Дебиторлық борыш– ағымдағы активтердің элементі ретінде
Жоспар
Кіріспе
1. Дебиторлық борыш. ағымдағы активтердің элементі ретінде
2 Дебиторлық борыштың аудиті
3 Дебиторлық борыштарды түгендеу
4 Дебиторлық операциялардың бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
5 Дебиторлық берешекті есептен шығару
Қорытынды
Кіріспе
1. Дебиторлық борыш. ағымдағы активтердің элементі ретінде
2 Дебиторлық борыштың аудиті
3 Дебиторлық борыштарды түгендеу
4 Дебиторлық операциялардың бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
5 Дебиторлық берешекті есептен шығару
Қорытынды
Кіріспе
Мен, өз іс- тәжірибемді 22 қаңтар және 19 наурыз аралығында АҚ «Альянс Банк » Шымкент филиалында өткіздім. Іс- тәжірибе барысында көптеген мәліметтермен таныстым. Бұл уақыт аралығында мен несие бөлімі, операциондық бөлім, бухгалтерия жүмыстарымен таныстым. Іс-тәжірибем өткен мекеменің тарихына қысқаша тоқталып өтсем:
Банк алғаш рет Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің жарлығымен 1993 жылы 14 мамыр күні «Ертіс Бизнес Банк » ААҚ ретінде тіркелді. Банктің жыл сайынғы өзгерістеріне тоқталып өтететін болсақ:
1993 жыл- Павлодар қаласында «Ертіс Бизнес Банк » ААҚ іргетасы құрылды.
1999 жыл- «Ертіс Бизнес Банк» ААҚ және «Семей қалалық банк» ААҚ бірігіп, жаңа
« Ертіс Бизнес Банк» ААҚ болып, бас офисі Павлодар қаласында ал, филиалдары Алматы, Астана, Екібастұз, Павлодар, Семей, және Өскемен қалаларында құрылды.
2001 жыл- «Ертіс Бизнес Банк» ААҚ негізгі акционерлері болып « Алматы Құс» ААҚ, « Астық Астана 2030» ЖШС, «Корпорация Байт» ЖШС және «Жаңа Ғасыр-НС» ЖШС ауысады.
2002 жыл- «Ертіс Бизнес Банк» ААҚ-ы «Альянс Банк» АҚ болып, 2002 жылдың 13 наурызында тіркеудкен өтеді. Бас офис Павлодардан Алматы қаласына ауысады. Сонымен қатар жыл қорытындысы бойынша банк ҚР 10 ірі банктерінің қатарына қосылады.
2003 жыл- Жаңа филиалдардың Қарағанды, Атырау, Зырян қалаларында ашылуы.Банк Қазақстан бойынша 2 орында болды. Жаңа несиелер рейтингі Е+Ва3/NP болжау бойынша тұрақты көрсеткіште болды. Жыл қорытындысы бойынша ҚР сегіз ірі банктер қатарына қосылып, актив пайызының 130 пайызын құрады.
2004 жыл- Талдықорған және Жесқазған қалаларында филиалдар ашылды. Бухгалтерлік есеп Халықаралық стандарттарына сәйкес банк мәліметтері сертификациядан өтті. 2004 жылдың қорытындысы бойынша ҚР ең ірі алты банкінің қатарына қосылды.
2005 жыл- Альянс банк The Banker журналының рейтингі бойынша 50 ірі және тез дамитын банктер қатарына қосылып, № 1 банк болып табылды. Наурыз айында банк активы 1 млрд.$ ( 133,2 млрд. тенге) болды. Актау және Қостанай қалаларында филиалдар ашылды.Облигация программаларын шығару туралы шешім қабылданып, олардың мөлшері 40 млрд. тенгені қамтыды.
2006 жыл- Кредиттік келісім бойынша Жаңарту және Даму Европалық Банкі (ЕБРР) Шағын және Орта Бизнес Программасы (ПМБК) қол қойылды. ЖДЕБ (ЕБРР) бастапқы несиелік соммасы 5 $ млн. құрады.Шымкент, Орал, Жезказған және Ақтөбе қалаларында филиалдар ашылды.
Мен, өз іс- тәжірибемді 22 қаңтар және 19 наурыз аралығында АҚ «Альянс Банк » Шымкент филиалында өткіздім. Іс- тәжірибе барысында көптеген мәліметтермен таныстым. Бұл уақыт аралығында мен несие бөлімі, операциондық бөлім, бухгалтерия жүмыстарымен таныстым. Іс-тәжірибем өткен мекеменің тарихына қысқаша тоқталып өтсем:
Банк алғаш рет Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің жарлығымен 1993 жылы 14 мамыр күні «Ертіс Бизнес Банк » ААҚ ретінде тіркелді. Банктің жыл сайынғы өзгерістеріне тоқталып өтететін болсақ:
1993 жыл- Павлодар қаласында «Ертіс Бизнес Банк » ААҚ іргетасы құрылды.
1999 жыл- «Ертіс Бизнес Банк» ААҚ және «Семей қалалық банк» ААҚ бірігіп, жаңа
« Ертіс Бизнес Банк» ААҚ болып, бас офисі Павлодар қаласында ал, филиалдары Алматы, Астана, Екібастұз, Павлодар, Семей, және Өскемен қалаларында құрылды.
2001 жыл- «Ертіс Бизнес Банк» ААҚ негізгі акционерлері болып « Алматы Құс» ААҚ, « Астық Астана 2030» ЖШС, «Корпорация Байт» ЖШС және «Жаңа Ғасыр-НС» ЖШС ауысады.
2002 жыл- «Ертіс Бизнес Банк» ААҚ-ы «Альянс Банк» АҚ болып, 2002 жылдың 13 наурызында тіркеудкен өтеді. Бас офис Павлодардан Алматы қаласына ауысады. Сонымен қатар жыл қорытындысы бойынша банк ҚР 10 ірі банктерінің қатарына қосылады.
2003 жыл- Жаңа филиалдардың Қарағанды, Атырау, Зырян қалаларында ашылуы.Банк Қазақстан бойынша 2 орында болды. Жаңа несиелер рейтингі Е+Ва3/NP болжау бойынша тұрақты көрсеткіште болды. Жыл қорытындысы бойынша ҚР сегіз ірі банктер қатарына қосылып, актив пайызының 130 пайызын құрады.
2004 жыл- Талдықорған және Жесқазған қалаларында филиалдар ашылды. Бухгалтерлік есеп Халықаралық стандарттарына сәйкес банк мәліметтері сертификациядан өтті. 2004 жылдың қорытындысы бойынша ҚР ең ірі алты банкінің қатарына қосылды.
2005 жыл- Альянс банк The Banker журналының рейтингі бойынша 50 ірі және тез дамитын банктер қатарына қосылып, № 1 банк болып табылды. Наурыз айында банк активы 1 млрд.$ ( 133,2 млрд. тенге) болды. Актау және Қостанай қалаларында филиалдар ашылды.Облигация программаларын шығару туралы шешім қабылданып, олардың мөлшері 40 млрд. тенгені қамтыды.
2006 жыл- Кредиттік келісім бойынша Жаңарту және Даму Европалық Банкі (ЕБРР) Шағын және Орта Бизнес Программасы (ПМБК) қол қойылды. ЖДЕБ (ЕБРР) бастапқы несиелік соммасы 5 $ млн. құрады.Шымкент, Орал, Жезказған және Ақтөбе қалаларында филиалдар ашылды.
Жоспар
Кіріспе
1. Дебиторлық борыш– ағымдағы активтердің элементі ретінде
2 Дебиторлық борыштың аудиті
3 Дебиторлық борыштарды түгендеу
4 Дебиторлық операциялардың бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
5 Дебиторлық берешекті есептен шығару
Қорытынды
Кіріспе
Мен, өз іс- тәжірибемді 22 қаңтар және 19 наурыз аралығында АҚ Альянс
Банк Шымкент филиалында өткіздім. Іс- тәжірибе барысында көптеген
мәліметтермен таныстым. Бұл уақыт аралығында мен несие бөлімі, операциондық
бөлім, бухгалтерия жүмыстарымен таныстым. Іс-тәжірибем өткен мекеменің
тарихына қысқаша тоқталып өтсем:
Банк алғаш рет Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің жарлығымен
1993 жылы 14 мамыр күні Ертіс Бизнес Банк ААҚ ретінде тіркелді. Банктің
жыл сайынғы өзгерістеріне тоқталып өтететін болсақ:
1993 жыл- Павлодар қаласында Ертіс Бизнес Банк ААҚ іргетасы құрылды.
1999 жыл- Ертіс Бизнес Банк ААҚ және Семей қалалық банк ААҚ
бірігіп, жаңа
Ертіс Бизнес Банк ААҚ болып, бас офисі Павлодар қаласында ал,
филиалдары Алматы, Астана, Екібастұз, Павлодар, Семей, және Өскемен
қалаларында құрылды.
2001 жыл- Ертіс Бизнес Банк ААҚ негізгі акционерлері болып Алматы
Құс ААҚ, Астық Астана 2030 ЖШС, Корпорация Байт ЖШС және Жаңа Ғасыр-
НС ЖШС ауысады.
2002 жыл- Ертіс Бизнес Банк ААҚ-ы Альянс Банк АҚ болып, 2002
жылдың 13 наурызында тіркеудкен өтеді. Бас офис Павлодардан Алматы қаласына
ауысады. Сонымен қатар жыл қорытындысы бойынша банк ҚР 10 ірі банктерінің
қатарына қосылады.
2003 жыл- Жаңа филиалдардың Қарағанды, Атырау, Зырян қалаларында
ашылуы.Банк Қазақстан бойынша 2 орында болды. Жаңа несиелер рейтингі
Е+Ва3NP болжау бойынша тұрақты көрсеткіште болды. Жыл қорытындысы бойынша
ҚР сегіз ірі банктер қатарына қосылып, актив пайызының 130 пайызын құрады.
2004 жыл- Талдықорған және Жесқазған қалаларында филиалдар ашылды.
Бухгалтерлік есеп Халықаралық стандарттарына сәйкес банк мәліметтері
сертификациядан өтті. 2004 жылдың қорытындысы бойынша ҚР ең ірі алты
банкінің қатарына қосылды.
2005 жыл- Альянс банк The Banker журналының рейтингі бойынша 50 ірі
және тез дамитын банктер қатарына қосылып, № 1 банк болып табылды. Наурыз
айында банк активы 1 млрд.$ ( 133,2 млрд. тенге) болды. Актау және Қостанай
қалаларында филиалдар ашылды.Облигация программаларын шығару туралы шешім
қабылданып, олардың мөлшері 40 млрд. тенгені қамтыды.
2006 жыл- Кредиттік келісім бойынша Жаңарту және Даму Европалық Банкі
(ЕБРР) Шағын және Орта Бизнес Программасы (ПМБК) қол қойылды. ЖДЕБ (ЕБРР)
бастапқы несиелік соммасы 5 $ млн. құрады.Шымкент, Орал, Жезказған және
Ақтөбе қалаларында филиалдар ашылды.
1. Дебиторлық борыштар – ағымдағы активтерді элементтері ретінде
Қарыз, дебитор (латынның “debit” - міндет сөзінен шыққан) екі немесе
одан да көп тұлғалар арасындағы мүліктік байланыстың азаматтық-құқықтық
міндеттерінің бірі болып табылады.
Дебиторлық борыш – бұл өнеркәсіп өзге заңды тұлғалар мен азаматтардың
қоятын қарыз сомасы. Қолма-қол емес есептесу құрылымы барысында дебиторлық
қарыз өнеркәсіптің шаруашылық әрекетінің объективті процесін білдіреді.
Дебиторлық борыш пайда болу ерекшелігіне байланысты нормальды және
шешуге жатпайтын немесе ақталмайтын болып екіге бөлінеді. Өнеркәсіптің
шешімін табуға болатын қарызы өнеркәсіптің өндіріс жоспарының орындалуы
барысындағы, белгілі бір есеппен құрылған формалар болып табылады.Шешімін
табу мүмкін емес немесе аяқталмайтын дебиторлық қарыз есептік және қаржылық
тәртіпті бұзған жағдайда, есеп жүргізу кезіндегі кемшіліктер, материалдық
құндылықтарды босату кезіндегі бақылаудың әлсіреуі және ұрлық жасалу
нәтижесінде пайда болады. Дебиторлық борыш халықаралық және қазақстандық
бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес сатып алушының (деитордың)
компанияға жатқызған қарыз сомасы болып табылады. Дебиторлық қарыз –
айналым каптиалының негізгі компоненті. Дебиторлық борыш– иелік ету құқығын
ендіретін заңдылық құқықтарымен байланысты өнеркәсіптің активі болып
табылады. Тұтас алғанда активке мүлік, мүліктік заттар және субъект құқығын
құрайтын бағасы енеді. Активке жатқызылатын болашақ экономикалық пайда
субъектінің ақша құралдары құрамына енетін потенциалды, тікелей немесе
қосымша салым. Осыған байланысты дебиторлық қарыз болашақ экономикалық
активке ендіріледі және иелік ету құқығымен байланысатын заңды құқықтар.
Дебиторлық борыш активтерінің үш түрлі ерекше мінездемелері бар: ол ақша
құралдарын өсіруге жағдай жасайтын тікелей және жанама жағдайды қамтамасыз
ететін болашақ пайданы ендіру; активтер шаруашылық субъектіні басқаратын
ресурстарды білдіретін активтер болып есептелінеді. Пайдаға немесе
потенциалды қызметтерге деген құқықтар заңды түрде болуы қажет. Бірақ сатып
алу мен дебиторлық қарызды өтеу үшін белгілі бір сома төлемесе, онда сатушы
факт түрінде ресурстарды, яғни потенциалды түсімдерді бақылау құқұғынан
айрылмайды, демек актив осыған байланысты актив бола алмайды; активтерге
болашақта түсетін, осы шақта өнеркәсіп бақылауындағы емес пайда жатпайды.
Осы тұста бухгалтерлік немесе өзге де шаруашылық операциялар өтеді деген
шешімі шешуші сәт болып табылады. Фирманың келісім шартқа қоюын
бухгалтердің бақылауындағы фирмаға болашақта пайда түсуі мүмкін деген
фактісі болады. Тек бухгалтер ғана фирма активінің көрсетілуін жеткілікті
немесе жеткіліксіз мағынадағы жағдай екенін анықтай алады. Егер бір жыл
мерзімнің аралығында сома толығымен алынбаса, дебиторлық қарыз ағымдағы
актив құрамына ендіріледі. Сонымен қатар бір жылдан астам мерзім бойына
есептелетін дебиторлық қарыз ұзақ мерзімді активтер құрамына “дебиторлық
қарыз” статьясына ендіріледі. Қазақстан Республикасында 1997 жылға дейінгі
бухгалтерлік есеп құрылымында актив деген түсінікке өнеркәсіпке жататын
барлық шаруашылық құралдар ендірілді. Қазақстанның қазіргі есепке қатысты
ерекшелігі – бұл болашақта пайда болады делінетін белгілі шығындар болып
табылады. Осыдан барып, активтерге салынған шығындарды, соның ішінде
дебиторлық қарыздарды өшіріп тастаудың қажеттілігі туындайды. Осыған
байланысты, бухгалтерлік есептерде активтерді төлеу емес осы төлемдерге
пайда болу немесе жоқ құқықтар қарастырылады. Берілген есептік кезеңнің
кірістері барлық уақытта шығындармен сәйкес болуы керек, өйткені сол
шығындарға байланысты пайда алынады.
Қазіргі кезеңде дебиторлық қарыз есебінің халықаралық құрылымға
өтуіне байланысты төмендегі түрлерін атап көрсетуге болады: сатып алушылар
мен тапсырыс берушілердің дебиторлық қарызы, тәуелді серіктестіктердің
заңды тұлғалармен бірге бақыланатын және өзгедей дебиторлық қарыздар,
болашақ кезеңдер шығындары, берілген аванстар дебиторлық қарыздар.
2 Дебиторлық борыштың аудиті
Есеп жұмыстарының дұрыс ұйымдастырылуы, ол есептің дұрыстығы сол
жұмыс бойынша теріс жақтарды көрсетеді. Сондықтан аудитор тексеріліміне
барлық есепті тапсырыс беруші - ұйым жұмыстары – әртүрлі бақылау
әдісітерімен жүргізіледі. Есеп жұмыстарын тексеріп отырған кезде аудитор
жұмыс есебінің жоспары мен бухгалтер есебінің қысқартылған формасын
қолданатын арнайы ұйымдардың ерекшеліктерін қарастыру керек, мысалы
алғанда, кіші бизнестің, шаруа шаруашылығының, ауыл шаруашылық
кооперативтердің кәсіпорындары.
Әр есеп топтар бойынша (құжатты тексеру өткізілгенге дейін) олардың
бухгалтерлік есепке және сол немесе басқа қарыз қалдықтарының есептерге
сәйкес келген толық құжаттарды айқындау қажет, кейін ол пайда болған,
құрылған кезден бастап күнін және сипатын табады.
Заңдылық пен нақтылық, сонымен қатар қарыздарды өз уақытында өтеу және
есеп – төлем тәртібінің нығаюы тікелей факті және бақылаудың құжаттық
формасының жүргізілуімен анықталады.
Резерв көлемі қарыздардың қаржы жағдайымен толық және аз сомада
төлену мүмкіншілігінің бағалауына байланысты әр күдікті қарыз арнайы
анықталады.
Осы шот бойынша аудитор шаруашылық жұмыстарының есепке алынуының
дұрыстығын тексереді.
Осы тексеру кезеңінде аудитор күдікті қарыз бойынша резерв мөлшері
асып кеткен жоқ па және оның қолданылмаған мөлшері қайта құрылды ма деген
мәселелерді анықтайды.
Тексеру жүргізу барысында аудитор баланстың “басқа да дебитор
қарыздары” бабына ерекше назар аударады. Бұл аталған бап бойынша жылдың
басындағы және аяғындағы қалдықтары бухгалтерлік есеп шоттарының типтік
жоспарында қаралған “Басқа да дебиторлық борыштар” бөлімшесінің мынадай
синтетикалық шоттарында көрсетіледі:
Бұл аталған дебиторлық борыштарды аудитор жеке-жеке тексеруге тиісті.
Орын толтыруға тиісті дебиторлық қарыздарды аудиторлық тексеру келесі
ретпен жүргізіледі:
Баланста көрсетілген мәліметтер мен Бас кітаптағы және есеп
регистрлеріндегі мәліметтерінің сәйкестігін тексеру
Жабдықтаушылар мен мердігерлерден сатып алынған
тауарлы-материалдық құндылықтарды, атқарылған жұмыстар мен
көрсетілген қызметтер үшін ақы төлеген шоттар бойынша қосымша құн
салығының дұрыс есептеліп көрсетілгенін тексеру
Қоймаларға құндылықтардың нақты түсуіне қарай кіріске алынып,
1420 шоттың дебетінде көрсетілген ҚҚС сомасы осы шоттың
кредитінен 663 “Қосымша құн салығы” шотының дебетіне шот
фактураның негізінде жазылғандығын тексеру
Қоймаға түспеген және кіріске алынбаған материалдық құндылықтарды
қабылдау актісі бойынша қабылданбаған, атқарылған жұмыстар мен
қызметтердің акцептелген шот-фактуралары бойынша 1420 шоттың
дебетіне жазулардың жазылғандығын тексеру
Аудитор авансты есеп пен кредит тәртіпшілермен бекітілген сол аванс
есептерін жинау ведомостінде жазылған құжаттарды толық тексеріп шығады.
Бірінші болып, ол авнстар кімге берілгенін анықтайды. Шарт бойынша іс-сапар
шығын аванстары сол кәсіпорында жұмыс істейтін сондай аванстар жоғарыда
тұрған ұйым жұмысшыларына берілетіні белгілі.
Кейбір бухгалтерияда жұмысшыларға авансты жабық күйінде береді және
жұмысшыларға жеке өзіне шаруашылық және іс-сапар шығындарына аванс беру
түрімен түрімен қажеттілігіне беріледі. Сондықтан бірінші болып сол адамда,
яғни іс-сапар жұмысшысында іс-сапар куәландыруы бар ма, оның мерзімі, жол
бағасы, норма әрекеті бойынша тәулік баға сомасын; есеп беретін тұлға аванс
бойынша өз уақытында әкеліп, қалған құралдың шығындалмаған қалдығын
тапсырды ма, соны анықтайды.
Аудитор құжаттың аванстық есеп пен сол бойынша заңды төлемдердің
дұрыстығын түгел тексеріп шығады. Қажет болса кездесу тексерімін жүргізеді.
1) Есеп бойынша ақша алу құқығына тек кәсіпорын басшысымен анықталып
тағайындалады ма;
2) Есеп беруші тұлғаға қажетті мөлшерден тыс аванс беріліп кеткен жоқ
па;
3) Бұрынғы алған сомасын тексермей жатып сол тұлға аванс алып қойған жоқ
па;
4) Есеп беруші тұлға шығындары арқылы кәсіпорын кассасына тікелей
төленетін төлемболды ма;
5) Өндірілген шығындардың мақсаттылғы туралы басшымен аванстық есеп
бекітілді ме;
6) Есеп беру сомасынан шығын есебінің көрсеткіштері өз уақытында жасала
ма.
Ереже бойынша, есепте ақша құралы жағдайында кәсіпорын бухгалтерінің
өзі алып қояды немесе бұл оның активті қызметінде болады, бірақ есепте
бәрін бірдей етіп туралап қояды. Сондықтан аудитор қылмысты әдістерді
қолдануымен есеп шарттарымен байланысты шараларды білу керек.
Барлық жұмыс бойынша іс атқаратын кішкентай кәсіпорын бухгалтері
ақша ұрлау үшін резерв құру мақсатында құжаттарды дұрыс емес өндейді:
жұмысшыға оның жеке шотындағы есеп сомасын қатыстырмай, жалпы өндіріске
немесе басқа шығындар орына жазып қояды.
Аванс есебін жұмысшылар көрсеткішінен кейін бухгалтер оның жеке шотын
кредит бойынша сәйкес сомасын көрсетеді, соңынан сол жұмысшыға жасанды
кәсіпорын қарызы пайда болады.
Кейін іс-сапар немесе шаруашылық шығындарына соманы алу түрімен
бухгалтер өз атына касалы ордерді жазып қояды да сол бойынша көрсетілген
соманы алады. Бухгалтериялық кассалы отчеттерге түскен өндірісте, сол жерде
шығын ордері көрсетілген және ол бухгалтер атына жазылып қойған, өзінің
жеке шотында алған сомасы көрсетілмейді, ал олардың барлығы жоғарыда тұрған
жұмысшыладың жеке шотына қарастырып қояды.
Кейінірек аудитор материалды зиянды толтыру бойынша есептерді
тексереді, бірінші болып, жетіспеушілік пен ұрлық туралы есептерді
талдайды. Ол жетіспеушілік пен шығын жағдайында мерзім мен тәртіп
тапсырмалары орындалды ма, олардың талап етіп алуы қалай қамтамасыз етілді,
соны тексереді. Әсіресе ол көңілін жетіспеушілік пен шығынның өндіріс
шығындарына жазып жіберу немесе кәсіпорын қызмет нәтижелеріне айналдыру
фактінің зерттелуіне аударады.
Осыдан соң өздерінен алынған норма шектеріндегі жетіспеушлік
өндіріс шығындарына тек түгендеу жүргізген кезде шыққан жағдайда ғана
тізімнен шығарылып тасталады.
Аудитор жетіспеушілік, шығын және ұрлық бойынша кінәлі тұлғаға сома
толық толтырылды ма, жетіспеушілік пен шығын түгендеуінде табылған реттеу
тәртібімен тауар-материалды және ақша құралдарының нәтижелері дұрыс
дайындалып кіргізілген бе, кінәлі тұлға табылмаған кезде өндіріс
шығындарына материалды бағалылық жетіспеушіліктің тізімінен шығарылып
тасталуының негізделуі мен дұрыстығын алып қарастырады. Тексеру әдісінің
негізгі жағдайы.
– аванс есептерінің тексерілуі мен оған қажетті құжаттардың қосылуы;
– есеп бойынша ақша алу құқығы кәсіпорын басшысымен анықталған ба;
– есептен алынған сома өз уақытында есепке түсе ме;
– бұрын есеп беру сомаларын алған тұлға да қосымша ақша алды ма;
– есеп беруші тұлғаға өзіне тиісті авансы әдеттен көбейіәп кеткен жоқ
па.
Кәсіпорындарда болатын қатенің қарастырылуы есеп беруші тұлғалармен
есепте “мұндай қате бухгалтер есебінің қиындығында емес, жұмысшылармен
есептесу бақылауының жоқ екендігінде”- екенін дәлелдейді. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Дебиторлық борыш– ағымдағы активтердің элементі ретінде
2 Дебиторлық борыштың аудиті
3 Дебиторлық борыштарды түгендеу
4 Дебиторлық операциялардың бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
5 Дебиторлық берешекті есептен шығару
Қорытынды
Кіріспе
Мен, өз іс- тәжірибемді 22 қаңтар және 19 наурыз аралығында АҚ Альянс
Банк Шымкент филиалында өткіздім. Іс- тәжірибе барысында көптеген
мәліметтермен таныстым. Бұл уақыт аралығында мен несие бөлімі, операциондық
бөлім, бухгалтерия жүмыстарымен таныстым. Іс-тәжірибем өткен мекеменің
тарихына қысқаша тоқталып өтсем:
Банк алғаш рет Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің жарлығымен
1993 жылы 14 мамыр күні Ертіс Бизнес Банк ААҚ ретінде тіркелді. Банктің
жыл сайынғы өзгерістеріне тоқталып өтететін болсақ:
1993 жыл- Павлодар қаласында Ертіс Бизнес Банк ААҚ іргетасы құрылды.
1999 жыл- Ертіс Бизнес Банк ААҚ және Семей қалалық банк ААҚ
бірігіп, жаңа
Ертіс Бизнес Банк ААҚ болып, бас офисі Павлодар қаласында ал,
филиалдары Алматы, Астана, Екібастұз, Павлодар, Семей, және Өскемен
қалаларында құрылды.
2001 жыл- Ертіс Бизнес Банк ААҚ негізгі акционерлері болып Алматы
Құс ААҚ, Астық Астана 2030 ЖШС, Корпорация Байт ЖШС және Жаңа Ғасыр-
НС ЖШС ауысады.
2002 жыл- Ертіс Бизнес Банк ААҚ-ы Альянс Банк АҚ болып, 2002
жылдың 13 наурызында тіркеудкен өтеді. Бас офис Павлодардан Алматы қаласына
ауысады. Сонымен қатар жыл қорытындысы бойынша банк ҚР 10 ірі банктерінің
қатарына қосылады.
2003 жыл- Жаңа филиалдардың Қарағанды, Атырау, Зырян қалаларында
ашылуы.Банк Қазақстан бойынша 2 орында болды. Жаңа несиелер рейтингі
Е+Ва3NP болжау бойынша тұрақты көрсеткіште болды. Жыл қорытындысы бойынша
ҚР сегіз ірі банктер қатарына қосылып, актив пайызының 130 пайызын құрады.
2004 жыл- Талдықорған және Жесқазған қалаларында филиалдар ашылды.
Бухгалтерлік есеп Халықаралық стандарттарына сәйкес банк мәліметтері
сертификациядан өтті. 2004 жылдың қорытындысы бойынша ҚР ең ірі алты
банкінің қатарына қосылды.
2005 жыл- Альянс банк The Banker журналының рейтингі бойынша 50 ірі
және тез дамитын банктер қатарына қосылып, № 1 банк болып табылды. Наурыз
айында банк активы 1 млрд.$ ( 133,2 млрд. тенге) болды. Актау және Қостанай
қалаларында филиалдар ашылды.Облигация программаларын шығару туралы шешім
қабылданып, олардың мөлшері 40 млрд. тенгені қамтыды.
2006 жыл- Кредиттік келісім бойынша Жаңарту және Даму Европалық Банкі
(ЕБРР) Шағын және Орта Бизнес Программасы (ПМБК) қол қойылды. ЖДЕБ (ЕБРР)
бастапқы несиелік соммасы 5 $ млн. құрады.Шымкент, Орал, Жезказған және
Ақтөбе қалаларында филиалдар ашылды.
1. Дебиторлық борыштар – ағымдағы активтерді элементтері ретінде
Қарыз, дебитор (латынның “debit” - міндет сөзінен шыққан) екі немесе
одан да көп тұлғалар арасындағы мүліктік байланыстың азаматтық-құқықтық
міндеттерінің бірі болып табылады.
Дебиторлық борыш – бұл өнеркәсіп өзге заңды тұлғалар мен азаматтардың
қоятын қарыз сомасы. Қолма-қол емес есептесу құрылымы барысында дебиторлық
қарыз өнеркәсіптің шаруашылық әрекетінің объективті процесін білдіреді.
Дебиторлық борыш пайда болу ерекшелігіне байланысты нормальды және
шешуге жатпайтын немесе ақталмайтын болып екіге бөлінеді. Өнеркәсіптің
шешімін табуға болатын қарызы өнеркәсіптің өндіріс жоспарының орындалуы
барысындағы, белгілі бір есеппен құрылған формалар болып табылады.Шешімін
табу мүмкін емес немесе аяқталмайтын дебиторлық қарыз есептік және қаржылық
тәртіпті бұзған жағдайда, есеп жүргізу кезіндегі кемшіліктер, материалдық
құндылықтарды босату кезіндегі бақылаудың әлсіреуі және ұрлық жасалу
нәтижесінде пайда болады. Дебиторлық борыш халықаралық және қазақстандық
бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес сатып алушының (деитордың)
компанияға жатқызған қарыз сомасы болып табылады. Дебиторлық қарыз –
айналым каптиалының негізгі компоненті. Дебиторлық борыш– иелік ету құқығын
ендіретін заңдылық құқықтарымен байланысты өнеркәсіптің активі болып
табылады. Тұтас алғанда активке мүлік, мүліктік заттар және субъект құқығын
құрайтын бағасы енеді. Активке жатқызылатын болашақ экономикалық пайда
субъектінің ақша құралдары құрамына енетін потенциалды, тікелей немесе
қосымша салым. Осыған байланысты дебиторлық қарыз болашақ экономикалық
активке ендіріледі және иелік ету құқығымен байланысатын заңды құқықтар.
Дебиторлық борыш активтерінің үш түрлі ерекше мінездемелері бар: ол ақша
құралдарын өсіруге жағдай жасайтын тікелей және жанама жағдайды қамтамасыз
ететін болашақ пайданы ендіру; активтер шаруашылық субъектіні басқаратын
ресурстарды білдіретін активтер болып есептелінеді. Пайдаға немесе
потенциалды қызметтерге деген құқықтар заңды түрде болуы қажет. Бірақ сатып
алу мен дебиторлық қарызды өтеу үшін белгілі бір сома төлемесе, онда сатушы
факт түрінде ресурстарды, яғни потенциалды түсімдерді бақылау құқұғынан
айрылмайды, демек актив осыған байланысты актив бола алмайды; активтерге
болашақта түсетін, осы шақта өнеркәсіп бақылауындағы емес пайда жатпайды.
Осы тұста бухгалтерлік немесе өзге де шаруашылық операциялар өтеді деген
шешімі шешуші сәт болып табылады. Фирманың келісім шартқа қоюын
бухгалтердің бақылауындағы фирмаға болашақта пайда түсуі мүмкін деген
фактісі болады. Тек бухгалтер ғана фирма активінің көрсетілуін жеткілікті
немесе жеткіліксіз мағынадағы жағдай екенін анықтай алады. Егер бір жыл
мерзімнің аралығында сома толығымен алынбаса, дебиторлық қарыз ағымдағы
актив құрамына ендіріледі. Сонымен қатар бір жылдан астам мерзім бойына
есептелетін дебиторлық қарыз ұзақ мерзімді активтер құрамына “дебиторлық
қарыз” статьясына ендіріледі. Қазақстан Республикасында 1997 жылға дейінгі
бухгалтерлік есеп құрылымында актив деген түсінікке өнеркәсіпке жататын
барлық шаруашылық құралдар ендірілді. Қазақстанның қазіргі есепке қатысты
ерекшелігі – бұл болашақта пайда болады делінетін белгілі шығындар болып
табылады. Осыдан барып, активтерге салынған шығындарды, соның ішінде
дебиторлық қарыздарды өшіріп тастаудың қажеттілігі туындайды. Осыған
байланысты, бухгалтерлік есептерде активтерді төлеу емес осы төлемдерге
пайда болу немесе жоқ құқықтар қарастырылады. Берілген есептік кезеңнің
кірістері барлық уақытта шығындармен сәйкес болуы керек, өйткені сол
шығындарға байланысты пайда алынады.
Қазіргі кезеңде дебиторлық қарыз есебінің халықаралық құрылымға
өтуіне байланысты төмендегі түрлерін атап көрсетуге болады: сатып алушылар
мен тапсырыс берушілердің дебиторлық қарызы, тәуелді серіктестіктердің
заңды тұлғалармен бірге бақыланатын және өзгедей дебиторлық қарыздар,
болашақ кезеңдер шығындары, берілген аванстар дебиторлық қарыздар.
2 Дебиторлық борыштың аудиті
Есеп жұмыстарының дұрыс ұйымдастырылуы, ол есептің дұрыстығы сол
жұмыс бойынша теріс жақтарды көрсетеді. Сондықтан аудитор тексеріліміне
барлық есепті тапсырыс беруші - ұйым жұмыстары – әртүрлі бақылау
әдісітерімен жүргізіледі. Есеп жұмыстарын тексеріп отырған кезде аудитор
жұмыс есебінің жоспары мен бухгалтер есебінің қысқартылған формасын
қолданатын арнайы ұйымдардың ерекшеліктерін қарастыру керек, мысалы
алғанда, кіші бизнестің, шаруа шаруашылығының, ауыл шаруашылық
кооперативтердің кәсіпорындары.
Әр есеп топтар бойынша (құжатты тексеру өткізілгенге дейін) олардың
бухгалтерлік есепке және сол немесе басқа қарыз қалдықтарының есептерге
сәйкес келген толық құжаттарды айқындау қажет, кейін ол пайда болған,
құрылған кезден бастап күнін және сипатын табады.
Заңдылық пен нақтылық, сонымен қатар қарыздарды өз уақытында өтеу және
есеп – төлем тәртібінің нығаюы тікелей факті және бақылаудың құжаттық
формасының жүргізілуімен анықталады.
Резерв көлемі қарыздардың қаржы жағдайымен толық және аз сомада
төлену мүмкіншілігінің бағалауына байланысты әр күдікті қарыз арнайы
анықталады.
Осы шот бойынша аудитор шаруашылық жұмыстарының есепке алынуының
дұрыстығын тексереді.
Осы тексеру кезеңінде аудитор күдікті қарыз бойынша резерв мөлшері
асып кеткен жоқ па және оның қолданылмаған мөлшері қайта құрылды ма деген
мәселелерді анықтайды.
Тексеру жүргізу барысында аудитор баланстың “басқа да дебитор
қарыздары” бабына ерекше назар аударады. Бұл аталған бап бойынша жылдың
басындағы және аяғындағы қалдықтары бухгалтерлік есеп шоттарының типтік
жоспарында қаралған “Басқа да дебиторлық борыштар” бөлімшесінің мынадай
синтетикалық шоттарында көрсетіледі:
Бұл аталған дебиторлық борыштарды аудитор жеке-жеке тексеруге тиісті.
Орын толтыруға тиісті дебиторлық қарыздарды аудиторлық тексеру келесі
ретпен жүргізіледі:
Баланста көрсетілген мәліметтер мен Бас кітаптағы және есеп
регистрлеріндегі мәліметтерінің сәйкестігін тексеру
Жабдықтаушылар мен мердігерлерден сатып алынған
тауарлы-материалдық құндылықтарды, атқарылған жұмыстар мен
көрсетілген қызметтер үшін ақы төлеген шоттар бойынша қосымша құн
салығының дұрыс есептеліп көрсетілгенін тексеру
Қоймаларға құндылықтардың нақты түсуіне қарай кіріске алынып,
1420 шоттың дебетінде көрсетілген ҚҚС сомасы осы шоттың
кредитінен 663 “Қосымша құн салығы” шотының дебетіне шот
фактураның негізінде жазылғандығын тексеру
Қоймаға түспеген және кіріске алынбаған материалдық құндылықтарды
қабылдау актісі бойынша қабылданбаған, атқарылған жұмыстар мен
қызметтердің акцептелген шот-фактуралары бойынша 1420 шоттың
дебетіне жазулардың жазылғандығын тексеру
Аудитор авансты есеп пен кредит тәртіпшілермен бекітілген сол аванс
есептерін жинау ведомостінде жазылған құжаттарды толық тексеріп шығады.
Бірінші болып, ол авнстар кімге берілгенін анықтайды. Шарт бойынша іс-сапар
шығын аванстары сол кәсіпорында жұмыс істейтін сондай аванстар жоғарыда
тұрған ұйым жұмысшыларына берілетіні белгілі.
Кейбір бухгалтерияда жұмысшыларға авансты жабық күйінде береді және
жұмысшыларға жеке өзіне шаруашылық және іс-сапар шығындарына аванс беру
түрімен түрімен қажеттілігіне беріледі. Сондықтан бірінші болып сол адамда,
яғни іс-сапар жұмысшысында іс-сапар куәландыруы бар ма, оның мерзімі, жол
бағасы, норма әрекеті бойынша тәулік баға сомасын; есеп беретін тұлға аванс
бойынша өз уақытында әкеліп, қалған құралдың шығындалмаған қалдығын
тапсырды ма, соны анықтайды.
Аудитор құжаттың аванстық есеп пен сол бойынша заңды төлемдердің
дұрыстығын түгел тексеріп шығады. Қажет болса кездесу тексерімін жүргізеді.
1) Есеп бойынша ақша алу құқығына тек кәсіпорын басшысымен анықталып
тағайындалады ма;
2) Есеп беруші тұлғаға қажетті мөлшерден тыс аванс беріліп кеткен жоқ
па;
3) Бұрынғы алған сомасын тексермей жатып сол тұлға аванс алып қойған жоқ
па;
4) Есеп беруші тұлға шығындары арқылы кәсіпорын кассасына тікелей
төленетін төлемболды ма;
5) Өндірілген шығындардың мақсаттылғы туралы басшымен аванстық есеп
бекітілді ме;
6) Есеп беру сомасынан шығын есебінің көрсеткіштері өз уақытында жасала
ма.
Ереже бойынша, есепте ақша құралы жағдайында кәсіпорын бухгалтерінің
өзі алып қояды немесе бұл оның активті қызметінде болады, бірақ есепте
бәрін бірдей етіп туралап қояды. Сондықтан аудитор қылмысты әдістерді
қолдануымен есеп шарттарымен байланысты шараларды білу керек.
Барлық жұмыс бойынша іс атқаратын кішкентай кәсіпорын бухгалтері
ақша ұрлау үшін резерв құру мақсатында құжаттарды дұрыс емес өндейді:
жұмысшыға оның жеке шотындағы есеп сомасын қатыстырмай, жалпы өндіріске
немесе басқа шығындар орына жазып қояды.
Аванс есебін жұмысшылар көрсеткішінен кейін бухгалтер оның жеке шотын
кредит бойынша сәйкес сомасын көрсетеді, соңынан сол жұмысшыға жасанды
кәсіпорын қарызы пайда болады.
Кейін іс-сапар немесе шаруашылық шығындарына соманы алу түрімен
бухгалтер өз атына касалы ордерді жазып қояды да сол бойынша көрсетілген
соманы алады. Бухгалтериялық кассалы отчеттерге түскен өндірісте, сол жерде
шығын ордері көрсетілген және ол бухгалтер атына жазылып қойған, өзінің
жеке шотында алған сомасы көрсетілмейді, ал олардың барлығы жоғарыда тұрған
жұмысшыладың жеке шотына қарастырып қояды.
Кейінірек аудитор материалды зиянды толтыру бойынша есептерді
тексереді, бірінші болып, жетіспеушілік пен ұрлық туралы есептерді
талдайды. Ол жетіспеушілік пен шығын жағдайында мерзім мен тәртіп
тапсырмалары орындалды ма, олардың талап етіп алуы қалай қамтамасыз етілді,
соны тексереді. Әсіресе ол көңілін жетіспеушілік пен шығынның өндіріс
шығындарына жазып жіберу немесе кәсіпорын қызмет нәтижелеріне айналдыру
фактінің зерттелуіне аударады.
Осыдан соң өздерінен алынған норма шектеріндегі жетіспеушлік
өндіріс шығындарына тек түгендеу жүргізген кезде шыққан жағдайда ғана
тізімнен шығарылып тасталады.
Аудитор жетіспеушілік, шығын және ұрлық бойынша кінәлі тұлғаға сома
толық толтырылды ма, жетіспеушілік пен шығын түгендеуінде табылған реттеу
тәртібімен тауар-материалды және ақша құралдарының нәтижелері дұрыс
дайындалып кіргізілген бе, кінәлі тұлға табылмаған кезде өндіріс
шығындарына материалды бағалылық жетіспеушіліктің тізімінен шығарылып
тасталуының негізделуі мен дұрыстығын алып қарастырады. Тексеру әдісінің
негізгі жағдайы.
– аванс есептерінің тексерілуі мен оған қажетті құжаттардың қосылуы;
– есеп бойынша ақша алу құқығы кәсіпорын басшысымен анықталған ба;
– есептен алынған сома өз уақытында есепке түсе ме;
– бұрын есеп беру сомаларын алған тұлға да қосымша ақша алды ма;
– есеп беруші тұлғаға өзіне тиісті авансы әдеттен көбейіәп кеткен жоқ
па.
Кәсіпорындарда болатын қатенің қарастырылуы есеп беруші тұлғалармен
есепте “мұндай қате бухгалтер есебінің қиындығында емес, жұмысшылармен
есептесу бақылауының жоқ екендігінде”- екенін дәлелдейді. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz