ХХ – ғасырдың басындағы қоғамдық – саяси әлеуметтік жағдаяттардың психология ғылымының дамуына ықпалы

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: ХХ – ғасырдың басындағы қоғамдық – саяси әлеуметтік
жағдаяттардың психология ғылымының дамуына ықпалы

Жоспар:

Кіріспе.

1.Қоғамдық саяси жүйелер.
2.Саясат және азаматтық қоғамды қалыптастыру.
3. ХХ ғасырдағы психология ғылымы.
Қорытынды.
Әдебиеттер тізімі.

Кіріспе

Қоғамның өзiн - өзi баскару бастауларын дамыту, азаматтық қоғамның
қалыптасуы қоғамның саяси жүйесінің дамуынсыз мүмкін емес. Кез - келген
қоғамның саяси жүйесi саяси биліктің ерекше ұйымдастырылуын көрсетеді. Ол
арқылы мемлекет пен когам араларындағы қатынастардың, саяси удерiстердiң
барысының сипатын керуге болады. Саяси удерiстерге биліктің қалыптастырылу
үpдici, саяси іс - әрекетінің күй - жағдайы, қоғамдағы саяси
шығармашылықтың деңгейі халықтың саяси өмірге араласу сипаты мен басқа
институцияланбаған қатынастардың әр түрлiлiгi кіреді.
Егер де қоғам тұтас алғанда үлкен жүйе болса, оның саяси жүйесi, бiр
құрамдас бөлшегi болады. Диалектика заны бойынша саяси жүйе қоғамның басқа
жүйелiк белшектерiмен езара әрекеттестікте болады. Саяси жүйе сондай
әлеуметтік, эономикалық, идеологиялық, этникалық, құқықтық мәдени саладан
тұратын қоғамдық ортамен әрекет eтeдi.
Әр қоғамның саяси жүйесінің өзгешелiгiн келесi жағдайлар анықтайды:
таптық табиғат, әлеуметтік құрылым, басқару нысаны (парламенттік,
президенттік), мемлекеттің тұрпаты (монархия, республика), саяси басқарудың
(демократиялық, тоталитарлық, өктемдік), әлеуметтік саяси қатынастардың
(тұрақты не тұрақсыз, сабырлы немесе өте даулы) сипаты, мемлекеттің саяси -
құқтық мәртебесі (конституциялық, құқықтың құылымының дамығаны не
дамымағаны), қоғамдагы саяси идеологиялық жене мәдени қатынастардың сипаты
(ашық немесе жабық), мемлекеттіктің тарихи тұрпаты, ұлттық құрылымы мен
саяси өмiрдiң құрылысының дәстүрлері.
Бұл жерде саясаттанудан оқылып алынған белгiлi жагдайларды
социологияның пәні тұғысынан қарағанда саяси жүйе әлеуметтік қатынастарды,
қоғамдағы өзара әрекеттестікті, қоғам мен мемлекеттің арасындағы
қатынастарды бейнелейді.
Сонымен қоғамның саяси жүйесі бір ғана саяси институттармен анықалмайды.
Оның ауқымы кеңірек. Саяси жүйеге оның бөлшектерін үйлестіру, олардың
атқаратын міндеті, қызметтері және қоғаммен оның арасныдағы қатынастары
кіреді. Оны басқаша саяси қоғам деп атайды, яғни саяси міндетті, қызметті
аткаратын, саяси мекемелерді, басқаратын аппараты, билік органдары, саяси
партиялар мен қозғалыстарды және т.т. құратын адамдардың қоғамдық жіктері
мен топтар жиынтығы. Қоғамның саяси жүйесі осы қоғамда жасалынған саяси
құқықтық пен идеологиялық мөлшерлерге бағынған саяси институттар, саяси
рольдер, қатынастар,үдерістер, қоғамның саяси ұйымдастырылуының
қағидаларының тұтасталған, реттелген жиынтығы болып табылады. Саяси жүйе
мемлекет пен қоғамның арасындағы әлеуметтік саяси өзара әрекеттестігінің
тетігі, беріліс, дәнекерші құрылғысы. Тарихқа жүгінсек кеңестік дәуірде
Ленин теориясының осы жолмен орындалуы жүзеге асырылмады. Халықты
мемпекеттік басқаруға тартудың орнына Кеңестер одағында онын саналық түрде
билікке ықпалын әлсіретті. Яғни қоғамның барлық салалары мен өмірдің барлық
жақтарын мемлекеттендірілді. Өзін -өзі басқару тетігі мемлекеттендірілді.
Лениннің кәсіподақтарды біріктіру, ынтымақтастыру, өз мүдделерін қорғау,
шаруашылықты жүргізу мен басқару мектебіне айналдырү жөніндегi ойлары құр
қиял болып қалды.
Осындай тұтасқан құрылым жаңа үстем таптық партиямен шаруашылықтың
кенсешілдер дiн таңдаулы тобын қалыптастырды. Осыдан кеңестік қоғамдагы
барлық әлеуметтік үдерiстер мен әлеуметтік қатынастардың нысаны өзгетілді.
Алып мемлекетпен аясында қалыптасқан бұқаралық сана этатистiк сипат алды.
Этатистiк сананын ықпалдығы адамның түсінігі бойынша мемлекетті ақиқат пен
әділеттілікің жаршысы, қоргаушысы деп қабылдайды. Ал бұдан мемлекетке
нанушылық пен қошемет көрсету қалыптасады, сыншыл кезбен қарау орын
алмайды. М.Вебер ескерткендей саясаттың шенеуніктердің кәсібіне айналуы
қауіпті, өйткенi мемлекеттік қызметкерлердің өз міндеттерін орындауындағы
адамгершілік жауапкершіліктен айырылуына әкеледі.
Сонымен қоғамның саяси жүйесіне саяси партиялар, бұқаралық қозғалыстар
мен ұйымдар, мүдделердің негізінде құрылған топтар жаңа үдеріс ретінде
жинақ кассаға салған ақшасын немесе Смағұлов, Мамаджанов сияқты алаяқтарға
мемлекеттік табыстаған қаражаттарын қайтарып алу үшін біріккендер пайда мен
болды. Демократиялық мемлекеттерде барлық саяси институттар, өзін -өзі
басқару еркіне ие болғандықган өз міндетті қызметтерін табысты аткаруға
мүмкіндігі бар: олар мемлекеттік және өкіметтік құрылымдарды қалыптастыруға
әсерін тигізеді, саяси мақсаттарға түзетулер енгізеді, қоғамның саяси
дамуына бағыт көрсетеді.
Авторитарлық қоғамдарда жоғарыда көрсетілгендей өкімет өкілдері өз
мүдделерін қорғайтын партияларды құрады, сол сияқты бұқаралық ақпарат
құралдары да басқарушы таңдаулы топқа бағынады. Қазіргі тәуелсіз
басылымдар, радио және теледидар арналары деократиялық, азаматтық қоғамды
жасауда өз үлесін қоса бастады.

Саясат және азаматтық қоғамды қалыптастыру

Қоғаммен саясат араларында өркеэде сезілетін шекара болды. Саясаттын
коғамла міндетті қызмет атқаруын оның қоғамдық болмысы. мемлекет билігі мен
саясаттың өзі, оның өмір сүруінің тарихи қалыптасқан әмбебапты және
өзгермейтін қасиеттері мен қағидалары анықтайды.
Егерде саясат жеке тұлғалардың, топтардың қоғамды басқаруға, билікке
құқығын нығайтатын адамдардың ерекше іс әрекетінің түрі болса, онда саяси
сала саясатты жүзеге асырушы кеңістігі болады. Саяси саланың негізін саяси
қатынастар құрады. Соңғысына әртүрлі қауымдастықтардың экономикалық, діни,
саяси мәртебесі мен орнын және олардың бір-бірімен қатынастарын, ұйымдардың
әлеуметтік институттар мен мекемелердің іс-әрекетін белгілейтін көпшілік
таныған немесе заңды бекітілген мөлшерлер мен құндылықгар жүйесі кіреді.
Саясат қоғамдық ортада пайда болады, қалыптасады. Саясатта қоғамның,
қоғамда үстем ететін таптардың, әлеуметтік жіктердің, таптардың мүдпелері
көрініс табады, көзқарастар, сенімдер билеуші көңіл-күйлер, идеологиялар,
мақсаттар мен мұраттары қесімделеді. Әрине бүның бәрі саяси тандаулы топқа
да қатысты, өйткені олар тікелей саясатты анықтайды.
Билік арқылы әрекетке келтірілген және қоғамның өзі қабылдап қатысатын
саясат қоғамның саяси өмірін қалыптастырады, өзіне сай келетін саяси
мәдениеті, дәстүрлері, әдет - ғұрыптары, дағдылар қатынастары бар саяси
тұрмыс жасалынады. Бұл саясаттың мәдени болмысы оған саяси оқиғалармен
байланысты саясатты түйсіну, саяси мінез-күлык, елестету, үміттері мен
армандары, саяси оқиғалармен байланысты болатын көңіл-күйдің көтеріңкілігі,
селқостығы парықсыздығы, ашудың кернеуі және тағы басқалары кіреді.

Сонымен саяси өмірге адамдар, әлеуметтік қауымдасулар, жіктер
арасындағы саяси қатынастарды кірістіреді. Саяси қатынастар өмірді
калыптастырады. Саяси катынастар таптық, топтық және жалпылама мүдделерді
іске асырушы нысаны болып табылады. Саяси қатынастар адамдарды міндетті
қызметтерін атқарушы топтарға - басқарушы және басқарылушы мүдделері,
сенімдері мен мақсаттары бір жіктерге біріктіреді.
Қоғамдық қатынастар жүйесінде саяси қатынастар жеке тұлғалар мен
қауымдастықтардың әлеуметтік жүріс-тұрысын басқару мен бақылаудың міндетті
қызметін атқарады. Саяси қатынастардың түпкі себебін экономикалық дамудың
барысынан іздеп алған жөн, өйткені экономикалық мүдделер мен оған тығыз
байланысты әлеуметтік қозғаушы күштер мен кайшылыктардың жүйесінен саяси
құбылыстар туындайды. Одан саяси күрес пен саяси қозғалыстар өрбиді.
Бірақ та саяси үдерістердін талдауында шектен шығып кетуден сақтану аса
қажет. Батыс социологиясында Марксизм сынаудың негізінде дәлелі де
экономикалық қозғаушы күшті дамудың іргелі негізі дегенді өзге факторлардың
орнын кеміту олармен санаспау деп түсінгендіктен шыққан. Қондырма және
іргелі негіздің араларында болуға тиісті байланыс буыны көрсетілмеген
дегені де айтылды. Шындығында қоғамның іргелі негізімен оның қондырмасы
арасындағы өзара әрекет етуін көмескіле көрсеткен марксизмнің бұл жөніндегі
пайымдауы дөйектеме беруді қажетсінеді. Энгельс тарихты материалистік
тұрғыдан тануды дөрекілік тұрғыдан қарауына соққы берген еді қондырма мен
іргелі негіздің араларындағы күрделі қатынастардың, әрекеттестіктің
байланысын айқын көрсетуді Э. Форм әлеуметтік сипат ұғымын енгізу арқылы
шешуге талпыныс жасады. Ал шындығында саяси сала түбінде экономикалық
ахуалмен айқындалатының жай байланыс ретінде талдай білу керек. Саяси
қүбылыстардың экономикадан туындайтын әлеуметтік себептері бар. Нақты
байланыстырушы буын ретінде экономика саласы мен саяси саланың екі
арасындағы әлеуметтік өріс қалыптасады. Әлеуметтік өріс әлеуметтік құрылым
турінде өрбиді. Саяси құбылыстар әлеуметтік салада болатын ққбылыстардан
тікелей шығады да экономикалық дамумен анықталатынын көрсетеді. Негізгі
жүйе құрушы қозғаушы күш, тікелей саяси үдерістерді белгілеуші таптар мен
әлеуметтік жәйттер, олардың өзара және мемлекетпен әрекет етуі болып
саналады.
Сондықтан саяси сала барлық қоғамдық салалармен тығыз байланысты
болғандықтан барлық әлеуметтік өзгерістерді айқын және ширақ сезіну арқылы
жауабын беруге тиісті. Әлеуметтік өзгерістермен санаспаған саясат
әлеуметтік дағдарыстарға жол ашады. Қазақстандағы экономикалық киыншылықгар
ұзаққа созылғандықтан халықтың көпшілігінің наразылығы тікелей әлеуметтік
жағдайының нашарлауымен байланысты болды. Жұмыспен қамтамасыз ету жұмыс
істейтіндердің айлығын бірнеше айдан бір-екі жылға дейін бере алмауы,
зейнет ақыны кешіктіру, жинақ кассадағы салымдардың құнын қалпына келтіріп,
қайтара алмайды, жекешелендіру барысынның көпшілік көңілінен шықпады бәрі
кқұнсызданудың ауыздықталынудың нәтижесін жоққа шығарады. 1995 жылы
төмендей бастаған әлеуметтік шиеленушілік 1996 - 1997 жылдары қайтадан
күшейе түсті және жаппай аштықтармен шерулерге әкелді Кентау қаласында бір
айдан кейін ғана айлықтарын беруді өкімет басшылары өз қолдарына шешімін
тапты.

ХХ ғасырдағы психология ғылымы

ХХ ғасырдың ЗО - жылдарынан бастап психология ғылымының әдіснамалық
және теориялық тұғырнамасының принципі сана мен іс - әрекеттің бірлігі
болды. Оның ұғымындағы кейбір айырмашылықтарға қарамастан, бұл негіз
көптеген нақты зерттеулерді бірыпғай арнага бағыттады және барлық
психология гыхымып теориялық бірлікке біріктірді. Келесі тұлғалық принцип -
кеңес психология ілімінде маңызды орын алады, өйткені ол сана мен іс-
әрекеттің бірыңғай түпкі бастамасының ішкі мазмұнын анықтайды.
С.Л.Рубинштейн өзінің ғылыми іс - әрскетінің түрлі кезеңдерінде тұлға
бағытын талдап, оны әдіснамалық принциппен байланыстырған: бірінші кезең
сана мен іс-әрекеттің бірлік негізіне байланысты болса, екінші кезең -
детерминизм принципіне, ал ең соңғы үшіншісі - философиялық талдауға
байланысты. Бірінші кезепде тұлғаны идеалистік тұрғыда түсінуді жеңу
негізгі мәселе болды. Тұлға принципін сыншылдықпен ұғыну функционализмге
қарсы багыттаған адамды жеке психикалық функцияларға бөлу және т.б.
Тұлга мен іс - әрекет байланысы мінез - құлық бағытына қарсы қойылған,
"Адамның іс - әрекеті сыртқы ортаның тітіркендіргіштерге сыртқы
реакциялардың жиынтығы ретінде ұгғынылады, субъектіге нақты, саналы, тарихи
тұлға ретінде назар аударылды. Сөйтіп, тұлга ұғымы идеалистік, мәдени және
психологиялық тұжырмдамаларда қалыптасты. Бұл жерде феноменологияда
қарастырылған, сапаның мәдениетке байланысты мағыналы және құндылық
аспектісі жайлы айтылған. Индивидуалды сана мәдениет және идеологиямен
тікелей арақатынаста болды.
С.Л.Рубинштейн тұлғаның тұтастылығы мен ерекшелігін жақтай отырып, оны
қарама - қарсы функцияларга бөлшектеді; оң ажырату және бөлшектеуге қарама
- қарсы тұлғаның және іс-әрекеттің ішкі байланысын ашады; ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.