ХҮІ-ХҮІІ ғғ. Қазақ хандығы

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

ХҮІ-ХҮІІ ғғ. Қазақ хандығы
Жоспары:
1. XVIғ. басындағы Қазақ хандығының ішкі саяси жағдайы
2. 1505-1510 ж. Шайбани ханның Қазақтарға жасаған жорықтары
3. Қасым ханның Мауреннахр істеріне араласа бастауы
4. Қасым ханның Қасқа жолы заңдар жинағы және Қазақ қоғамы
Лекцияның Мақсаты: Қазақ хандығының Дешті Қыпшақ үшін күресі. Жәнібек
хан. Дешті Қыпшақта Қазақ хандары билігінің орнауы. Қазақ хандығының
құрылуының тарихи маңызы.
Сыр бойы. Тарихи-географиялық сипаттама. Сыр бойы - дәстүрлі өркениет
ошағы. Сыр бойы қалаларының қазақ қоғамының саяси-әкімшілік, экономикалық,
әскери-стратегиялық және діни-мәдени өміріндегі орны. Сыр бойының қысқы
жайылым мен қыстау ретіндегі маңызы. Қазақ хандығының Сыр бойы үшін
күресінің басталуы, оның кезеңдері. Бұрындық хан (1480-1511). XV ғ. 90-шы
жж. шиеленісті жағдайлар және 149596 жж. келісімдер.
Лекция Мәтіні: Қазақ хандығының пайда болуы Қазақстан жерінде ХІV - XV
ғасырларда орын алған әлеуметтік - экономикалық және этникалық - саяси
процестерден туған заңды қоғамдық құбылыс. Өндіргіш күштердің дамуы,
көшпелі ақсүйектердің экономикалық қуатының артуы, феодалдық топтардың
тәуелсіздікке ұмтылуы, осы негізде Әбілхайыр хандығы мен Моғолстан
арасындағы тартыстың өршуі, әлеуметтік қайшылықтардың үдеуі XV ғасырдың
екінші жартысында бұл мемлекеттердің құлдырап ыдырауына апарып соқтырды.
Дешті Қыпшақ пен Жетісудағы көшпелі еңбекшілер бұқарасы феодалдық
қанаудың күшеюіне, соғыстар мен тартыстардың өршуіне, хандар мен
феодалдардың қол астынан көшіп кетіп, қоныс аударумен жауап берді. Сөйтіп,
XV ғасырдың 50-70 жылдары арасында Әбілхайыр хандығынан Жетісудың Шу мен
Талас өзендерінің жазығына 200 мындай адам көшіп келді. Олардың бұл
жерлерге қоныс аударуының бір себебі, Әбілхайырдың қол астында
қанаушылықтың күшеюі болса, екінші бір себебі, оларды Шыңғыс әулетінен
шыққан Керей мен Жәнібек сұлтандардың жаңа қалыптасып келе жатқан қазақ
халқының дербес мемлекетін құру, оның тәуелсіз саяси және экономикалық
дамуын қамтамасыз ету жолындағы қадамы мен қызметі өзінің ықпалын тигізді.
Олардың халық қолдаған дербес мемлекет құру саясатының нәтижесінде
Жетісудағы рулар мен тайпалар мемлекет бірлестігінің орталығына айналды.
Бұл арада тұңғыш қазақ хандығын құруға Керей мен Жәнібек сұлтандардың
сіңірген еңбегін көрсете отырып, олардың саясатты кәсіп деп түсінген,
жасынан қоғамдық-әлеуметтік өмірдің бағыт-бағдарын ойластырып, халық, ел
тағдырына байланысты шешім қабылдап үйренген хандардың отбасында өскен
адамдар екенін айта кеткен жөн. Жәнібек қазақ хандығының тұңғыш шаңырағын
көтерген Барақ ханның ұлы, ал Керей оның ағасы Болат ханның баласы.
Барақтан басталатын қазақтың дербес мемлекеттігі жолындағы күресті оның
туған ұлы мен немересінің жалғастыруы, әрине, табиғи құбылыс.
Қазақтың алғашқы ханы болып Керей жарияланды 1458-1473 жж.. Одан
кейін қазақ ханы болып Жәнібек сайланды 1473-1480 жж.. Бұлардың тұсында
Жетісудың қазақ рулары мен тайпалары 1462 жылы Моғолстан ханы Есенбұға
өлгеннен кейін ондағы феодалдық тартыстардың күшеюіне байланысты, өзара
ынтымақтықты нығайта түсуге күш қосты. Әбілхайыр хандығынан бірқатар
рулардың ауа көшіп, Жәнібек пен Керейдің қол астына келуі қазақ хандығын
бұрынғыдан да күшейтті. Едәуір әскери күш жинаған және Жетісуда берік
қорғанысы бар Жәнібек пен Керей, Жошы әулетінен шыққан сұлтандардың Шығыс
Дешті Қыпшақты билеу жолындағы күресіне қосылды. Бұл күрес 1468 жылы
Әбілхайыр өлгеннен кейін қайтадан өршіді. Оның елінде қиян-кескі қырқыс
басталып, халық ыдырай бастады. Мұны қазақ хандары Керей мен Жәнібек тиімді
пайдаланды. Олар бұдан 12 жыл бұрын өздері көшіп кеткен ата қонысы Дешті
Қыпшаққа қайта оралды. Сөйтіп, Әбілхайыр ханның мұрагерлеріне қарсы күрес
жүргізді. Бұл күрестің барысында Әбілқайыр ханның орнына отырған мұрагер
баласы Шайх Хайдар өлтірілді. Әбілхайыр ханның немерелері Мұхаммед Шайбани
мен Махмұд сұлтан Астраханьға барып паналады. Күресте жеңіске жеткен Қазақ
хандары 40 жыл Әбілхайыр билеген Дешті Қыпшақ даласын және ондағы көшпелі
тайпаларды өзіне қосып алды. Қазақ хандығының жері едәуір кеңейді.
Керей мен Жәнібек, олардан кейін Мұрындық 1480-1511жж.. Шығыс пен
Батыс арасындағы сауда жолының үстіне орнаған Сырдария жағасындағы Сығанақ,
Созақ, Отырар, Ясы (Түркістан) т.б. қалаларды Қазақ хандығына қарату үшін
бітіспес күрес жүргізді. Алайда Сырдария бойындағы қалалар үшін соғыс
Әбілхайырдың немересі
Мұхаммед Шайбани ханмен отыз жылдан астам уақытқа созылды. Өйткені
Мұхаммед Шайбани Астрахань қоршауынан қашып шығып, Түркістан аймағына
келді. Мұнда ол өзінің билігін жүргізіп отырған Әмір Темір тұқымынан шыққан
Мұхаммед Мәзит тарханды паналады. Ол Қазақ хандығына қарсы Мұхаммед
Шайбаниды айдап салу мақсатын көздеді. Бірақ бұдан ештеме шықпады. 1470
жылы қыста қазақ ханы Керей әскерлерімен Түркістанға шабуыл жасады. Ал
Жәнібектің үлкен баласы Махмұд сұлтан Созақ қаласын бағындырды, екінші
баласы Еренжі Сауранды иемденді. Сауран түбінде соққы жеген Мұхаммед
Шайбани Бұхараға қашты.
1472 жылы Мұхаммед Шайбани Түркістанға қайта оралып, Ноғай ордасының
әмірі Мұса мырзаның көмегімен Аркөк бекінісі мен Сығанақ қаласын басып
алды. Бұл уақытша жеңіс еді. Мұрындық сұлтан мен Махмұд сұлтан бастаған
қазақтың біріккен жасақтары Қаратаудағы Соғынылық түбінде Мұхаммед
Шайбанидің әскерлерін талқандады. Мұрындық сұлтан Сығанақ қаласын қайтарып
алды. Бұл соғыста күйрей жеңілген Мұхаммед Шайбани Маң-қыстауға қашты.
Сырдария жағасындағы қалалар қайтадан Қазақ хандығына өтті.
Бұл кезде Қазақ хандығына Мұхаммед Шайбанимен қатар Моғолстан ханы
Жүніс және Орта Азия жерінде билік етіп тұрған Әмір Темір әулетімен де
күрес жүргізуге тура келді. Өйткені бұларда Сырдария жағасындағы маңызды
сауда орталықтарын өздеріне қаратып алуды көздеді. 1482-1485 жж. Моғолстан
ханы Жүніс әскерлерімен Ташкент пен Сайрам қалаларын басып алды. Ал XVI ғ.
басында Моғолстан билеушісі Жүністің баласы Сұлтан Махмұд хан Отырар
қаласын басып алып, оны Мұхаммед Шайбаниға берді. Моғолстан ханының
қолдауына сүйеніп және Отырарға ие болған Мұхаммед Шайбани тағы да Сауран
мен Ясы (Түркістан) қалаларына шабуыл жасап, басып алды.
Қазақ ханы Мұрындық және Қасым мен Жәдік сұлтандар Темір әулетінен
шыққан Мұхаммед Мәзит тарханнан қолдау алып Созақ, Сауран қалаларына әскери
шабуыл ұйымдастырды. Мұрындық Сауранды қайтарып алып, Отырар қаласын
қоршауға алды. Бірақ Моғолстан ханы Сұлтан Махмұд Ташкенттен Мұхаммед
Шайбаниге әскери көмек беріп, қазақ жасақтары амалсыздан Отырар
қаласын қоршауды тоқтатты. Мұхаммед Шайбани хан қазақтармен бітім жасады.
Осы келісім бойынша Отырар, Ясы, Аркөк, Бозкент қалалары мен Түркістан
аймағының бір бөлігі Мұхаммед Шайбаниға қарады. Сығанақ, Сауран, Созақ
қалалары мен Түркістан аймағының солтүстік бөлігі Қазақ хандығының
иелігінде қалды. Ал Ташкент пен Сайрам қалаларын Моғолстан ханы Сұлтан
Махмұд биледі.
Сөйтіп, Дешті Қыпшақты басып алуға ұмтылғандардың бірінен соң бірін
жеңіп және Сығанақ, Созақ, Сауран қалаларын саяси, шаруашылық және әскери
тірек еткен Қазақ хандары өз иеліктерін едәуір ұлғайтты, хандықтың
нығаюына үлестерін қосты. Дешті Қыпшақта Қазақ хандары билігінің орнығуы,
Мұхаммед Шайбаниды Дешті Қыпшақтағы тайпалардың кейбір бөлігін соңына
ертіп Мәуе-ренахрға кетуге мәжбүр етті. Мұнда ол Темір әулеті арасындағы
өзара тартысты пайдалана отырып, өкімет билігін басып алды да, Шайбани
әулетінің негізін қалады.
Сыр өңіріндегі қалалар мен олардың төңірегіндегі көшпелі жұрт мекендеген
жерлер және Жетісу өлкесі үшін күрес барысында қазақ, өзбек, қырғыз,
қарақалпақ халықтарының этникалық шекарасының қалыптасуы тездеді.
Өз бауыры Жұніспен күресіп және ыдырауға ұшыраған мемлекетін сақтауға
тырысқан Моғолстан билеушісі Есенбұғаның Жәнібек пен Керейді тоқтатуға
нақты күші болмады да, оларға Шу өзені алқабынан жер беруге мәжбүр болды.
Моғол ханының Өзбек ұлысының қашқындарын тату-тәтті орналастыруы,
біріншіден Есенбұғаның солтүстік көшпелілеріне қарсыласу мүмкіндігі
болмауына, екіншіден Керей мен Жәнібекті және оның әскерін өз иелігінің
батыс шекарасын тимурид Әбу Саид қолдаған өз бауыры Жүністің дәмегөйінен
қорғайтын күш ретінде санауына байланысты еді. Жетісуға орныққан көшпелілер
кейіннен Жәнібек пен Керейдің барлық азаматына тараған және біртіндеп
этнонимге айналған “қазақ” деген ат алды. Моғолстанның әлсіреуі, моғол
хандарының XV ғасыр ортасында күшейген ойраттардың тегеуірінін тежей алмауы
қазақ сұлтандарының алдына жеке мемлекет құру қажеттілігін қойды. Осы
жағдайда Шу мен Талас алқабында 1465 жылы Қазақ хандығы жарияланды, бірінші
ханы Керей (1465-1474) болды. Қазақтардың күшеюі Әбілхайырды алаңдатып, ол
Жетісуға жорық жасауға тырысты, бірақ өзі 1468 жылы қайтыс болды да оның
мемлекеті өмір сүруін тоқтатты. Керей мен Жәнібек Дешті Қыпшаққа оралды да
оларға Орталық Қазақстан далаларының негізгі халқы қосылды. 1469 жылы Қазақ
хандығы Дешті Қыпшақ көшпелі руларының жеке мемлекеті ретінде саяси аренаға
шықты. Әбілхайыр мемлекетінің ыдырауынан соң қазақ даласының саяси өмірі
шайбанидтердің билікке қайта келуге ұмтылысымен, Сырдария маңындағы қалалар
үшін күреспен сипатталады. Мұхаммед Шайбани Түркістан уалаятына қашып
барып, өзінің жақтастарын топтастыра бастады. 1470 жылы Сырдария маңы
далаларында Қазақ қолдары пайда болды. Жәнібектің үлкен ұлы Созақты, тағы
бір ұлы Еренші Сауранды иеленді. Мұнда Еренші мен Мұхаммед Шайбанидің
әскері қақтығысып, шайқаста жеңілген Мұхаммед Бұхараға қашуға мәжбүр болды.
1472 жылы Шайбани Маңғыт жұртының билеушісі Мұса мырзамен одақ құрды,
тимуридтерден әскери көмек алып, Сырдарияға жаңа жорықтар бастады. Ол
Сырдария қалалары үшін күресте Арқұқ бекінісін басты тірек етіп алды.
Бастапқыда Мұхаммед Шайбани мен Мұса мырза үшін сәтіліктер болды. Мұса
тіпті Мұхаммедті бүкіл Дешті Қыпшақ ханы етіп сайлауға уәде берді.
Одақтастар Сығанақты алды, осымен олар үшін сәттілік аяқталған еді. Батыс
Жетісудан қазақ қолдарына көмекке Керейдің ұлы Мұрындық сұлтан басқарған
үлкен әскер келді. Одақтастардың қазақтармен шайқасы Қаратау тауының
Сагунлық асуында өтті. Мұса мен Мұхаммед Шайбанидің әскері бастан-аяқ
талқандалып, Мұхаммед Маңғыстауға қашты.
Осылайша XV ғасырдың 60-70 жылдары Әбілхайыр мемлекетінің соңғы іздері
өшірілді де, Евразияның саяси картасында қазақтар қоныстанған үш жаңа
мемлекет пайда болды. Маңғыт, алшын, керей, тама, найман, қыпшақ рулары
мекендеген Маңғыт мемлекеті Еділден Нұра мен Есілге дейін, Арал маңы мен
Маңқыстауды иеленді. Солтүстік Нұра аумағы, Тобыл, Есіл және Ертіс
алқаптары енген Сібір хандығының негізгі тірегі – керейлер, наймандар,
уақтар және қыпшақтар болды. Ақырында арғындар, дулаттар, қаңлылар мен
жалайырлар мекендеген Жетісу, Сырдария мен Сарысу алқаптары Қазақ
хандығының аумағын құрады.

Ќазаќ хандыѓы µзініњ ењ жоѓары ќуаттылыѓына ХVІ ѓ. бірінші ширегінде,
єсіресе Ќасым хан (1512-1521ж.ж.) т±сында жетті. Іс ж‰зінде ол елді
М±рындыќ кезінде-аќ басќара бастады. Оныњ басќаруынан бастап билік ж‰ргізу
Жєнібек ±рпаќтарыныњ ќолына кµшті. М±рындыќ пен Ќасымныњ µзара
ќарсыласуыныњ кезінде-аќ М±хаммед Шайбани ќазаќ жеріне бірнеше жорыќтар
жасады. Ќазаќ с±лтандары да Т‰ркістанныњ оњт‰стік µњірініњ ќалалары мен
Мауараннахрѓа шапќыншылыќтар жасап отырды.

Келесі 1510 ж. М±хаммед Шайбани Сыѓанаќќа ќайтадан келді, біраќ Ќасым
єскерлерінен быт-шыты шыќќан жењілісіке ±шырады; талќандалѓан єрі тарыдай
шашылѓан µзбектердіњ тірі ќалѓандары Самарќандќа ќашты. Сол жылдыњ соњында
М±хаммед Шайбани Мерві т‰біндегі Хорасанда Иран шахымен шайќаста ќаза
тапты.

Ќасым ќазаќ жерініњ кењ байтаќ далалыќ кењістігінде µз ‰стемдігін
ныѓайтты. 1514ж. С±лтан Саидтыњ Шыѓыс Т‰ркістанѓа кетуі ќазаќ ханыныњ
Жетісудаѓы билігініњ ныѓая т‰суіне себепші болды. Батыста оныњ ќол астына
Ноѓай Ордасыныњ даѓдарысын бастарынан кешірген рулар мен тайпалар топтары
кµшіп келді. Хандыќтыњ шекарасы Жайыќ µзені алабына дейін кењейді.
Оњт‰стікте Ќасым ханныњ иеліктері Сайрам уєлаятын ќоса Сырдарияѓа дейін
жетті. Солт‰стік пен солт‰стік-шыѓыста Ќасымныњ иеліктері ¦лытау мен Балхаш
кµлінен ары аса алысќа созылып жатты.

Моњѓол жаулап алушылыѓынан кейін бірінші рет Ќазаќстан территориясы,
барлыќ дерлік ќазаќ рулары мен тайпалары, соныњ ішінде Жетісу да бір
мемлекетке біріктірілді. Ќасым ханныњ ќол астындаѓылардыњ санын
замандастары (М±хаммед Хайдар мырза) миллион адам деп айќындады. Оныњ
т±сында ќазаќ мемлекеті туралы батыс елдеріндегілер де білді. Ќазаќ
хандыѓыныњ Москва мемлекетімен елші жіберіп, µзара байланысы басталды.
Т‰рік басшыларымен жазысќан хаттарында Ќырым ханы ќазаќтардыњ батыс
баѓытындаѓы иеліктерініњ кењейіп бара жатќандыѓына алањдаушылыќ білдірді.

XVI ғасыр басындағы Қазақ хандығының нығаюы Қасым ханның есімімен
тығыз байланысты. Деректердің хабарлауынша, “Қазақ хандары мен сұлтандары
арасында Қасым хан сияқты ешкім сондай құдіретті болған жоқ және Мұрындық
туралы ешкім ойламады да”. Мұрындық хан тұсында-ақ Қазақ хандығында барлық
билік тұтасымен Қасымның қолында болды. 1519 жылы Мұхаммед Шайбанидің қазақ
даласына шабуылы кезінде Қасым ханның қоластында 200 мың жауынгер болды.
“Тарих-и рашидиде” өте қызғылықты мағлұмат бар: “Қасым ханның әмірлерінің
бірі Бойын Мір Хасан Шайбанидің басып кіргенін естіп, өз адамдарын жинап,
бұл тобырлы жиынға қарсы тұрды және де Қасым хан келе жатыр деген қауесет
таратып, өзі осы қауесетті растау үшін алыстан бой көрсетті. Өздерінің
алдарында Қасым ханның өзі екендігіне шүбәсіз сенген Шахибек ханның
(Шайбани) әскері өздері тартып алған және өздерімен ала келгендерінің
бәрін тастап, байбалам мен абыржуда Шахибек ханға оралып, Қасым ханның
жақындағаны туралы хабар жеткізді. Бір сәт Шахибек хан шегіну дабылын
қақтырып ешкімді күтпей қозғалды, үлгергені кетті, қалғаны қалды. Қыс
соңында олар Самарқанға жетті”.
XVI ғасырдың екінші онжылдығының басында Қасымның жеңісімен аяқталған
Мұрындық пен Қасымның арасында билік үшін күрес жүрді. 1511 жылы беделден
айырылған Мұрындық қуылды да, Қасым хан билігіне толық ие болды. Осы
мезгілден бастап жоғарғы билік ұзақ уақытқа Жәнібек ханның ұрпағына өтті.
XVI ғасырдың алғашқы он жылдығы Мауреннахр билеушісі Мұхаммед
Шайбанимен шиеленіскен күрес кезеңі болды. Мауреннахр билеушісінің 1503-
1504, 1505-1506, 1509-1510 жылдары қазақ жеріне жасаған жорықтары ол
қалағандай нәтиже бермей, әр кез оңтүстікке шегінуіне тура келді. 1510
жылдың соңында Мұхаммед Шайбани хан Иран шахымен болған шайқаста қаза
тапты. Қасым хан осы сәтті пайдалануға ұмтылды. 1513 жылы қазақ қолы
Сайрамға таянды. Қала билеушісі Қатта бек Қасым хан жағына шығып, қаланы
соғыссыз берді. Қасым хан Ташкентті де иеленуге тырысты, алайда өзбектермен
болған шайқаста жараланып, кері шегінуге мәжбүр болды. Осылайша сырдария
өңіріндегі қалалар қазақтарға түпкілікті бекітілді.
Қасым ханның моғол билеушілерімен қарым-қатынасы сәтті орайласты.
Моғолстанның негізі аудандары болған Жетісу мен Тянь-Шань маңы Қазақ
хандығының құрамына кіргендіктенде, моғол билеушілері бұл жерлерден
айырылған еді. Моғол хандары негізінен Оңтүстік-батыс Моғолстанда ғана
билігін жүргізіп, қазақ хандарымен одақтасуға мүдделі болды. Бұл кезде
Қазақ хандығының батыстағы аумағы да кеңейе түсті. Батыстағы маңғыт
жұртында билік үшін өзара күрес жүріп, ауыр дағдарысты бастан кешіруде еді.
Маңғыт жұртының біраз бөлігі өз ішіндегі берекесіздіктен қашып қазақ
хандығына келіп паналады.
Сонымен XVI ғасырдың екінші он жылдығында Қасым хан қазақ даласының
басым бөлігіне билігін орнатты. Хандықтың шекарасы оңтүстікте Сырдарияның
оң жағалауына жетіп, Түркістан аймағындағы қалалардың біразын, оңтүстік-
шығыста Жетісудың тау етектері мен алқабын қамтыды, солтүстік-шығыста
Ұлытау мен Балқаш көлі арқылы өтіп, солтүстік-батыста Жайық өзенінің
аңғарына дейін созылды. Қасым ханның қоластында миллион адам болғанын
тұстастары жеткізеді. Қазақ хандығы біртіндеп сол уақыттағы халықаралық
қатынасқа тартылды. Онымен алғашқылардың бірі болып дипломатиялық қатынас
жасаған Мәскеу мемлекеті болды. Қасым хан тұсында қазақтар жеке этнос
ретінде Батыс Европаға да белгілі болды. Әрине XVI ғасырдың бірінші
ширегіндегі хандықтың нығаюын Қасым ханның жеке қасиеттерімен түсіндіруге
болмайды, ол бәрінен бұрын ішкі әлеуметтік-экономикалық пен этникалық
процесстің нәтижесінде болды, оған аймақтағы саяси жағдай мүмкіндік туғызды
Қазақ хандығының құрылуы қарсаңындағы жалпы жағдай: Қазақ хандығының
құрылуы қарсаңына (14—15-ғасырларда), қазақ тайпалары Сібірден Сыр бойына,
Ертістен Жайық жағасына дейінгі жалпақ өңірге жайылып қоныстанған болатын.
Осы дәуірді баяндайтын ортағасырлық тарихшылардың шығармаларында қазақ
даласының негізгі тұрғындары ретінде қыпшақ, қаңлы, қарлұқ, үйсін,найман,
керей, қоңырат, маңғыт, тағы басқа тайпалар аталады. Бұлар қазақ даласының
ежелгі тұрғындары, сондай-ақ бұдан бұрын осы өңірлерде құрылған Ақ Орда,
Моғолстан, тағы басқа хандықтардың этникалық негізі еді.
Бұл тайпалар ішінде қыпшақтардың орны өзгеше болды, 13-ғасырдың
деректерінде Алтын Орда хандары Қыпшақ патшалары деп аталды. Қыпшақтар 14-
ғасырда Орда Ежен мен Шайбани ұлыстарын біріктірген Ақ Орданың, ал кейіннен
Әбілхайыр хандығы халқының да бөлегін құрады.
Батыс сібір тайпаларымен көрші болып, оларға елеулі ықпал еткен қазақ
тайпаларының негізгі ұйтқысы қыпшақтар еді. Ертіс өңірінің Торғай, Есіл
далаларының қыпшақтары: құлан қыпшақ, қытай қыпшақ, сағал қыпшақ, торыайғыр
қыпшақ және мажар (мадияр) қыпшақ бірлестіктеріне бөлінді. Тобылдың төменгі
бойынан Ұлытау мен Сырдарияға дейінгі территорияда басқа тайпалардың едәуір
бөлегі олардың ішінде наймандар, керейттер (керейлер) меркіт-тер мен
оңғыттар қоныс тепті. 15-ғасырда Ақ Орда орнына құрылған Әбірхайыр
хандығының (1428—1468) халқы арасында қарлық, қоңырат, үйсін, найман, қият,
маңғыт, шынбай, итжан, тапғұт, дұрман, тубай, таймас, күшті, отаршы, шап,
қытай, барақ, ұйғыр, күрлеуіт, ишкі, ишкі-маңғыт, тұман т. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.