Кіріспе
Ұлы Жібек жолы Қазақстан жерінде.
ІІ. Негізгі бөлім
Ұлы Жібек жолының бағыттары мен тармақтары
ІІІ. Қорытынды
Сауда мен тауарлары
Пайдаланған әдебиеттер

ҰЛЫ ЖІБЕК ЖОЛЫ ҚАЗАҚСТАН ЖЕРІНДЕ.
ҚАЛА МЕН ДАЛА
Жүздесу мен тілдесу және алыс-беріс байланыстары б. з. дейінгі III-ІІ-
мыңжылдықтарда басталған. Бадахшан тауынан лазурит және Хотан маңындағы
Яркендария өзенінің жоғарғы жағынан нефрйт кен орындары табылып, оларды
өндіре бастауға сәйкес бұл байланыстар реттеліп, жөнге келтіріледі.

Б.з. дейінгі І-мыңжылдықтың орта кезінде
Қара теңіз өңірінен Дон бойына, содан Оңтүстік Орал өңіріндегі
савроматтарға, Ертіске, одан әрі созылып Алтайға, жоғарғы Ертіс пен Зайсан
көлі алқабын мекендеген агрипейлер еліне кететін Далажаты жұмыс істей
бастаган еді. Осынау жолмен жібек, ұлпандар мен терілер, иран кілемдері,
асыл металдардан жасалған бұйымдар сауда арқылы таратылып жататын.
Қымбат бағалы жібек түрлерін таратуға сақтар мен скифтердің-көшпелі
тайпалары да қатысқан, осылардың дәнекерлік демеуі— арқасында сол кез
үшін тансық болған бұл тауар Орта Азия мен Орта теңіз аймағына дейін
жеткен.
Б. з. дейінгі II ғ. орта шенінде Жібек жолы елшітіктің және сауда-
саттықтың тұрақты желісі ретінде қызмет атқара бастайды.
Б. з. ІІ-г V ғғ. егер Шығыстан жүре бастасақ, Жібек жолы Қытандың
ежелгі астанасы Чаньаннан шығып, Ланчжоу маңындағы Хуанхэуға баратын да
одан әрі Нань-Шаннің, солтүстік мен жүріп отырып, Ұлы Қытай қамалының батыс
шетінен, Янь қақпасынын, шебінен барып шығады. Осы арадан сара жол екіге
айырылып, Такла-Макан шөлін солтүстік және оңтүстік жағынан айналып өтетін.
Терістік жолы Хами, Турфан, Бесбалық, Шихо көгал аймақтары арқыды Іле
алқабына жететін; ортадағы жол Чаочаннан Қарашарға, Ақсуға, сосын Бедел
асуы, арқылы Ыссық көлдің оңтүстік жағалауынан шығып, Дунхуан, Хотан,
Яркенд, Бактрияларды басып өтіп, Үндістан мен Орта теңіз аймағына қарай
шырқап кететін; бұл Оңтүстік жолы деп аталатын. Ал, Солтүстік жолы
Қашғардан Ферғанаға, одан әрі Самарқанд, Бұқар. Мерв арқылы Хамаданға
Сирияға баратын.
ХІ—XII ғғ. Қытайдан шығып, Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан арқылы-
Батысқа қарай өтетін жол бәрінен де жанданып кетеді. Жолдың бұлай ауытқу
бірнеше себептермен түсіндіруге болады.
Біріншіден, Жетісуда Орта Азиямен жүретін сауда жолдарын бақылайтын
Түрік қағандарының ордалары болатын.
Екіншіден, Ферғана арқылы жүретін жол VIIғ. Ішкі қырқыс салдарынан
қауыпты болып қалған еді, үшіншіден, аса бай түрік қағандары мен олардың
айналасындағы кісітер, теңіздің арғы бетінен келген тауарлар-ды аса хөп
тутынатындар қатарынан саналатын.
VII—XIV ғғ. елшілік және сауда керуендерінің дені Жібек жолымен
жүретін. Сан ғасырлар бойы жол тынымсыз өзгеріп отырған оның бір учаскелері
айрықша маңыз алып, көркейіп жатса екінші бір учаскелері жабылып, ондағы
қалалар мен сауда бекеттері қаңырап бос қалған, Мәселен, VI—VIII ғғ.
негізгі күре жол Сирид — Иран — Орта Азия — Оңтүстік Қазақстан — Талас
алқабы – Шу - алқабы — Ыссық көл шұңқыры — Шығыс Түркістан болған. Осынау
жолдың бір тармағы, дәлірек айтсақ, тағы бір бағыты Византиядан шығып,
Дербент арқылы Каспий өңірі даласына — Маңғыстау - Арал өмірінен өтіп
Оңтүстік Қазақстанға жеткен, Бү жол Сасанилар Иранына қарсы, Батыс түрік
қағанаты мен Византия арасында сауда-елшілік одағы жасалған кезде, Иранды
айналып өтетін болған IX—ХІІғғ. жолдың бұл желісі, Орта Азия мен Таяу
арқылы Кіші Азия мен Сирияға, Мысыр мен Византияны жолға қарағанда, едәуір
аз пайдаланылған, ал ХІІІ - XIV ғғ. қайтадан жанданады.

Ұлы Жібек жолының бағыттары мен тармақтары.
Егер Жібек жолымен батыстан шығысқа қарай жүрсек, оның Қазақстандағы
учаскесі Шаштан (Ташкент) шығып, Тұрбат асуы арқылы Исфиджабқа, Сайрам
(Сарьямға) келеді. Ежелгі қаланың осы күнге дейін сақталған. Шымкент
түбіндегі бір қыстақ таппай аталады, оның дәл кіндік түсында Жібек
жолындағы бір дегі ең ірі орталықтардың бірі болған орта ғасырлық қала
жұртының қалдығы сақталған. Исфиджабтан құлдарды, бөз маталарды, қару-
жарақты, семсерлерді, мыс пен темірді әкетіп жатқан. Испиджабтан шыққан
керуендер шығысқа қарай бет алып, Шараб және Будухкент қалалары арқылы
Таразға барады екен.
Қазақстанның, аса ірі қалаларының бірі Тараз VI ғ. бұрын белгілі
болған. 568 ж. түрік қағаны Дизабүл Византия императоры Юстинның стратег
Земарх бастап келген елшілігін тап осы қалада ылдаған. Бастаухаттар оны
көпестер қаласы деп атаған. Мұның оны ол түргештердің, содан кейін
қарлықтар мен қарахандардың тарихи орталығы болған.
Таразбен қатар Жамухат деген шаһар тұрған, ол да VI ғ. хатқа түскен.
Жамухаттың жәдігерліктері Талас алқабында, Жамбылға таяу жерде, Талас
өзенінің бойындағы Михайловка селосына қарама-қарсы бетте жатыр, оның
үйінділерін кәзір Қостөбе деп атайды.
Алқаптың жазық жағында Атлах қаласы бар, 751 ж. оның түбінде осы араны
ықпалында үстау үшін арабтар қытай әскерімен шайқасқан болатын. Тараздан
таяқ тастам жерде, Талас бойымен төмен, теріскейге қарай кететін сауда жолы
үстінде Адақкет пен Дех Нуджикес қаласы тұратын. Талас алқабының таулы
бөлегінде сияқты Шелжі, Сұс, Күл және Текабкет деген қалалар болған. Олар
күміс кендеріне жуық жерден қоныс тепкеңді.

Керуендер Талас алқабына Ферғана аймағынан Шатқал қыратындағы Шанаш
асуы және Талас Алатауындағы Қарабура асуы арқылы да өтіп келетін. Жолдың
осы бөлегі Жібек жолының Ферғаналық және Жетісулық бағыттарын біріктіретін.
Науакент түрік қағандарының сарайы және соғдылардың қаласы болған.
Жол Науакенттен шыққасын Пенджикент (Бунджикет) арқылы Жетісудын аса
үлкен қаласы, Батыс Түріктерінің астанасы (кейін түргештер, қарлықтар
астанасы) Суябқа келеді. Бү қала туралы қытай, араб саяхатшылары X ғ. дейін
жазып келген. Соңынан астана рөлі Баласағұнға көшеді, тегі оның ертеректегі
аты Беклиг немесе Семекна болса керек. Баласағүн қарахандардың, сосын
қарақытайлардың астанасы ретінде белгілі, оны кейін XIII ғ. бас кезінде
қарақытайлар қиратады. Қала содан қайта салынады, бірақ XIV г. тағы да
ойрандалып, үйінділері ғана қалады. Бү қалалардың тұрған жері кәзіргі
Тоқмақ қаласына жақын жерде және орта ғасырдың көпке белгілі екі
ескерткішіне — Ақбешім мен Борам қалажұртына сәйкес келеді
Суяб қаласынан керуен жолдың не солтүстік, не оңтүстік тармақтарымен
жүріп, Ыссық көлдін, жағалауына шығады. Оңтүстік жақпен жүрген керуендер
Жоғарғы Барысхан деген үлкен қаланың басып өтеді, ал жолдың солтүстік
тармағында шағын керуен сарайлар орны кездеседі, олардың аттары бізге дейін
жетпеген. Сосын осынау екі айрық жол Бедел асуында бір-бірімен қосылады да,
не осы асу арқылы, не Ташрабат арқылы Жібек. жолы Қашғар мен Ақсудал барып
шығады.
Ал керуен жолы Ыссық көл қазан шұнқырынан Санташ асуы арқылы Қарқара
жайлауына барып, төмендеп Іле алқабына түседі де, өзеннің оң жағалауын
бойлап отырып Үсек, пен Хорғос алқаптарынан өтіп, Алмалық қаласына барады,
ал сосын Такла-Макан шөлінің солтүстік жиегін айналып, Хами мен Түрфан
кегал аймақтарын басыт, Дунхуан мен Қытайға жететін болған.
X-XII ғғ. Жібек жолының бір тармағы куллі Іле алқабын оңтүстік-батыс
жағынан көктей өтіп, солтүстік шығысқа қарай кетеді екен. Бұл тармақ
Науакенттен басталып, Бунджикен және Қастек асуы арқылы жүріп, Іле
Алатауының теріскей жоталарына әкелген. Әлгі асуға тағы бір жол
Баласағұннан келетін болған. Бұл арадағы танымал белгі қасиетті Үрын-Арж
тауғы екен. Жол Іле Алатауының баурайындағы, кәзіргі Қастек, Қаскелең мен
Алматы орындарындағы шағын қалашықтар арқылы Талғар қаласының теріскей
шетіне орналасқан Тәлхиз (Тәлхира) қаласына жеткен. Осы арада Талғар
өзенінің оң жағалауындағы тау баурайында орта ғасырдың, аса ірі қала
жұртының ойран болған орны жатыр.
Тәлхиз транзитті сауданың үлкен орталығы болған.

Іле алқабына басқа жолмен де келе береді
екен: Қүлан мен Аспарадан немесе Нүзкенттен шығып, Шүдың орта және төменгі
ағысындағы қалаларға барған. Сосын Тасөткел қайраңынан өтіп, жол Шу - Іле
тауларының теріскей жоталарын жағалап келіп, Іле Алатауының теріскей
бетіндегі қалаларды қуалай жүрген.
Тәлхизден Жібек жолы екіге айрылады: оңтүстік желісі Есік пен Түрген,
Шелек үстімен жүріп, Іленің, Борохудзир маңындағы өткелінен өтіп, оның оң
жағалауын қуалап, Хоргос арқылы Алмалыққа жетеді де, осындагы ЬІссық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.