Қазақстандағы бағалы қағаздар түрлері мен жіктелуі

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Қазақстан орталықтанған - жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға өтуі қоғамдық өндірістің сипатын өзгертуде.

Нарық - күрделі, әрі жан - жақты қызмет атқаратын қоғамдық қатынастар жиынтығы. Ол бір жағынан тауар және көрсетілген қызмет нарығын қамтыса, екінші жағынан қор жинау нарығын қамтиды. Соңғысы, өз кезегінде, қаржы нарығы мен қозғалмайтын мүлік нарығынан тұрады. Осы аталған нарықтардың өзара байланысы ұлттық экономикалық механизмді құрайды. Ал бұл механизм несиеге негізделген. Басқаша айтқанда, нарыққа қатысушылардың басым көпшілігі іскерлік шартқа қол қойып, өздеріне бағалы қағаз түрінде міндеттеме алады.

Бағалы қағаз нарығы субъектілерінің қатынастары экономикалық - құқықтық механизмге негізделеді. Бұл бағалы қағаздардың материалдық түрі ретінде оның маңызын дәлелдейді. Бірақ бағалы қағаздардың маңызы онымен шектеліп қоймайды. Бағалы қағаздар кез - келген мемлекеттің төлем айналымында маңызды орын алады, себебі олар арқылы мемлекеттің инвестициялық қызметі жүзеге асырылады. Дәлірек айтқанда, бұл күрделі қаржы тікелей халық шаруашылығының ең тиімді саласына жіберіледі, яғни оларды нарық жүйесіндегі ең өміршең субъектілер ғана алады.

Өзінің ұйымдық және құрылымдық ерекшеліктеріне орай бағалы қағаздар қаржы институттары, қаржы нарықтары және оларды реттейтін құқықтық ережелермен қатар мемлекеттің қаржы жүйесінің тұтас бір бөлігін құрайды. Мұндай жүйе біздің мемлекетімізде нарық қатынастарын қалпына келтіру қажеттілігі туындаған кезде, яғни 90-шы жылдардың басында құрыла бастады.

Бағалы қағаздар ақша түріндегі капиталға да, заттай капиталға да меншік құқын бекітіп, тек бағалы қағаздар арқылы ғана мемлекеттің меншікті акционерлік қоғамдардың, яғни жекеменшік иелері - халықтың меншігіне айналдыру мүмкін. Бағалы қағаздар нарығында өзіне тән қаржы итституттары жүйесі қалыптасып, оларда экономикалық өрістеудің қаржы көздері шоғырланып және инвестициялық қорларды бөлу қатынастары жүзеге асады.

Жұмыстың мақсаты Қазақстандағы бағалы қағаздар түрлері мен жіктелуін қарастыру, бағалы қағаздардың шығарылуымен оның эмитенттерін қарастыру сонымен қатар Қазақстан Республикасында қандай бағала қағазадар түрлері шығарылатынын қарастырып, оларға талдау жасау. Бағалы қағаздың сапасы мен сандарына мінездеме беру арқылы оның дамуына жағдай жасау. Осы мақсаттарды іске ала отырып, келесі қадамдарды анықтаймыз: Бағалы қағаздар не, ол не үшін керек?

Оның түрлері, жіктелуі.
Қ. Р бағалы қағаздарды шығару.
Бағалы қағаздардың даму жолдары.
Бағалы қағазадрға талдау жасау.

Қазақстан Республикасының мемлекеті бағалы қағаздар нарығын құру және одан әрі өрістету мақсатында қажетті шараларды жасауда. Қазақстандағы меншікті мемлекет иелігінен алу және жекеменшіктендірудің Ұлттық бағдарламасы бағалы қағаздар нарығының негізгі элементтерін құру процесін жеделдетті. Мемлекеттік кәсіпорындарды акционерлік қоғамдар түрінде қайта құру олардың инвестиция тартудың ең бір тиімді механизмдерінің бірі акция шығаруды пайдалану мүмкіндігін ашты. Бағалы қағаздар нарығының механизімі экономиканың барлық субъектілеріне инвестиция көздерін алуға мүмкіндігін жасайды. Акция шығару осы ресурстарды шектеусіз алуға мүмкіндік туғызса, ал облигация шығару ақша ресурстарын, оларды банктерден алудан гөрі, тиімді жағдайда алуға мүмкіндік береді. Мемлекет бюджет кемшілігін толтыру мақсатында да ақша белгілерін эмиссияламай, мемлекеттік бағалы қағаздар шығарумен шұғылданады.

Өркениетті мемлекеттерде экономикалық өрлеуде қаржыландырудың басты жолы бағалы қағаздар нарығы болып табылады. Бағалы қағаздар нарығының күрделі ұйымдық - экономикалық жүйесі көптеген өзара байланысты элементтерден тұрады:

эмитенттер, яғни әр түрлі бағалы қағаздар шығаратын шаруашылық субъектілер;
инвесторлар, яғни уақатша бос ақша иелері - заңды және жеке тұлғалар;
бағалы қығаздар нарығының кәсіби мамандары: брокерлер, дилерлер, инвестициялық басқарушылар және т. б;
қор биржалары, депозитарийлер, клирингтікжәне басқабағалы қағаздарды тіркейтін, сақтайтын ұйымдар;

Осы күрделі құрылымдардың қызметін ұйымдастыратын, басқаратын және реттейтін заңдар мен ережелер және мемлекеттік органдар қажет.

Бағалы қағаздар нарығы барлық мемлекеттерде, көптеген қарым-қатынастарда экономикалық өсуді қаржыландырудың өте жақсы және тиімді механизімі болып табылады.

Қазіргі кезде бағалы қағаздар нарығы - әлемдік экономика мен халықаралық шаруашылықтың жоғары дамуындағы негізгі құрушысы. Оның даму деңгейін экономиканың және кәсіпкерлік мәдениеттің жалпы күйіне байланысты шешеді. Бағалы қағаздар нарығын “ экономикалық ауа-райының ” бараметрі деп атайды

Бүгінгі бағалы қағаздар нарығы тиімді инфрақұрылыммен экономикалық қарым-қатынастағы дамыған елдердегі инвестицияны жинақтауды түрлендіруде ең негізгі рольді атқаратын, ақша қаражаттарын қайта бөлудегі ең негізгі механизм болып қатысады.

Айтылған мәселелердің барлығы мемлекетіміздің экономикалық дамуының бүгінгі кездегі сатысында Қазақстан халқының жас буыны алдында жаңа тіпті ерекше бағыт, яғни бағалы қағаздарды шығару және сол қағаздар нарығындағы операцияларды меңгеру міндеті пайда болғанын айқындайды.

Қорыта айтқанда, Қазақстан Республикасында қалыптасып келе жатқан бағалы қағаздар нарығындағы үлгісіне нақты бірыңғай көзқарас жоқ.

1. Бағалы қағаздар туралы жалпы түсінік

1. 1. ҚР Бағалы қағаздар

Бағалы қағаздар нарығын олардың шығуы мен бағалы қағаздар нарығына қатысушылар арасындағы экономика қатнастар жиынтығы ретінде анықтауға болады. Бұл тұрғыдан алғанда ол кез келген басқа тауар нарығының анықтамасынан ерекшеленбеиді. Зертелетін нарық насанын жеке салыстарғанда ғана айырмашлық пайда болады. Бағалы қағаздар нарығының номенклатурасы қандайда бір жеке тауар нарығына емес, тұтас тауар нарығына сәикес келеді, әрі кезде келген елдің қаржы нарығын құрамдық бөлігі болып таблады. Бағалы қағаздар нарығының негізін тауар нарығы, ақша және ақшалай капитал құрайды.

Бұл нарық түрлері жіктелінуі бағалы қағаз түрлері жіктеленуіне ұқсайд және былайша ажыратылады:

● халқаралық және ұлтық бағалы қағаздар нарығы;

● ұлтық және аймақтық (аумақтық) нарықтар;

● нақты бағалы қағаз түрлерінің нарықты (акция, облигация және т. б)

● мемлекетік және корпаративтік (мемлекетік емес) бағалы қағаздар нарығы ;

● алғаш және туынды бағалы қағаздар нарығы.

Бағалы қағаздар нарығы функциясын шарты түрде екі топқа бөлуге болады: жалпы нарықтық және өздік ерекшелігі бар функция. Функцияның бірінші тобына мыналарды жатқызуға болады:

● комерциялық - осы нарықты операциялардан пайда табу функциясы;

● мақсаты - нарықтық бағаны қалыптастыратын процесті, олардың ұдайы қозғалысын және т. б. қамтамасыз етеді.

● ақпаратық - яғни, нарық өз қатысушыларына сауда нысандары мен оның қалыптасушылары сауда нысандары мен оның қатысушылары сауда нысандары мен оның қатысушылары туралы нарықтық ақпараттарды жеткізеді;

● реттеуші - ондағы нарық сауда және оған қатысудың ережесін, қатысушылардың арасындағы дау - таласты шешудің тәртібін жасайтын босла, артықшылықтарды, бақылау органы немесе немесе басқару органын және т. б. белгілейді.

Өзіндік ерекшелігі бар бағалы қағаздар нарығының функциясын мыналарды жатқызуға болады:

● қайта бөліну;

● баға және қаржы тәукелдіктерін сақтандыратын функция

Қайта бөліну функциясы қосалқы үш функцияға бөлнеді:

● нарық қызмет салаларына ақша қаражаттарын қайта бөлу;

● ең алдымен халықтың жинақтарын өнімсіз формадан өнімді формаға ауыстыру;

● инфляция емес негізде, яғни айналысқа қосымша ақша қаражатын шығармай, мемлекетік бюджет тапшылығын қаржыландыру;

Ал баға және қаржы тәукелдерін сақтандыру функцияға немесе хеджирлетуге келетін болсақ, ол туынды бағалы қағаздар фьючестік және опцияндық келісімшарттар пайда болғаннан кеиін қолданысқа ең басты.

Бағалы қағаздар нарығындағы сауда тәсілдерін ұстаным тұрғысынан мыналарды бөліп көрсету қажет:

● алғашқы және қайталамалы;

● ұиымдастырылған және ұиымдастырылмаған;

● біржалық және биржадан тыс;

● дәстүрлі және камьпиютерлендірген;

● қосалық жяне мерзімді нарықтар.

Бағалы қағаздар нарығы сауда-саттық және өсімқорлы операциялардың іс-тәжірбиесімен байланысты пайда болады. Олар алғашқы бағалы қағаздар -векселдер мен конасамендтердің пайда болуына себепкер болады. Ал олар одан әрі мемлекеттің эмисиялық қызметімен акционерлік қоғамдар пайда болуымен байланысты дамыды. Капиталдық бағалы қағаздар кең ауқымды инвестициялануы XIX ғасырдың ортасында басталды. Бұл уақыт аралығында бағалы қағаздардың нарығы айтарлық дамыған болатын. Оның қатысушы топтары да анықталып үлгереді. Онаң алғашқы қатысушылары - банк иелері мен жеке тұлғалар. Бүгінгі таңда бір мезгілде эмитент және трэидер болып таблатын бағалы қағаздар нарығының қатысушыларын бірнеше негізгі негіз топқа бөлу болады.

Жоғары имиджі бар мемлекет, муниципалиттер, аса ірі ұлттық және халқаралық копманиялар. Олардың бағалы қағаздарды шығаруы және оны жүзеге асыруы көп қиындық тудырмаиды: оларды әрдайым үлкен мөлшерде қабылдай беруге болады. Бұл мемлекетік және муницыпалдық бағалы қағаздар жоғары табысты әрдайым қамтамасыз ете бермейді, алайда олардың сенімдік деңгеиін жоғары. Сол себетері де халықтың кейбір бөлігі (зеинеткерлер, жалғыз бастылар, асырушылар фйрылған немесе қамқоршы жоқ отбасылар және т. б. ) қатерге бастарын тікпей-ақ, өз қаражаттарын осындай қағаздарға салуды жөн көреді.
Қаржылық институттар бағалы қағаздармен опера-цияларды жүзеге асырады (комерциялық және инвестиция банктер, сақтандыру қоғамдары, зейнетақы қорлары және т. б. ) Олардың кәсібі әртүрлі инвесторлардың (заңды және жеке тұлғалардың) қаражатын біріктіреді және олардың қаражатын табыс түсіретін бағалы қағазды салуды мүмкіндіктерін іздестіреді. Олар акцияның бақлау пакеріне иеленуге ұмтылады немесе тәукелдіктен қашып өз капиталдықтарын экономиканың әр түрлі салаларына орналастырады.
Жеке инвесторлар - жеке тұлғалар оның ішінде венчурлік бизнестегі шығын кәсіпорандардың иелері.
Бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушылар. Олардың қажеті ақпараттармен қамтамасыз етілуі олардың бағалы қағаздармен операцияларды жүзеге оңайлатады. Бір немесе бірнеше қызмет түрлерімен айналысу құқығына тиісті лицензия алу үшін қаржы нарығының кәсіби қатысушылардың бірқатар талаптар қойлады:

● заңды тұлғалар штатына тиісті қызметпен айналысу құқығына биліктілік куәлігі бар мамандар қажет болған жағдайда қойлатын биліктік талабы. Бұл талап қалыптасқан әлемдік істәжірбиеден алынып отыр. Нарқтық экономикасы дамыған елдерде арнайы бісімі бар тұлғалар ғана қаржы нарығында клиентермен жұмыс істеуге жіберледі;

● бағалы қағаздар нарығының кез келген кәсіби қатысушысы заңға сәйкес ұйымдастырушылық-құқықтық формада акционерлік қоғамаға тіркелуі тиіс - бұл оның ұйымдастырушылық-құқықтың формасына қойлатын талап;

● қаржылық талап - бұл кәсіби қатысушының өзіндік капиталының жеткілікті болу деңгейі. Таза өзендік капитал - бұл кәсіпорындық міндетемелері тыс активтері. Жоғарлық капитал - заңды тұлғалардың құрылтайшыларды немесе акционерлік қатыстыру арқылы істі ұйымдастыру үшін салым ақша ретінде тартатын қаражаты. Өкілеті органдар жоғарлық капиталдық емес, өздік капиталдық жеткілікті болу деңгейін белгілейді.

Кәсіби татысушыларды өз қаражатына сеніп тапсырған инвестор өз активінің барлық қауіптен сақтанылатын сенімді болады. Инвесторы кәсіби қатысушының мәселелері толғандырмайды. Сондықтан да соңғысының өздік капитал инвесторымен есеб ауыстыруына жеткілікті болуы қажет, содан кеиін ғана өз уәдесіне тұрмаған контрагенттермен, банктермен және т. б. байланысты туындаған проблемаларын өзі шешеді. Бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушыларына мыналар жатады: