ФИЛОСОФИЯ ПӘНІ БОЙЫНША СЕМИНАР САБАҚТАРЫНА ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ
А. ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
ЗАҢ ФАКУЛЬТЕТІ
ФИЛОСОФИЯ КАФЕДРАСЫ
ФИЛОСОФИЯ ПӘНІ БОЙЫНША СЕМИНАР САБАҚТАРЫНА
ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ
ТҮРКІСТАН 2012
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
І. Семинар сабақтарына әдістемелік нұсқау дайындалып енгізілген
Орындағандар:
Философия кафедрасының меңгерушісі,
филос.ғ. к., доцент ________ Ө.А.Малдыбеков
лауазымы қолы аты-жөні
"Философия" кафедрасының
магистр оқытушысы _________ М.Т.Дуйсебаев
лауазымы қолы аты-жөні
II. Кафедраның оқу-әдістемелік мәжілісінің_________ 2012 ж. № __
мәжілісінде мақұлданды.
Кеңес төрайымы _________________ магистр оқытушы М.Б.Егенбердиева
ІІІ. СЫН-ПІКІР БЕРУШІ
филос.ғ.к., доцент ________ Дайрабаева Г.Б.
лауазымы, бөлімі қолы аты-жөні
__ ____________ 2012 ж.
ІҮ. ФАКУЛЬТЕТТІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МӘЖІЛІСІНЕ
БЕКІТУГЕ ҰСЫНЫЛДЫ хаттама № __ __ _________ 20__ ж.
Кеңес төрайымы _____________________ филос.ғ.к., доцент А.
Малдыбек
КІРІСПЕ
Философия пәні бойынша философиялық емес мамандықтардың
студенттеріне арналған семинар сабақтарының әдістемелік нұсқауы типтік оқу
бағдарламасы мемелекетттік жалпы білім беру стандартына және пәннің оқу
әдістемелік кешеніне сай жасалынды.
Оқу пәні ретінде философияны оқытудың басты мақсаты – болашақ
мамандардың қазіргі күрделі әрі динамикалық дүние жағдайындағы дұрыс
дүниетанымдық бағдарларын қалыптастыруға жәрдемдесу.
Пәнді оқып-үйретудің міндеттері:
- философиялық ой кешудің тарихи типтерін мәдениет контекстінде талдау;
- болашақ мамандардың философиялық-дүниетанымдық және методологиялық
мәдениетін қалыптастыру;
- пән мазмұнын студенттердің оған деген қызығуын тойтаратын бұрынғы
идеологиялық жүктемеден, догматикалық штамптар мен клишелерден азат
ету.
Пәнді оқып-үйрену процесінде бакалаврдың білуі тиіс:
- -Философияның негізгі терминдері мен мәселелерін;
- негізгі философиялық тұғырнамаларды;
- мәдениет конртекстіндегі дүиетанрымдық сауалдарды шешудің негізгі
философиялық тәсілдерін
Бакалавдың курстан білетіні:
- философияның предметі, мақсаты мен мінрдеттері
- философия мәселелерінің негізгі шеңбері
- философиялық дүниетанымның мәдениет контекстіндегі ерекшеліктері және
оның адам өмірлік таңдауының стратегиясына әсері
Сабақ №1 Философия мәдениет феномені хақысында.
Сабақтың мақсаты: Философияның мән-жайын, ерекшелігін, мәдениет аясындағы
орнын, қоғам мен адам өміріндегі рөлін ашып көрсету. Философияның негізгі
анықтамасы - даналық екендігін, даналықтың қоғам, адам үшін рухани азық
болып табылатынын, даналықтан әркімнің нәр алуы керектігін студенттерге
түсіндіру. Философияның ерекшелігін сипаттау, оның ғылыммен арақатынасын,
ғылыми жолын, ғылыммен
шектелмейтіндігін ашу;
Көзқарас ұғымын талдау. Философиялық көзқарастың ерекшелігін ашу,
студенттердің философиялық көзқарасын қалыптастыруға қадам жасау.
Көзқарастың тарихи түрлерін талдап, философияның, мифологияның, діннің
адамның дүниемен қарым-қатынасын жүзеге асырудағы орны мен рөлін ашып
көрсету. Студенттерге философияның басты нысанасы, предметі адам екенін
түсіндіріп, сонымен бірге философияның адамды
оны қоршаған дүниемен бірлікте, қарым-қатынаста қарастыратынын түсіндіру;
Философияның әр заманда әртүрлі мәдени, тарихи ортада әртүрлі
функциялар атқарып келгенін аша отырып, студенттерге философияның
теориялық, методологиялық, тәлім-тәрбиелік, дүниетанымдық, сыни,
аксиологиялық функцияларын суреттеу.
Семинар сабағының жоспары:
1. Философияның ерекшелігі және негізгі анықтамалары
2. Философия - даналық
3. Философия - ғылым
4. Философия - көзқарас
5. Көзақарастың тарихи түрлері. Мифология. Дін. Философия.
6. Философияның пәні: Адам және Дүние.
7. Философияның негізгі функциялары.
Бақылауға арналған сұрақтар:
1. Философияға бірыңғай және біржола анықтама беруге бола ма?
2. Философия мен ғылымның арақатынасын ашып беріңіз.
3. Философия классиктерінің қайсысы философияны даналық ретінде
қарастырады?
4. Философия классиктерінің қайсысы философияны ғылым ретінде
қарастырады?
5. Даналықтың білімнен айырмашылығын түсіндіріңіз.
6. Түсініктің танымнан айырмашылығы қандай?
7. Философиялық рефлексияның мәні неде?
8. Дүниеге көзқарастың түрлерін атаңыз.
9. Философияның пәні қандай?
10. Философияның қызметтерін атаңыз.
Негізгі ұғымдар (глоссарий):
1. Философия грек сөзі, даналыққа құмарлықты аңғартады, "мәдениеттің жаны"
(Маркс), сан қырлы, күрделі рухани дүние.
2. Даналық адамның дүние, өмір, адам, адамдардың қарым-қатынасы жөніндегі
түсінігі, ақыл-парасаттың көрінісі, өмір тәжірибесінің түйіні.
3. Түсінік адамның ішкі жан дүниесіне, философиялық, әдеби, діни
туындылардың, классикалық дүниелердің мазмұнына үңілу, бойлау, "адамның
сыртқы дүниені танып-білу
тәсілі емес, сол дүниеде өмір сүру тәсілі" (Хайдеггер).
4. Ғылым табиғат, қоғам, таным құбылыстарының ішкі байланысын,
қатынастарын, заңдарын зерттейтін қоғамдық сананың түрі.
5. Көзқарас адамның өзі, дүние, өзінің дүниеге қатынасы, дүниедегі орны
жөніндегі ойы, пікірі, түсінігі.
6. Адам философияның басты нысанасы, "барлық заттың өлшемі" (Протагор),
неге көңіл бөлсе де бәрін де философия адам тұрғысынан қарастырады.
7. Дүние 1)шетсіз, шексіз объективтік реалдылық; 2)адамды қоршаған табиғи,
әлеуметтік орта.
8. Мифология (грек. миф - сөз, аңыз) - мифтер жөніндегі ілім,
құдайлар,рухтар, батырлар жөніндегі аңыз-әңгімелер жиынтығы; көзқарастың
синкреттік сипаттағы байырғы түрі.
9. Дін (лат. религаре - біріктіру, байланыстыру) абсолютке (құдайға, рухқа)
және онымен тікелей қарым-қатынас жасау мүмкіндігіне сенумен байланысты
қалыптасатын адамның ойы, сезімі және қарекеті.
10. Гносеология (грек. гнозис - білім және логос ілім) - таным теориясы,
дүниені (объекті) танудың мүмкіндіктері мен шектерін анықтайтын, танушы
субъект пен танылатын объекттің қарым-қатынасының нәтижесі болып табылатын
білімнің ақиқаттығының шарттарын көрсететін философияның саласы.
11. Эпистемология (грек. епистеме - білім, ғылым) таным, жөніндегі, жаңа
білімге апарар таным жолдары жөніндегі ілім.
12. Онтология (грек. онтос - болмыс, бар нәрсе және логос - ілім) - болмыс
жөніндегі ілім, болмыстың іргелі функцияларын және жалпы формаларын
қарастыратын философияның саласы.
13. Антропология (грек. антропос - адам...) адам табиғаты мен мәні
жөніндегі ілім, адам философиясы.
14. Аксиология (грек. аксиа - құндылық...) құндылықтар, олардың табиғаты
мен пайда болуы, адам және қоғам өміріндегі орны мен рөлі жөніндегі
философиялық ілім
15. Идеология грек. идея - ұғым, көрініс) - қоғамның, қоғамдық күштердің,
таптардың мүддесін бейнелейтін саяси құқықтық, философиялық, моральдық,
діни, эстетикалықидеялардың, көзқарастардың жүйесі.
Кестелер, жаттығулар, жағдаяттар. Ойланыңыз:
1. Неміс ағартушысы Г.Лессинг: Егер Құдай мені өзіне шақырып: Бір қолымда
Дүние жөніндегі толық ақиқат, екіншісінде ақиқатқа деген іңкәр бар.
Қайсысын таңдап аласың? - десе, мен: О, Жаратқан, бүкіл ақиқаттың иесі
сенсің, маған тек сол ақиқатқа іңкәрлікті берсеңіз болғаны, - дер едім -
дейді. Осы көркем сөзбен берілген ойды сіз қалай түсінесіз?
2. Ешкім де философияны жастық шағында ысырып тастап, қартайғанда одан
шаршамасын. ... философия жасқа да, кәріге де керек, біріншіге жастық
жігерді болашақ алдындағы пісіп-жетілген батылдықпен ұштастыруға, екіншіге
өмірдің соңында рухани жаңарып, өткенге қуану үшін деген пікірді грек
философы Эпикур айтқан екен. Бұл ойдың маңызы неде?
3. Француз ағартушысы Д.Дидро айтқандай, Ең тамаша ойшылдар философиямен
ғасырлар бойы айналысты. Бірақ соған қарамастан, онда бірде-бір дау
туғызбайтын пікір жоқ. Неге олай?
4. Өткен және болашақ замандардағы қасіреттерге философия жоғарыдан
қарағанмен, қазіргі қасіреттер философияға жоғарыдан қарайды деген ойды
француз жазушысы Франсуа де Ларошфуко айтқан екен. Бұл ой-пікір біздің
қазіргі өтпелі заманымызды бағалағанда, қандай тебіреністерді тудырады?
5. Жалғыздықтың шеңберінде өмір сүру үшін я жануар, я болмаса Құдай болу
керек - дейді Аристотель. Бірақ үшінші бар, ол - философ, - дейді
Ф.Ницше.
Бұл пікірді қалай түсінуге болады?
6. Қайғы таныммен бірге басталады, - дейді француз ойшылы А.Камю. Сіз бұл
пікірді қалай түсінесіз?
7. Философия қоғамға тәуелді болмауы керек, керісінше, қоғам философияға
тәуелді болуы керек, - деген екен орыс философы Н.Бердяев. Бұл тұжырым
қазіргі өтпелі қоғамда қандай ойларды туғызуы мүмкін?
8. Егер өлім болмаса, адамдар философиямен айналысар ма еді? - дейді
неміс философы А.Шопенгауэр. Оған қалай қарайсыз?
Мәнжазба тақырыптары
1. Философия және миф.
2. Философия және дін.
3. Философия және өнер.
4. Философияның негізгі бағыттары: материализм, идеализм, реализм.
5. Философия - дүниеге деген ерекше көзқарас.
6. Философия құндылықтары және бүгінгі өтпелі қоғам.
7. Философияның жоғары білім саласындағы алатын орны.
8. Философия мен жеке ғылымдардың байланысы.
9. Философияның танымдағы әдістемелік қызметі.
10. XX ғасырдың аяғындағы адамзат тудырған жалпы мәселелерді шешудегі
философияның рөлі.
Блиц-тест
1.Түгендеп көрсетілген пікірдің қайсысы дұрыс:
A) адамның қоғамдық жаратылысын, оның еңбегінің қоғамдық сипатын талдамай
сананың мәнін түсіну мүмкін емес
B) адамның психикасын миды есепке алмай зерттеуге болады
C) адамның бас миын зерттеп, сананың мәнін толық түсінуге болады
D) машина да санамен ұғып, ойлай алатынын білдіреді
E) сана қоғамдық жағдайға тәуелсіз пайда болады
2. Философияның негізгі мәселесінің дәл мағынасын көрсетіңіз:
ойлаудың болмысқа қатынасы
A) материяның бастапқы екендігі және рухтың одан тәуелділігі
B) дүниені тану қажет пе
C) философиялық бағыттардың, өз көзқарастарын насихаттау күресі
D) материя және сана ұғымдарын қарсы қою
3. Дүниеге мифологиялық көзқарастың мәні:
дүниені ұғынудың әпсаналығы, бірлігі, біртұтастығы
A) дүниені жоғарғы және төменгі өмір сүру салаларына бөлу
B) адам мен табиғатты бір-біріне қарсы қою
C) дүниенің субстанциялық бастамасын мойындау
D) бір құдайдың әлемдік күшіне сену
4. Философия қай кезде пайда болды?
A) б.д.д. VІІІ-VІІ ғғ.
B) б.д.д. ІV-ІІІ ғғ.
C) б.д.д. ІХ-VІ ғғ.
D) б.д.д. VІІ-VІ ғғ.
E) б.д.д VI-Vғғ.
5. Дүниеге философиялық көзқарас:
A) дүниенің құбылыстары заңдарға бағынады, дүние кездейсоқ құбылыстардың
жиынтығы емес, ол жалпылық дүниеге көзқараста берілген
B) дүниенің басы да, соңы да құдайдан
C) дүниені танып білу мүмкін
D) объективтік дүние, оның заңдары, адамның ойларын, ғылыми теорияны
анықтамайды
E) адамның санасы, еркін, сенімін және мақсаты табиғат пен қоғамның дамуына
әсерін тигізбейді
6. Философияға дейін қандай екі көзқарас болды:
мифтік, діни
A) софистикалық және метафизикалық
B) мифтік, диалектика
C) диалектика және метафизика
D) діни, мифтік
7. Тарихи тұрғыдан философияның алдында келесілердің қайсысы болған жоқ?
A) әлеуметтану
B) тарихи білім
C) мифология
D) дін
E) геометрия
8. Философия қай елде пайда болды?
A) Бір уақытта ежелгі Үнді, Қытай және Греция жерлерінде
B) Еуропада
C) Ежелгі қытайда
D) Ежелгі Үндістанда
E) Ежелгі Грецияда
9. Философияның ерекшелігі-
A) қатаң ғылыми ой-тұжырымдарда
B) әлемді, оның жалпыға ортақтығы мен тұтастығында алы тануға тырысу
C) анықталмайды
D) әлемге деген практикалық қатынаста
E) догматизмде
10. Философияның қандай анықтамасы мүлдем дұрыс емес
A) философия- бұл дүниетаным
B) философия- бұл мәдениеттің квинтэссенциясы
C) философия - бұл жеке теория
D) философия-бұл ойларға толы, дәуір
E) философия-қоғам мен табиғаттың дамуының жалпы заңдылықтары туралы ғылым
Әдебиеттер:
1. Әбішев Қ. Философия. Студенттер мен аспиранттарға арналған оқулық.
Алматы, 2001.
2. Нысанбаев Ә., Әбжанов Т. Адамға қарай бет бұрсақ. Оқу құралы.-Алматы:
Қазақ университеті, 1992.
3. Нысанбаев Ә., Әбжанов Т. Қысқаша философия тарихы. Алматы. 1999.
4. Рысқалиев Т.Х. Даналық пен түсініктің үлгілері (философия тарихына
шолу) - Алматы, 1999
5. Рысқалиев Т.Х. Даналық. Ұлттық энциклопедия "Қазақстан" Т.3. Алматы,
2000
6. Философия. Оқулық (проф. Т.Ғабитовтың ред.) Алматы, 2002.
7. Философиялық сөздік. - Алматы, 1996.
Сабақ №2 Шығыс мәдениетіндегі философия феномені.
Сабақтың мақсаты: Ежелгі Шығыс философиясының дүниетанымдық ерекшелігін,
кейінгі әлемдік философияның дамуынына қосқан үлесін түсіндіру. Ежелгі
Шығыс философиясының негізгі бағыттарын, мектептерін ашып көрсету.
Данышпандардың өмірі мен қағидаларын айта отырып, студенттерді
адамгершілікке, білімсүйгіштікке тәрбиелеу.
Семинар сабағының жоспары:
1. Ежелгі Қытай философиясының ерекшеліктері.
2. Ежелгі Қытай философиясының негізгі бағыттары мен мектептері.
Конфуцийшылдық, даосизм және легистер (заңгерлер).
3. Ведалар және олардың мәні.
4. Жайнизм, буддизм және локаята (чарвака) мектебі.
Бақылауға арналған сұрақтар:
1. Ежелгі Қытай философиясының Ежелгі Үнді философиясынан айырмашылығын
көрсетіңіз
2. Ежелгі Қытайдағы философиялық мектептердің ерекшеліктері қандай?
3. Ежелгі Үнді философиясының негізгі мектептерінің ұқсастықтары мен
ерекшеліктері неде?
Негізгі ұғымдар (глоссарий):
1. "Цзюнь- цзы" өнеге арқылы әлемдегі тепе теңдік пен реттіліктің болуына
септігін тигізетін " тұрақты ", " қалыпты " ," қайырымды жігіт " деген
мағынаны білдіретін Конфуцзы философиясындағы ұғым.
2. Чжи парасат-білім, даналық, интеллект.
3. И парыз - әділетілік, парыз сезімі, парасаттылық, адалдық. Конфуци
философиясындағы іргелі ұғымдардың бірі.
4. Жэнь адамгершілік , адам сүйгіштік, қайырымдылық.
5. Дэ дао, барлығының нәрсенің этикалық себебінің негізі құрайтын көне
ұғым.
6. Дао жол, барлық нәрселердің негізін білдіретін дүниетанымдық ұғым,
әлемдік үйлесімділік.
7. Инь - ян Көне қытай философиясындағы жұптық күйдегі әлемнің қарама-
қарсылығын, үйлесімділігін, дамуын бейнелейтін ұғым.
8. Сансара жанның бір денеден екінші денеге көшіп жүруі.
9. Карма әділ жаза заңдылығы.
10. Мокша жанды қасіреттен азат ету.
11. Дхарма Көне үнді философиясындағы адамның әлеуметтік ордадағы әдептілік
нормаларын қадағалайтын моральдық заң.
12. Нирвана адамның рух еркіндігіне жетуі, түрлі сезімдік үйлерден
(құмарлық, ләззат) өзін өзі ажырата білуі. Көне үнділік діни философиядағы
идеал.
13. Пракрити Көне Үнділік философиядағы табиғаттың материалдық негізін,
әлем обьектілерінің бастапқы себебін білдіретін субстанциялық ұғым.
14. Пуруша өмірлік ұстаным, "бастапқы адам". Барлық жанды нәрселердің тыныс
алу көзі: тұтастықтан көп түрлілікке өту символын білдіретін Көне Үнді
философиясындағы дүниетанымдық ұғым.
15. Веданта индуизм негізін құрайтын қуатты әрі әсерлі діни- философиялық
жүйе.
16 Брахман Көне Үнділік діни философиядағы әлемнің рухани негізін құрайтын
таза болмыс, Абсолют.
17 Локаята Көне Үнділік философиялық ілім.
Жағдаяттар:
1. Ешқашанда бұл дүниеде өшпенділік өшпенділікпен жойылған жоқ; тек қана
өшпенділіктің жоғы оны тоқтатады. Бұл – мәңгілік Дхамма. Бұл Будданың сөзін
қалай бағалайсыз?
2. Жау жауға не істесе де, жалған бағытпен жіберілген ой одан да жаман
істейді.
3. Даосизмнің диалектикалық идеялары: Барлық дүние болмыстан туады. Болмыс
бейболмыстан туады. Бірдеңені құрту үшін ең алдымен оны гүлдету керек.
Біреуден бірдемені алу үшін оған ең алдыменберу керек; Бақытсыздықта бақыт
жатыр. Бақытта бақытсыздық бар. Кім оның шекарасын біледі?
4. Адамдарды білетін – дана; өзін-өзі білетін – ағарған.
5. Аспанның тілегі – адамдар бірін-бірі сүю керек және бір-біріне пайда
әкелулері керек (Мо-Цзы).
6. Пайда іздегендер адалдықты ұмытады; Ең биік адамды сүюшілік туысқандық
байланыстарды ескермейді (Чжуан-Цзы).
7. Аспан қарапайым адамдарды елбасы үшін тудырмайды, ол елбасын таққа
қарапайым адамдар үшін отырғызады (Сюнь-Цзы).
Мәнжазба тақырыптары
1. Көне қытай философиясының әлемдік мәдениетегі орны.
2.Дао философиясындағы дүниетанымдық тәжірибелер.
3. Моистер.
4. Ежелгі Үнді философиясындағы даршандар және олардың негізгі бағыттары.
5. Бхагавадгита бағыты.
6. Хатха - йога.
Блиц-тест
1. Конфуцийшылдардың негізгі көңіл аударған, айналысқан қоғамдық
мәселелері:
А) адамдар арасындағы қарым-қатынас, тәрбие мәселесі.
В) адамдар арасындағы қатынас, басқару мәселесі.
С) мемлекетті басқару және мәдениетті өркендету мәселесі.
D) тәрбие мәселесі, оқу-білім және оны ұйымдастыру жұмыстары.
Е) адам және табиғат арасындағы қатынас.
2. Кун фу-цзы ілімінше, ең жоғары жаратушы күш:
А) аспан.
В) күн.
С) ай.
D) құдай.
Е) жер.
3. Конфуцийшылдар көп көңіл аударған ұғымдар:
А) тең орта, адамгершілік және өзара сүйіспеншілік.
В) іс-әрекет, мінез-құлық, адамгершілік.
С) дәстүр, адамдардың қарым-қатынасы, табиғат.
Д) өзара сүйіспеншілік, адам мәселесі, болмыс.
Е) болмыс, тең орта, құдай.
4. Тең орта деген не?
А) адамдардың сабырсыздық пен сақтықтың арасындағы іс-әрекеті.
В) ата-анасын құрметтеу, сыйлау.
С) адамдардың батырлығы мен қорқақтығының арасындағы іс-әрекет.
D) үлкен ағаларын сыйлау.
Е) өзара сүйіспеншілік арқылы қарым-қатынас әрекеті.
5. Конфуцийшылдардың пікірінше адамгершілік негізі неде?
А) "жэнь" - "ата-анасын құрметтеу және үлкен ағаларын сыйлау, жалпы
алғанда үлкендерді сыйлау.
В) мемлекетті басқарушыларды құрметтеу және оларды сыйлау.
С) мемлекетте қалыптасқан заңдарды құрметтеу және оларды мүлтксізі
орындау.
D) бұрынғы ұлттық салт-жораны, дәстүрді мадақтау және оларды тарату.
Е) құдайға құлшылық істеу, құрбандық шалу
6. Конфуцийшылдардың әдептілік қағидасы қалай айтылады?
А) өзің қаламайтын нәрсені басқа біреуге тілеме.
В) өзің қаламайтын нәрсені басқа біреуге жаса.
С) өзің қаламайтын нәрсені басшылыққа алып, іс-әрекет жаса.
D) мемлекеттік заңды орындау басты әдептілік қағидасы.
Е) басқаларды сүймесеңде өзіңді сүй, туысқандарыңды сила.
7. Барлық нәрсе өзгерісте болады, уақыт тоқтамай өтіп жатады"-деген
кім?
А) Кун Фу-цзы
В) Мэн-цзы
С) Сюнь-цзы
D) Лао-цзы
Е) Шан Ян
8. Аспанның еркі - адамдардың жігер-еркі арқылы көрінеді деген
пікірді кім айтқан?
А) Мэн-цзы.
В) Лао-цзы.
С) Кун Фу-цзы.
D) Хань Фей-цзы.
Е) Сюнь-цзы.
9. Әлем жөніндегі Сюнь-цзының басты пікірі:
А) әлем өзінің табиғи заңдылықтарымен өмір сүреді, оны зерттеп, сырын ұқса,
өз қажетіңе жаратуға болады.
В) әлем жоғары күш аспанның басшылығымен өмір сүреді, оны өзгерту мүмкін
емес.
С) әлем жаратушы құдайдың әмірімен өмір сүреді.
D) әлемді өзгертуге болады, ол үшін аадамзаттың ақыл-ойы дамуы қажет.
Е) әлем түсінуге болмайтын күрделі құбылыс, сондықтан оны танып-білуге
ұмтылудың қажеті жоқ.
10. Дао дегеніміз:
А) Бәрін қамтитын жалпы дүниетанымдық ұғым, алғашқы бастама, алғашқы
түпнегіз.
В) Қытайдың дамуы мен әдептілікті жетілдірудегі негізгі ұғым.
С) Адам және оның мәдениеті жөніндегі ілім.
D) Қытайдың әлеуметтік-экономикалық даму жолы.
Е) Адамның адамгершілік, саяси мінез-құлқы.
Әдебиеттер:
1. Алтай Ж., Қасабек А., Мұхамбетәли Қ. Философия тарихы. Оқулық.
Алматы: Жеті жарғы, 1999 жыл
2. Кішібеков Д. Философия. Оқулық. Алматы: Рауан баспасы, 1991жыл
3. Нысанбаев Ә., Әбжанов Т. Қысқаша философия тарихы. Оқулық. Алматы:
2000 жыл.
4. Тұрғынбаев Ә.Х. Философия. Оқулық. Алматы: Білім, 2001 жыл
5.Философиялық сөздік. А., 1996.
6.Современная философия: словарь и хрестоматия. Ростов - на- Дону, 1996.
7. Ғабитов Т. Философия. А., 2004.
Сабақ №3 Антикалық мәдениеттегі философия феномені.
Сабақтың мақсаты: Көне Грек философиясының әлемдік философиялық
мәдениеттегі орнын, жаратылыстанымдық және қоғамдық ғылымдардың дамуына
қосқан үлесін түсіндіру.Антикалық философияның қалыптасу ерекшеліктерін,
даму кезеңдерін ашып көрсету. Антика даналығы мен түсінігінен сусындату.
Семинар сабағының жоспары:
1. Антика философиясының қалыптасу ерекшеліктері.
2. Антика философиясындағы алғашқы бастама мәселесі. Фалес,
Анаксимандр, Анаксимен, Анаксагор, Пифагор, Демокрит.
3. Гераклит. Қарама-қарсылық және қалыптасу жөніндегі ілім.
4. Элей мектебі. Ксенофан, Парменид, Зенон. Болмыс және болмыс емес.
Зенонның апориялары.
5. Сократ адам мәні жөнінде. Сократтың әдісі.
6. Платон философиясының мәні.
7. Аристотель филсоофиясы.
Бақылауға арналған сұрақтар:
1. Аристотельдің ойынша философияның басқа ғылымдардан айырмашылығы неде?
2. Левкипп пен Демокриттің философиядағы материалистік бағыттың қосқан
үлесі?
3. Аристотель философиясындағы болмыс мәселесі?
4. Көне грек философиясындағы қозғалыс проблемасы?
5. Парменид пен Зенон философиясындағы болмыс түсіндірмесі ?
Негізгі ұғымдар (глоссарий):
1. Архэ барлық нәрселердің бастапқы негізін, шынайы өмір сүру мәнін
білдіретін ұғым (Анаксимандр термині ).
2. Логос сөз, ой, ақыл- парасат. Гераклит ілімінде бұл ұғым дүниенің даму
заңдылығының ретті және қажетті өлшемі, рухани бастауы секілді онтологиялық
негізде түсіндірілді. Стоиктерде логос – тек қана онтологиялық бастауғана
емес, ақиқат принципі, этикалық норматив.
3. Эрос махаббат. Көне Грек философиясында эрос түсінігін алғаш жүйелеген
Платонизм. Платонның түсіндіруінше эрос- жоғарғы сезім мен сезім арасын
жалғаушы күш, абсолютке жетудің логикалық емес жолы.
4. Логика логика, ойлаудың заңдары туралы, логос және оның қозғалысы
жөніндегі рефлексия.
5. Мифос миф. Философиялық зерттеулердің обьектісін құрайтын нәрселердің
фантастикалық - поэтикалық түсіндірмелері.
6. Апория көне грек философиясында шешуі қиын проблеманы білдіретін ұғым.
7. Эйдос Сократқа дейінгі ойлауда эйдос түр мазмұнын иеленді ( Демокрит
ілімінде атомдардың геометриялық түрлері идея ұғымымен сипатталды ). Платон
бұл ұғымды рухани мағынада ізгілік, парасат секілді құндылықтарға теңеді.
Аристотельдік тұрғыда эйдос нәрселердің фундаментальды бастауы.
8. Нус интеллект, ақыл - парасат, түсінік, ойлау. Көне Грек философиясында
(Сократқа дейінгі) бұл ұғымның онтологиялық мәні тәңірлік нус арқылы
сипатталды.
9. Пайдея тәрбиелеу, қалыптастыру. Жас өспірімдерді рухани және тән
тазалығына үйретуге бағытталған Платон философиясындағы термин.
10. Номос заң. антика философиясындағы бірден - бір іргелі идея. Номос
Гераклиттің түсіндіруінше барлық адамзаттық заңдар бағынатынТәңір заңы.
11. Филос махаббат, құштарлық.
12. Антропос адам. Герменевтикалық философиядағы, денесіз тәңірлік жанды
бейнелейтін ұғым.
13. Гносис таным. Танымның негізгі үш проблемасы: таным генезисін, табиғаты
мен мәнін және таным құндылығын түсіндіреті ұғым.
14. Диалектика табиғаттың, қоғамның, адам танымының ішкі даму заңдылықтарын
зерттейтін философиялық ілім. Көне Грек философиясында диалектика
әлеуметтік ортада, сұхбаттасу өнері тәжірибесінде, ойлаумен іс- әрекет
тәсілі ретінде дамыды.
15. Диалог сұхбат. Әдебиеттің маңызды жанры, сұхбат өрісінде ақиқатқа жету
мақсатындағы Сократ және Платон диалектикасының біден-бір формасы.
Кестелер, жаттығулар, жағдаяттар.
1. Антикалық философ Гераклит “Бәрі ағады, бәрі өзгереді, қозғалмайтын
ештеңе жоқ” деп тұжырымдайды. Қалай түсінесіз?
2. Пармениттің Болу не мүлде болмау деген сөзінің мәні.
3. Платон менің досым, бірақ ақиқат - қымбат-дейді Аристотель.
4. Менін білетінім – еш нарсе білмейтінім деген Сократ тұжырымын қалай
түсінуге болады?
5. Мен – адам іздеп жүрмін. (Диоген)
6. Адам азса – философия да азады! - деген Сократ.
Антикалық философияға жалпы сипаттама
Антикалық философия – бұл ежелгі гректер мен ежелгі римдіктердің ҮІІ ғ.
бастап б.д.д. аралықта қамтитын философия. Антикалық философия Кіші Азия,
Жерорта теңізі, Қырым мен Қара теңіз жағалауында, Грекияның өзінде –
Афинада, Африка мен Азияның эллинистік мемлекеттерінде, Рим империясындағы
гректік полистерінде (сауда-қолөнерлік қала мемлекеттерде) пайда болды.
Антикалық философия әлемдік өркениеттің дамуына ерекшеліктер енгізді. Мұнда
еуропиялық мәдениет пен өркениет, батыс философиясы мен оның барлық дерлік
ізбасарлық мектептердің, идеялары мен ойларының қайнар көздері туды.
♣ Антикалық философия арнайы философиялық зерттеулердің аймағы ретінде
емес, математикалық, жаратылыс-ғылыми, саяси ұғымдарды шешу, сондай-ақ
мифология мен өнер сияқты ғылыми білімдермен ажырамас байланыста
болғандықтан туған. Б.д.д.ҮІІ-ІҮ ғ.ғ. –да рухани даму мифология және
діннен, ғылым мен философияға өтті.
♣ Ойлаудың екі негізгі қарама-қарсы әдісі – диалектика және метафизика
пайда болды. Антикалық философия диалектикалық философияның алғашқы тарихи
формасы болып табылады.
♣ Философиялық көзқарастың негізгі екі түрі – материализм (Демокриттің
бағыты) және идеализм (Платонның бағыты) пайда болды.
Мәнжазба тақырыптары
1. Ксенофанның философиялық ойлары.
2. Протагор көзқарастарының философиялық мәні.
3. Эмпедоклдің философиялық қағидалары.
4. Анаксагордың философиялық ойлары.
5. Киниктер философиясының ерекшеліктері.
6. Гедонистік философия.
7. Стоиктер философиясы.
Блиц-тест
1. Фалес дүниетанымның бәрі неден пайда болады деді?
А) Бәрі судан пайда болады және суға айналады деді.
В) Бәрі оттан пайда болады деді
С) Бәрі ауадан пайда болады деді.
D) Бәрі даодан пайда болады, ол бәрінің көзі, негізі деді
Е) Бәрі топырақтан пайда болады деді.
2. Анаксимандр дүниенің алғашқы негізгі бастамасы:
А) апейрон деген.
В) ауа деген.
С) су деген.
D) аспан деген.
Е) құдай деген.
3. Анаксимен дүниеде бар нәрсенің бәрінің бастапқы біртұтас
материалдық негізі:
А) ауа деген.
В) от деген.
С) құдай деген.
Д) су деген.
Е) жер деген.
4. Гераклиттің ілімі бойынша, дүниеде бар нәрселердің бәрінің
материалдық негізі:
А) от.
В) су.
С) ауа.
D) жер.
Е) эфир.
5. "Барлығы да қозғалады, бәрі де өзгереді" деген диалектикалық ой-
пікірді айтқан кім?
А) Гераклит.
В) Демокрит.
С) Платон.
D) Кант.
Е) Спиноза.
6. Ежелгі Грецияда идеализмнің ең алғашқы негізін салған Пифагор
барлық заттардың мәні:
А) олардың санында, сандық қатынастарында деді.
В) идеялар жүйесінде деді.
С) ауаның қатты қозуында деді.
D) жер мен аспанның арақатынасында деді.
Е) жұлдыздардың қозғалысында деді.
7. Демокрит дүниедегінің барлық негізі:
А) сансыз көп атомдарда деді.
В) сансыз көп сандарда деді.
С) сансыз көп адамдарда деді.
D) отта деді.
Е) суда деді.
8. "Ешнәрсе жоқтан пайда болмайды" - деген нақыл сөздің иесі кім?
А) Лукреций.
В) Сократ.
С) Гераклит.
D) Аристотель.
Е) Пифагор.
9. "Өзіңді өзің танып - біл" деген қағида қалдырған кім?
А) Сократ.
В) Гомер.
С) Платон.
D) Фейербах.
Е) Ленин.
10. Платонның ілімі бойынша шын дүниеге:
А) жалпы идеялар - "идеялық мәндер" жатады.
В) жеке сезімдік заттар мен құбылыстар жатады.
С) шын дүниенің көлеңкесі, сәулесі жатады.
D) аспан мен жер ғана жатады.
Е) ләззат.
Әдебиеттер:
1. Алтай Ж., Қасабек А., Мұхамбетәли Қ. Философия тарихы. Оқулық.
Алматы: Жеті жарғы, 1999 жыл
2. Кішібеков Д. Философия. Оқулық. Алматы: Рауан баспасы, 1991жыл
3. Нысанбаев Ә., Әбжанов Т. Қысқаша философия тарихы. Оқулық. Алматы:
2000 жыл.
4. Тұрғынбаев Ә.Х. Философия. Оқулық. Алматы: Білім, 2001 жыл
5. Джованни Реале и Дарио Антисери. Западная философия от истоков до
наших дней. " Античность " Санкт - Петербург 1994.
6. Современная философия: словарь и хрестоматия. Ростов- на-Дону. 1996.
7. Асмус В. Ф. Античная философия. Москва., 1972.
Сабақ №4 Ортағасырлық мәдениеттегі философия феномені. Ортағасырлық
мәдениеттегі философия феномені.
Сабақтың мақсаты: Орта ғасырлық батыс христиан философия ойшылдарының
еңбектері мен трактаттарын дүниетанымдық және методологиялық тұрғыдан
бағалауға, студенттерге пікірталас ретінде мәнін ашуға үйрету.
Семинар сабағының жоспары:
1. Орта ғасыр философиясының негізгі белгілері мен кезеңдері: апологетика,
патристика және схоластика.
2. А.Августин өмірі мен шығармашылық кезеңі
3. Ф. Аквинскийдің құдайылық ілімі
Бақылауға арналған сұрақтар:
1. Орта ғасыр философиясы неше кезеңнен тұрады ?.
2. Патристика дегеніміз не?
3. Схоластика дегеніміз не?
4. Реализм бұл қандай ілім?
5. Универсалийдің анықтамасы қандай?
6. Номинализм бұл қандай ілім?
7. Оригеннің адам, жан, рух туралы ілімін қалай түсінесіз?.
8. Аврелий Августиннің сенім мен сана гармониясы туралы ілімін қалай
түсінесіз?
9. Фома Аквинскийдің шынайы ақиқат туралы ілімін.қалай түсінесіз?
Негізгі ұғымдар (глоссарий):
1. Патристика - I –III ғғ христиан ойшылдарының теологиялық, философиялық
және саяси - әлеуметтік доктриналарының жиынтығы.
2. Схоластика - логикалық мәселеге баса көңіл аударған және теологиямен
байланысқан догматтық рациональды әдіске ие діни
философияның бір түрі.
3. Теоцентризм - дүниедегі шынайы ақиқат, дүниенің негізі Құдай болып
табылады деп жариялайтын ілім.
4. Реализм - заттар емес керісінше жалпы ұғымдар универсалилер шынайы
ақиқат өмір сүреді деп көрсететін ілім.
5. Универсалийлер - заттарға дейін өмір сүреді, олар ақыл – ой, құдай
санасындағы
идея, осы сананың арқасында заттардың ішкі мәні.
6. Номинализм - жалпы ұғымдардың онтологиялық мәнін жоққа шығаратын
және олар тек қана санада өмір сүреді деп қарайтын
философиялық ілім.
Кестелер, жағдаяттар:
1. Әулие Августиннің басты қағидасы: Байқаңыз философияның тылсым дүниесіне
сіз де түсіп жүрмеңіз.
2. Сенемін, өйткені абсурдты - өз уақытында осындай философиялық пікір
айтқан Тертуллиан.
3. А. Августиннің Сену үшін түсінемін тезисін қалай түсінесіз?
4. Теология - Құдай және ол жаратқан мақұлықтар туралы ілім.
Орта ғасыр батыс философиясына сипаттама
Антикалық философиядағы жеке заттар мен жалпы (әмбебап) түсініктерге
қатысты шешілмеген мәселелер-номинализм және реализм полемикаларының басты
себебі болып табылады. Жалпылық жайында мәселе – ортақтық қайда және қалай
өмір сүретіні туралы сұрақ. Ақырғы реализм – жалпылықтар ақиқат және
Шампонан Гильдің (ХII ғасыр) мәнінен тәуелсіз өмір сүреді. Ақырғы
номинализм ортақтық ешқандай онтологиялық
мазмұнға ие емес; ақиқат, объективті түрде тек жалқы заттар өмір сүреді.
Ортақтық-тек сөздер және Росцелин есімдері (ХІ ғ.). Номинализм XIV ғ.
(Оккам, Николай Орем, Буридан, Иоанн Дунс Скот) – ақиқат табиғаттың
зерттелуінің эмпирикалық тенденциясының түсінігі. Әлсіз номинализм-
концептуализм; жалқы заттарда белгілі бір ортақтық өмір сүреді. Осы
негізден Абеляр сөзімен түсіндірілетін түсінік тұжырымдамасы туындайды жаңа
кезеңде – Дж.Локк. Әлсіз реализм бастаулары, Аристотель философиясы,
ортақтық жалқылықпен үздіксіз байланысты болады; оның формасы болып
табылады. Ақырғы реализмнің бастаулары. Платонның заттардан тыс маңызды
керемет әлем туралы идеяларының білімі. Ансельм Кентерберийский. Әлсіу
реализм жалпылықтар ақиқат бірақ жалқы заттарда ғана өмір сүреді. Фома
Аквинскийдің реализмінде (XIII ғ.) жалпылықтардың үш түрі өмір сүреді:
1. заттарға дейін құдіретті санада: - олардың идеялары мәңгілік бейне
ретінде;
2. заттарда олардың негізі ретінде;
3. заттардан кейін адамдар санасында – түсінік, абстрактылықтын нәтижесі
ретінде
Кестелер, жаттығулар, жағдаяттар. Сызбаға көңіл аударыңыз.
Номинализм, реализм, концептуализм.
Мәнжазба тақырыптары
1. Ф Аквинскийдің іліміндегі құдай идеясын негіздеу.
2. П. Абелярдың концептуализмі.
3. Орта ғасырлық христиан философиясындағы тұлға мәселесі.
4. Орта ғасырлық христиан ойшылдарының философиялық жаңалықтары.
5. Орта ғасырлық христиан ойшылдары тарихтың және адам өмірінің мәні
туралы.
6. Орта ғасырлық христиандық философиясындағы адам және табиғат.
Блиц-тест
1. Ортағасырларда маңызды ғылым болып саналған:
А) Теология.
В) Гносеология.
С) Логика.
D) Онтология.
Е) Аксиология
2. Ортағасырлық философияның бағыты болып табылған реализмді
сипаттаңыз:
А) Жалпы ұғымдар емес, бірлі жарым ғана заттар реалды.
В) Берілген екі сипаттамада дұрыс.
С) Заттардың негізі жалпы ұғымдар және олар затқа дейін өмір сүреді.
D) Заттардың негізі шынайы емес.
Е) Дұрыс жауап жоқ.
3. Ортағасырлық философияның бағыты болып табылған номинализмді
сипаттаңыз:
А) Жалпы ұғымдар немесе универсалийлер ғана шынайы ақиқатқа ие.
В) Универсалийлер барлық заттарға дейін өмір сүреді.
С) Жалпы ұғымдар тек қана атаулар болып табылады.
Д) Заттар мен ұғымдар шынайы релды емес.
Е) Барлық жауаптар дұрыс.
4. Ортағасырлық дүниетанымдағы адам мен құдайдың қатынасы қандай?
А) Адам – Құдайдың жаратылысы.
В) Құдаймен адамды біріктіру.
С) Адамның Құдайдан жоғарылығы.
D) Адам Құдайдың өзі.
Е) Адам мен Құдай антогонизм.
5. Діннің негізгі қызметін атап көрсетіңіз?
А) Компенсаторлық.
В) әдістемелік.
С) Реттеушілік.
D) Дүниетанымдық.
Е) Прогностикалық.
6. Құдайға наным – сенімді және о дүниені жоққа шығаратын көзқарас
қалай аталады?.
А) Нигилизм.
В) Атеизм.
С) Скептицизм.
D) Солипсизм.
Е) Агностицизм.
7. Реализм мен номинализмнің теориялық келіспеушілігінің мәні неде?.
А) Жалпы ұғымдардың табиғатын түсіндіруде
В) Индивидтің таным шекарасын белгілегенде.
С) Әсемділіктің қалыптасу проблемасы жөнінде.
D) Білімнің ақиқаттық критериясын көрсеткен кезде.
Е) Таным принциптерін ойластыруда.
8. Теоцентризм дүниетаным ретінде:
А) Табиғаттың, адамның, қоғамның өмір сүруін көрсететін құдай – абсолют.
В) Жердегі өмірдің ұзақ еместігін көрсететін ілім.
С) Дүниені мәнгі айналуда деп көрсететін ілім.
D) Болмыстың әрдайым қайталантындығы туралы ілім.
Е) Жердегі өмірді мадақтау.
9. Августиннің Тәубеге келу деген кітабында көтерген проблемасы:
А) Реалды дүниеден жоғарғы дүниені тану.
В) Идеалды қоғамды құру.
С) Адам еркін.
D) Адамгершілік.
Е) Адам күнәсі туралы.
10. Құдай қаласы деп аталатын еңбектің авторы кім?
А) Фома Аквинский.
В) Абеляр.
С) Киприан.
D) Августин.
Е) Кант.
Әдебиеттер:
1.История философии под ред проф В.И. Кирилова. проф С.И.Попова.
М.,2001.
2.Ж.Алтай. А.Қасабек. Философия тарихы. А.,1999.
3.Ж.Алтай. А.Қасабек. Философия және мәдениетттану. А., 1999.
4.Спиркин А. Философия. М., 1999.
5.Гайденко П.П. Смирнов Г.А. Западно – европейская философия в средние
века. М.,1989.
6.Бергсон А. Два источника морали и релегии. М.,1992.
7.Соколов В.В. История философии. М., 1986.
8.Чанышев А. Из истории философии с древнейших времен до наших дней.
М.,1998.
Сабақ №5 Исламдық ортағасырлық мәдениет контекстіндегі арабтық-мұсылмандық
философия.
Сабақтың мақсаты: Орта ғасырлық мұсылмандық философия ойшылдарының
еңбектері мен трактаттарын дүние танымдық және методологиялық тұрғыдан
бағалауға, студенттерге пікірталас ретінде мәнін ашуға үйрету. Сонымен
бірге түркі суфизмінің ерекшеліктерін ашып көрсету.
Семинар сабағының жоспары:
1. Орта ғасыр философиясының негізгі белгілері мен кезеңдері: апологетика,
патристика және схоластика.
2. Орта ғасырлық шығыс мұсылмандық философия: Әл - Фараби, Ибн - Сина, Ибн
-
Рушд.
3. Түркі суфизмінің ерекшеліктері ( Қ.А. Яссауи).
Бақылауға арналған сұрақтар:
1. Орта ғасыр философиясы неше кезеңнен тұрады ?.
2. Калам ілімі дегеніміз не?
3. Мутазилизм дегеніміз не?
4. Сопылық бұл қандай ілім?
5. Әл-Киндидің негізгі көзқарастары?
6. Ортағасырлық философиядағы онтология мәселесінің шешілуі?
7. Әл-Фарабидің адам, жан, рух туралы ілімін қалай түсінесіз?.
8. Ибн-Сина философиясы.
9. Калам іліміндегі шынайы ақиқат туралы ілімді қалай түсінесіз?
10.Араб мұсылман философиясының Батыс Европаға тигізген әсері қандай?
11. Ибн-Рушд философиясындағы негізгі көзқарастары.
Негізгі ұғымдар (глоссарий):
1. Мутакалимдер – радикалды исламды жақтаушылар.Мутакалимдер мектебінің
өкілдері исламның діни догмаларын негіздеп, араб-ислам схоластарының
рөлін атқарды.
2. Муттазилизм – (обособившиесяся,отколовшиеся) ислам философиясын
дамытқанмен, кейбір мәселелерді материалистік тұрғыдан түсіндірді.
Мысалы:1.исламның адамның жаралуы, дүниенің шығуы, тағдырдың жазуы,
т.б. туралы догмаларды рационализм мен материалистік тұрғыдан
түсіндірді; 2.Құдай туралы антропоморфты түсінікті (Құдайдың адам
бейнелілігін) терістеді; 3. Құдай мен Әлемді бір деп жариялады.;
4.адам ақылының күшіне сенді; 5.адам танымының күші мен
мүмкіндіктеріне сенді.
3. Теоцентризм - дүниедегі шынайы ақиқат, дүниенің негізі Құдай болып
табылады деп жариялайтын ілім.
4. Суфизм - (1.“суф“ -“жүн шекпен киген адам“;2.“саф“,“сафа“- “тазалық“;
3.“сафуа“ - “таңдаулы болу“ деген мағыналар гректің “софос“ -“даналық“
сөзінен алынған) адамның өз еркімен сыртқы дүниеден,бұл дүниелік
қызықтан бас тартып,өз өмірін Құдай жолына арнауы.Суфизм аскетизмді,
мистиканы жоғары игілік деп есептейді.
5. Құран - ислам дінінің қасиетті кітабы.
6. Ислам – VII ғ. қалыптасқан әлемдік соңғы дін. Негізін салушы Мұхаммед
пйғамбар. Қасиетті кітабы құран.
7. Араб тілді философия деп арабтардың мәдени және ықпалында болған
Таяу және орта Шығыс халықтары мен арабтар жасаған философияны
айтады.Ортағасырлық философияны негіздеуге атсалысқандар түрлі
ұлттардың өкілі болғанымен өз еңбектерінде бәрі де араб тілінде
жазғандықтан,“араб философиясы“ емес,“араб тілді философия“деп атау
қабылданған.
Ортағасырлық арабтілді философияның дамуы екі кезеңнен тұрады:
1.VII-IXғ.ғ. – арабтілді философияның тууы мен қалыптасуы;
2.IX-XVғ.ғ. – арабтілді философияның ежелгі грек философиясын қабылдауы,
игеруі.Арабтілді философияның араб –грек философиясына айналуы;
Кестелер, жағдаяттар:
1. Әл-Фараби бойынша бақытқа жету жолдары: ерен жаратылған дене құрылысы,
жан құмарлықтары, ой-парасаты.
2. Бал бар жерде ара бар, алдымен араның шаққанын көр - дейді Баласағұн.
3. Ибн-Рушд Адам өтпелі пенде, оның денесімен бірге жан дүниесі де
келмеске кетеді дейді. Бірақ адамзаттың потенциалдық интеллекті - ол
мәңгілік, ол Құдайдың ақыл ойымен қосылуға тырысады, ал ол орындалған кезде
дүниежүзілік адамзат тарихы сонымен аяқталады. Қалай түсінесіз?
Орта ғасыр мұсылмандық философияға сипаттама
Орта ғасырда пайда болып, жаңа заманға дейін философия тарихында
көрнекті орын алған, еңбектерін араб тілінде жазған, негізінен мұсылман
елдерінен шыққан ойшылдар тобының ілімін ғылымда фәлсафа деп атау дәстүрі
бар. Анығында бұлар ерекше ойлау менталитетіне ие болған фәлсафа өкілдері.
Философия мұсылман мәдениетінің туындысы. Бұл негізінен, мұсылман елдерінің
ойшылдарына тән дүниетаным.
Фәлсафаның мазмұны Платон, Аристотель еңбектерін қайта жаңғырту болса,
бұл мақсат мұсылман негізінде орындалып, араб тілі арқылы жүзеге асты. Нақ
осы кезеңде философ-ойшылдар рухани мәдениет пен мұраның бай даму
тәжірбиесін байыптай бастады, философиялық ілімнің алғашқы тұжырым-дамалары
мен жүйелері, танымның қағидалары мен әдістері пайда болды.
ХІ-ХІІ ғасырлар Арабияда пайда болған жаңа дін исламның Орта Азияға
толықтай тарап, дінге енген кезеңі болатын. Осы аталған ғасырларда өндіргіш
күштердің дамуы, қолөнердің өсуі, қалалардың бой көтеріп, олардың қоғам
өмірдегі рөлінің артуы байқалады.
Ал Ахмет Ясауидің Диуани Хикмет еңбегінде, сопының өмірі мен қызметі
ұрпақ жадында тақуалық пен тәубенің, бай рухани өмір мен имандылық хақында.
Осы еңбегінде ол болмыстың тұтастығын көрсетіп берді. Еңбекте Аллаға деген
сүйіспеншілік баяндайтын, жоғары мәнділіктерге көкейдегі ойдың ашылуы мен
жету, Алланы тануда әйелдің алатын орнын әуездеуге арналған, және сонымен
қатар рационалдық танымның қасаңдығын, сезімсіздік түйсіктің
жетіспеушілігін де көрсетеді.
Кестелер, жаттығулар, жағдаяттар. Сызбаға көңіл аударыңыз.
Номинализм, реализм, концептуализм.
Мәнжазба тақырыптары
1. Орта ғасыр іліміндегі құдай идеясын негіздеу.
2. әл-Фарабидің онтологиялық көзқарастары.
3. Орта ғасырлық ислам философиясындағы тұлға мәселесі.
4. Орта ғасырлық ислам ойшылдарының философиялық жаңалықтары.
5. Орта ғасырлық араб ойшылдарының тарих және адам өмірінің мәні
туралы көзқарастары.
6. Орта ғасырлық шығыс философиясындағы адам және табиғат.
Блиц-тест
1. Араб философы құрметті атағына ие болған ортағасыр Шығыс ойшылы:
A) Әл-Кинди
B) Ибн-Сина
C) Әл-Ғазали
D) Әл-Фараби
E) Ибн-Рушд
2. Орталық Азия философтарына кімді жатқызуға болады:
A) Әл-Кинди, Әл-Фараби
B) Омар Хайям, У.Оккам
C) Ф.Бэкон, Э.Роттердамский
D) Д.Скот, Әл-Хорезми
E) Ибн-Сина, Әл-Фараби, Оккам
3. Яссауидің ұстазын атаңыз:
A) Арыстан бап
B) Зефер бап
C) Дидро
D) Платон
E) Тұрхан бей
4. Ибн-Рушдтың екі ұдайы ақиқат ілімінің мақсаты:
A) ғылым мен философияны дінмен ұштастыру
B) философияны дінмен ұштастыру
C) философияны діннен бөлу
D) ғылым мен дінді ұштастыру
E) ғылым мен философияны діннен бөлу
5. Әл-Ғазалидің сұлулық, музыка, поэтикалық өнер туралы ілімдерін
философияның қай тарауына жатқызуға болады:
A) эстетикаға
B) онтологияға
C) психологияға
D) этикаға
E) гносеологияға
6. Құтты білік шығрмасының авторы:
A) Баласағұн
B) Ибн-Сина
C) Әл-Кинди
D) Әл-Фараби
E) Әл-Бируни
7. Қазақстандағы суфийлік ілім қай ойшылдың есімімен байланысты:
A) Яссауи
B) Қашғари
C) Дулати
D) Әл-Фараби
E) Ибн-Сина
8. Тұңғыш араб философы, Шығыс перипатизмінің негізін қалаушы:
A) Әл-Кинди
B) Ибн-Сина
C) Әл-Ғазали
D) Әл-Фараби
E) Әл-Бируни
9. Ортағасырлық философияның сипаттамасы:
A) теоорталықтық
B) антропоорталықтық
C) сциентистік
D) гедонистік
E) дінге қарсылық
10. Төменде келтірілген ойшылдардың қайсысы Отырарда дүниеге келген:
A) Әл-Фараби
B) Қашқари
C) Баласағұн
D) Яссауи
E) Дулати
25. Әл-Фараби бойынша бақытқа жету жолдары:
A) ерен жаратылған дене құрылысы, жан құмарлықтары, ой-парасаты
B) ықыластық, тән құмарлығы
C) рухани байлығы
D) ерекше жаратылған дене құрылысы
E) жан құмарлығы, саналылығы
Әдебиеттер:
1.История философии под ред проф В.И. Кирилова. проф С.И.Попова.
М.,2001.
2.Ж.Алтай. А.Қасабек. Философия тарихы. А.,1999.
3.Ж.Алтай. А.Қасабек. Философия және мәдениетттану. А., 1999.
4.Спиркин А. Философия. М., 1999.
5.Гайденко П.П. Смирнов Г.А. Западно – европейская философия в средние
века. М.,1989.
6.Бергсон А. Два источника морали и релегии. М.,1992.
7.Соколов В.В. История философии. М., 1986.
8.Чанышев А. Из истории философии с древнейших времен до наших дней.
М.,1998.
Сабақ №6 Ренессанс пен Реформация мәдениетіндегі философия.
Сабақтың мақсаты: Студенттерге қайта өрлеу дәуірі философиясының
ерекшеліктері мен бағыттарын ашып түсіндіру; Негізгі ұғымдардың мазмұнына
толық талдау жасау арқылы дүниетаным деңгейін жоғарылату. Қайта өрлеу
дәуірінің әлемдік өркениеттегі орнын анықтай отырып, тарихи маңызын
айқындау; Студенттерді гуманизм рухында тәрбиелеу.
Семинар сабағының жоспары:
1. Қайта өрлеу дәуірінің негізгі сипаты және оның философияда бейнеленуі.
2. Жаңа космологияның, пантеизмнің, ренессанстық ойлаудың қалыптасуы
және оның ерекшеліктері: Н.Кузанский, Э.Роттердамский, Н.Коперник,
Г.Галилей, Дж.Бруно.
3. Философия және өнер (М.Монтень, Л. да Винчи).
4. Тарих философиясы, саясат философиясы, әлеуметтік-саяси утопиялар
(Н.Макиавелли, Т.Мор, Т.Кампанелла)
Бақылауға арналған сұрақтар:
1. Қайта өрлеу дәуірі философиясы мен мәдениетінің ерекше белгілерін
атаңыз.
2. Қайта өрлеу дәуірінің гуманистік ойларының негізгі идеялары қандай?
3. Гуманистердің дінге және шіркеуге қатынасын сипаттаңыз.
4. Реформацияның негізгі мазмұны және оның нәтижесі қандай болды?
5. Н.Коперниктің ашқан жаңалығының мәні және оның философиялық ой
дамуындағы рөлі қандай?
6. Н.Кузанский мен Дж.Бруноның натурфилософиясын сипаттаңыз.
Негізгі ұғымдар (глоссарий):
1. Гуманизм (лат.humanus-иманды)-кең мағынада алғанда, адамның қадір -
қасиеті мен хұқын құрметтеуді, оның жеке тұлға ретіндегі бағасын, адамның
игілігіне, оның жан-жақты дамуына, адам үшін қолайлы қоғамдық өмір жағдайын
жасаған қамқорлықты
білдіретін көзқарастардың жүйесі;тар мағынада алғанда, қайта өрлеу
дәуіріндегі идеялық қозғалыс.
2. Антропоцентризм дүниетанымдық айқындама, оған сәйкес адам дегеніміз -
әлемнің орталығы және асқар шыңы.
3. Гелиоцентризм (гр.gelios-күн)- поляк астрономы Н.Коперник жасаған жүйе,
әлемнің орталығы Жер емес, орталық денені Күн деп қарау.
4. Пантеизм (гр.pan- бәрі және theos- құдай)- құдай табиғаттан тыс бола
алмайды, ол табиғатпен барабар бейқам бастама дейтін философиялық ілім.
5. Реформация (лат.pesopmare-өзгерту, жөндеу)- Еуропада ХҮІғ.-дың І-
жартысында протестантизм негізін салған антифеодалдық және антикатоликтік
қозғалыс.
6. Утопия (гр.u-ештеңе де емес, жоқ; және topos-орын, "еш жерде жоқ орын")-
ойдан шығарылған идеалды қоғамдық құрылысты бейнелеу."Утопия" ұғымын Т.Мор
(1516) енгізген.
Кестелер, жаттығулар, жағдаяттар. Ойланыңыз:
1. Фортуна өте мейірбанды адамдардан гөрі,не болса сол болсын деп батыл
кірісетін адамдарды сүйеді.(Эразм Роттердамский)
2. Менің адалдығым мен сенімділігімнің кепілі-менің кедейлігім.
(Н.Макиавелли)
3. Қайсыбір философияның бастауында таңғалушылық, дамуында
зерттеулер,соңында білместік жатыр.(М.Монтень)
4. Сен өздеріңнің қағидаларыңмен Дүниені төңкеріп тастағың келеді,-дейді
біреулер. Бірақ төңкеріліп жатқан бұл Дүниені төңкергеннің несі
жаман.(Дж.Бруно)
5. Адам-көп түрлі өзгеретін табиғаты бар жануар.(Пико делла Мирандолла)
6. Қаңдай қиындық болса да, өмірден бас тартпа. (М.Монтень)
7. Білімге деген іңкәрліктен артық батылдық жоқ.(М.Монтень)
8. Құдай басқа тіршіліктердің бәрінің бейнесі қалпын шеңберлеп, олардың
алатын орнын анықтаған. Тек сен ғана, адам, ешқандай шеңбермен қысылған
жоқсың, сондықтан өз бейнеңді өз шешіміңмен анықтай аласың (Пико дела
Мирандолла).
Мәнжазба тақырыптары
1. Италия гуманистері Данте және Ф.Петрарканың адам мен әлем құрылымын
жаңаша түсінуі туралы.
2. Н.Макиавеллидің "Государь" атты еңбегінің негізгі идеялары.
3. Л.да Винчи шығармашылығы.
4. Қайта өрлеу философиясындағы тұлға мәселесі.
5. Ренессанс дәуіріндегі өнер мен философияның өзара байланысы.
Блиц-тест
1. Қайта Өрлеу заманы философиясының атақты бір өкілі:
А) Бердяев.
В) Фома Аквинский.
С) Авиценна.
D) Аристотель.
Е) Николай Кузанский.
2. Қайта өрлеу заманы философиясының өкілдері:
А) Н.Кузанский, Дж. Бруно, Н.Коперник.
В) Ф.Аквинский, П.Абеляр, Д.Скот.
С) Гераклит, Демокрит, Зенон.
D) Ф.Бэкон, Р.Декарт, Дж. Локк.
Е) Вольтер, Руссо, Дидро.
3. Дүниенің гелиоцентрлік жүйесінің негізін қалаушы, Қайта өрлеу
заманы философиясының өкілі:
А) Архимед.
В) Птоломей.
С) Коперник.
Д) Лаплас.
Е) Галилей.
4. Қайта өрлеу дәуіріндегі әлемнің шексіздігі жөніндегі философиялық
қағиданың авторы кім?
А) Ньютон.
В) Бруно.
С) Кеплер.
D) Галилей.
Е) Коперник.
5. Шіркеу тарапынан еркін ойлары үшін "еретик" аталып, өртеліп
жіберілген Қайта өрлеу заманының көрнекті өкілі:
А) Т.Кампанелла.
В) Н. Кузанский.
С) Л. Валла.
D) Дж.Бруно.
Е) Л. Да Винчи.
6. Қайта өрлеу дәуіріне сай келетін адам түсінігі:
А) адам - жасампаз суреткер.
В) адам - ойлай білетін жан иесі.
С) адам - құдайдың жан бітіріп берген жасамысы.
D) адам - қоғами жан иесі.
Е) адам - микрокосм.
7. Қайта Өрлеу дәуірі философиясының басты ерекшелігі:
А) теоцентризм.
В) технократизм.
С) сциентизм.
D) антропоцентризм.
Е) космоцентризм.
8. Қайта өрлеу дәуірі ойшылдарының қайсысы "Государь" атты
кітаптың авторы болып табылады:
А) Никколо Макиавелли.
В) Мишель де Монтень.
С) Эразм Роттердамский.
D) Леонардо да Винчи.
Е) Томас Мор.
9. Қайта өрлеу дәуірінде бастапқы әлеуметтік утопияға философиялық
көзқараспен ден қойған:
А) Данте.
В) Т.Мор.
С) Э.Роттердамский.
D) Ф.Петрарка.
Е) Л.Валло.
10. "Тарих саясатты жасайды",-деп тұжырымдаған:
А) Ж.Руссо.
В) Н.Макиавелли.
С) В.Ленин.
D) Т.Кампанелла.
Е) Т.Гоббс.
Әдебиеттер:
1. Антология мировой философии. Т.2.- М.,1970
2. Бруно Д. Диалоги. М.,1949
3. Бруно Д. О героическом энтузиазме. М.,1953
4. Виндельбанд В. История древней философии. Киев,1995
5. Винчи Л. Избранные естественнонаучные труды. М.,1955
6. Горфункель А.Х. Философия эпохи Возрождения. М.,1980
7. Данте А. Божественная комедия. М.,1967
8. Кампанелла Т. Город Солнца. М.,1954
9. Кузанский Н. Соч. в 2-х т. М.,1979
10.Мор Т. Утопия. М.,1978
11.Монтень М. Опыты. М.-Л.,1957-60
Сабақ 7. Жаңа уақыт мәдениетіндегі батысеуропалық философия. Неміс
классикалық философиясы.
Сабақтың мақсаты: Студенттерге жаңа заман философиясының философия
тарихында алатын орнын, ерекшелігін ашып көрсету. Осы дәуірде пайда болған
бағыттардың негізгі идеяларының мазмұнын ашу. Негізгі терминдер мазмұнын
ашып, оларға түсініктеме беру. Сонымен қатар жаңа заман философтарымен
жақын танысып, олардың қарастырған проблемаларын зерттеу.
Семинар сабағының жоспары:
1.ХҮІІғ. философия және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ЗАҢ ФАКУЛЬТЕТІ
ФИЛОСОФИЯ КАФЕДРАСЫ
ФИЛОСОФИЯ ПӘНІ БОЙЫНША СЕМИНАР САБАҚТАРЫНА
ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ
ТҮРКІСТАН 2012
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
І. Семинар сабақтарына әдістемелік нұсқау дайындалып енгізілген
Орындағандар:
Философия кафедрасының меңгерушісі,
филос.ғ. к., доцент ________ Ө.А.Малдыбеков
лауазымы қолы аты-жөні
"Философия" кафедрасының
магистр оқытушысы _________ М.Т.Дуйсебаев
лауазымы қолы аты-жөні
II. Кафедраның оқу-әдістемелік мәжілісінің_________ 2012 ж. № __
мәжілісінде мақұлданды.
Кеңес төрайымы _________________ магистр оқытушы М.Б.Егенбердиева
ІІІ. СЫН-ПІКІР БЕРУШІ
филос.ғ.к., доцент ________ Дайрабаева Г.Б.
лауазымы, бөлімі қолы аты-жөні
__ ____________ 2012 ж.
ІҮ. ФАКУЛЬТЕТТІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МӘЖІЛІСІНЕ
БЕКІТУГЕ ҰСЫНЫЛДЫ хаттама № __ __ _________ 20__ ж.
Кеңес төрайымы _____________________ филос.ғ.к., доцент А.
Малдыбек
КІРІСПЕ
Философия пәні бойынша философиялық емес мамандықтардың
студенттеріне арналған семинар сабақтарының әдістемелік нұсқауы типтік оқу
бағдарламасы мемелекетттік жалпы білім беру стандартына және пәннің оқу
әдістемелік кешеніне сай жасалынды.
Оқу пәні ретінде философияны оқытудың басты мақсаты – болашақ
мамандардың қазіргі күрделі әрі динамикалық дүние жағдайындағы дұрыс
дүниетанымдық бағдарларын қалыптастыруға жәрдемдесу.
Пәнді оқып-үйретудің міндеттері:
- философиялық ой кешудің тарихи типтерін мәдениет контекстінде талдау;
- болашақ мамандардың философиялық-дүниетанымдық және методологиялық
мәдениетін қалыптастыру;
- пән мазмұнын студенттердің оған деген қызығуын тойтаратын бұрынғы
идеологиялық жүктемеден, догматикалық штамптар мен клишелерден азат
ету.
Пәнді оқып-үйрену процесінде бакалаврдың білуі тиіс:
- -Философияның негізгі терминдері мен мәселелерін;
- негізгі философиялық тұғырнамаларды;
- мәдениет конртекстіндегі дүиетанрымдық сауалдарды шешудің негізгі
философиялық тәсілдерін
Бакалавдың курстан білетіні:
- философияның предметі, мақсаты мен мінрдеттері
- философия мәселелерінің негізгі шеңбері
- философиялық дүниетанымның мәдениет контекстіндегі ерекшеліктері және
оның адам өмірлік таңдауының стратегиясына әсері
Сабақ №1 Философия мәдениет феномені хақысында.
Сабақтың мақсаты: Философияның мән-жайын, ерекшелігін, мәдениет аясындағы
орнын, қоғам мен адам өміріндегі рөлін ашып көрсету. Философияның негізгі
анықтамасы - даналық екендігін, даналықтың қоғам, адам үшін рухани азық
болып табылатынын, даналықтан әркімнің нәр алуы керектігін студенттерге
түсіндіру. Философияның ерекшелігін сипаттау, оның ғылыммен арақатынасын,
ғылыми жолын, ғылыммен
шектелмейтіндігін ашу;
Көзқарас ұғымын талдау. Философиялық көзқарастың ерекшелігін ашу,
студенттердің философиялық көзқарасын қалыптастыруға қадам жасау.
Көзқарастың тарихи түрлерін талдап, философияның, мифологияның, діннің
адамның дүниемен қарым-қатынасын жүзеге асырудағы орны мен рөлін ашып
көрсету. Студенттерге философияның басты нысанасы, предметі адам екенін
түсіндіріп, сонымен бірге философияның адамды
оны қоршаған дүниемен бірлікте, қарым-қатынаста қарастыратынын түсіндіру;
Философияның әр заманда әртүрлі мәдени, тарихи ортада әртүрлі
функциялар атқарып келгенін аша отырып, студенттерге философияның
теориялық, методологиялық, тәлім-тәрбиелік, дүниетанымдық, сыни,
аксиологиялық функцияларын суреттеу.
Семинар сабағының жоспары:
1. Философияның ерекшелігі және негізгі анықтамалары
2. Философия - даналық
3. Философия - ғылым
4. Философия - көзқарас
5. Көзақарастың тарихи түрлері. Мифология. Дін. Философия.
6. Философияның пәні: Адам және Дүние.
7. Философияның негізгі функциялары.
Бақылауға арналған сұрақтар:
1. Философияға бірыңғай және біржола анықтама беруге бола ма?
2. Философия мен ғылымның арақатынасын ашып беріңіз.
3. Философия классиктерінің қайсысы философияны даналық ретінде
қарастырады?
4. Философия классиктерінің қайсысы философияны ғылым ретінде
қарастырады?
5. Даналықтың білімнен айырмашылығын түсіндіріңіз.
6. Түсініктің танымнан айырмашылығы қандай?
7. Философиялық рефлексияның мәні неде?
8. Дүниеге көзқарастың түрлерін атаңыз.
9. Философияның пәні қандай?
10. Философияның қызметтерін атаңыз.
Негізгі ұғымдар (глоссарий):
1. Философия грек сөзі, даналыққа құмарлықты аңғартады, "мәдениеттің жаны"
(Маркс), сан қырлы, күрделі рухани дүние.
2. Даналық адамның дүние, өмір, адам, адамдардың қарым-қатынасы жөніндегі
түсінігі, ақыл-парасаттың көрінісі, өмір тәжірибесінің түйіні.
3. Түсінік адамның ішкі жан дүниесіне, философиялық, әдеби, діни
туындылардың, классикалық дүниелердің мазмұнына үңілу, бойлау, "адамның
сыртқы дүниені танып-білу
тәсілі емес, сол дүниеде өмір сүру тәсілі" (Хайдеггер).
4. Ғылым табиғат, қоғам, таным құбылыстарының ішкі байланысын,
қатынастарын, заңдарын зерттейтін қоғамдық сананың түрі.
5. Көзқарас адамның өзі, дүние, өзінің дүниеге қатынасы, дүниедегі орны
жөніндегі ойы, пікірі, түсінігі.
6. Адам философияның басты нысанасы, "барлық заттың өлшемі" (Протагор),
неге көңіл бөлсе де бәрін де философия адам тұрғысынан қарастырады.
7. Дүние 1)шетсіз, шексіз объективтік реалдылық; 2)адамды қоршаған табиғи,
әлеуметтік орта.
8. Мифология (грек. миф - сөз, аңыз) - мифтер жөніндегі ілім,
құдайлар,рухтар, батырлар жөніндегі аңыз-әңгімелер жиынтығы; көзқарастың
синкреттік сипаттағы байырғы түрі.
9. Дін (лат. религаре - біріктіру, байланыстыру) абсолютке (құдайға, рухқа)
және онымен тікелей қарым-қатынас жасау мүмкіндігіне сенумен байланысты
қалыптасатын адамның ойы, сезімі және қарекеті.
10. Гносеология (грек. гнозис - білім және логос ілім) - таным теориясы,
дүниені (объекті) танудың мүмкіндіктері мен шектерін анықтайтын, танушы
субъект пен танылатын объекттің қарым-қатынасының нәтижесі болып табылатын
білімнің ақиқаттығының шарттарын көрсететін философияның саласы.
11. Эпистемология (грек. епистеме - білім, ғылым) таным, жөніндегі, жаңа
білімге апарар таным жолдары жөніндегі ілім.
12. Онтология (грек. онтос - болмыс, бар нәрсе және логос - ілім) - болмыс
жөніндегі ілім, болмыстың іргелі функцияларын және жалпы формаларын
қарастыратын философияның саласы.
13. Антропология (грек. антропос - адам...) адам табиғаты мен мәні
жөніндегі ілім, адам философиясы.
14. Аксиология (грек. аксиа - құндылық...) құндылықтар, олардың табиғаты
мен пайда болуы, адам және қоғам өміріндегі орны мен рөлі жөніндегі
философиялық ілім
15. Идеология грек. идея - ұғым, көрініс) - қоғамның, қоғамдық күштердің,
таптардың мүддесін бейнелейтін саяси құқықтық, философиялық, моральдық,
діни, эстетикалықидеялардың, көзқарастардың жүйесі.
Кестелер, жаттығулар, жағдаяттар. Ойланыңыз:
1. Неміс ағартушысы Г.Лессинг: Егер Құдай мені өзіне шақырып: Бір қолымда
Дүние жөніндегі толық ақиқат, екіншісінде ақиқатқа деген іңкәр бар.
Қайсысын таңдап аласың? - десе, мен: О, Жаратқан, бүкіл ақиқаттың иесі
сенсің, маған тек сол ақиқатқа іңкәрлікті берсеңіз болғаны, - дер едім -
дейді. Осы көркем сөзбен берілген ойды сіз қалай түсінесіз?
2. Ешкім де философияны жастық шағында ысырып тастап, қартайғанда одан
шаршамасын. ... философия жасқа да, кәріге де керек, біріншіге жастық
жігерді болашақ алдындағы пісіп-жетілген батылдықпен ұштастыруға, екіншіге
өмірдің соңында рухани жаңарып, өткенге қуану үшін деген пікірді грек
философы Эпикур айтқан екен. Бұл ойдың маңызы неде?
3. Француз ағартушысы Д.Дидро айтқандай, Ең тамаша ойшылдар философиямен
ғасырлар бойы айналысты. Бірақ соған қарамастан, онда бірде-бір дау
туғызбайтын пікір жоқ. Неге олай?
4. Өткен және болашақ замандардағы қасіреттерге философия жоғарыдан
қарағанмен, қазіргі қасіреттер философияға жоғарыдан қарайды деген ойды
француз жазушысы Франсуа де Ларошфуко айтқан екен. Бұл ой-пікір біздің
қазіргі өтпелі заманымызды бағалағанда, қандай тебіреністерді тудырады?
5. Жалғыздықтың шеңберінде өмір сүру үшін я жануар, я болмаса Құдай болу
керек - дейді Аристотель. Бірақ үшінші бар, ол - философ, - дейді
Ф.Ницше.
Бұл пікірді қалай түсінуге болады?
6. Қайғы таныммен бірге басталады, - дейді француз ойшылы А.Камю. Сіз бұл
пікірді қалай түсінесіз?
7. Философия қоғамға тәуелді болмауы керек, керісінше, қоғам философияға
тәуелді болуы керек, - деген екен орыс философы Н.Бердяев. Бұл тұжырым
қазіргі өтпелі қоғамда қандай ойларды туғызуы мүмкін?
8. Егер өлім болмаса, адамдар философиямен айналысар ма еді? - дейді
неміс философы А.Шопенгауэр. Оған қалай қарайсыз?
Мәнжазба тақырыптары
1. Философия және миф.
2. Философия және дін.
3. Философия және өнер.
4. Философияның негізгі бағыттары: материализм, идеализм, реализм.
5. Философия - дүниеге деген ерекше көзқарас.
6. Философия құндылықтары және бүгінгі өтпелі қоғам.
7. Философияның жоғары білім саласындағы алатын орны.
8. Философия мен жеке ғылымдардың байланысы.
9. Философияның танымдағы әдістемелік қызметі.
10. XX ғасырдың аяғындағы адамзат тудырған жалпы мәселелерді шешудегі
философияның рөлі.
Блиц-тест
1.Түгендеп көрсетілген пікірдің қайсысы дұрыс:
A) адамның қоғамдық жаратылысын, оның еңбегінің қоғамдық сипатын талдамай
сананың мәнін түсіну мүмкін емес
B) адамның психикасын миды есепке алмай зерттеуге болады
C) адамның бас миын зерттеп, сананың мәнін толық түсінуге болады
D) машина да санамен ұғып, ойлай алатынын білдіреді
E) сана қоғамдық жағдайға тәуелсіз пайда болады
2. Философияның негізгі мәселесінің дәл мағынасын көрсетіңіз:
ойлаудың болмысқа қатынасы
A) материяның бастапқы екендігі және рухтың одан тәуелділігі
B) дүниені тану қажет пе
C) философиялық бағыттардың, өз көзқарастарын насихаттау күресі
D) материя және сана ұғымдарын қарсы қою
3. Дүниеге мифологиялық көзқарастың мәні:
дүниені ұғынудың әпсаналығы, бірлігі, біртұтастығы
A) дүниені жоғарғы және төменгі өмір сүру салаларына бөлу
B) адам мен табиғатты бір-біріне қарсы қою
C) дүниенің субстанциялық бастамасын мойындау
D) бір құдайдың әлемдік күшіне сену
4. Философия қай кезде пайда болды?
A) б.д.д. VІІІ-VІІ ғғ.
B) б.д.д. ІV-ІІІ ғғ.
C) б.д.д. ІХ-VІ ғғ.
D) б.д.д. VІІ-VІ ғғ.
E) б.д.д VI-Vғғ.
5. Дүниеге философиялық көзқарас:
A) дүниенің құбылыстары заңдарға бағынады, дүние кездейсоқ құбылыстардың
жиынтығы емес, ол жалпылық дүниеге көзқараста берілген
B) дүниенің басы да, соңы да құдайдан
C) дүниені танып білу мүмкін
D) объективтік дүние, оның заңдары, адамның ойларын, ғылыми теорияны
анықтамайды
E) адамның санасы, еркін, сенімін және мақсаты табиғат пен қоғамның дамуына
әсерін тигізбейді
6. Философияға дейін қандай екі көзқарас болды:
мифтік, діни
A) софистикалық және метафизикалық
B) мифтік, диалектика
C) диалектика және метафизика
D) діни, мифтік
7. Тарихи тұрғыдан философияның алдында келесілердің қайсысы болған жоқ?
A) әлеуметтану
B) тарихи білім
C) мифология
D) дін
E) геометрия
8. Философия қай елде пайда болды?
A) Бір уақытта ежелгі Үнді, Қытай және Греция жерлерінде
B) Еуропада
C) Ежелгі қытайда
D) Ежелгі Үндістанда
E) Ежелгі Грецияда
9. Философияның ерекшелігі-
A) қатаң ғылыми ой-тұжырымдарда
B) әлемді, оның жалпыға ортақтығы мен тұтастығында алы тануға тырысу
C) анықталмайды
D) әлемге деген практикалық қатынаста
E) догматизмде
10. Философияның қандай анықтамасы мүлдем дұрыс емес
A) философия- бұл дүниетаным
B) философия- бұл мәдениеттің квинтэссенциясы
C) философия - бұл жеке теория
D) философия-бұл ойларға толы, дәуір
E) философия-қоғам мен табиғаттың дамуының жалпы заңдылықтары туралы ғылым
Әдебиеттер:
1. Әбішев Қ. Философия. Студенттер мен аспиранттарға арналған оқулық.
Алматы, 2001.
2. Нысанбаев Ә., Әбжанов Т. Адамға қарай бет бұрсақ. Оқу құралы.-Алматы:
Қазақ университеті, 1992.
3. Нысанбаев Ә., Әбжанов Т. Қысқаша философия тарихы. Алматы. 1999.
4. Рысқалиев Т.Х. Даналық пен түсініктің үлгілері (философия тарихына
шолу) - Алматы, 1999
5. Рысқалиев Т.Х. Даналық. Ұлттық энциклопедия "Қазақстан" Т.3. Алматы,
2000
6. Философия. Оқулық (проф. Т.Ғабитовтың ред.) Алматы, 2002.
7. Философиялық сөздік. - Алматы, 1996.
Сабақ №2 Шығыс мәдениетіндегі философия феномені.
Сабақтың мақсаты: Ежелгі Шығыс философиясының дүниетанымдық ерекшелігін,
кейінгі әлемдік философияның дамуынына қосқан үлесін түсіндіру. Ежелгі
Шығыс философиясының негізгі бағыттарын, мектептерін ашып көрсету.
Данышпандардың өмірі мен қағидаларын айта отырып, студенттерді
адамгершілікке, білімсүйгіштікке тәрбиелеу.
Семинар сабағының жоспары:
1. Ежелгі Қытай философиясының ерекшеліктері.
2. Ежелгі Қытай философиясының негізгі бағыттары мен мектептері.
Конфуцийшылдық, даосизм және легистер (заңгерлер).
3. Ведалар және олардың мәні.
4. Жайнизм, буддизм және локаята (чарвака) мектебі.
Бақылауға арналған сұрақтар:
1. Ежелгі Қытай философиясының Ежелгі Үнді философиясынан айырмашылығын
көрсетіңіз
2. Ежелгі Қытайдағы философиялық мектептердің ерекшеліктері қандай?
3. Ежелгі Үнді философиясының негізгі мектептерінің ұқсастықтары мен
ерекшеліктері неде?
Негізгі ұғымдар (глоссарий):
1. "Цзюнь- цзы" өнеге арқылы әлемдегі тепе теңдік пен реттіліктің болуына
септігін тигізетін " тұрақты ", " қалыпты " ," қайырымды жігіт " деген
мағынаны білдіретін Конфуцзы философиясындағы ұғым.
2. Чжи парасат-білім, даналық, интеллект.
3. И парыз - әділетілік, парыз сезімі, парасаттылық, адалдық. Конфуци
философиясындағы іргелі ұғымдардың бірі.
4. Жэнь адамгершілік , адам сүйгіштік, қайырымдылық.
5. Дэ дао, барлығының нәрсенің этикалық себебінің негізі құрайтын көне
ұғым.
6. Дао жол, барлық нәрселердің негізін білдіретін дүниетанымдық ұғым,
әлемдік үйлесімділік.
7. Инь - ян Көне қытай философиясындағы жұптық күйдегі әлемнің қарама-
қарсылығын, үйлесімділігін, дамуын бейнелейтін ұғым.
8. Сансара жанның бір денеден екінші денеге көшіп жүруі.
9. Карма әділ жаза заңдылығы.
10. Мокша жанды қасіреттен азат ету.
11. Дхарма Көне үнді философиясындағы адамның әлеуметтік ордадағы әдептілік
нормаларын қадағалайтын моральдық заң.
12. Нирвана адамның рух еркіндігіне жетуі, түрлі сезімдік үйлерден
(құмарлық, ләззат) өзін өзі ажырата білуі. Көне үнділік діни философиядағы
идеал.
13. Пракрити Көне Үнділік философиядағы табиғаттың материалдық негізін,
әлем обьектілерінің бастапқы себебін білдіретін субстанциялық ұғым.
14. Пуруша өмірлік ұстаным, "бастапқы адам". Барлық жанды нәрселердің тыныс
алу көзі: тұтастықтан көп түрлілікке өту символын білдіретін Көне Үнді
философиясындағы дүниетанымдық ұғым.
15. Веданта индуизм негізін құрайтын қуатты әрі әсерлі діни- философиялық
жүйе.
16 Брахман Көне Үнділік діни философиядағы әлемнің рухани негізін құрайтын
таза болмыс, Абсолют.
17 Локаята Көне Үнділік философиялық ілім.
Жағдаяттар:
1. Ешқашанда бұл дүниеде өшпенділік өшпенділікпен жойылған жоқ; тек қана
өшпенділіктің жоғы оны тоқтатады. Бұл – мәңгілік Дхамма. Бұл Будданың сөзін
қалай бағалайсыз?
2. Жау жауға не істесе де, жалған бағытпен жіберілген ой одан да жаман
істейді.
3. Даосизмнің диалектикалық идеялары: Барлық дүние болмыстан туады. Болмыс
бейболмыстан туады. Бірдеңені құрту үшін ең алдымен оны гүлдету керек.
Біреуден бірдемені алу үшін оған ең алдыменберу керек; Бақытсыздықта бақыт
жатыр. Бақытта бақытсыздық бар. Кім оның шекарасын біледі?
4. Адамдарды білетін – дана; өзін-өзі білетін – ағарған.
5. Аспанның тілегі – адамдар бірін-бірі сүю керек және бір-біріне пайда
әкелулері керек (Мо-Цзы).
6. Пайда іздегендер адалдықты ұмытады; Ең биік адамды сүюшілік туысқандық
байланыстарды ескермейді (Чжуан-Цзы).
7. Аспан қарапайым адамдарды елбасы үшін тудырмайды, ол елбасын таққа
қарапайым адамдар үшін отырғызады (Сюнь-Цзы).
Мәнжазба тақырыптары
1. Көне қытай философиясының әлемдік мәдениетегі орны.
2.Дао философиясындағы дүниетанымдық тәжірибелер.
3. Моистер.
4. Ежелгі Үнді философиясындағы даршандар және олардың негізгі бағыттары.
5. Бхагавадгита бағыты.
6. Хатха - йога.
Блиц-тест
1. Конфуцийшылдардың негізгі көңіл аударған, айналысқан қоғамдық
мәселелері:
А) адамдар арасындағы қарым-қатынас, тәрбие мәселесі.
В) адамдар арасындағы қатынас, басқару мәселесі.
С) мемлекетті басқару және мәдениетті өркендету мәселесі.
D) тәрбие мәселесі, оқу-білім және оны ұйымдастыру жұмыстары.
Е) адам және табиғат арасындағы қатынас.
2. Кун фу-цзы ілімінше, ең жоғары жаратушы күш:
А) аспан.
В) күн.
С) ай.
D) құдай.
Е) жер.
3. Конфуцийшылдар көп көңіл аударған ұғымдар:
А) тең орта, адамгершілік және өзара сүйіспеншілік.
В) іс-әрекет, мінез-құлық, адамгершілік.
С) дәстүр, адамдардың қарым-қатынасы, табиғат.
Д) өзара сүйіспеншілік, адам мәселесі, болмыс.
Е) болмыс, тең орта, құдай.
4. Тең орта деген не?
А) адамдардың сабырсыздық пен сақтықтың арасындағы іс-әрекеті.
В) ата-анасын құрметтеу, сыйлау.
С) адамдардың батырлығы мен қорқақтығының арасындағы іс-әрекет.
D) үлкен ағаларын сыйлау.
Е) өзара сүйіспеншілік арқылы қарым-қатынас әрекеті.
5. Конфуцийшылдардың пікірінше адамгершілік негізі неде?
А) "жэнь" - "ата-анасын құрметтеу және үлкен ағаларын сыйлау, жалпы
алғанда үлкендерді сыйлау.
В) мемлекетті басқарушыларды құрметтеу және оларды сыйлау.
С) мемлекетте қалыптасқан заңдарды құрметтеу және оларды мүлтксізі
орындау.
D) бұрынғы ұлттық салт-жораны, дәстүрді мадақтау және оларды тарату.
Е) құдайға құлшылық істеу, құрбандық шалу
6. Конфуцийшылдардың әдептілік қағидасы қалай айтылады?
А) өзің қаламайтын нәрсені басқа біреуге тілеме.
В) өзің қаламайтын нәрсені басқа біреуге жаса.
С) өзің қаламайтын нәрсені басшылыққа алып, іс-әрекет жаса.
D) мемлекеттік заңды орындау басты әдептілік қағидасы.
Е) басқаларды сүймесеңде өзіңді сүй, туысқандарыңды сила.
7. Барлық нәрсе өзгерісте болады, уақыт тоқтамай өтіп жатады"-деген
кім?
А) Кун Фу-цзы
В) Мэн-цзы
С) Сюнь-цзы
D) Лао-цзы
Е) Шан Ян
8. Аспанның еркі - адамдардың жігер-еркі арқылы көрінеді деген
пікірді кім айтқан?
А) Мэн-цзы.
В) Лао-цзы.
С) Кун Фу-цзы.
D) Хань Фей-цзы.
Е) Сюнь-цзы.
9. Әлем жөніндегі Сюнь-цзының басты пікірі:
А) әлем өзінің табиғи заңдылықтарымен өмір сүреді, оны зерттеп, сырын ұқса,
өз қажетіңе жаратуға болады.
В) әлем жоғары күш аспанның басшылығымен өмір сүреді, оны өзгерту мүмкін
емес.
С) әлем жаратушы құдайдың әмірімен өмір сүреді.
D) әлемді өзгертуге болады, ол үшін аадамзаттың ақыл-ойы дамуы қажет.
Е) әлем түсінуге болмайтын күрделі құбылыс, сондықтан оны танып-білуге
ұмтылудың қажеті жоқ.
10. Дао дегеніміз:
А) Бәрін қамтитын жалпы дүниетанымдық ұғым, алғашқы бастама, алғашқы
түпнегіз.
В) Қытайдың дамуы мен әдептілікті жетілдірудегі негізгі ұғым.
С) Адам және оның мәдениеті жөніндегі ілім.
D) Қытайдың әлеуметтік-экономикалық даму жолы.
Е) Адамның адамгершілік, саяси мінез-құлқы.
Әдебиеттер:
1. Алтай Ж., Қасабек А., Мұхамбетәли Қ. Философия тарихы. Оқулық.
Алматы: Жеті жарғы, 1999 жыл
2. Кішібеков Д. Философия. Оқулық. Алматы: Рауан баспасы, 1991жыл
3. Нысанбаев Ә., Әбжанов Т. Қысқаша философия тарихы. Оқулық. Алматы:
2000 жыл.
4. Тұрғынбаев Ә.Х. Философия. Оқулық. Алматы: Білім, 2001 жыл
5.Философиялық сөздік. А., 1996.
6.Современная философия: словарь и хрестоматия. Ростов - на- Дону, 1996.
7. Ғабитов Т. Философия. А., 2004.
Сабақ №3 Антикалық мәдениеттегі философия феномені.
Сабақтың мақсаты: Көне Грек философиясының әлемдік философиялық
мәдениеттегі орнын, жаратылыстанымдық және қоғамдық ғылымдардың дамуына
қосқан үлесін түсіндіру.Антикалық философияның қалыптасу ерекшеліктерін,
даму кезеңдерін ашып көрсету. Антика даналығы мен түсінігінен сусындату.
Семинар сабағының жоспары:
1. Антика философиясының қалыптасу ерекшеліктері.
2. Антика философиясындағы алғашқы бастама мәселесі. Фалес,
Анаксимандр, Анаксимен, Анаксагор, Пифагор, Демокрит.
3. Гераклит. Қарама-қарсылық және қалыптасу жөніндегі ілім.
4. Элей мектебі. Ксенофан, Парменид, Зенон. Болмыс және болмыс емес.
Зенонның апориялары.
5. Сократ адам мәні жөнінде. Сократтың әдісі.
6. Платон философиясының мәні.
7. Аристотель филсоофиясы.
Бақылауға арналған сұрақтар:
1. Аристотельдің ойынша философияның басқа ғылымдардан айырмашылығы неде?
2. Левкипп пен Демокриттің философиядағы материалистік бағыттың қосқан
үлесі?
3. Аристотель философиясындағы болмыс мәселесі?
4. Көне грек философиясындағы қозғалыс проблемасы?
5. Парменид пен Зенон философиясындағы болмыс түсіндірмесі ?
Негізгі ұғымдар (глоссарий):
1. Архэ барлық нәрселердің бастапқы негізін, шынайы өмір сүру мәнін
білдіретін ұғым (Анаксимандр термині ).
2. Логос сөз, ой, ақыл- парасат. Гераклит ілімінде бұл ұғым дүниенің даму
заңдылығының ретті және қажетті өлшемі, рухани бастауы секілді онтологиялық
негізде түсіндірілді. Стоиктерде логос – тек қана онтологиялық бастауғана
емес, ақиқат принципі, этикалық норматив.
3. Эрос махаббат. Көне Грек философиясында эрос түсінігін алғаш жүйелеген
Платонизм. Платонның түсіндіруінше эрос- жоғарғы сезім мен сезім арасын
жалғаушы күш, абсолютке жетудің логикалық емес жолы.
4. Логика логика, ойлаудың заңдары туралы, логос және оның қозғалысы
жөніндегі рефлексия.
5. Мифос миф. Философиялық зерттеулердің обьектісін құрайтын нәрселердің
фантастикалық - поэтикалық түсіндірмелері.
6. Апория көне грек философиясында шешуі қиын проблеманы білдіретін ұғым.
7. Эйдос Сократқа дейінгі ойлауда эйдос түр мазмұнын иеленді ( Демокрит
ілімінде атомдардың геометриялық түрлері идея ұғымымен сипатталды ). Платон
бұл ұғымды рухани мағынада ізгілік, парасат секілді құндылықтарға теңеді.
Аристотельдік тұрғыда эйдос нәрселердің фундаментальды бастауы.
8. Нус интеллект, ақыл - парасат, түсінік, ойлау. Көне Грек философиясында
(Сократқа дейінгі) бұл ұғымның онтологиялық мәні тәңірлік нус арқылы
сипатталды.
9. Пайдея тәрбиелеу, қалыптастыру. Жас өспірімдерді рухани және тән
тазалығына үйретуге бағытталған Платон философиясындағы термин.
10. Номос заң. антика философиясындағы бірден - бір іргелі идея. Номос
Гераклиттің түсіндіруінше барлық адамзаттық заңдар бағынатынТәңір заңы.
11. Филос махаббат, құштарлық.
12. Антропос адам. Герменевтикалық философиядағы, денесіз тәңірлік жанды
бейнелейтін ұғым.
13. Гносис таным. Танымның негізгі үш проблемасы: таным генезисін, табиғаты
мен мәнін және таным құндылығын түсіндіреті ұғым.
14. Диалектика табиғаттың, қоғамның, адам танымының ішкі даму заңдылықтарын
зерттейтін философиялық ілім. Көне Грек философиясында диалектика
әлеуметтік ортада, сұхбаттасу өнері тәжірибесінде, ойлаумен іс- әрекет
тәсілі ретінде дамыды.
15. Диалог сұхбат. Әдебиеттің маңызды жанры, сұхбат өрісінде ақиқатқа жету
мақсатындағы Сократ және Платон диалектикасының біден-бір формасы.
Кестелер, жаттығулар, жағдаяттар.
1. Антикалық философ Гераклит “Бәрі ағады, бәрі өзгереді, қозғалмайтын
ештеңе жоқ” деп тұжырымдайды. Қалай түсінесіз?
2. Пармениттің Болу не мүлде болмау деген сөзінің мәні.
3. Платон менің досым, бірақ ақиқат - қымбат-дейді Аристотель.
4. Менін білетінім – еш нарсе білмейтінім деген Сократ тұжырымын қалай
түсінуге болады?
5. Мен – адам іздеп жүрмін. (Диоген)
6. Адам азса – философия да азады! - деген Сократ.
Антикалық философияға жалпы сипаттама
Антикалық философия – бұл ежелгі гректер мен ежелгі римдіктердің ҮІІ ғ.
бастап б.д.д. аралықта қамтитын философия. Антикалық философия Кіші Азия,
Жерорта теңізі, Қырым мен Қара теңіз жағалауында, Грекияның өзінде –
Афинада, Африка мен Азияның эллинистік мемлекеттерінде, Рим империясындағы
гректік полистерінде (сауда-қолөнерлік қала мемлекеттерде) пайда болды.
Антикалық философия әлемдік өркениеттің дамуына ерекшеліктер енгізді. Мұнда
еуропиялық мәдениет пен өркениет, батыс философиясы мен оның барлық дерлік
ізбасарлық мектептердің, идеялары мен ойларының қайнар көздері туды.
♣ Антикалық философия арнайы философиялық зерттеулердің аймағы ретінде
емес, математикалық, жаратылыс-ғылыми, саяси ұғымдарды шешу, сондай-ақ
мифология мен өнер сияқты ғылыми білімдермен ажырамас байланыста
болғандықтан туған. Б.д.д.ҮІІ-ІҮ ғ.ғ. –да рухани даму мифология және
діннен, ғылым мен философияға өтті.
♣ Ойлаудың екі негізгі қарама-қарсы әдісі – диалектика және метафизика
пайда болды. Антикалық философия диалектикалық философияның алғашқы тарихи
формасы болып табылады.
♣ Философиялық көзқарастың негізгі екі түрі – материализм (Демокриттің
бағыты) және идеализм (Платонның бағыты) пайда болды.
Мәнжазба тақырыптары
1. Ксенофанның философиялық ойлары.
2. Протагор көзқарастарының философиялық мәні.
3. Эмпедоклдің философиялық қағидалары.
4. Анаксагордың философиялық ойлары.
5. Киниктер философиясының ерекшеліктері.
6. Гедонистік философия.
7. Стоиктер философиясы.
Блиц-тест
1. Фалес дүниетанымның бәрі неден пайда болады деді?
А) Бәрі судан пайда болады және суға айналады деді.
В) Бәрі оттан пайда болады деді
С) Бәрі ауадан пайда болады деді.
D) Бәрі даодан пайда болады, ол бәрінің көзі, негізі деді
Е) Бәрі топырақтан пайда болады деді.
2. Анаксимандр дүниенің алғашқы негізгі бастамасы:
А) апейрон деген.
В) ауа деген.
С) су деген.
D) аспан деген.
Е) құдай деген.
3. Анаксимен дүниеде бар нәрсенің бәрінің бастапқы біртұтас
материалдық негізі:
А) ауа деген.
В) от деген.
С) құдай деген.
Д) су деген.
Е) жер деген.
4. Гераклиттің ілімі бойынша, дүниеде бар нәрселердің бәрінің
материалдық негізі:
А) от.
В) су.
С) ауа.
D) жер.
Е) эфир.
5. "Барлығы да қозғалады, бәрі де өзгереді" деген диалектикалық ой-
пікірді айтқан кім?
А) Гераклит.
В) Демокрит.
С) Платон.
D) Кант.
Е) Спиноза.
6. Ежелгі Грецияда идеализмнің ең алғашқы негізін салған Пифагор
барлық заттардың мәні:
А) олардың санында, сандық қатынастарында деді.
В) идеялар жүйесінде деді.
С) ауаның қатты қозуында деді.
D) жер мен аспанның арақатынасында деді.
Е) жұлдыздардың қозғалысында деді.
7. Демокрит дүниедегінің барлық негізі:
А) сансыз көп атомдарда деді.
В) сансыз көп сандарда деді.
С) сансыз көп адамдарда деді.
D) отта деді.
Е) суда деді.
8. "Ешнәрсе жоқтан пайда болмайды" - деген нақыл сөздің иесі кім?
А) Лукреций.
В) Сократ.
С) Гераклит.
D) Аристотель.
Е) Пифагор.
9. "Өзіңді өзің танып - біл" деген қағида қалдырған кім?
А) Сократ.
В) Гомер.
С) Платон.
D) Фейербах.
Е) Ленин.
10. Платонның ілімі бойынша шын дүниеге:
А) жалпы идеялар - "идеялық мәндер" жатады.
В) жеке сезімдік заттар мен құбылыстар жатады.
С) шын дүниенің көлеңкесі, сәулесі жатады.
D) аспан мен жер ғана жатады.
Е) ләззат.
Әдебиеттер:
1. Алтай Ж., Қасабек А., Мұхамбетәли Қ. Философия тарихы. Оқулық.
Алматы: Жеті жарғы, 1999 жыл
2. Кішібеков Д. Философия. Оқулық. Алматы: Рауан баспасы, 1991жыл
3. Нысанбаев Ә., Әбжанов Т. Қысқаша философия тарихы. Оқулық. Алматы:
2000 жыл.
4. Тұрғынбаев Ә.Х. Философия. Оқулық. Алматы: Білім, 2001 жыл
5. Джованни Реале и Дарио Антисери. Западная философия от истоков до
наших дней. " Античность " Санкт - Петербург 1994.
6. Современная философия: словарь и хрестоматия. Ростов- на-Дону. 1996.
7. Асмус В. Ф. Античная философия. Москва., 1972.
Сабақ №4 Ортағасырлық мәдениеттегі философия феномені. Ортағасырлық
мәдениеттегі философия феномені.
Сабақтың мақсаты: Орта ғасырлық батыс христиан философия ойшылдарының
еңбектері мен трактаттарын дүниетанымдық және методологиялық тұрғыдан
бағалауға, студенттерге пікірталас ретінде мәнін ашуға үйрету.
Семинар сабағының жоспары:
1. Орта ғасыр философиясының негізгі белгілері мен кезеңдері: апологетика,
патристика және схоластика.
2. А.Августин өмірі мен шығармашылық кезеңі
3. Ф. Аквинскийдің құдайылық ілімі
Бақылауға арналған сұрақтар:
1. Орта ғасыр философиясы неше кезеңнен тұрады ?.
2. Патристика дегеніміз не?
3. Схоластика дегеніміз не?
4. Реализм бұл қандай ілім?
5. Универсалийдің анықтамасы қандай?
6. Номинализм бұл қандай ілім?
7. Оригеннің адам, жан, рух туралы ілімін қалай түсінесіз?.
8. Аврелий Августиннің сенім мен сана гармониясы туралы ілімін қалай
түсінесіз?
9. Фома Аквинскийдің шынайы ақиқат туралы ілімін.қалай түсінесіз?
Негізгі ұғымдар (глоссарий):
1. Патристика - I –III ғғ христиан ойшылдарының теологиялық, философиялық
және саяси - әлеуметтік доктриналарының жиынтығы.
2. Схоластика - логикалық мәселеге баса көңіл аударған және теологиямен
байланысқан догматтық рациональды әдіске ие діни
философияның бір түрі.
3. Теоцентризм - дүниедегі шынайы ақиқат, дүниенің негізі Құдай болып
табылады деп жариялайтын ілім.
4. Реализм - заттар емес керісінше жалпы ұғымдар универсалилер шынайы
ақиқат өмір сүреді деп көрсететін ілім.
5. Универсалийлер - заттарға дейін өмір сүреді, олар ақыл – ой, құдай
санасындағы
идея, осы сананың арқасында заттардың ішкі мәні.
6. Номинализм - жалпы ұғымдардың онтологиялық мәнін жоққа шығаратын
және олар тек қана санада өмір сүреді деп қарайтын
философиялық ілім.
Кестелер, жағдаяттар:
1. Әулие Августиннің басты қағидасы: Байқаңыз философияның тылсым дүниесіне
сіз де түсіп жүрмеңіз.
2. Сенемін, өйткені абсурдты - өз уақытында осындай философиялық пікір
айтқан Тертуллиан.
3. А. Августиннің Сену үшін түсінемін тезисін қалай түсінесіз?
4. Теология - Құдай және ол жаратқан мақұлықтар туралы ілім.
Орта ғасыр батыс философиясына сипаттама
Антикалық философиядағы жеке заттар мен жалпы (әмбебап) түсініктерге
қатысты шешілмеген мәселелер-номинализм және реализм полемикаларының басты
себебі болып табылады. Жалпылық жайында мәселе – ортақтық қайда және қалай
өмір сүретіні туралы сұрақ. Ақырғы реализм – жалпылықтар ақиқат және
Шампонан Гильдің (ХII ғасыр) мәнінен тәуелсіз өмір сүреді. Ақырғы
номинализм ортақтық ешқандай онтологиялық
мазмұнға ие емес; ақиқат, объективті түрде тек жалқы заттар өмір сүреді.
Ортақтық-тек сөздер және Росцелин есімдері (ХІ ғ.). Номинализм XIV ғ.
(Оккам, Николай Орем, Буридан, Иоанн Дунс Скот) – ақиқат табиғаттың
зерттелуінің эмпирикалық тенденциясының түсінігі. Әлсіз номинализм-
концептуализм; жалқы заттарда белгілі бір ортақтық өмір сүреді. Осы
негізден Абеляр сөзімен түсіндірілетін түсінік тұжырымдамасы туындайды жаңа
кезеңде – Дж.Локк. Әлсіз реализм бастаулары, Аристотель философиясы,
ортақтық жалқылықпен үздіксіз байланысты болады; оның формасы болып
табылады. Ақырғы реализмнің бастаулары. Платонның заттардан тыс маңызды
керемет әлем туралы идеяларының білімі. Ансельм Кентерберийский. Әлсіу
реализм жалпылықтар ақиқат бірақ жалқы заттарда ғана өмір сүреді. Фома
Аквинскийдің реализмінде (XIII ғ.) жалпылықтардың үш түрі өмір сүреді:
1. заттарға дейін құдіретті санада: - олардың идеялары мәңгілік бейне
ретінде;
2. заттарда олардың негізі ретінде;
3. заттардан кейін адамдар санасында – түсінік, абстрактылықтын нәтижесі
ретінде
Кестелер, жаттығулар, жағдаяттар. Сызбаға көңіл аударыңыз.
Номинализм, реализм, концептуализм.
Мәнжазба тақырыптары
1. Ф Аквинскийдің іліміндегі құдай идеясын негіздеу.
2. П. Абелярдың концептуализмі.
3. Орта ғасырлық христиан философиясындағы тұлға мәселесі.
4. Орта ғасырлық христиан ойшылдарының философиялық жаңалықтары.
5. Орта ғасырлық христиан ойшылдары тарихтың және адам өмірінің мәні
туралы.
6. Орта ғасырлық христиандық философиясындағы адам және табиғат.
Блиц-тест
1. Ортағасырларда маңызды ғылым болып саналған:
А) Теология.
В) Гносеология.
С) Логика.
D) Онтология.
Е) Аксиология
2. Ортағасырлық философияның бағыты болып табылған реализмді
сипаттаңыз:
А) Жалпы ұғымдар емес, бірлі жарым ғана заттар реалды.
В) Берілген екі сипаттамада дұрыс.
С) Заттардың негізі жалпы ұғымдар және олар затқа дейін өмір сүреді.
D) Заттардың негізі шынайы емес.
Е) Дұрыс жауап жоқ.
3. Ортағасырлық философияның бағыты болып табылған номинализмді
сипаттаңыз:
А) Жалпы ұғымдар немесе универсалийлер ғана шынайы ақиқатқа ие.
В) Универсалийлер барлық заттарға дейін өмір сүреді.
С) Жалпы ұғымдар тек қана атаулар болып табылады.
Д) Заттар мен ұғымдар шынайы релды емес.
Е) Барлық жауаптар дұрыс.
4. Ортағасырлық дүниетанымдағы адам мен құдайдың қатынасы қандай?
А) Адам – Құдайдың жаратылысы.
В) Құдаймен адамды біріктіру.
С) Адамның Құдайдан жоғарылығы.
D) Адам Құдайдың өзі.
Е) Адам мен Құдай антогонизм.
5. Діннің негізгі қызметін атап көрсетіңіз?
А) Компенсаторлық.
В) әдістемелік.
С) Реттеушілік.
D) Дүниетанымдық.
Е) Прогностикалық.
6. Құдайға наным – сенімді және о дүниені жоққа шығаратын көзқарас
қалай аталады?.
А) Нигилизм.
В) Атеизм.
С) Скептицизм.
D) Солипсизм.
Е) Агностицизм.
7. Реализм мен номинализмнің теориялық келіспеушілігінің мәні неде?.
А) Жалпы ұғымдардың табиғатын түсіндіруде
В) Индивидтің таным шекарасын белгілегенде.
С) Әсемділіктің қалыптасу проблемасы жөнінде.
D) Білімнің ақиқаттық критериясын көрсеткен кезде.
Е) Таным принциптерін ойластыруда.
8. Теоцентризм дүниетаным ретінде:
А) Табиғаттың, адамның, қоғамның өмір сүруін көрсететін құдай – абсолют.
В) Жердегі өмірдің ұзақ еместігін көрсететін ілім.
С) Дүниені мәнгі айналуда деп көрсететін ілім.
D) Болмыстың әрдайым қайталантындығы туралы ілім.
Е) Жердегі өмірді мадақтау.
9. Августиннің Тәубеге келу деген кітабында көтерген проблемасы:
А) Реалды дүниеден жоғарғы дүниені тану.
В) Идеалды қоғамды құру.
С) Адам еркін.
D) Адамгершілік.
Е) Адам күнәсі туралы.
10. Құдай қаласы деп аталатын еңбектің авторы кім?
А) Фома Аквинский.
В) Абеляр.
С) Киприан.
D) Августин.
Е) Кант.
Әдебиеттер:
1.История философии под ред проф В.И. Кирилова. проф С.И.Попова.
М.,2001.
2.Ж.Алтай. А.Қасабек. Философия тарихы. А.,1999.
3.Ж.Алтай. А.Қасабек. Философия және мәдениетттану. А., 1999.
4.Спиркин А. Философия. М., 1999.
5.Гайденко П.П. Смирнов Г.А. Западно – европейская философия в средние
века. М.,1989.
6.Бергсон А. Два источника морали и релегии. М.,1992.
7.Соколов В.В. История философии. М., 1986.
8.Чанышев А. Из истории философии с древнейших времен до наших дней.
М.,1998.
Сабақ №5 Исламдық ортағасырлық мәдениет контекстіндегі арабтық-мұсылмандық
философия.
Сабақтың мақсаты: Орта ғасырлық мұсылмандық философия ойшылдарының
еңбектері мен трактаттарын дүние танымдық және методологиялық тұрғыдан
бағалауға, студенттерге пікірталас ретінде мәнін ашуға үйрету. Сонымен
бірге түркі суфизмінің ерекшеліктерін ашып көрсету.
Семинар сабағының жоспары:
1. Орта ғасыр философиясының негізгі белгілері мен кезеңдері: апологетика,
патристика және схоластика.
2. Орта ғасырлық шығыс мұсылмандық философия: Әл - Фараби, Ибн - Сина, Ибн
-
Рушд.
3. Түркі суфизмінің ерекшеліктері ( Қ.А. Яссауи).
Бақылауға арналған сұрақтар:
1. Орта ғасыр философиясы неше кезеңнен тұрады ?.
2. Калам ілімі дегеніміз не?
3. Мутазилизм дегеніміз не?
4. Сопылық бұл қандай ілім?
5. Әл-Киндидің негізгі көзқарастары?
6. Ортағасырлық философиядағы онтология мәселесінің шешілуі?
7. Әл-Фарабидің адам, жан, рух туралы ілімін қалай түсінесіз?.
8. Ибн-Сина философиясы.
9. Калам іліміндегі шынайы ақиқат туралы ілімді қалай түсінесіз?
10.Араб мұсылман философиясының Батыс Европаға тигізген әсері қандай?
11. Ибн-Рушд философиясындағы негізгі көзқарастары.
Негізгі ұғымдар (глоссарий):
1. Мутакалимдер – радикалды исламды жақтаушылар.Мутакалимдер мектебінің
өкілдері исламның діни догмаларын негіздеп, араб-ислам схоластарының
рөлін атқарды.
2. Муттазилизм – (обособившиесяся,отколовшиеся) ислам философиясын
дамытқанмен, кейбір мәселелерді материалистік тұрғыдан түсіндірді.
Мысалы:1.исламның адамның жаралуы, дүниенің шығуы, тағдырдың жазуы,
т.б. туралы догмаларды рационализм мен материалистік тұрғыдан
түсіндірді; 2.Құдай туралы антропоморфты түсінікті (Құдайдың адам
бейнелілігін) терістеді; 3. Құдай мен Әлемді бір деп жариялады.;
4.адам ақылының күшіне сенді; 5.адам танымының күші мен
мүмкіндіктеріне сенді.
3. Теоцентризм - дүниедегі шынайы ақиқат, дүниенің негізі Құдай болып
табылады деп жариялайтын ілім.
4. Суфизм - (1.“суф“ -“жүн шекпен киген адам“;2.“саф“,“сафа“- “тазалық“;
3.“сафуа“ - “таңдаулы болу“ деген мағыналар гректің “софос“ -“даналық“
сөзінен алынған) адамның өз еркімен сыртқы дүниеден,бұл дүниелік
қызықтан бас тартып,өз өмірін Құдай жолына арнауы.Суфизм аскетизмді,
мистиканы жоғары игілік деп есептейді.
5. Құран - ислам дінінің қасиетті кітабы.
6. Ислам – VII ғ. қалыптасқан әлемдік соңғы дін. Негізін салушы Мұхаммед
пйғамбар. Қасиетті кітабы құран.
7. Араб тілді философия деп арабтардың мәдени және ықпалында болған
Таяу және орта Шығыс халықтары мен арабтар жасаған философияны
айтады.Ортағасырлық философияны негіздеуге атсалысқандар түрлі
ұлттардың өкілі болғанымен өз еңбектерінде бәрі де араб тілінде
жазғандықтан,“араб философиясы“ емес,“араб тілді философия“деп атау
қабылданған.
Ортағасырлық арабтілді философияның дамуы екі кезеңнен тұрады:
1.VII-IXғ.ғ. – арабтілді философияның тууы мен қалыптасуы;
2.IX-XVғ.ғ. – арабтілді философияның ежелгі грек философиясын қабылдауы,
игеруі.Арабтілді философияның араб –грек философиясына айналуы;
Кестелер, жағдаяттар:
1. Әл-Фараби бойынша бақытқа жету жолдары: ерен жаратылған дене құрылысы,
жан құмарлықтары, ой-парасаты.
2. Бал бар жерде ара бар, алдымен араның шаққанын көр - дейді Баласағұн.
3. Ибн-Рушд Адам өтпелі пенде, оның денесімен бірге жан дүниесі де
келмеске кетеді дейді. Бірақ адамзаттың потенциалдық интеллекті - ол
мәңгілік, ол Құдайдың ақыл ойымен қосылуға тырысады, ал ол орындалған кезде
дүниежүзілік адамзат тарихы сонымен аяқталады. Қалай түсінесіз?
Орта ғасыр мұсылмандық философияға сипаттама
Орта ғасырда пайда болып, жаңа заманға дейін философия тарихында
көрнекті орын алған, еңбектерін араб тілінде жазған, негізінен мұсылман
елдерінен шыққан ойшылдар тобының ілімін ғылымда фәлсафа деп атау дәстүрі
бар. Анығында бұлар ерекше ойлау менталитетіне ие болған фәлсафа өкілдері.
Философия мұсылман мәдениетінің туындысы. Бұл негізінен, мұсылман елдерінің
ойшылдарына тән дүниетаным.
Фәлсафаның мазмұны Платон, Аристотель еңбектерін қайта жаңғырту болса,
бұл мақсат мұсылман негізінде орындалып, араб тілі арқылы жүзеге асты. Нақ
осы кезеңде философ-ойшылдар рухани мәдениет пен мұраның бай даму
тәжірбиесін байыптай бастады, философиялық ілімнің алғашқы тұжырым-дамалары
мен жүйелері, танымның қағидалары мен әдістері пайда болды.
ХІ-ХІІ ғасырлар Арабияда пайда болған жаңа дін исламның Орта Азияға
толықтай тарап, дінге енген кезеңі болатын. Осы аталған ғасырларда өндіргіш
күштердің дамуы, қолөнердің өсуі, қалалардың бой көтеріп, олардың қоғам
өмірдегі рөлінің артуы байқалады.
Ал Ахмет Ясауидің Диуани Хикмет еңбегінде, сопының өмірі мен қызметі
ұрпақ жадында тақуалық пен тәубенің, бай рухани өмір мен имандылық хақында.
Осы еңбегінде ол болмыстың тұтастығын көрсетіп берді. Еңбекте Аллаға деген
сүйіспеншілік баяндайтын, жоғары мәнділіктерге көкейдегі ойдың ашылуы мен
жету, Алланы тануда әйелдің алатын орнын әуездеуге арналған, және сонымен
қатар рационалдық танымның қасаңдығын, сезімсіздік түйсіктің
жетіспеушілігін де көрсетеді.
Кестелер, жаттығулар, жағдаяттар. Сызбаға көңіл аударыңыз.
Номинализм, реализм, концептуализм.
Мәнжазба тақырыптары
1. Орта ғасыр іліміндегі құдай идеясын негіздеу.
2. әл-Фарабидің онтологиялық көзқарастары.
3. Орта ғасырлық ислам философиясындағы тұлға мәселесі.
4. Орта ғасырлық ислам ойшылдарының философиялық жаңалықтары.
5. Орта ғасырлық араб ойшылдарының тарих және адам өмірінің мәні
туралы көзқарастары.
6. Орта ғасырлық шығыс философиясындағы адам және табиғат.
Блиц-тест
1. Араб философы құрметті атағына ие болған ортағасыр Шығыс ойшылы:
A) Әл-Кинди
B) Ибн-Сина
C) Әл-Ғазали
D) Әл-Фараби
E) Ибн-Рушд
2. Орталық Азия философтарына кімді жатқызуға болады:
A) Әл-Кинди, Әл-Фараби
B) Омар Хайям, У.Оккам
C) Ф.Бэкон, Э.Роттердамский
D) Д.Скот, Әл-Хорезми
E) Ибн-Сина, Әл-Фараби, Оккам
3. Яссауидің ұстазын атаңыз:
A) Арыстан бап
B) Зефер бап
C) Дидро
D) Платон
E) Тұрхан бей
4. Ибн-Рушдтың екі ұдайы ақиқат ілімінің мақсаты:
A) ғылым мен философияны дінмен ұштастыру
B) философияны дінмен ұштастыру
C) философияны діннен бөлу
D) ғылым мен дінді ұштастыру
E) ғылым мен философияны діннен бөлу
5. Әл-Ғазалидің сұлулық, музыка, поэтикалық өнер туралы ілімдерін
философияның қай тарауына жатқызуға болады:
A) эстетикаға
B) онтологияға
C) психологияға
D) этикаға
E) гносеологияға
6. Құтты білік шығрмасының авторы:
A) Баласағұн
B) Ибн-Сина
C) Әл-Кинди
D) Әл-Фараби
E) Әл-Бируни
7. Қазақстандағы суфийлік ілім қай ойшылдың есімімен байланысты:
A) Яссауи
B) Қашғари
C) Дулати
D) Әл-Фараби
E) Ибн-Сина
8. Тұңғыш араб философы, Шығыс перипатизмінің негізін қалаушы:
A) Әл-Кинди
B) Ибн-Сина
C) Әл-Ғазали
D) Әл-Фараби
E) Әл-Бируни
9. Ортағасырлық философияның сипаттамасы:
A) теоорталықтық
B) антропоорталықтық
C) сциентистік
D) гедонистік
E) дінге қарсылық
10. Төменде келтірілген ойшылдардың қайсысы Отырарда дүниеге келген:
A) Әл-Фараби
B) Қашқари
C) Баласағұн
D) Яссауи
E) Дулати
25. Әл-Фараби бойынша бақытқа жету жолдары:
A) ерен жаратылған дене құрылысы, жан құмарлықтары, ой-парасаты
B) ықыластық, тән құмарлығы
C) рухани байлығы
D) ерекше жаратылған дене құрылысы
E) жан құмарлығы, саналылығы
Әдебиеттер:
1.История философии под ред проф В.И. Кирилова. проф С.И.Попова.
М.,2001.
2.Ж.Алтай. А.Қасабек. Философия тарихы. А.,1999.
3.Ж.Алтай. А.Қасабек. Философия және мәдениетттану. А., 1999.
4.Спиркин А. Философия. М., 1999.
5.Гайденко П.П. Смирнов Г.А. Западно – европейская философия в средние
века. М.,1989.
6.Бергсон А. Два источника морали и релегии. М.,1992.
7.Соколов В.В. История философии. М., 1986.
8.Чанышев А. Из истории философии с древнейших времен до наших дней.
М.,1998.
Сабақ №6 Ренессанс пен Реформация мәдениетіндегі философия.
Сабақтың мақсаты: Студенттерге қайта өрлеу дәуірі философиясының
ерекшеліктері мен бағыттарын ашып түсіндіру; Негізгі ұғымдардың мазмұнына
толық талдау жасау арқылы дүниетаным деңгейін жоғарылату. Қайта өрлеу
дәуірінің әлемдік өркениеттегі орнын анықтай отырып, тарихи маңызын
айқындау; Студенттерді гуманизм рухында тәрбиелеу.
Семинар сабағының жоспары:
1. Қайта өрлеу дәуірінің негізгі сипаты және оның философияда бейнеленуі.
2. Жаңа космологияның, пантеизмнің, ренессанстық ойлаудың қалыптасуы
және оның ерекшеліктері: Н.Кузанский, Э.Роттердамский, Н.Коперник,
Г.Галилей, Дж.Бруно.
3. Философия және өнер (М.Монтень, Л. да Винчи).
4. Тарих философиясы, саясат философиясы, әлеуметтік-саяси утопиялар
(Н.Макиавелли, Т.Мор, Т.Кампанелла)
Бақылауға арналған сұрақтар:
1. Қайта өрлеу дәуірі философиясы мен мәдениетінің ерекше белгілерін
атаңыз.
2. Қайта өрлеу дәуірінің гуманистік ойларының негізгі идеялары қандай?
3. Гуманистердің дінге және шіркеуге қатынасын сипаттаңыз.
4. Реформацияның негізгі мазмұны және оның нәтижесі қандай болды?
5. Н.Коперниктің ашқан жаңалығының мәні және оның философиялық ой
дамуындағы рөлі қандай?
6. Н.Кузанский мен Дж.Бруноның натурфилософиясын сипаттаңыз.
Негізгі ұғымдар (глоссарий):
1. Гуманизм (лат.humanus-иманды)-кең мағынада алғанда, адамның қадір -
қасиеті мен хұқын құрметтеуді, оның жеке тұлға ретіндегі бағасын, адамның
игілігіне, оның жан-жақты дамуына, адам үшін қолайлы қоғамдық өмір жағдайын
жасаған қамқорлықты
білдіретін көзқарастардың жүйесі;тар мағынада алғанда, қайта өрлеу
дәуіріндегі идеялық қозғалыс.
2. Антропоцентризм дүниетанымдық айқындама, оған сәйкес адам дегеніміз -
әлемнің орталығы және асқар шыңы.
3. Гелиоцентризм (гр.gelios-күн)- поляк астрономы Н.Коперник жасаған жүйе,
әлемнің орталығы Жер емес, орталық денені Күн деп қарау.
4. Пантеизм (гр.pan- бәрі және theos- құдай)- құдай табиғаттан тыс бола
алмайды, ол табиғатпен барабар бейқам бастама дейтін философиялық ілім.
5. Реформация (лат.pesopmare-өзгерту, жөндеу)- Еуропада ХҮІғ.-дың І-
жартысында протестантизм негізін салған антифеодалдық және антикатоликтік
қозғалыс.
6. Утопия (гр.u-ештеңе де емес, жоқ; және topos-орын, "еш жерде жоқ орын")-
ойдан шығарылған идеалды қоғамдық құрылысты бейнелеу."Утопия" ұғымын Т.Мор
(1516) енгізген.
Кестелер, жаттығулар, жағдаяттар. Ойланыңыз:
1. Фортуна өте мейірбанды адамдардан гөрі,не болса сол болсын деп батыл
кірісетін адамдарды сүйеді.(Эразм Роттердамский)
2. Менің адалдығым мен сенімділігімнің кепілі-менің кедейлігім.
(Н.Макиавелли)
3. Қайсыбір философияның бастауында таңғалушылық, дамуында
зерттеулер,соңында білместік жатыр.(М.Монтень)
4. Сен өздеріңнің қағидаларыңмен Дүниені төңкеріп тастағың келеді,-дейді
біреулер. Бірақ төңкеріліп жатқан бұл Дүниені төңкергеннің несі
жаман.(Дж.Бруно)
5. Адам-көп түрлі өзгеретін табиғаты бар жануар.(Пико делла Мирандолла)
6. Қаңдай қиындық болса да, өмірден бас тартпа. (М.Монтень)
7. Білімге деген іңкәрліктен артық батылдық жоқ.(М.Монтень)
8. Құдай басқа тіршіліктердің бәрінің бейнесі қалпын шеңберлеп, олардың
алатын орнын анықтаған. Тек сен ғана, адам, ешқандай шеңбермен қысылған
жоқсың, сондықтан өз бейнеңді өз шешіміңмен анықтай аласың (Пико дела
Мирандолла).
Мәнжазба тақырыптары
1. Италия гуманистері Данте және Ф.Петрарканың адам мен әлем құрылымын
жаңаша түсінуі туралы.
2. Н.Макиавеллидің "Государь" атты еңбегінің негізгі идеялары.
3. Л.да Винчи шығармашылығы.
4. Қайта өрлеу философиясындағы тұлға мәселесі.
5. Ренессанс дәуіріндегі өнер мен философияның өзара байланысы.
Блиц-тест
1. Қайта Өрлеу заманы философиясының атақты бір өкілі:
А) Бердяев.
В) Фома Аквинский.
С) Авиценна.
D) Аристотель.
Е) Николай Кузанский.
2. Қайта өрлеу заманы философиясының өкілдері:
А) Н.Кузанский, Дж. Бруно, Н.Коперник.
В) Ф.Аквинский, П.Абеляр, Д.Скот.
С) Гераклит, Демокрит, Зенон.
D) Ф.Бэкон, Р.Декарт, Дж. Локк.
Е) Вольтер, Руссо, Дидро.
3. Дүниенің гелиоцентрлік жүйесінің негізін қалаушы, Қайта өрлеу
заманы философиясының өкілі:
А) Архимед.
В) Птоломей.
С) Коперник.
Д) Лаплас.
Е) Галилей.
4. Қайта өрлеу дәуіріндегі әлемнің шексіздігі жөніндегі философиялық
қағиданың авторы кім?
А) Ньютон.
В) Бруно.
С) Кеплер.
D) Галилей.
Е) Коперник.
5. Шіркеу тарапынан еркін ойлары үшін "еретик" аталып, өртеліп
жіберілген Қайта өрлеу заманының көрнекті өкілі:
А) Т.Кампанелла.
В) Н. Кузанский.
С) Л. Валла.
D) Дж.Бруно.
Е) Л. Да Винчи.
6. Қайта өрлеу дәуіріне сай келетін адам түсінігі:
А) адам - жасампаз суреткер.
В) адам - ойлай білетін жан иесі.
С) адам - құдайдың жан бітіріп берген жасамысы.
D) адам - қоғами жан иесі.
Е) адам - микрокосм.
7. Қайта Өрлеу дәуірі философиясының басты ерекшелігі:
А) теоцентризм.
В) технократизм.
С) сциентизм.
D) антропоцентризм.
Е) космоцентризм.
8. Қайта өрлеу дәуірі ойшылдарының қайсысы "Государь" атты
кітаптың авторы болып табылады:
А) Никколо Макиавелли.
В) Мишель де Монтень.
С) Эразм Роттердамский.
D) Леонардо да Винчи.
Е) Томас Мор.
9. Қайта өрлеу дәуірінде бастапқы әлеуметтік утопияға философиялық
көзқараспен ден қойған:
А) Данте.
В) Т.Мор.
С) Э.Роттердамский.
D) Ф.Петрарка.
Е) Л.Валло.
10. "Тарих саясатты жасайды",-деп тұжырымдаған:
А) Ж.Руссо.
В) Н.Макиавелли.
С) В.Ленин.
D) Т.Кампанелла.
Е) Т.Гоббс.
Әдебиеттер:
1. Антология мировой философии. Т.2.- М.,1970
2. Бруно Д. Диалоги. М.,1949
3. Бруно Д. О героическом энтузиазме. М.,1953
4. Виндельбанд В. История древней философии. Киев,1995
5. Винчи Л. Избранные естественнонаучные труды. М.,1955
6. Горфункель А.Х. Философия эпохи Возрождения. М.,1980
7. Данте А. Божественная комедия. М.,1967
8. Кампанелла Т. Город Солнца. М.,1954
9. Кузанский Н. Соч. в 2-х т. М.,1979
10.Мор Т. Утопия. М.,1978
11.Монтень М. Опыты. М.-Л.,1957-60
Сабақ 7. Жаңа уақыт мәдениетіндегі батысеуропалық философия. Неміс
классикалық философиясы.
Сабақтың мақсаты: Студенттерге жаңа заман философиясының философия
тарихында алатын орнын, ерекшелігін ашып көрсету. Осы дәуірде пайда болған
бағыттардың негізгі идеяларының мазмұнын ашу. Негізгі терминдер мазмұнын
ашып, оларға түсініктеме беру. Сонымен қатар жаңа заман философтарымен
жақын танысып, олардың қарастырған проблемаларын зерттеу.
Семинар сабағының жоспары:
1.ХҮІІғ. философия және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz