Жемдік қоспалар өндірісі

КІРІСПЕ

Жемдік қоспалар өндірісі еліміздің агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың негізгі буыны болып табылады. Ауыл шаруашылық жануарларын жемдік қоспалармен қамтамасыз ету арқылы мал шаруашылығының даму мөлшерін анықтауымызға болады. Мал шаруашылығына жемшөп өндірудегі жемдік қоспалардың өзіндік құны 65-75% құрайды.

Кез-келген жемдік қоспаларды өндіру кәсіпорының мақсаты ауыл шаруашылық жануарларын қоректік заттарға бай, олардың қауіпсіздігін, өсуін, дамуын және өнімділігін қамтамасыз ететін жемдік қоспаларды дайындау болып табылады.

Жемдік қоспаларды өндіру ауыл шаруашылығының күн санап дамуымен маңыздылығын арттыру үстінде. Қазіргі уақытта жаңадан құрылған ферма, ірі кешендер және құс фабрикаларындағы құс немесе жануарларды өндірістік жолмен кәсіпорындарда өңделген жемдік қоспаларды пайдаланбай өсіру мүмкін емес. Сонымен қатар жемдік қоспаларды өндіру барысында барлық талаптарға сай өнім алу өте қиын. Бірақ та ғылыми негізделген қоректік заттар мөлшерін, санитарлық тазалықты қамтамасыз ету және де малдардың туғаннан союға дейінгі кезеңдерде берілетін жемдік қоспалардың түрлерін сақтау ең маңызды талаптар болып есептелінеді.

Спирт және сыра өндірісінің қалдықтарын жемдік қоспалар алуда пайдалану экологиялық және экономикалық тұрғыда өте тиімді болып есептелінеді. Спирт өндірісінің қалдықтарының бірі - спирт бардасы. Спирт бардасы энергиялық құндылығы жоғары биологиялық активті заттарға өте бай суспензия. Бүгінде әлемдік тәжірибеде спирт бардасын пайдаға асыру жолдарының ең негізгілері: мал шаруашылығында, құс шаруашылығында негізгі азыққа қосымша қоспа ретінде пайдалану және биогаз алуда пайдалану. Бұлардан басқа витаминдер алу, ашытқы саңырауқұлақтарын өсіру, желім өндіруде, аминқышқылдарын алуда т. б. биологиялық препараттар өндіруде аз мөлшерде пайдаланылады.

Орындалған дипломдық жұмыс спирт бардасын астық өндірісінің қалдықтары негізінде синтездеуге арналған. Кебек сорбциялық қасиетке ие.

Дипломдық жұмыстың мақсаты: кебек және спирт бардасы жүйесінің әрекеттесу үрдісінің физико-химиялық негіздерін зерттеу және жемдік қоспалардың алыну синтезін жасау. Жемдік қоспа алуда негізгі басты көңіл бөлетін үрдіс - бидай қалдығының спирт бардасын өзіне сіңіруі. Сіңіру мөлшерінің максималды көлемін анықтау. Соған байланысты ғылыми зерттеулер жүргізу.

1 Әдебиетке шолу

1. 1 Жемдік қоспа өндірісі

Жемдік қоспа - бұл ауыл шаруашылық жануарларын толыққанды азықпен қамтамасыз ететін, ғылыми негізде дайындалған, құрамында жемдік азықтар және микроқоспалар болатын күрделі біртекті қоспа (1. 1-сурет) .

Барлық теңгерімді қоректік заттардың пайдалану кезінде жануарлардың өнімділігі әдеттегі жемшөпті қолдануға қарағанда 10-12% және жемдік қоспаларды дәрумендермен, микроэлементтермен және басқа да тұрақтандырғыш заттармен байыту барысында өнімділігі 25-30% дейін артады. Жемдік қоспаларды алдағы уақытта берілетін жануарлар немесе құстарға байланысты әр түрлі жолмен қайта өңдейді. Өндіру барысында жануардың сүтті немесе етті мақсатта қолданылуына аса мән беріледі [1] .

1. 1-сурет - Түйіршіктелген жемдік қоспа

Жемдік қоспалар өндірісінің негізі астықты шикізат болып есептелінеді. Ол барлық өндірілетін жемдік қоспалардың шамамен 60-65% алады. Дәнді дақылдар өндірісінің ішінде бидай, жүгері, арпа және сұлыны қайта өңдеу барысында қалатын қалдықтар негізгі шикізат көзі болып есептелінеді. Бұл дәнді-даөылдардың қалдықтарын пайдалануғы ерекшелік көмірсулардың жоғарғы 70% дәрежедегі мөлшері және нәруыздардың төменгі 10-15% дәрежедегі мөлшері. Қазіргі таңда өнеркәсіпте сүтті мақсатта қолданылатын сиырға, әр түрлі жастағы жануарларға, жылқының түр-түріне, етті және жүнді мақсатта қолданылатын қойларға арнап жемдік қоспалардың әр түрлі түрін шығарады. Әр жануарға жемдік қоспа жекелей технологиямен дайындалады. Мысалы, етті мақсатта қолданылатын шошқалардың азығына тезірек семіруі үшін D2 дәрумені және микроэлементтердің тұздары қосылады.

«Өндірістік жануарларға арналған жем өнеркәсібінің технологиялық процестерді ұйымдастыру және басқару ережесі» (1997) негізделіп алынған толық рационды жемдік қоспалар жануарлардан бір мезгілде барынша жоғары өнім алумен қатар, сүт, ет, жүн, жұмыртқа және тағы басқа ауыл шаруашылық өнімдерін алудың шығынын барынша азайтуға негіз болатын ереже болып табылады [2-3] .

Жекеленген азықтар ауыл шаруашылық жануарларына қажетті микроэлементтерді өзінің бойына сіңірмегендіктен толық рационды деп аталмайды. Жоғарыда аталған жемдік қоспаларды қажетті қатынаста қосу арқылы толыққанды жемдік қоспа алуға болады [4-7] .

Толыққанды жемдік қоспалар азықтың құрамындағы нәруызды қажеттілігін азайтуға, жануарлар рационында азықтық заттарды тиімді пайдалануға, жемдік қоспаларды өндіру барысындағы үрдістерді механикаландыруға және өнімді өндіру барысындағы шығындарды азайтуға мүмкіндік береді. Толыққанды жемдік қоспалар ауыл шаруашылығын жандандыруда ерекше рөл атқарады. Тәжірибе көрсеткендей әр түрлі азықтық заттарға байытылған жемдік қоспалар жануарлардың өнімділігін 20-30% дейін арттырады [8-9] .

Толыққанды жемдік қоспалар ауыл шаруашылық жануарларының азықтық, минералдық және биологиялық заттарға деген қажеттілігімен толықтай қамтамасыз ете алады. Олар құстарға, жылқыларға, шошқаларға және басқа жануарларға арналған. Және де олар толық рационды жемдік қоспаларға тән жоғары сапалы өнім болумен қатар, ауыл шаруашылық жануараларының денсаулығына кері әсер етпеуіне жауап беруі керек [10-12] .

Ауыл шаруашылық жануараларын азықтандыру барысында жемдік азықтардың жекелеген түрін қолдану теңестіріліген жемдік қоспалар түрінде пайдалану 1, 5-2 есеге дейінгі шығынды азайтуға алып келеді. Жемдік қоспаларды жекеленген түрде пайдалану олардың құрамындағы энергиялық құндылыққа ие минералды заттарды, көмірсулар мен нәруыздары толығымен пайдалануға мүмкіндік бермейді.

Ауыл шаруашылық жануарларына азықты жемдік қоспалар түрінде пайдалану, азық құрамындағы азықтық құнарлы заттарды сақтау ұзақтығын арттыруға, оларды өңдейтін үрдістерді механикаландырылған және автоматтандырылған күйде жеңілдетуге мүмкіндік береді. Бұл үрдістердің барлығы еңбек және өндіріс шығындарының азаюына алып келеді. Соңғы жылдары ойлап табылған ауыл шаруашылық жануарларының түрлері толыққанды жемдік қоспалардың түрін қажет етеді. Құс шаруашылығын жемдік қоспаларсыз елестету мүмкін емес. Жоғары энергиялы толыққанды жемдік қоспалар құстардың жұмыртқа беруін жылына 350-350 данаға дейін, тәулігіне 40-50 г дейін салмақ қосуына мүмкіндік беріп бройлер балапандардың салмақ қосу мерзімін арттырады. Шошқаларды азықтандыру кезінде олардың салмақ қосуы 30-45% артып, семірту уақыты 20-25 күнге қысқартады. Жемдік қоспаларды сүтті мақсатта қолданылатын сиырларға қолдану сүттің өнімділігін 20-25% көбейтеді.

Қазіргі уақытта жемдік қоспалардың сапасы ондағы көлемдік энергияның мөлшерімен, сонымен қатар шикізаттық протеиннің, токсинді заттардың төменгі дәрежеде болуымен бағаланады.

Ғылыми-техникалық құжаттамаларда (стандарттар) жемдік қоспалардың бағасы келесі көрсеткіштер бойынша бағаланады: сыртқы пішіні, түйіршік ірілігі, ылғалдылығы, металомагнитті қоспалардың мөлшері, улы және токсинді заттардың мөлшері.

Жемдік қоспаларды бос, түйіршіктелген және брикеттелген түрде шығарылады. Аталғандардың соңғы екеуі, сақтауға және тасымалдауға өте ыңғайлы. Түйіршіктелген жемдік қоспалар өзінің тағамдық құндылығын ұзақ уақытқа сақтайды. Түйіршіктелген жемдік қоспаларды алу, арнайы нығыздайтын құрылғы және біріктіретін компоненттер қосу арқылы жүргізіледі. Түйіршіктеу кезінде гидротермиялық өңдеу жүріп, нәтижесінде крахмалдан қант түзіліп жемдік қоспалардың тағамдық құндылығы одан әрі артады. Түйіршіктеуге көбінесе астық өнімдерінің қалдықтарын пайдаланады.

Жемдік қоспалардың ірілігін оның берілетін ауыл шаруашылық жануарларына түріне байланысты анықталады. Жемдік қоспалардың сапасы оның шикізаттың құрамына ғана емес, өңдеу барысында қолданылатын өндірістік үрдістерге де тікелей байланысты. Өңдеу үрдісіне қажетсіз технологияны қосу жемдік қоспалардың ұнтақталуына, олардың құрамындағы ылғалдылық мөлшерінің шамадан тыс немесе төмен дәрежеде болуына алып келеді. Қажетті шарттарда сақталмаған жемдік қоспаларды пайдалану ауыл шаруашылық жануарларының ауруға шалдығуына, тіпті өлуіне дейін алып келеді. Әсіресе ақуызды заттардың ыдырауы кезінде түзілетін өнімдер жануарлар денсаулығы үшін өте қауіпті. Дайын жемдік қоспа сыртқы пішіні біркелкі болуы керек. Ал оның иісі ондағы компоненттердің мөлшеріне байланысты болады. Және ең маңыздысы метоломагнитті қоспалардың мөлшері ғылыми-техникалық құжаттамаларға сай болуы керек [13] .

1. 2 Жемдік қоспалардың әлемдегі өндірісі

Ауыл шаруашылық жануарларына арналған жемдік қоспа өнеркәсібінің дамуы, мал шаруашылығын тұрақты дамудың негізі болып табылады. 1990 жылдары жемдік қоспалар өндірісінің ең дамыған кезеңі болып есептелінеді. Одан соң бірден құлдырау кезеңі басталған болатын (1. 2-сурет) .

2001 жылдан бастап аздаған қарқынмен даму басталады. Осы кезеңнен бастап жемдік қоспалардың өндіру көлемі алдыңғы жылдарға қарағанда біршама мөлшерде көбейе бастаған. 2000 жылдардың басынан бастап мал және құс шаруашылығымен айналысатын шаруашылықтардың көбеюімен түсіндіріледі. Интеграция жолымен жүрген жемдік қоспалар зауыттары аз уақыттың ішінде дамып, холдинг пен қаржылық өндірістік кәсіпорындарға біріккен болатын.

Ішкі нарықтағы бәсекелестік кәсіпорындардың отандық нарықта ғана емес сонымен қатар әлемдік нарықтағы тұрақтылығына себепкер бола алады. Мемлекет тарапынан берілген ақшалай қаражат және шет елдерден тартылған инвестициялар жемдік қоспалар өндірісінің дамуының бастамасы болды.

Жемдік қоспалар өнеркәсібінің одан әрі қайта дамуы техникалық жарақтандыруға және жемдік қоспалар зауытының модернизациялануына, логистикалық инфраструктураға және де жоғары эффективті жемдік өнеркәсіптің құрылуына тікелей байланысты [13] .

1. 2-сурет-1989-2011 жылдардағы әлемдегі жемдік қоспалар өндірісі

Аймақтар бойынша 2014 жылы Африкада және Латын Америкада біршама өсім байқалады. Ал Азиялық Тынық мұхит аймағында, Европада, Солтүстік Америкада және Орталық Шығыс аймақтарында жемдік қоспа өндірісі біршама азайған. Бірнеше елдерде айтарлықтай өсуі байқалады. Ол елдердің қатарына Түркия, Индонезия, Румыния, Тунис және Боливия сияқты мемлекеттерді жатқызуға болады. Төменгі 1. 1-кестеде аймақтар бойынша жемдік қоспаларды өндіру көлемі көрсетілген.

1. 1-кесте - Аймақтар бойынша жемдік қоспалар өндіру көлемі

Жемдік қоспалар өндіруде «үлкен төрттік» әлемдік нарықтағы барлық өндірілетін жемдік қоспалардың жартысынан астамын өндіреді. Ол елдерге АҚШ, Европалық Одақ, Қытай және Бразилия жатады. Олардың еншісіне әлемде жылына өндірілетін жемдік қоспалардың 70% жуығы, яғни 461 млн тоннаға жуық өнім тиесілі. Әдетте осы елдер жемдік қоспаларға арналған стандарттарды және технологиялық үрдістерді белгілейді. Жалпы, жемдік қоспа нарығы жылына 3-4% деңгейінде тұрақты артып келеді. Оның артуына екі негізгі фактор әсер етеді: бірі әлемдегі халық санының артуы, екіншісі халықтың ауыл шаруашылық жануарларының өнімдерін көп қолдануы.

2015 жылғы мәліметтермен салыстырғанда жемдік қоспа өнеркәсібі 2% жуық шамада өскендігін байқауымызға болады (1. 3-сурет) . 2015 жылы әлемдік жемдік қоспа өндірісі 980 млн тоннаны құраса, 2014 жылы 940 жуық тоннада өндірілген болатын. 2014 жемдік қоспа өндіру өнеркәсібіне көптеген факторлар әсер етеді барысында басқа жылдарға қарағанда аз жемдік қоспа өндірілген болатын. Оларға: құрғақшылық, жемдік қоспа өндіру үшін шикізат құнының жоғарылылығы, импорт және экспорт заңнамалық реттеудегі өзгерістер, жануарлар ауруларының таралуы себеп бола алады. Сол жылы құс тұмауы мен шошқалардың эпидемиялық вирустық диареясы көптеген шаруа қожалықтарына орасан зор шығынын алып келген болатын.

1. 3-сурет - Жылдар бойынша өндіріс көлемі (миллион тонна)

Жылына 183 миллион тонна және 9500 жуық жемдік азық өндіретін кәсіпорыны бар Қытай көшбасшы болғанымен, ресми көрсеткіштер бойынша соңғы жылдары бұл елде жемдік қоспалар өндіру көлемі біршама төмендеген. Алдыңғы жылмен салыстырғанда төмендеу көрсеткіші 4% құраған. Көптеген сарапшылар мұны құс және шошқа өндірісінің баяу дамуымен және жануарлардың әр түрлі ауруларының есебінен болып отыр деп есептейді. Қытайда жемдік қоспалар өндірісі төмендеген болса, ал Үндістанда біршама өсім байқалады. Мысалы, 2014 жылы 29, 4 миллион тоннаға артық жемдік қоспа өндірілген, ол алдыңғы жылмен салыстырғанда 10% артық. Оны жағымды ауа-райымен және ауыл шаруашылық өндірісінде қолданылатын технологиялардың жаңаруымен түсіндіруге болады.

Америка Құрама Штаттарының 6178 кәсіпорындарында жылына 172 миллион тонна жемдік қоспа өндіріп екінші және өз кезегінде Бразилия 1698 кәсіпорынмен жылына 66 миллион тонна жемдік қоспа өндіріп үшінші орынды иеленген болатын (1. 2-кесте) .

1. 2-кесте - Елдер бойынша өндіріс көлемі (миллион тонна)

1. 4-сурет - Ауыл шаруашылық жануарларының түрлеріне байланысты жемдік қоспаларды өндіру көлемі

Ауыл шаруашылық жануарларының ішінде барлық өндірілетін жемдік қоспалардың 45 % жуығы құстарға арналып жасалады (1. 4-сурет) . Ол шамамен 439 млн тоннаны құрайды.

Ең үлкен пайыздық өсім үй жануарлары мен шошқаға арналған жемдік қоспа өндірісінде байқалды. Ондағы өсім тиісінше 5-5, 3% құрайды. Балық шаруашылығы үшін жемдік қоспа өндірісі 1, 8% артып, ал құстар мен жылқылар арналып шығарылатын жемдік қоспа өндірісі айтарлықтай кеміген. 1. 3-кестеде жемдік қоспалардың аймақтар бойынша орташа бағасы келтірілген [14] .

1. 3-кесте - Аймақтар бойынша жемдік қоспалардың орташа бағасы

1. 3 Жемдік қоспа құрамындағы азықтық заттар және олардың маңыздылығы

Өсімдік текті және жануар текті жемдік қоспалар азықтық және биологиялық активті заттарды, минералды заттарды және суды өзінің бойында сіңіріп жинайды. Жемдік қоспа құрамындағы минералды және органикалық заттардың байланысы көміртек, сутек және оттек сияқты элементтердің байланысынан тұрады. Сонымен қатар азот, күкірт және фосфор секілді элементтердің байланысы да кездеседі. Мысалы, фосфор жемдік қоспа құрамында нәруыздың түзілуіне қатысады. Жемдік қоспалардың құрамындағы органикалық заттар ыдырауы кезінде энергия босатылып жануарларға өнімділікті арттыру мақсатында беріледі. Көмірсулар, нәруыздар және майлар жемдік қоспа құрамындағы басты тағамдық заттар болып есептелінеді [15, 16] .

Нәруыздар. Нәруыздар көмірсулар мен майларға қарағанда жемдік қоспа құрамында ерекше рөл атқарады. Сондықтан оны ешқандай тағамдық заттарға алмастыруға болмайды. Оны сарапшылар азық құрамында тек тағамдық зат ретінде ғана емес, сонымен қатар тірі ағза құрамындағы ерекше бөлшек ретінде есептелінетіндігімен түсіндіреді. Ауыл шаруашылық жануарларының азықтануында нәрузыдар ерекше рөл атқарып, сүт, ет, жүн және жұмыртқа өнімдерін синтездеуге қатысады.

Жануарлар және өсімдіктер әлемінде нәруыз барлық жасушаларда кездеседі. Жасушалық ядро, протоплазма және жасушалық мембрана нәруызды байланыстан тұрады. Нәруыз организмде жасушалық құрылымның қалыптасуында ғана емес, сонымен қатар биокатализаторлардың түзілуіне себепкер болады. Нәруыздардың құрылымдық элементі амин қышқылдары болып табылады. Олар кем дегенде бір амин (-NH ₂ ) тобынан және бір карбоксил (- СООН) тобынан тұрады.

Нәруыздар амин қышқылдарының пептидтермен ілінісу арқылы байланысу нәтижесінде түзіледі (1. 5-сурет) . Мұнда амин тобының амин қышқылды байланысы басқа аминқышқылды топтың карбоксилді тобымен байланысуы -NH байланысы арқылы жүретіндігін түсінген жөн.

1. 5-сурет - Нәруыздың түзілуі

Қазіргі кезде жиырмаға жуық амин қышқылдары белгілі. Олардың он екісін шошқа, құс және сүтті бағытта пайдаланылатын ірі қараларды азықтандыру кезінде пайдаланылады. Соңғы аталған амин қышқылдары басқа заттармен алмастырылмайды. Сондықтан оларды ауыл шаруашылық жануарларына және құстарына міндетті түрде беру керек. Ал қалған амин қышқылдарының орнын басқа минералды заттармен алмастыруға болады. Олар жануар ішінде қайта аминдену үрдісі арқылы азотсыз және аммиаксыз заттар арқылы да түзіле алады. Жемдік қоспа құрамындағы ең басты амин қышқылдары төменгі 1. 4-кестеде көрсетілген.

1. 4-кесте - Жемдік қоспа құрамындағы басты амин қышқылдары

Метионин, лизин, триптофан және цистин жемдік қоспалар құрамында шектеулі мөлшерде кездеседі. Сондықтан синтетикалық метионинді, лизинді жемдік қоспаларды өндіретін кәсіпорындарында кеңінен қолданады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс