ХАЛЫҚ ТӘРБИЕСІНДЕГІ ЖҰМБАҚТАРДЫҢ МАҢЫЗЫ

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

ХАЛЫҚ ТӘРБИЕСІНДЕГІ ЖҰМБАҚТАРДЫҢ МАҢЫЗЫ

Қазақтардың ежелгі кәсіптерінің ішінде балаларды еңбекке тәрбиелеуде
аңшылық кәсібі маңызды рөл атқарып, аң аулау тәсілдеріне үйреткен. Одан
кейінгі кезеңдерде қазақ халқының тұрмысы мен шаруашылығында маңызды
рөлді әртүрлі қолөнер атқарды: ұсталық, тері мен жүнді өңдеу аяқ киім мен
киім тігу, киіз басу, тоқу, ыдыс- аяқтарды, қаруларды және еңбек
құралдарын, үй жиһаздарын өндіру. Қазақ халқының еңбекке деген моральдық
-этикалық көзқарастары мен оның балаларды еңбекке даярлаудағы рөлі
халық даналығында және философиялық ой -тұжырымында кең көрініс тапқан.
Халқымыздың жеткіншектерді еңбекке даярлаудағы тәрбие құралы ретінде
пайдаланылатын моральдық-этикалық ұғымдарды ұрпақтан- ұрпаққа
жазылмаған заң ретінде ұлағатты нақыл сөздер мен афоризмдер арқылы
беріліп отырды.
Еңбек қылмай тапқан мал дәулет болмас, қардың суы секілді тез суалар,
Сақалын сатқан кәріден, еңбегін сатқан бала артық, Жұмысы жоқтық, тамағы
тоқтық, аздырар адам баласын, т.б. нақыл сөздер бұрынды соңды жас ұрпақты
еңбекке тәрбиелеуде атадан балаға ауызекі айтылып отырған.
Халық өнегелі еңбек етіп, өз еңбегімен отбасына және қоғамға материалдық
жағдай жасаған адамдарды қатты құрметтеген. Бұл идеаларды мынадай мақалдар
дәлелдей түседі: Еңбек еткеннің мұқтажы табылар, еріншек барлығынан
қағылар, Еңбек ерлікке жеткізер, ерлік елдікке жеткіз-ер, Еңбек ер
атандырады, Еңбектің көзін тапқан, байлықтың өзін табады, Еңбек
ширатады, өмір үйретеді.
Халқымыз балалардың еңбекке деген қызығушылығын қалыптастыруда және
оларға қолдау көрсетуде дәстүрлі құралдарды кең көлемде пайдаланған.
Оларға халық арасында кең тараған ауызекі шығармашылық жатады: әндер,
мақал-мәтелдер, жұмбақтар, ертегілер т.б.
Жұмбақтар балалардың еңбекке деген қызығушылығын арттыруда үлкен рөл
атқарған. Қазақтар жұмбақтарды жасыра отырып, оның шешімін іздестіру
арқылы тіршілік пен табиғат құбылыстарына жасаған бақылауларын
балалары нақыл сөздер түрінде жеткізіп отырған. Жұмбақ жасыру балалар
бойында қырағылықты, ізденушілікті, тапқырлықты дамытудың және олардың
әртүрлі тапсырмалардағы ( үй шаруашылығы, жануарлар, табиғат құбылыстары,
адам, заттар, оның қасиеттері т.б.) білімін тексеру құралдарының бірі
болып табылады.
Көптеген жұмбақтардың арасында еңбектің алуан түрлі құралдары мен
процесіне қатысты жұмбақтар да көптеп кездеседі. Бұл жұмбақтар балалардың
еңбек құралдарының ерекшеліктерін және қандай да болмасын бір жұмыстың
орындалу ерекшеліктерін танып білуге қызығушылығын туындатады.
Жұмбақ- халық шығармаларының ішіндегі ең ескі түрінің бірі және барлық
жұрттың фольклорына ортақ түр.Әуелгі туысы арғы , ерте заман болғанмен,
жұмбақ бергі замандарда да, тіпті бүгінгі біздің дәуірімізде де керектік
қасиетін жойған жоқ - деген М. Әуезов жұмбақ туралы.
Технология сабақтарында оқушыларды халқымыздың мақал – мәтел, ертегі,
жұмбақ, шешендік сөздер, ақын- жыраулардың толғау, өсиет сөздерінің мол
мұрасымен таныстыра отырып, мұғалім мен оқушылар өздері сабақ тақырыбына
лайықтап жұмбақтар дайындауына болады. Төменде осындай жұмбақтардың бір
тобы беріліп отыр:
1. Ай далада
Дара тырна
Қорегі,
Бидай, арпа
(комбайн)
2. Түнде жайдым сөк көрпе
Күндіз жайдым көк көрпе
(түнгі және
күндізгі аспан)
3. Қар астынан мойынын созды
Қар кеткен соң өмірден озды
(бәйшешек)
4. Арқасы бар, басы жоқ
Аяғы бар, қолы жоқ
Бәріне ортақ бір дене
Адамға жақын етене
(орындық)
5. Тек қана бас домалақ
көзсіз, сыңар бар құлақ
Тақиясы, мұрны бар
Ми орнына су бірақ
(шәугім)
6. Тілі ішінде көрінбейді,
Сақтықта ол сүрінбейді
(құлып)
7. Төбемде төбешік
Келеді ілесіп,
Нөсерлі жаңбырда
Жоқ болса хал нешік?
(қолшатыр)
8. Түпсіз терең тұңғиық
Бүкіл әлем тұр сыйып
(көз)
9. Жарты жыл жадырайды,
Жарты жыл қалтырайды.
(ағаш)
10. Олпы- солпы, түр -түсі, ала- құла
Шайынғанда мекені болар дала
Денесі құрғаған соң үйге оралар
Жып- жылы құшағыңды етіп пана
(жуылған
киім)
11. Шабдар да шабдар, шабдар ат
Белі бүкір тапал ат,
Қанша айдасаң жүрмейді
Ізі бірақ анық - ақ

(тігін машинасы)
12. Бір құстың денесі жоқ, тұмысғы бар
Екі көзді, басы жоқ алқымы тар,
Қондырып қолыңа егер алар болсаң,
Жер жүзін жалмап жейтін ниеті бар.

(қайшы)
13. Өзі әліптің таяғы,
Жалғыз көзді баяғы,
Қойсаң егер арқандап,
Ісіне көңілің тояды

(ине)
14. Ішінде тостағанның жатыр бір зат
Ол бірақ мүлік емес не асыл зат.
Дидарын сұлу қыздың теңейді оған
Бірде өлі, бірде тірі болған тамақ.

Ішінде тостағанның не жатқанын
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.