Ұлы ойшылдар еңбектері негізінде болашақ педагог-психологтардың ізгілік қасиеттерін жетілдіру

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Ұлы ойшылдар еңбектері негізінде болашақ педагог-психологтардың ізгілік
қасиеттерін жетілдіру

Қазақтың этнопсихология тарихында жағымды мінез, көркем мінез жайында
ғалымдар мен ағартушылар өздерінің еңбектерінде мұра етіп қалдырғанын Әл-
Фараби, Қ.А.Ясауи, Ж.Баласағұн, А.Құнанбаев, Ы.Алтынсарин, М.Жұмабаев,
Н.Манаев шығармаларынан анық көруге болады.
Қ.А.Ясауи Диуани хикмет еңбегінде жалпы мұсылмандар үшін қажетті
ислам дінінің парыздарына жан-жақты тоқталған. Осы діни тәрбиелік
еңбегінде, ол: 1) тәубашылдық; 2) ғибадатшылдық; 3) махаббат; 4)
сабырлылық; 5) шүкіршілік; 6) ризашылдық; 7) заһидшілдік (анықтық); 8)
ғаріптік (мүсәпір, бишара) жүйесімен саралаған. Бұлардың барлығы адам
бойындағы жағымды мінез-құлықты айғақтайды.
Адам өмірінің мәнді де сәнді болуы ішкі ойының тазалығына және өз бойын
қызғаныш пен қиянат жасаудан аулақ ұстауына тікелей байланысты екендігі
анықталған. Осындай пікірді қолдаған Ясауитанушы әрі зерттеуші ғалым п.ғ.к.
С.Н.Құрбанқожа адамның жағымсыз (жаман) қасиеттерінің қалыптасуын
төмендегідей береді.

Осы суретке қатысты п.ғ.к. С.Н.Құрбанқожа Әрбір жағымды, жағымсыз
жаңалықтың қайсы бірі болмасын бәрі де жіңішке энергия жүйесі арқылы
күнделікті ғарышқа жеткізіліп тұрады деп діни астарын тұспалдап көрсетеді
[1].
Әл-Фараби: Жақсы мінез-құлық пен ақыл-күш біріккенде, бұлар адамның
жағымды қасиеті болып табылады - деп баға береді.
Мінез - адамның өмір жағдайларына сәйкес және солардың ықпалымен
байқалып отыратын, оның тұрақты психикалық қасиеттерінің жиынтығы. Мінездің
қоғамдық психологиялық табиғаты болады, яғни адамның дүниетанымына білімі
мен өрісі, тәжірбиесі бойынша сіңірген моральдық ұстанымдарына, басқа
адамдар тарапынан басшылық жасалуына және олармен белсене араласуына
байланысты.
М.Жұмабаевтың Педагогика оқулығында мінез туралы былай дейді: Бір
адамның барлық ісін басқа адамдардың істерінен айыратын сипаттар мінез деп
аталады. Сондықтан мінез ақылға, яки сезімге байлаулы нәрсе емес, қайратқа
байлаулы һәм мінез қайрат деп дәріптеп әрі қарай бөледі. Егер бір адамның
қайраты күшті болса, сөзінен ісі айырылмаған, екеуі екі бөлек жайылмайтын
болса, ондай адамның мінезі қайратты, күшті, берік мінез деп аталады. Егер
де сөз бен ой және іс қабыспайтын болса, ауыз айтқанды қол істей алмаса,
ондай адамның мінезі жұмсақ мінез деп аталады [2].
Мінез - адамның жаратылысына қарай тума пайда болады. Тума мінез
көбінесе тұқым қуалап келеді. Сондай-ақ адамның өмірлік бет алысын
білдіретін, оның бір сыдырғы тұрақты және жеке-дара тұрлаулы қасиет
мінезінің екі сипаты барын көрсетеді: бірі - адамның ақиқат дүниеге
қатынасы және оны жүзеге асырудың өзіндік амалдары.
Екіншісі - өз әрекетін тәртіпке келтіре алатын өзіндік еріктері. Адам
ғұмырының барлық жасындағы мінезіне тәрбиенің ықпалы зор.
Қазақ-түркі және мұсылмандық, діни тәлімдік, этикада мейірімділік,
сабырлылық, адамгершілік құндылықтарды бір түп негізділікке бағындырып,
содан тарату жүйесі болғандығының ой бағыты Н.Манаевтың еңбектерінде
көрініс табады [3]. Мысалы: Қабуснамада адамның адамдық қасиетін
сипаттайтын құдіретті үш нәрсе бар. Олар: 1) Ақыл; 2) Туралық; 3) Жомарттық
[4].
Ал, Ж.Баласағұн өзінің ізгілік бағыттағы моральдық жүйесінде қанағат
категориясын басты ұғымға айналдырады. Ж.Баласағұн істерді пайдалы нәрсе,
пайдасыз нәрсе деп ажырата отырып қарастырады. Пайдалы нәрсеге: ізгі іс,
ұят, әділдік қатысты болса, пайдасыз іске: жауыздық, жалған сөз, сараңдық
тән болып табылады. Бұлар қазіргі педагогикалық тұрғыдан мінез-құлықтан
туындайтын туындылар ретінде де қарастырылады [5].
Н.Манаевтың көркем мінезде қолданған ұстанымдары Аллаға тәубә қылу,
шүкіршілік ету, барлығын қанағат тұту сияқты ұғымдарда біріктірілген
түсінігіне сәйкес қазақ мәдениетіндегі діни педагогиканың өкілдері:
Ж.Баласағұн, Қ.А.Ясауи, т.б. ойшылдардың тұжырымдарымен сабақтастырған.
Ы.Алтынсариннің Мұсылмандықтың тұтқасы атты еңбегінде пенденің
көңілінде болатын пиғыл екі түрлі дейді. Бірі - көркем, бірі - бұзық
сипатты. Аят пен хадисте білдірілген жаман мінездер алпыс түрлі. Мұның
бәрін бұл кішкене кітапта баян етуге орын болмайды, бірақ сол алпыс түрлі
жаман мінездің шығатын түп асылы жеті түрлі мінезден десіпті. Біз осы жеті
түрлісі турасында ғана айталық. Бұл жетеудің арабша аттары: әуелі – куфр,
екінші – бидғат, үшінші – кубр, төртінші – рия, бесінші – хасад, алтыншы –
бухл, жетінші – исраф.
1. Куфр - дінге сенбеу, дінсіздік.
2. Бидғат - діннен бөлек өз ойынан шығарылған уағыз, шариғаттар.
3. Кубр - менмендік, өзімшілдік.
4. Рия - мақтану, өзін-өзі көрсету.
5. Хасад - қызғаншақтық, күншілдік.
6. Букл - сараңдық.
7. Исраф - дүние шашқыштық, ысырапшыл [6].
Әрбір пенде дүниеге келгенде жақсылық жасау, рахымшылық көрсету, кең
пейілді болу сияқты қасиетті құндылықтар адам баласын рухани биікке
көтеретіндігі ақиқат.
Өткен ғасырымыздың басында өмір сүрген Н.Манаевтың оқулығы - қазақ
ғибратындағы діни жүйесі әрі діни-имандылық тәрбие бағытымен сабақтастықта
таралған маңызды еңбектердің бірі. Н.Манаев кітабында мұсылмандық заңдарын
баяндай келе, адам баласы адамзаттық құндылықтарды игеру үшін мынадай
көркем мінездерді жинақтаған болуы керек дейді:
1) Аллаға илану;
2) тәуекел (тукл) қылу;
3) уәдеге тұру;
4) сабырлы болу;
5) мәрт болу, таза болу;
6) ұятты болу;
7) шын сөзді болу.
Қ.А.Ясауи, Ы.Алтынсарин еңбектерінде сегіз көркем мінез ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.