Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі пәнінен дәрістер кешені
Ќ.А.КІРІСПЕ
Пән туралы қысқаша сипаттама. Қазіргі қоғамның әлеуметтік-
экономикалық және саяси дамуының шарттарымен анықталатын білім беру
саласында болып жатқан түбегейлі өзгерістер бастауыш сыныптағы болашақ
мұғалімдерді даярлауды жаңа тұрғыдан қарауды талап етіп отыр.
Білім берудің қазіргі парадигмасы бастауыш мектептің болашақ
мамандардың оқу және оқудан тыс іс-әрекетін өз бетімен білім алу даярлығын
қалыптастыруға, өзінің кәсіби дайындығының белсенді субьектісі болуға
бағыттайды. Бұл курс болашақ мұғалімнің кәсіби мәдениетінің жалпы ауқымын
және негізін қалайды. Шағын жинақталған бастауыш мектептегі педагогикалық
үдеріс пәнін оқыту барысында студенттердің педагогикалық мамандыққа
бағдарын тереңдетеді және мектеп ерекшеліктерін ондағы оқыту барысын терең
білуге кәсіби даярлығын арттырады. Студенттердің кәсіби-тұлғалық дамуын
талдауды қамтамасыз етеді және мектептен ЖОО оқу жүйесіндегі оқу арқылы
бейнелеуге көмектеседі.
Пәннің мақсаты:- Қазақстан Республикасы бастауыш білімнің
мемлекеттік стандарытының, жаңа буын оқулықтарының пайда болуы бастауыш
сыныптар болашақ мұғалімдерін даярлау мазмұнының мақсатқа бағыттылығын
өзгертуді талап етеді.
Пәннің міндеттері: - Курстың негізгі міндеті қазіргі қоғамдағы
түрлендіруге сәйкес бастауыш мектептің болашақ мамандарын педагогиканың
теориясы мен тәжірибесінің дамуындағы жаңа тенденцияларды оқып тануға
үйрету, түрлі инновациялар жөніндегі өзіндік ой-пікірлерінің болуы,
бастауыш мектепте түрлі жаңа ендірілуге өзіндік көзқарасының болуы.
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі бекіткен
03.15.40- бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі мамандығының жаңа
мемлекеттік стандартының жасалуы бастауыш сыныптар мұғалімдерін кәсіби
даярлауда жетекші роль атқаратын педагогикалық пәндердің типтік
бағдарламаларын жасау үшін негіз болды.
Пререквизиттер: педагогика, педагогика тарихы, математика тарихы,
психология, әлеуметтік педагогика, қарым-қатынас этикасы.
Постреквизиттер: Педагогика (педагогикалық үрдіс, өзіндік білім алу, оқу-
тәрбие процесі) педагогика тарихы (тарихи деректер), математика тарихы:
(тарихи деректер)
Қысқартылған сөздер: СӨЖ-студенттің өзіндік жұмысы
Оқытушы туралы қысқаша мәліметтер: п.ғ.к, доцент Н.М.Кушеров
ЛЕКЦИЯ ТЕЗИСТЕРІ
1- лекция. Тақырыбы:. Шағын комплекті мектептердің тарихы
Жоспары:
1.ШКМ- ревалюцияға дейінгі зерттелуі .
2. Қазақстандағы шағын комплексті мектептердің жұмысын ұйымдастыру мен
жүргізу.
Лекция мақсаты: Шағын комплекті мектептердің тарихына шолу жүргізу, талдау.
Лекция мәтіні: 1.ШКМ- ревалюцияға дейінгі зерттелуі .
Шағын жинақталған мектеп – бастауыш толық сынып жұмысын
ұйымдастыруға сынып комплектісі жетіспейтін шағын елді мекендерде
орналасқан шағын оқу мекемесі. Шағын жинақталған мектеп білім берумен
қатар ауыл тұрғындарының мәдени деңгейін көтеруге, демографиялық
мәселелерін шешуге, экономикалық аграрлық секторының дамуына көмектеседі.
Жастарға жалпы орта білім беруді жүзеге асыруда сегіз жылдық және орта
мектептермен қатар бастауыш мектептердің, оның ішінде шағын комплектілі
мектептердің атқаратын рөлі өте үлкен.
Революцияға дейінгі орыс-қазақ мектептерінің басым көпшілігі 3-4
–сыныбы бар, бір ғана мұғалім оқытатын шағын комплектілі мектептер еді.
Шағын комплектілі бастауыш мектептердегі сабақтың өзіндік ерекшелігі сол-
онда мұғалім жұмысын бір мезгілде 2-3-класта бірдей ұйымдастырады. Мұның
өзі мұғалімнің әр сыныпқа сабақ уақытының жарымын не үштен бірін ғана
жұмсауына мүмкіндік береді. Демек, мұғалім бір сыныппен сабақ жүргізіп
жатқан кезде, басқа сынып оқушылары өз бетінше жұмыс істейді.
Архив және басқа материалдарды зерттеу нәтижелеріне
қарағанда, 2-3 сыныппен қатар жұмыс істеудің табысты болуы оқу үдерісін
комплект құрылымына сәйкес ( бір мұғалім оқытатын сыныптарды қосу, сабақ
кестесі, сабақтарды жоспарлау, сабақ барысындағы мұғалім мен оқушылардың
жұмысын ұйымдастыру) ұйымдастыруға тікелей байланысты екенін көрсетеді.
Шағын комплектілі мектептің мұғалімдері үш класты, кейде төрт
сыныпты қосып оқытуға мәжбүр болды. Тек бірінші (даярлық) сыныпқа ғана
жеңілдік жасалды, өйткені онда тым жас және мұғалімнің көмегінсіз өз
бетінше жұмыс істей алмайтын балалар оқиды. Оқу жылының алғашқы үш-төрт
айы бойында бұл сынып жеке оқытылды. Тек оқушылар оқу, жазу, санаудың
қарапайым шеберліктерін, кейбір жеңіл тапсырмаларды өз бетінше орындай
алатын дағдыларды меңгерген соң ғана мектептің барлық сыныптары
біріктіріліп, сабақ бір мезгілде жүргізілді.
А.Е.Алекторов, Н.А.Бобровников, С.М.Граментцкий т.б.
педагогтардың еңбектерінен, сондай-ақ мұғалімдердің пікірлерінен олардың
екі не болмаса үш сыныпты қосып оқытуды қажет санағанын көреміз. Олар қосып
оқытудың нәтижесінде, барлық сыныптың оқушылары мұғалімнің басшылығымен,
педагогикалық көмегімен оқитындықтан, оқыту нәтижесінің сапалы болатындығын
атап көрсетеді. Мысалы, Н. Бобровников өзінің “Жақсы сабақ деген не?”
деген еңбегінде мектептің барлық бөлімдерін қосып оқыту үшін мұғалім оның
барлық бөлімдерін бір сыныпқа біріктіруге қажетті кез келген мүмкіндікті
пайдалануға тиіс дейді. Н. Бобровников барлық класты бір арнаға қосып,
олармен бір мезгілде жұмыс істеудің недәуір қиын екенін де айтқан. Бұлай
ету бақылау, өлең, дене шынықтыру сабақтарын өткізген кезде мүмкін
болатынын ескертеді. Барлық сыныпты және сабақтарда белгілі бір оқу
мәліметтерін ұсатып шешу үшін, біріктірудің ыңғайлылығын атап көрсетеді.
Мысалы, 1- бөлім кітаптан оқиды, 2-3 бөлімдер жазбаша жаттығу жұмыстарын
орындайды. Н. А. Бобровников оқу кестесінің қатар оқитын бөлімдерінде бір
сыныпта-жазатын, ал екінші сыныпта ауызша жұмыс істейтін түрін ұсынады.
Орыс-қазақ мектептерінің көпшілігінде оқу жұмысын ұйымдастыру негізіне осы
принцип қолданылады.
XIX ғасырдың бірінші жартысында шағын комплекті мектептердің
көпшілігінде оқытудың пәндік жүйеге құрылуы басым болды, барлық оқу
материалдары оқу пәндері бойынша топтастырылды. Бұл тұста бастауыш сынып
оқушыларының білім алу мүмкіндігі дидактикалық өңделген мағлұматтар мен
оқытылатын ғылым заңдарының өзін сапалы меңгеру талаптарына әлде де болса
жауап бере алмайтыны көп жағдайда ескерілмеді. Бұл жағдай бастауыш
мектептердің бірінші сыныптарында үлгермеушілікті туғызды. Оқу процесінде
білім беруді ойдағыдай жүзеге асыру нақты ұйымдастыру – педагогикалық
факторларға атап айтқанда:
-оқу процесінің жүйесіне,
-оқу жылының мерзімі мен құрылысына,
-ұтымды жасалған оқу кестесіне,
-оқуды ұйымдастырудың тиімді формаларын пайдалана білуге,
-оқыту әдістеріне тікелей байланысты.
XIX ғасырдың бірінші жартысында мектептердің көпшілігінде оқытудың
пәндік жүйеге құрылуы басым болды, барлық оқу материалдары оқу пәндері
бойынша топтастырылды.
К.Д.Ушинский бастауыш сыныптардағы осындай пәндік жүйені сынап,
оған педагогикалық талдау жасады. Ол әрбір оқу пәнін арнайы мұғалім
жүргізетін пәндік оқу жүйесінің қоғамдық білім берудегі негізгі мақсаты-
баланың ойы мен адамгершілік қасиеттерін жетілдіруді қамтамасыз ете
алмайтынын атап көрсетті. К.Д.Ушинский мұғалім көп болған жағдайда әрбір
мұғалімнің оқушыларға тек өз пәнін үлгерту үшін қамқорлық жасайтынын (көп
жағдайда оны басқа пәндерге қарсы қойып), бір пәннің ықпалы басқа оқу
пәндерінің ықпалын жоққа шығаратынын, жалпы алғанда, бұлардың бәрі
оқушылардың ақыл-ойын, қабілетін дамытуға мардымсыз әсер ететіндігін
ескертті.
К.Д.Ушинский бастауыш мектепте оқытудың сыныптық жүйесін
енгізуді ұсынды. Сыныптық жүйе бойынша сыныпта барлық оқу жұмысын бір
мұғалім жүргізу керек. Оқытудың сыныптық жүйесі бойынша, оның пікірінше,
мұғалім алғашқы кезде география , жаратылыстану, тарих сияқты оқу
пәндерінен гөрі баланы оқу, жазу, санау элементтерімен, оған етене жақын
заттар және құбылыстармен – үймен, сыныппен, мектеппен, жер бетінің
рельефімен, өзен-көлдермен, өсімдіктермен, жануарлармен, өткен және қазіргі
оқиғалармен – таныстыру керек. Басқаша айтқанда, мұғалім, баланың білімін
молайтып, оның бақылағыштығын,, ойлауын, тілін жетілдіру ой қызметінің
белсенділігін арттыру арқылы жеке пәндерді оқуға деген объективтік
–педагогикалық, субъективті- психологиялық жағдайлар жасауға тиіс.
К.Д.Ушинский оқытудың пәндік жүйесін екі сыныптық училищелер
мен гимназиялардың тек жоғары сыныптарында ғана пайдалануға болатынын атап
көрсетті.
Уақыт талабы, халыққа білім берудің жетілдірілуі К. Д. Ушинский
және басқа педагогтар тарапынан ғылыми тұрғыда дәлелденген сыныптық оқыту
жүйесінің артықшылығы, бұл жүйенің европалық елдерде кеңінен қолдалылуы мен
басқа да факторлар Россияда XIX ғасырдың 70-80 – жылдарында бастауыш, оның
ішінде ұлттық мектептерде сыныптық жүйемен оқытуды қалыптастырады.
Пәндік оқытудағы тағы бір қиындық ол кездегі революцияға дейінгі
мектептердің басым көпшілігінің шағын комплектілі болуы еді. Шағын
комплектілі мектептердің бастауыш сыныптарында оқу жұмысын ұйымдастыру
ондағы сыныптар мен мұғалімдердің санына байланысты. Әсіресе ауылдық
жерлердегі шағын комплектілі мектептердің жұмысы қиын, онда бір мұғалім бір
мезгілде екі, үш, кейде төрт сыныппен. жұмыс істейді.
Орыс – қазақ мектептерінің жинақталған тәжірибесін совет
мұғалімдері де пайдаланды. Еліміздегі көптеген шағын комплектілі мектеп
тәжірибелері бір пәнділік және бір тақырыптық оқу жүйесімен жұмыс істеудің
тиімділігін көрсетіп отыр. Қазіргі кезде шағын комплектігі совет
мектептерінде бір мезгілде сабақ өткізу үшін сыныптарды біріктірудің
тиімділігін көрсеткен үлгілері (1-2-3, 2-3, 1-3) қалыптасты.
Бақылау сұрақтары:
1. ШКБМ –тарихы
2. Ревалюцияға дейінгі кезең.
3. ШКМ тарихын зерттеуге үлес қосқан ғалымдар.
4. ШКМ- ревалюцияға дейінгі зерттелуі .
5. Қазақстандағы шағын комплексті мектептердің жұмысын
ұйымдастыру мен жүргізу.
6. ШКМ зертеуге үлес қосқан ғалымдар.
7. ШКМ-ның қазіргі жағдайы.
8. ШКМ-ті 1993-2003 жылғы зерттеулер
9. 1976-80 жылдары ШКБМ зерттеулердің ерекшеліктері.
2-Лекция. Тақырыбы: ШКМБ үшін бағдарламалар, оқулықтар, әдістемелік
құралдар.
Жоспары.1 1930 жылға дейінгі кезең
2. 1930-1960 жылдардағы кезең
Мақсаты: Студенттердің білімін жетілдіру
Лекция мәтіні:
Зерттеліп отырған кезеңде Ы.Алтынсарин және басқа көрнекті
педагогтар тарапынан орыс – қазақ мектептері үшін программаларды ұтымды
прициптерге құрудың бірнеше үлгілері жасалды. Ұлттық ерекшелікті есепке
алу, өлкетану материалдарын пайдалану, орыс тілін оқытуда ана тіліне
сүйене, орыс тілін меңгерудің алғашқы нормативін даярлау т.б. Аса тиімді
мәселелер қатарына сол кездегі еңбек сабақтарына арналған программаларды
жатқызуға болады. Оларда жергілікті жағдай мен экономика ерекшеліктері
(тері кәсіпшілігі, мал шаруашылығы өнімдерін өңдеп, даярлау т.б.)
ескерілді.
Ы.Алтынсарин мен басқа да демократ мұғалімдер біртұтас
мемлекеттік оқу программаларының жоқтығын пайдаланып, проблемалық минимумды
кеңейтіп, тереңдетті, оқу материалдарын прогрестік авторлардың
шығармаларымен толықтырды. Мұның өзі білім беру дәрежесін едәуір
жетілдірді, орыс- қазақ училищесін бітірушілердің орыс халқының ғылымиы мен
мәдениетін оқып-үйренуіне мүмкіндік жасады.
Орыс-қазақ мектептерінің пайда болуы мен дамуы оқулықтар мен
басқа оқу құралдарының қажеттілігін керек етті. Осыған байланысты ана тілі
мен орыс тілінен оқулықтар жасалды. Көрнекті орыс педагогтарының – К.Д
Ушинскийдің, Л.Н.Толстойдың , Н.Ф.Бунаковтың, И.Д.Тихомировтың,
А.Я. Гердтың т.б.- оқулықтары Ы.Алтынсарин, Я.Гогебашвили,
К.Насыри, И.Я.Яковлевтердің ұлттық мектептерге арнайы жасалған оқулықтарына
үлгі болды. Алғаш ретана тілде оқытудың өзі оқу құралдарын қазақ тілінде
жасап шығаруды, қазақтың әдеби тілін жетілдіруді күшейтті. Қазақ тіліне
орыс графикасын енгізудің үлкен ғылыми және мәдени маңызы болды. Орыс тілін
ана тіліне сүйеніп оқытудың прогрестік принципіне негізделіп жазылған
А.Алекторовтың, А.Васильевтің, М.Ронгинскийдің әліппелері, орыс тілінің
комплектілі оқулықтары шыға бастады. Бұл оқулықтардың авторлары тәжірибе
негізінде алғашқы ауызша курстың мазмұны мен мерзімін лексикалық минимумды
анықтау, лексикалық және грамматикалық материалдарды іріктеп алу, орыс
сөздерін семантизациялау құралдары (ана тілі арқылы және көрнекілік ) т.б.
оқу проблемаларын шешіп берді.
Бұл мәселелерді зерттеу ісімен қазірде де одақтас республикалар
ғалымдары шұғылдануда. Әр түрлі аймақтар аралық ұлттық мектептерге арналған
оқулықтарды алмастыру оқу әдебиеттерінің жетіліп жақсаруына үлкен әсер
етті.
Қазақтың ұлы ағартушысы Ы. Алтынсариннің орыс-қазақ мектептеріне
арнап жасаған “Қазақтарға орыс тілін оқытудың бастапқы құралы ” және
“ Қазақ хрестоматиясы ” (1879 ) сияқты оқулықтарының жарық көруінің
зор тарихи маңызы болды. Бұлар орыс графикасын қазақ тіліне алғаш рет
қолданған кітаптардың қатарына жатады. Орыс педагогикасының прогрестік
дәстүрі мен К.Д.Ушинский оқулықтарының негізімен жазылған бұл кітаптар
қазақ тілі мен әдебиетінің халық ағарту ісіндегі дамуында келелі роль
атқарып, үлкен насихаттық және тәрбиелік мәнге ие болды. Өйткені бұлардың
мазмұны арқылы автор қазақ халқының әлеуметтік- экономикалық және мәдени
дамуының аса қажетті қайнар бұлағы ретінде жан-жақты білім алу мен орыс-
қазақ достығын дамытудың мәнін насихаттады.
Авторлар оқулықтардың мазмұнын, құрылысын, оқыту әдісін, ондағы
иллюстрацияларды пайдалануды, меңгерту аппараттарын ұйымдастыру мен оқу
материалдарын беруде педагогикалық тәсілдерді тиімді қолдану үлгілерін
көрсетті.
Алайда орыс-қазақ мектептері үшін оқулықтар мен оқу әдебиеттерін
(құралдарын) жасауда үлкен кемшіліктер болды. Біртұтас мемлекеттік
оқулықтар болған жоқ. Орыс-қазақ мектептері үшін көптеген оқу пәндерінен
(арифметикадан, тарихтан, географиядан, жаратылыстанудан ) арнайы
оқулықтар жасалмады. Патша үкіметі оқу құралдарының басылымына, олардың
идеялық бағытына қатал бақылау жасады, мектептерге тек діни-идеалистік,
патшаға берілу мен орыстандыру мазмұнындағы оқулықтарды ұсынды, мектептің
прогрестік авторларының оқулықтарын пайдалануына әр түрлі кедергілер
жасады. Орыс-қазақ мектептері пайдаланатын көптеген оқулықтар ғылыми
принципке, жүйелілікке жауап бере алмады, қажетсіз фактілерге құрылған
материалдармен ауырлатылып, тәптіштей суреттеумен, схематизммен
қиындатылды. Текстері оқушыларды қызықтырмады. Олардың құрылысы оқушылардың
ойлау қабілетін дамытуды, мектеп пен үйде өздігінен жұмыс істеуді
ұйымдастыруды қамтамасыз етпеді.
Дегенмен, аталған кемшіліктерге қарамай, бұл оқулықтар Қазақстанда
оқу-ағарту жұмысының дамуына әсер етті. Бұларды құрастырудың кейбір
принциптері күні бүгінге дейін өз мәнін жойған жоқ.
XIX ғасырдың аяғы, XX ғасырдың бас кезінде бастауыш білім берудің,
оқу әдістері мен ұйымдастыру формаларының жалпы теориясы жасалды. Оқытудың
кластық сабақ жүйесін қолдану орыс-қазақ мектептеріндегі оқу ісін
ұйымдастыруға ерекше әсер еткен аса қажетті факторлардың бірі болып
табылады. К. Д. Ушинский, Л. Н. Толстой, П. Ф. Каптерев, Ы. Алтынсарин,
Н. А. Бобровников т.б. шағын комплектілі мектептердегі оқу жұмысын
ұйымдастыру мәселелерін, сабақтың құрылысы мен түрлерін шешіп берді. Орыс-
қазақ мектептері тәжірибесінде бір мезгілде сабақ өткізу үшін сыныптарды
біріктірудің жаңа да тиімді түрлерінің кездесетінін байқаймыз.
Қазақстанда 1930 жылғы тамыз айының 7 жұлдызында жаппай міндетті
бастауыш білім беру туралы Заң қабылданды.
1930-1931 оқу жылында 8-11 жасар балаларды міндетті бастауыш оқуға
қабылдау қолға алынып, жаңа оқу бағдарламалары мен әдістемелік құралдар
дайындау мәселесі күн тәртібіне қойылды. Институттың Бағдарламалық
әдістемелік секторы жоғарыда аталған міндеттерді орындаумен шұғылданды.
Институт құрылған кезде белгілі лингвист, әдіскер-ғылым Қ.Жұбанов
бастауыш мектепке арналған тіл мен әдебиет пәндері бойынша оқу
бағдарламалары мен оқулықтарын (Әліппе оқулығы) және С.Жиенбаев,
С.Кеңесбаев, Л.И.Воскресенская, З.Т.Позднуховтар басқа пәндерден оқулықтар
жасады.
Бастауыш мектептегі тілді оқыту мәселесімен қазақ тілі мен әдебиет
секторының қызметкерлері А. Садуақасов, С.Жиенбаев т.б. шұғылданды.
1940-1955 жылдары Бастауыш мектеп үшін қазақ тілінен әдістемелік
құрал, Сауаттылыққа оқыту әдістемесі атты еңбектер және С.Жиенбаевтың
Бастауыш мектепте кітап оқыту әдістемесі, Қазақ тілін оқыту әдістемесі
жарық көрді.
1955 жылы институтта Бастауыш білім беру әдістемесі бөлімі ашылды.
Бөлім қызметкерлері осыған дейін жарық көрген ғылыми-әдістемелік еңбектерді
жинақтау, білім мазмұны жетілдіру, ана тілін оқыту әдістемесін жасау
бағыттары бойынша зерттеу жұмыстарын жүргізді. Бұл жылдары Р.Әміровтың
Бастауыш мектепте сауатты оқу және жазу әдістемесі, Ғ.Бегалиевтің
сауатты оқыту әдістемесі, суретті сөздік, 1 класта сурет арқылы тіл
дамыту, Ф.Мұсабекованың Оқу әдістемесі, К.Бозжанова Кластан тыс оқу
кітабы, Ж.Қаржаспаев пен К.Бозжанованың Жазу және көркем жазу,
Ә.Сытдықовтың Арифметика сабағын жоспарлау, Р.Әміров пен К.Бозжанованың
Бастауыш мектепте қазақ тілін оқыту еңбектері жарық көрді.
1956 жылы төрт жылдық бастауыш мектепте оқытуды үш жылдық бастауыш
мектепте оқытуға көшіру белгіленді.
Қазақ ССР Оқу министрлігінің 1967 жылы 10 июньде
“Республикадағышағын комплектілі мектептердің қазіргі жайы және олардың
жұмысын жақсарту шаралары” жайында қарары қабылданды. Ал 1975 жылы 9
декабрьде Қазақ ССР Оқу министрлігі Коллегиясының шешімі бойынша шағын
комплектілі мектептер үшін орыс, ана ілінен, табиғаттану мен математикадан
методикалық құралдар дайындау Ы.Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары
ғылыми-зерттеу институтына тапсырылды.
1966-70 жылдары оқу бағдарламалары, оқу-әдістемелік кешендер және
көрнекі құралдар жасалды. Қысқа мерзімде оқушыларды сауаттандыруға арналған
байқау оқулық, 1-3 кластарға арналған эксперименттік қазақ тілі мен ана
тілі, табиғаттану (2-3 кластар үшін) оқулықтары жазылды. Лаборатория
қызметкері М.Жұбанованың Әліппе (1967ж. Байқау оқулығы) және Т.Қордабаев,
З.Бейсенбаевтың Ана тілі (1-класс), Ғ.Сүлейменов, Х.Арғыновтың Ана тілі
(2-класс), Т.Әбдірахманов, Х.Арғыновтың ана тілі (3-класс),
Қ.Аймағамбетова, Б.Мұхановтың Табиғаттану (2-класс) оқулықтары,
Б.Құлмағамбетованың Аз комплектілі мектептерде сабақты ұйымдастыру атты
көмекші құралы жарық көрді. Бұдан басқа бастауыш мектепке арналған көрнекті
құралдар: 1-3 сынып оқушыларының сурет арқылы тілін дамыту таблицасы, 1-
кластың сауат ашуына арналған кеспе әріптер, суретті алфабит, таблицалар,
математикадан таблицалар дайындалды.
Қазақстандағы шағын комплектілі мектептердің жұмысын ұйымдастыру
мен жүргізудің, оқытудың мазмұны мен әдістерін жетілдірудің өзіндік
ерекшеліктері бар. Аталған мәселелерді ескере отырып, шағын комплектілі
бастауыш мектеп мұғалімдеріне тікелей практикалық көмек беру мақсатымен
Ы.Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының
Бастауыш білім беру методикасы бөлімі тарапынан 1974-1978 жылдары
“Шағын комплектілі мектептегі оқыту мазмұны мен әдістерін жетілдіру ”
проблема болған жоқ еді. Зерттеу нәтижесінде шағын комплектілі мектеп
жұмысын қиындататын, оқушылардың білім дәрежесін төмендететін едәуір
спецификалық және обьективтік ерекшеліктердің бары айқындалды.
Олардың басты-бастылары мыналары:
1.Бір мезгілде бірнеше класпен жұмыс істейтін шағын комплектілі мектепке
арналған оқу методикасының жасалмауы.
2.Көптеген мұғалімдер бірнеше класпен бір мезгілде жұмыс істеу методика-
сын және оқушыларға өздігінен жұмыс істету әдістерін жете меңгермеген.
3.Шағын комплектілі мектеп мұғалімдеріне арнап жазылып, баспадан шыққан
методикалық және көрнекі оқу құралдары жоққа тән.
4.Бұл мектептердің 1-класына оқушылар ешқандай дайындықсыз келеді. Бұл-
әсіресе балалар бақшасы жоқ жерлерде жиі кездесетін жайт.
5.Шағын комплектілі мектептердің мәдени-шаруашылық орталықтардан шалғай
орналасуы аудандық, облыстық халық ағарту органдардың бұл мектептердің
жұмысын бақылауға, оларға дер кезінде көмек көрсетуге мүмкіндік бере
бермейді .
6.Мектептердің көпшілігінің материалдық базасы нашар.
Зерттеу барысындағы эксперимент нәтижесінде шағын комплектілі
мектеп мұғалімдеріне арналып қазақ тілі, ана тілі, математика және
табиғаттану пәндері бойынша методикалық құралдар және көрнекіліктер үшін
таблицамен диафильмдер даярланды.
Сондай-ақ шағын комплектілі мектептердің революцияға дейінгі тарихын
зерттеуге де тиісінше көңіл бөлінді
Өйткені еліміздегі мектеп жүйесін дамытып , білім мазмұнын, оқытудың
ұйымдастыру формасы мен әдістерін жетілдіруде өткендегі прогрестік
педагогикалық мұраларды пайдаланудың үлкен көмегі бар.В.И.Ленин жаңа
қоғамды орнату адамзаттың ғасырлар бойы жасаған байлықтарын меңгеру
негізінде ғана жүзеге асырылатынын атап көрсеткен болатын. Бұл пікір
В.И.Лениннің революцияға дейінгі педагогика мен мектепке берген
бағаларында ұдайы кездесіп отырады. Революцияға дейінгі мектепті “муштра
мектебі, жаттау мектебі” ретінде сынай отыра, В.И.Ленин “оның коммунизм
үшін қажетті жерін таңдап ала білу ” керек екенін ескертті.
Өткен дәуірдегі педагогикалық идеяларды оқып үйрену мен бағалауда
В.И.Лениннің бұл өсиеттері методологиялық негіз болып саналады.
XIX ғасырдың екінші жартысында Қазақстанда әр түрлі типтегі орыс
–қазақ мектептері ашыла бастады (олардың басым көпшілігі шағын комплектілі
мектептер ).
Ақмола мен Семей облыстарында- мектеп – интернаттар мен ауыл
шаруашылық бастауыш училищелері, Торғай мен Оралда –ауылдық, облыстық (бір
кластық және екі кластық) оқу мерзімі 6 жылдық орыс-қазақ училищелері,
Жетісу мен Сырдарияда – орыс –түземдік училищелер, Ішкі Ордада –старшындық
және бөлімшелік училищелер ашылды.
1976-80 жылдары бөлім қызметкерлері екі бағытта:
1) "Шағын комплектілі бастауыш мектепте оқыту мен білім мазмұнын жетілдіру;
2) "Қазақ бастауыш мектебінде 6 жасар балаларды оқытудың мазмұны мен
әдістері" тақырыптары бойынша зерттеу жұмыстарын жүргізді.
Зерттеу барысында:
"Шағын комплектілі бастауыш мектептердегі оқытудың мазмұны мен
әдістері" (Г.М.Храпченков, А.Асқарбаева),
"Шағын комплектілі мектептердің 2-3 кластарына граматикалық
таблицалар" (Ш.Әуелбаев, А.Асқарбаева),
"Ана тілінен өздік жұмысына арналған үлестірмелі карточкалар"
(Ш.Әуелбаев, А.Асқарбаева),
"Аз комплектілі бастауыш мектептерде табиғаттануды оқыту"
(Қ.Аймағамбетова) әдістемелік құралдары жарық көрді.
"Қазақ бастауыш мектептерінде 6 жасар балаларды оқытудың мазмұны мен
әдістері" тақырыбы бойынша бағдарламалар, оқулықтар мен оқу құралдары
"Суретті әліппе", оның әдістемелік нұсқауы, (Б.Баймұратова, Ұ.Ботабаева,
Қ.Қасбекова), "Суретті математика" (М.Сәтімбекова, О.Сүлеев), "Біз
ойнаймыз, ойлаймыз" (Б.Баймұратова т.б.) дайындалды.
1980-85 жылдары бастауыш білім беру бөлімінің ғылыми қызметкерлері
"Мектептердің даярлық кластары мен балабақшалардың даярлық топтарында
алтыжасар балаларды оқытудың педагогикалық мәселелері" тақырыбымен
айналысты. Зерттеу жұмыстары жәтижесінде алтыжасарлардың оқу-тәрбие
жұмыстарын ұйымдастыруға арналған нұсқау, эксперименттік оқу жоспары
жасалып, оқу бағдарламалары жетілдірілді. Осы проблемалар бойынша
эксперимент Алматы, Жамбыл, Талдықорған облыстарында жүргізіліп,
нәтижесінде оқулықтар ("Әліппе", "Қазақ тілі", 1-2 кластар, авторы
Ш.Әуелбаев; "Әліппе серігі", "Ана тілі" 2-класс, авторлары А.Асқарбаева,
Ұ.Ботабаева) және Ойлан тап" (Ш.Майғаранова, Г.Дүкенбаева) атты қосымша
құрал дайындалды.
1986-90 жылдары төрт жылдық бастауыш мектептің білім мазмұны жаңарту
барысында оқу-әдістемелік кешендерді жетілдіру ісі қолға алынды. Бұл ретте
"Әліппе, оның әдістемелік құралы (Ш.Әуелбаеву), Жазу дәптерлері №
1,2.3.(Қ.Қасбекова), "Әліппе серігі", "Кластан тыс оқу" (2-3 класс,
Асқарбаева т.б.), "Айналамен таныстыру" (дидакт.құрал, 1-класс,
А.Асқарбаева, Қ.Аймағамбетова), "Алты жастағы оқушыларды ұзартылған күн
тобында тәрбиелеу әдістемесі" (Ш.Майғаранова), "Еңбекке баулу" әдістемесі
(Е.Райымжанов, О.Сатқанов), "Ұстаз ізденістері" (А.Асқарбаева), "Алты
жастағы балаларды оқыту мәселелері" атты жинақ жарияланды.
1987 жылы "Бастауыш кластарда қазақ тілін оқыту әдістемесі" атты
іргелі еңбек жарық көрді.
1990-93 жылдары лаборатория қызметкерлерінің ғылыми-зерттеу жұмыстары
үш бағытта жүргізілді:
1. "Бастауыш мектептің білім мазмұны мен оқыту әдістемесін жетілдіру",
2. Төрт жылдық бастауыш мектептің 1-2 кластарында интеграциялы-кешенді
оқытудың құрылымы мен мазмұнын жаңарту (тақырып жетекшісі Ш.Майғаранова),
3. "Шағын комплектілі бастауыш кластарда оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың
ерекшеліктері" (тақырып жетекшісі З.Бейсенбаев).
Зерттеу жұмыстары нәтижесінде 1990 жылы "Бастауыш білім мазмұнының
тұжырымдамасы" жасалды. 1993 жылы лаборатория қызметкерлерінің "Бастауыш
білім берудің құрылымы мен мазмұнын жаңартудың кейбір мәселелері" атты
мақалалар жинағы жарық көрді.
Қазақстан Республикасы Конституциясы және "Білім туралы" Заңның
қабылдануы мектептегі оқу-әдістемелік жүйенің базисын жаңартудың қажеттігін
көрсетті. Оқу жүйесін жаңарту бағыттары, жаңа мазмұнның теориялық негіздері
Қазақстан Республикасы Білім министрлігі бекіткен Қазақстан республикасы
мектептерінің және білім мазмұнының Тұжырымдамаларында белгіленді.
1993-2003 жылдары бастауыш білім лабораториясы "Мектептің бастауыш
сатысындағы білім мазмұнын жаңартудың ғылыми-әдістемелік негіздерін
анықтау" тақырыбында зерттеу жұмыстарын жүргізді. Білім мазмұнын жаңартудың
ғылыми негізіне бастауыш сынып оқушысы оқу әрекетінің толық субъектісі, жас
ерекшелігіне сәйкес өз әрекетін, мінез-құлқын қалыптастыратын дара тұлға
ретінде қарастырылды. Баланың интеллектуалдық, эмоциялдық, коммуникативтік,
жалпы және психикалық дамуын қамтамасыз ету көзделінді.
Зерттеу міндеттеріне:
- жалпы білім беретін мектептің бастауыш сатысындағы білім мазмұны
тұжырымдамасын жасау;
- пәндер бойынша бастауыш білімнің мемлекеттік стандартын дайындау;
- пәндер бойынша оқу бағдарламаларын түзу;
- оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдар дайындап, мектепке ұсыну
белгіленді.
1997-2003 жылдар аралығында білім мазмұнын жаңарту мәселесі
бойынша бастауыш білім лабораториясында белгіленген жұмыстарды орындауға
лабораторяиның ғылыми қызметкерлері Жүнісова К. (1993-1999, лаборатория
меңгерушісі), Ералиева М. (1999-2003, лаборатория меңгерушісі), Жаманқұлова
П. (1990-2003), Ізғұттынова Р. (1990-2003), Нұрсейітова С. (1993-1998),
дүйсебаев С. (1999-2003), Наурызбаева Ә. (1989-1998), Айдарова З. (1990-
1998), Р.Мағауина (1990-1993), Декембаева Н. (1996-1998) қатысты.
1995-98 жылдары лабораторияда оқу пәндері бойынша жаңа білім
мазмұнының оқу бағдарламаларын жасау қолға алынды. Нәтижесінде 1995 жылы
"Жалпы білім беретін мектептің бастауыш сатысының оқу бағдарламалары (1-4
сыныптар) жобасы, ал 1998 жылы негізгі нұсқасы "Республикалық баспа
кабинетінде" жарық көрді.
2002 жылы 14-16 мамырда Оңтүстік Қазақстан облыстық білім
департаменті және облыстық үздіксіз білім беру институты бірігіп
ұйымдастырумен "Шағын комплектілі мектепті басқару және білім беру сапасын
арттырудың жаңа әдістері" атты республикалық семинар өтті Семинардың алға
қойған мақсаты қазіргі жағдайдағы шағын комплектілі мектепті басқару, білім
беру сапасын жоғары деңгейге көтеру, оның дамуы мен жаңаруының жолдарын,
тиімді тәсілдерін іздестіру, табу, соған байланысты ғылыми-әдістемелік,
практикалық көмек көрсету.
Бақылау сұрақтары:
1.1930 жылға дейінгі кезең
2. 1930-1960 жылдардағы кезең
3.Оқу бағдарламалары
4.Оқулықтар
5 Қазақстандағы оқу-ағарту жүйесінің дамуы.
Үшінші лекция. ШКБМ-гі оқу барысын біріктіру.
Жоспары 1. Оқытудың жаңа және жеделдету формалары мен тәсілдерін
біріктіру.
2. Оқу іс-әрекетінің нәтижелі тәсілдері, құралдары және
формаларын қолдануды жеделдету.
Мақсаты:Студенттерге ШКБМ өзіндік ерекшеліктерін талдау, Тақырып бойынша
білімін жетілдіру.
Лекция мәтіні:
Біздің республикадағы шағын комплектілі мектептер жалпы орта білім беру
жүйесінде маңызды орын алады. Шағын комплектілі мектеп жөнінде түсінік
мынадай: оқушы саны өте аз мектеп, қатар оқитын сыныбы немесе бір сыныбы
толық жоқ мектеп: оқушылары аз болғандықтан, біріктірілген сынып
комплектілі мектеп.
Оқушы саны 10, 15, 20, 30, 40 –қа дейін бастауыш шағын комплектілі
мектеп, 40 –тан 100 –ге дейін орталау шағым комплектілі мектеп, 100-ден
200, 280-ге дейін орта шағын комплектілі мектеп болып есептелінеді.
Әрбір шағын комплектілі мектепте мынадай құжаттар болуы қажет:
- оқушылар тізімі;
- оқушылардың келіп кетуі жөнінде бұйрық кітабы;
- мектептің жалпы жоспары;
- сынып журналы;
- оқушының жеке іс –қағазы;
- педагогикалық кеңестердің протокол кітабы (егер мектепте екі жіне одан
да көп мұғалім болса);
- ата –аналарының жиналысының протокол кітабы;
- мұғалімдердің күнтізбе жоспары;
Әр шағын комплектілі мектепте мектеп ауласын қоғаландыратын, дене
шынықтыру алаңын жабдықтайтын оқу –тәжірибе участогіне қажетті оқу
–шарушылық комплексі болу қажет.
Қазақстан Республикасы Білім туралы заңында м.к.м. оқушыларының
саны аз, бріктірілген сынып –комплектісі бар, оқу сабақтарын ұйымдастырудың
ерекше формасы бар жалпы білім беретін мектер деп көрсетіледі.
Республикада шағын комплектілі мектептің үш типі бар:
1. Бастауыш шағын комплектілі мектеп;
2. Негізі сатылы шағын комплектілі мектеп
3. Жоғары сатылы шағын комплектілі мектеп;
Олардың бәріне тән қасиеттер:
- тек біріктірілген сынып –комплектінің болуы (бұл бастауыш щағын
комплектілі мектепте басым);
- тек бала біріктірілеген сынып комплектінің бала саны аз жеке
сыныптардың болуы;
- тек бала саны аз жеке сыныптардың болуы бұл негізгі және орта шағын
комплектілі мектепте басым;
Бұл типтегі мектептерде оқу –тәрбие процесін ұйымдастыруда кейбір
қолайлы жағдайлар бар. Олар:
1. Ауыл мектептерінде оқушының жеке басының психологиялық ерекшелігін
зерттеп білуге жағдай мол. Әр оқушының үй жағдайы, ата –анасының
тәрбие мәселесін қалай шешетіндігін олардың кәсіби мамандықтарына
дейін білуге мүмкіндік бар.
2. Оқушының тілек –талабы мен қызығушылығын қанағаттандыруға бағытталған
сыныптан тыс жұмыстар және факультативтік сабақтар жүргізуге жағдай
туады.
3. Оқу материалын толық меңгеру –оқушылар үшін өте күрделі үрдістердің
бірі.
Білім беру кезінде оқушының жеке басының ерекшеліктерін нақтылы
ескере отырып оқу ісін жақсартуға арналған мүмкіндіктерді пайдалануға
болады.
4. Шағын мектеп комплектісі оқушының өз бетімен көбірек жұмыс істеуіне
тура келеді. Бұл үрдістің ұтымды жақтарын пайдалана отырып,
оқушылардың өздігінен бақылау жұмысын жүргізуге қорытынды жасай білу
дағдыларын байыта түсу мүмкіндіктерін үнемі есте ұстау керек. Үй
тапсырмасын оқушының білім дәрежесі мен қабілетін ескере отырып
даярландыру қажеттігін де естен шығармаған жөн.
5. Сыныпта оқушының аздығы олардың әр қайсысының оқу материалын
меңгеруін, білім сапасын дағды біліктерін және танымдылық
белсенділіктерінің деңгейлерін үнемі бақылап отыруға уақыт жеткілікті.
6. Практикалық лобараториялық және экскурсия сабақтарында оқушыларды
түгелдей қамтып жұмыс жүргізуін сыныпта балалардың аздығы қолайлы
жағдай туғызады.
7. Оқушыларды еңбекке баулу еңбек дағдыларын беру, мамандық алуға
үйретуде де шағын ауыл мектебігнің мүмкіндіктері мол. Өйткені олардың
ата –аналдары ауылдағы мамандық иелері. Ал оқушылар болса жастайынан
еңбекке араласады.
8. Шағын жинақталған ауыл мектептері оқушыларының бойына табиғатты
қорғау, олны аялау, эстетикалық талғамның қалыптастыруда қоршаған орта
арқылы табиғатқа деген сүйіспеншілігін тәрбиелеуде де мүмкіндіктері
бар.
Шағын комплектілі мектеп жағдайымен негізгі проблемаларын зерттеу осы
мектепке тән ерекшеліктерді анықтауға мүмкіндік береді. Олар:
- мектепте және сыныптағы бала санының аздығы;
- біріктірілген сынып комплектісінің болуы;
- бір мұғалімнің басшылығымен бір бөлмеде екі сынып оқушыларымен бір
мезгілде сабақ өтуі;
- педагогикалық ұғым мүшелерінің аздығы;
- негізгі және орта мектептегі білім берудегі көп пәнділік;
2. Шағын комплексі мектептерде оқу сабақтарын, оқу материалдарын жоспарлау
мақсаты тақырып бойынша жүргізіледі. Бұл мұғалім сәйкес тақырыптарды
оқытуда қанша сабақ бөлінетінін, қандай практикалық жұмыстарын,
экскурсиялар жүргілетін бақылау жұмыстары қашан алынатынын алдын –ала
анықтап алуғав мүмкіндік туғызады. Мұғалімдерге бастауыш сыныптарды дұрыс
бөлудің маңызы зор. Екі комплектлі мектепте бір мұғалімнің І және ІІІ
сыныпта, ал екіншісінің ІІ және ІV сыныпта сабақ жүргізуі тиімді деп
есептелінеді. Мұндай болу мұғалімге өз бетімен жұмыс істеу дағдысы әлі
қалыптаса қоймаған І және ІІ сынып оқушыларына көп көңіл бөлуіне мүмкіндік
береді. Сол уақытта ІІІ және ІV сынып оқушылары өзіндік жұмыс пен
практикалық тапсырмаларды орындаулар мен айналысады.
- егер мектепте үш сынып болса (бір комплектілі), яғни І,ІІ және ІІ, ІІІ,
ІV болса және енкі мұғалімнің штаты болса, онда тәжірибелі мұғалім екі
сыныпты (І –ші жағдайда І және ІІІ, ал ІІ –ші жағдайда ІІ және ІV, ІІ және
ІІІ немесе ІІІ пен ІV ) оқытуға болады.
Алдыңғы қатарды мұғалімдердің тәжірибесі І және ІІ сыныптармен
жұмыста ІІ сабақ бірінші сыныппен өткізудің тиімділігін көрсетіп отыр.
(немесе тек І тоқсанда). Бір комплектілігі мектепте бала сана он оқушыға
дейін бір мұғалім бір уақытта үш (І, ІІ, ІІІ немесе ІІ ,ІІІ, ІV) сыныпта
оқытады.
Бірінші жарты жылдықта бірінші сабақ бір сыныпта (І -ші) өтеді.
Үшінші тоқсанда сабақты ІІ сыныпта, ал ІV –ші тоқсанда ІІІ, ІV сыныпта
өткізуге болады.
Бір комплекілі мектепте 30 минуттан 6 сабақ немесе 45 минуттан 4
сабақ өткізетін мұғалімнің жұмыс уақытының өткізетін мұғалімнің жұмыс
уақытының ұзақтығы үзілісті қосқан 4 острополиялық сағаттан аспайтындай
етіп бөлу тәжірибеден өтуі жатады. Мұндай жағдайда үш сыныппен жұмыс
істегенде алғашқы екі сабақ бір сыныппен (І-ші), немесе екі сабақ үш
сыныппен (ІІ, ІІІ, ІV ) өткізіледі. Сыныптар бойынша сағаттарды осылай бөлу
І жарты жылдықта жүргізіледі, үшінші тоқсанда алғашқы екі сабақ І сыныптан
өткізіліп, ал төртінші тоқсанда ІІІ сыныпқа (немесе ІV) ауыстырылады.
Төрт сыныппен жұмыс кезінде алғашқы сабақ бір (І -ші) сыныппен,
бесінші сабақ екі сыныппен, бесінші сабақ үш (ІІ, ІІІ, ІV) сыныппен, ал
соңғы сабақ екі (ІІ, ІV) сыныппен өтеді.
Сағаттарды шамамен осындай бөлу негізінде ІІ сынып үшін екінші
тоқсанда, ал үшінші, төртінші тоқсандарда мұғалімнің өз ыңғайына қарай 1
–ші сабақ ІІІ және ІV сыныптар үшін өтіледі. Мұндай жағдай мұғалімнің І
тоқсанда ІІ сынып оқушыларын оқуға, жазуға есептер мен мысалдарды
орындауға, ал келесі тоқсандарда басқа сыныптарда көмек қажет ететін
балалармен жұмыс жүргізуіне қолайлы.
Бірақ оқушыларды дене шынықтыру мен ән сабағынан басқа сабақтарда
қосуға болмайды.
Дене шынықтыру мен ән сабақтарын қосып өткізген жағдайда әр сыныптың
жеке бағдарламасының талаптары ескертілуі тиіс. Мысалы, дене шынықтыру
сабағының дайындық бөлімі екі сынып үшін ортақ жаттығулар болғанмен, әр
сынып үшін жеке жаттығулар олардың бағдарламасына сәйкес өткізіледі. Дене
шынықтыру сабағының негізгі бөлімінде әр сыныптың оқушылары әр сыныптың
бағдарламасының формалары мен талаптарына сәйкес жаттығуларды орындауы
тиіс, ал балаларға арналған жалпы дене шынықтыру ойындары І,ІІ,ІІІ, ІV,V
сыныптарының оқушылары үшін артық өтеді. Мұндай талап осындай өтетін ән
сабағына да қатысты.
Апта бойындағы оқу сабақтарын төмендегідей етіп ұйымдастыруға болады.
Сабақтар Апта күндері
Сыныптар
Дүйсенбі Сейсенбі Сәрсенбі Бейсенбі Жұма Сенбі
1 І ІІ ІІІ І ІІ
2 І ІІ ІІІ І ІІ
3 І, ІІ, ІІІІ, ІІ ІІІ І, ІІ, ІІІІ, ІІ, ІІІІ, ІІ, ІІІІ, ІІ, ІІІ
4 І, ІІ, ІІІІ, ІІ ІІІ І, ІІ, ІІІІ, ІІ, ІІІІ, ІІ, ІІІІ, ІІ, ІІІ
5 ІІ, ІІІ І, ІІІ І, ІІ ІІ, ІІІ І, ІІІ І, ІІ
6 ІІ, ІІІ І, ІІІ І, ІІ ІІ, ІІІ ІІ, ІІІ І, ІІ
Оқу сабақтарын осылай етіп ұйымдастырғанда мұғалім бір кластың
оқушыларымен тек орыс тілінен және математикадан ғана сабақ өткізеді.
Өйткені бұл сабақтар оқушылар үшін мейлінше қиын болып келеді, сондықтан
мұғалім басшылығымен өтуі тиіс.
Сабақ кестесі .Қазақстанның әр түрлі аудандарына орналасқан шағын
комплектілі мектептердің әр түрлі типтеріне арналған оқу кестелеріне
жасалған талдау нәтижелері мынаны көрсетеді. Мұғалімдер оқу сабақтарын
ұйымдастырудың бірдей етіп даярланған тәртібін пайдаланды. Жұмыс істеу үшін
кластар ортақ арнаға біріктірілді, ал ондай сабақтар өзінің мазмұны мен
әдісі , жұмыс түрі жағынан өзара жақын болды. Мәселен сабақ оқу үшін 1
және 2-бөлімдер біріктірілді ( дүйсенбі күні сағат 8- ден 9- ға дейін
әліппе мен “ Ана тілін ” оқу, бұл уақытта 3- бөлім көркем жазумен
шұғылданды). Сәрсенбі күні бірігіп өтілетін бірінші сабаққа 2-3 бөлімдер
қатысты (2- бөлімде –сөз тіркестерін жаттау, 3- бөлімде сөйлем құрастыру,
бұл кезде 1- бөлімде сурет бойынша ауызша баяндауға даярланады ).
Сабақтарды осы тәрізді тәртіппен ұйымдастыру Қамыс- Самар орыс-қазақ
бөлімше мектебіне де тән еді. Мұнда қосып оқытуға мұғалім үнемі жоғары және
орта бөлімдерді біріктіріп, төменгі бөлім оқушыларын жеке оқытты. Бұл
мектепте оқу кестесіне сай кешкі сабақтар да өткізілді. Оқу жұмысын бұлай
ұйымдастыру тиімді болды, өйткені оның өзі мұғалімге ең кішкентай
оқушылармен- мектепке жаңа ғана келген, әлі де болса өздігінен істейтін оқу
қызметіне қажетті шеберлік пен дағдыларды меңгеріп үлгермеген, әсіресе
мұғалімнің көмегі мен бақылауына мұқтаж балалармен –жеке жұмыс жүргізуге
мүмкіндік берді.
Оқу кестесі біріктіріліп оқытылатын сабақтарға бөлімдерді қосудың
әр түрлі формаларын көрсетті. Мысалы: дүйсенбі күні бірінші сабақ, үш бөлім-
2,3,4-түсіндірмелі оқу, 1- бөлімде сөйлеу сабағы. Екінші сабақта барлық
бөлімдерде математика өткізіледі. Сейсенбі күні орыс тілі сабағына 3 және 4-
бөлімдер біріктіріледі. 1- бөлім түсіндірмелі оқумен шұғылданып, 2-
бөлімде сөйлеу сабағы өткізіледі. Үшінші сабаққа 1,2-бөлімдер біріктіріледі
де, жазбаша жаттығулар жасайды, 3-4- бөлімдерде көркем жазу жүргізіледі.
Бұл жағдайда сабақтар мұғалімнің төрт класпен де, үш класпен де, екі
класпен де жұмыс істеуіне болатындай етіліп ұйымдастырылады. Оқу кестесінде
сабақ түрлері былай бөлініп көрсетіледі: егер кейбір кластарда түсіндірмелі
оқу жүргізілсе, басқа кластарда көркем жазу өткізіледі. Басқаша айтқанда,
соңғылары оқушылармен жүргізілетін комплектілі жұмыстарды керек етпейтін
жұмыс түрлерімен (көркем жазу, жазбаша жаттығулар, грамматика т. б.)
шұғылданады. Сонымен қатар оқу кестесінде бір мұғалімнің әр класта әр түрлі
пәндерді оқытуына арналған сабақтар да белгіленген.
Ана тілі мен ғылым негіздерін үйретуде хрестаматиялардың зор
мәні болды. Мұндай оқу құралдарын жасауда К.Д. Ушинскийдің аса құнды кітабы-
“Балалар әлемі ”бірден бір үлгі болды. Хрестоматиялардың мазмұнына
алғашқы оқу мен әңгіме өткізуге керекті оқу материалдары, ауызша және
жазбаша жаттығулар , тіл дамытуға арналған текстер, өлеңдер, әңгімелер,
ертегілер, тарих, география, жаратылыстану бойынша жазылған мақалалар
енгізілді . Бұлар оқушыларды біліммен, шеберлікпен, дағдымен қаруландырды,
сондай-ақ тәрбиелік міндеттер атқарылып, оқушылардың ойлау қабілетін, жан-
дүниесін, адамгершілік қасиеті мен тәрбиелеп, дамытуға көмектесті.
“Дыбыстық және әріптік алғашқы жаттығулар. Баспа және жазба әріптерімен,
оларды біріктіріп жазу жолымен таныстыру . Жеке сөздер қысқа сөйлемдерді
оқу. Қысқа және жеңіл әңгімелерді оқып , мұғалімнің сұрақтары бойынша
мағынасын айтып беру. Шағын өлеңдер мен мысал өлеңдерді жаттау. Қазақ
балаларымен-сөйлеу сабақтарын, орыс балаларымен сурет бойынша әңгіме
өткізу. Кітаптан көшіріп жазу және қазақ, орыс тілдерінде жеке сөздерді,
шағын сөз тіркестерін айтып жаздыру. Емле дыбыс ырғағымен анықталды.
Дыбыстарды дауысты және дауыссыздарға бөлу, буын, тасымал, дыбыстардың
қосарлануы және бас әріптердің қолданылуы. Көркем жазу. Жеке сөздер мен
қысқа сөйлемдерді оқу”.
Орыс-қазақ мектептерінің мұғалімдері бір оқу пәні бойынша тұтас
өтілетін сабақтар үшін екі не үш кластарды қатар оқытудың қолайлы екенін
атап көрсетеді: Оның жұмысын психологиялық тұрғыдан жеңілдетіп
оқушылардың оқу жұмысына басшылық жасауға мүмкіндік береді.
Н.А. Бобровников шағын комплектілі ұлттық мектептердің жұмыс
тәжірибелеріне сүйене отырып, бір пән бойынша бірнеше класпен бір мезгілде
жұмыс істеуді мақұлдады. Ол былай деп көрсетті: ”Егер бір мезгілде барлық
бөлімдермен пәндер оқытылса , шағын комплектілі мектептерде сабақ жүргізу
жеңілдейді. Барлық бөлімдерде біртектес пәндерді оқыту белгіленген
жағдайда ол іске асырып үлгермейді. Ол орыс мектептеріне қарағанда
ұлттық мектептерде жүргізілетін оқу жұмысының қиындығын атай келіп ,
мұғалімнің тек екі бөліммен ғана қатар жұмыс жүргізуін ұсынады .
Шағын комплектілі бастауыш мектепете сабақ кестесін құруды
мектептердің оқу ісінің меңгерушісі, мұғалім, мектеп директоры бастықтары
мен оқушылардың психо-физиологиялық мүмкіндіктері ескертіліп құрылған
дұрыс.
Мектеп оқушыларының сабаққа ынтасы: Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі
күндері оқушылардың ең жоғарғы деңгейде жұмыс істей алатын күндері бойынша
саналады. Барлық жағдайда 2-3 -4 сыныптармен барлық сабақтарды біріктіріп
оқушының өзіндік кемшіліктері де барын ескеріп, сабақ кестесінің түрлерін
ұсынуға болады.
Сабақ кестесінің бұл түрлерінің негізгі мақсаты: 1-сынып оқушыларының
жас ерекшеліктеріне, өтілетін сабақтарының құрылымын ескеріп, бірінші
сынып оқушылары неше сыныппен біріктірілгенде де негізгі пәндерді 30
минуттан бөлек өткізіп, келесі сыныптарды үшінші сыныпқа шығару.
Мысалы: Қатар ойналатын 1-4, 1-3 сыныптары үшін күніне бір немесе екі
пән ғана оқылады да, қалған пәндер екі сыныпта да отыз минуттан
жүргізіледі. Қатарынан үш сынып 1-2-3, 1-3-4, 2-3-4 сыныптар айтылған кезде
3-сыныпта да бірден сабақ өткізудің қиындығы ескеріліп, күніне тек бір
пән 3-сыныпта қатар өткізіледі. 1-сынып немесе 2-сынып балаларының жас
ерекшеліктеріне өзіндік жұмысқа үйренбегенін ескеріп пәндері бөлек
өткізіліп, қалған екі сыныптың сабақтарын бірікітіріп 45 минуттан өткізуге
болады. Әр мектеп, жеке мұғалім мектептің ішкі жағдайына, білім деңгейіне
әрбір сабақтың тақырыбы мен мақсатына қарай пәндерді бірікітіру жүйесін
өзгертіп отыруға да болады. Мысалы: бақылау жұмысын, диктант жұмыстарын
біріктіріп, немесе үш сыныпта математика сабағын бірге өткізу барлық
жағдайда да тиімді бола бермейді. Қиын тақырыптар болса да бейнелеу өнері
еңбекке баулу пәндерін бірікітіріп өтуге болады.
Жалпы күндік оқу кестесі: 1,5 ауысымға жасалғаны дұрыс.
Шағын комплектілі мектептерде оқыту кестесін тиімді ұйымдастыру.
Жаңа оқу жылының басталуына 1-2 апта қалғанда оқушылар саны, сынып
комплекті саны айқындалып, сабақ кестесі құрылып дайындық жұмыстары
толық аяқталады.
Оқу жылындағы жұмыстың нәтижесі мұғалімнің білім деңгейі
шеберлігіне тәжірибесіне байланысты болып сабаққа алдын – ала
дайындығына байланысты
Өтілетін сабақтар сапалы болу үшін мұғалім сабақ кестесі бойынша
әр пәннен барлық сыныптарға арналған тақырыптық күнтізбелік жоспар
құрылғаны дұрыс. Күнтізбелік - тақырыптық жоспарды алдын-ала жан- жақты
ойланып жасаған болса, сабақ қандай түрлері біріктіру, қандай
тақырыптарды бірге өткізу, өзіндік жұмыстардың түрлері, қолданылатын
қандай құралдар, үш жұмысының мөлшері, пән аралық байланыс қайталанып
көрсетілуі тиіс.
Шағын комплектілі мектепте мұғалім барлық пәндерді оқу бағдарламасының
мазмұнын, негізгі дидактикалық принцптерін, әр нәрсенің өзіндік
ерекшелігін, оқыту әдіс-тәсілдерін жақсы білу керек. Осы айтылған
талаптарынан бәрін білгенде ғана, меңгергенде ғана мұғалім шағын
комплектілі мектептің сабақтарын біріктіріп өтуге қиналмайды.
Шағын комплектілі мектептерінда сабақтың түрлерін өтуге:
1. Екі немесе үш сыныпты да жаңа материалды түсіндіру.
2. Бір сыныпта жаңа материалды түсіндіру
3. Екі сыныпта жаңа материалды оқыту, қолдан екеуінде бекіту не
оқуушылардың білімін тексеру
4. Барлық сыныптарда өткенді пысықтау, қалған сыныптарда оқушылардың
білімін тексеру
Шағын комплектілі мектептегі оқу-тәрбие процесінің тиісті
дәрежеде жүргізілуі, біріншіден, оның материалдық базасына, екіншіден,
мұғалімнің біліктілігіне (білімі, тәжірибесі және іскерлігі), үшіншіден,
сынып комплектісінің санына байланысты. Сондай-ақ инновациялық әдіс-
тәсілдердің тиімді жолдарын қолдану болып табылады. Ал сынып, бала санына
қарай сынып комплектісінің толығуымен байланысты сабақ кестесінің дұрыс
жасалуының маңызы аталған шарттардан кем түспейді.
Шағын комплектілі мектептің төрт сыныппен жұмыс істейтін мұғалімдері
үшін сабақ кестесінің жобасы қалай болмақ? Бұл да ойласуды, пікірлесуді
керек ететін мәселе. Мына төмендегі сабақ кестесі сол мақсатпен ұсынылып
отыр.
Сабақ кестесінің дұрыс не бұрыс жасалуы оның нәтижелі болуы белгілі бір
сыныпта сабақ беруші мұғалімнің біліміне, тәжірибесіне әрі оның
шығармашылықпен еңбек етуіне тікелей қатысты. Егер мұғалім пәндердің сабақ
кестесіне орналасу тәртібіне көңіл аударып, нәтижесін үнемі бақылап отырса,
кемшілігін түзету шараларын қарастырып отырса, ондай мұғалімнің жұмысы әр
кез жаңарып отырады, мазмұны артады.
Екі немесе үш сыныпты қатар оқыту барысында жіберілген кемшіліктер
келесі оқу жылында қайталанбайы.
Сабақтың мазмұнды болуы оған мұғалімнің қалай дайындалуына
байланысты. Сондықтан сабақ кестесі дұрыс жасалып, күнделікті сабақ мұқият
дайындықпен өткізілген жерде оқу үрдісі жақсарып, оқушылар білімінің сапасы
артады. Әр сыныпта өтілетін сабаққа тиісінше уақыт бөлінуі оқушылардың
өзіндік тапсырмаларды ұқыпты орындауына көмектеседі. Ал оқушылардың
тапсырманы сыныпта, үйде өздігінен орындай білуі-оның бойында қалыптасқан
білім, білік пен дағдылар сапасының сенімді көрсеткіші. Өздігінен
орындайтын жұмысты ұйымдастыру-сабақтың ең күрделі кезеңі. Өйткені бұл
жұмысты оқушылардың бәрі бірдей бір мезгілде аяқтамайды.
Қазіргі кезде білім сапасы мен оқушылардың жеке басының қабілетін
дамыту қай кездегіден де өткір қойылып отыр. Ол үшін мұғалім оқытудың
технологиялық жаңа әдіс-тәсілдерін пайдалану қажет. Оларға әдістемелік
көмек беретін орындар-аудандық (қалалық) әдістемелік кабинеттер мен
облыстық мұғалімдер білімін жетілдіру институттары мұғалімдердің нағыз
жанашыры, ақылшысы дәрежесіне көтерілуі тиіс.
Шағын комплектілі мектептердегі мұғалімнің жұмысындағы негізгі бір
мәселе-сабақ кестесін дұрыс жасау, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Пән туралы қысқаша сипаттама. Қазіргі қоғамның әлеуметтік-
экономикалық және саяси дамуының шарттарымен анықталатын білім беру
саласында болып жатқан түбегейлі өзгерістер бастауыш сыныптағы болашақ
мұғалімдерді даярлауды жаңа тұрғыдан қарауды талап етіп отыр.
Білім берудің қазіргі парадигмасы бастауыш мектептің болашақ
мамандардың оқу және оқудан тыс іс-әрекетін өз бетімен білім алу даярлығын
қалыптастыруға, өзінің кәсіби дайындығының белсенді субьектісі болуға
бағыттайды. Бұл курс болашақ мұғалімнің кәсіби мәдениетінің жалпы ауқымын
және негізін қалайды. Шағын жинақталған бастауыш мектептегі педагогикалық
үдеріс пәнін оқыту барысында студенттердің педагогикалық мамандыққа
бағдарын тереңдетеді және мектеп ерекшеліктерін ондағы оқыту барысын терең
білуге кәсіби даярлығын арттырады. Студенттердің кәсіби-тұлғалық дамуын
талдауды қамтамасыз етеді және мектептен ЖОО оқу жүйесіндегі оқу арқылы
бейнелеуге көмектеседі.
Пәннің мақсаты:- Қазақстан Республикасы бастауыш білімнің
мемлекеттік стандарытының, жаңа буын оқулықтарының пайда болуы бастауыш
сыныптар болашақ мұғалімдерін даярлау мазмұнының мақсатқа бағыттылығын
өзгертуді талап етеді.
Пәннің міндеттері: - Курстың негізгі міндеті қазіргі қоғамдағы
түрлендіруге сәйкес бастауыш мектептің болашақ мамандарын педагогиканың
теориясы мен тәжірибесінің дамуындағы жаңа тенденцияларды оқып тануға
үйрету, түрлі инновациялар жөніндегі өзіндік ой-пікірлерінің болуы,
бастауыш мектепте түрлі жаңа ендірілуге өзіндік көзқарасының болуы.
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі бекіткен
03.15.40- бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі мамандығының жаңа
мемлекеттік стандартының жасалуы бастауыш сыныптар мұғалімдерін кәсіби
даярлауда жетекші роль атқаратын педагогикалық пәндердің типтік
бағдарламаларын жасау үшін негіз болды.
Пререквизиттер: педагогика, педагогика тарихы, математика тарихы,
психология, әлеуметтік педагогика, қарым-қатынас этикасы.
Постреквизиттер: Педагогика (педагогикалық үрдіс, өзіндік білім алу, оқу-
тәрбие процесі) педагогика тарихы (тарихи деректер), математика тарихы:
(тарихи деректер)
Қысқартылған сөздер: СӨЖ-студенттің өзіндік жұмысы
Оқытушы туралы қысқаша мәліметтер: п.ғ.к, доцент Н.М.Кушеров
ЛЕКЦИЯ ТЕЗИСТЕРІ
1- лекция. Тақырыбы:. Шағын комплекті мектептердің тарихы
Жоспары:
1.ШКМ- ревалюцияға дейінгі зерттелуі .
2. Қазақстандағы шағын комплексті мектептердің жұмысын ұйымдастыру мен
жүргізу.
Лекция мақсаты: Шағын комплекті мектептердің тарихына шолу жүргізу, талдау.
Лекция мәтіні: 1.ШКМ- ревалюцияға дейінгі зерттелуі .
Шағын жинақталған мектеп – бастауыш толық сынып жұмысын
ұйымдастыруға сынып комплектісі жетіспейтін шағын елді мекендерде
орналасқан шағын оқу мекемесі. Шағын жинақталған мектеп білім берумен
қатар ауыл тұрғындарының мәдени деңгейін көтеруге, демографиялық
мәселелерін шешуге, экономикалық аграрлық секторының дамуына көмектеседі.
Жастарға жалпы орта білім беруді жүзеге асыруда сегіз жылдық және орта
мектептермен қатар бастауыш мектептердің, оның ішінде шағын комплектілі
мектептердің атқаратын рөлі өте үлкен.
Революцияға дейінгі орыс-қазақ мектептерінің басым көпшілігі 3-4
–сыныбы бар, бір ғана мұғалім оқытатын шағын комплектілі мектептер еді.
Шағын комплектілі бастауыш мектептердегі сабақтың өзіндік ерекшелігі сол-
онда мұғалім жұмысын бір мезгілде 2-3-класта бірдей ұйымдастырады. Мұның
өзі мұғалімнің әр сыныпқа сабақ уақытының жарымын не үштен бірін ғана
жұмсауына мүмкіндік береді. Демек, мұғалім бір сыныппен сабақ жүргізіп
жатқан кезде, басқа сынып оқушылары өз бетінше жұмыс істейді.
Архив және басқа материалдарды зерттеу нәтижелеріне
қарағанда, 2-3 сыныппен қатар жұмыс істеудің табысты болуы оқу үдерісін
комплект құрылымына сәйкес ( бір мұғалім оқытатын сыныптарды қосу, сабақ
кестесі, сабақтарды жоспарлау, сабақ барысындағы мұғалім мен оқушылардың
жұмысын ұйымдастыру) ұйымдастыруға тікелей байланысты екенін көрсетеді.
Шағын комплектілі мектептің мұғалімдері үш класты, кейде төрт
сыныпты қосып оқытуға мәжбүр болды. Тек бірінші (даярлық) сыныпқа ғана
жеңілдік жасалды, өйткені онда тым жас және мұғалімнің көмегінсіз өз
бетінше жұмыс істей алмайтын балалар оқиды. Оқу жылының алғашқы үш-төрт
айы бойында бұл сынып жеке оқытылды. Тек оқушылар оқу, жазу, санаудың
қарапайым шеберліктерін, кейбір жеңіл тапсырмаларды өз бетінше орындай
алатын дағдыларды меңгерген соң ғана мектептің барлық сыныптары
біріктіріліп, сабақ бір мезгілде жүргізілді.
А.Е.Алекторов, Н.А.Бобровников, С.М.Граментцкий т.б.
педагогтардың еңбектерінен, сондай-ақ мұғалімдердің пікірлерінен олардың
екі не болмаса үш сыныпты қосып оқытуды қажет санағанын көреміз. Олар қосып
оқытудың нәтижесінде, барлық сыныптың оқушылары мұғалімнің басшылығымен,
педагогикалық көмегімен оқитындықтан, оқыту нәтижесінің сапалы болатындығын
атап көрсетеді. Мысалы, Н. Бобровников өзінің “Жақсы сабақ деген не?”
деген еңбегінде мектептің барлық бөлімдерін қосып оқыту үшін мұғалім оның
барлық бөлімдерін бір сыныпқа біріктіруге қажетті кез келген мүмкіндікті
пайдалануға тиіс дейді. Н. Бобровников барлық класты бір арнаға қосып,
олармен бір мезгілде жұмыс істеудің недәуір қиын екенін де айтқан. Бұлай
ету бақылау, өлең, дене шынықтыру сабақтарын өткізген кезде мүмкін
болатынын ескертеді. Барлық сыныпты және сабақтарда белгілі бір оқу
мәліметтерін ұсатып шешу үшін, біріктірудің ыңғайлылығын атап көрсетеді.
Мысалы, 1- бөлім кітаптан оқиды, 2-3 бөлімдер жазбаша жаттығу жұмыстарын
орындайды. Н. А. Бобровников оқу кестесінің қатар оқитын бөлімдерінде бір
сыныпта-жазатын, ал екінші сыныпта ауызша жұмыс істейтін түрін ұсынады.
Орыс-қазақ мектептерінің көпшілігінде оқу жұмысын ұйымдастыру негізіне осы
принцип қолданылады.
XIX ғасырдың бірінші жартысында шағын комплекті мектептердің
көпшілігінде оқытудың пәндік жүйеге құрылуы басым болды, барлық оқу
материалдары оқу пәндері бойынша топтастырылды. Бұл тұста бастауыш сынып
оқушыларының білім алу мүмкіндігі дидактикалық өңделген мағлұматтар мен
оқытылатын ғылым заңдарының өзін сапалы меңгеру талаптарына әлде де болса
жауап бере алмайтыны көп жағдайда ескерілмеді. Бұл жағдай бастауыш
мектептердің бірінші сыныптарында үлгермеушілікті туғызды. Оқу процесінде
білім беруді ойдағыдай жүзеге асыру нақты ұйымдастыру – педагогикалық
факторларға атап айтқанда:
-оқу процесінің жүйесіне,
-оқу жылының мерзімі мен құрылысына,
-ұтымды жасалған оқу кестесіне,
-оқуды ұйымдастырудың тиімді формаларын пайдалана білуге,
-оқыту әдістеріне тікелей байланысты.
XIX ғасырдың бірінші жартысында мектептердің көпшілігінде оқытудың
пәндік жүйеге құрылуы басым болды, барлық оқу материалдары оқу пәндері
бойынша топтастырылды.
К.Д.Ушинский бастауыш сыныптардағы осындай пәндік жүйені сынап,
оған педагогикалық талдау жасады. Ол әрбір оқу пәнін арнайы мұғалім
жүргізетін пәндік оқу жүйесінің қоғамдық білім берудегі негізгі мақсаты-
баланың ойы мен адамгершілік қасиеттерін жетілдіруді қамтамасыз ете
алмайтынын атап көрсетті. К.Д.Ушинский мұғалім көп болған жағдайда әрбір
мұғалімнің оқушыларға тек өз пәнін үлгерту үшін қамқорлық жасайтынын (көп
жағдайда оны басқа пәндерге қарсы қойып), бір пәннің ықпалы басқа оқу
пәндерінің ықпалын жоққа шығаратынын, жалпы алғанда, бұлардың бәрі
оқушылардың ақыл-ойын, қабілетін дамытуға мардымсыз әсер ететіндігін
ескертті.
К.Д.Ушинский бастауыш мектепте оқытудың сыныптық жүйесін
енгізуді ұсынды. Сыныптық жүйе бойынша сыныпта барлық оқу жұмысын бір
мұғалім жүргізу керек. Оқытудың сыныптық жүйесі бойынша, оның пікірінше,
мұғалім алғашқы кезде география , жаратылыстану, тарих сияқты оқу
пәндерінен гөрі баланы оқу, жазу, санау элементтерімен, оған етене жақын
заттар және құбылыстармен – үймен, сыныппен, мектеппен, жер бетінің
рельефімен, өзен-көлдермен, өсімдіктермен, жануарлармен, өткен және қазіргі
оқиғалармен – таныстыру керек. Басқаша айтқанда, мұғалім, баланың білімін
молайтып, оның бақылағыштығын,, ойлауын, тілін жетілдіру ой қызметінің
белсенділігін арттыру арқылы жеке пәндерді оқуға деген объективтік
–педагогикалық, субъективті- психологиялық жағдайлар жасауға тиіс.
К.Д.Ушинский оқытудың пәндік жүйесін екі сыныптық училищелер
мен гимназиялардың тек жоғары сыныптарында ғана пайдалануға болатынын атап
көрсетті.
Уақыт талабы, халыққа білім берудің жетілдірілуі К. Д. Ушинский
және басқа педагогтар тарапынан ғылыми тұрғыда дәлелденген сыныптық оқыту
жүйесінің артықшылығы, бұл жүйенің европалық елдерде кеңінен қолдалылуы мен
басқа да факторлар Россияда XIX ғасырдың 70-80 – жылдарында бастауыш, оның
ішінде ұлттық мектептерде сыныптық жүйемен оқытуды қалыптастырады.
Пәндік оқытудағы тағы бір қиындық ол кездегі революцияға дейінгі
мектептердің басым көпшілігінің шағын комплектілі болуы еді. Шағын
комплектілі мектептердің бастауыш сыныптарында оқу жұмысын ұйымдастыру
ондағы сыныптар мен мұғалімдердің санына байланысты. Әсіресе ауылдық
жерлердегі шағын комплектілі мектептердің жұмысы қиын, онда бір мұғалім бір
мезгілде екі, үш, кейде төрт сыныппен. жұмыс істейді.
Орыс – қазақ мектептерінің жинақталған тәжірибесін совет
мұғалімдері де пайдаланды. Еліміздегі көптеген шағын комплектілі мектеп
тәжірибелері бір пәнділік және бір тақырыптық оқу жүйесімен жұмыс істеудің
тиімділігін көрсетіп отыр. Қазіргі кезде шағын комплектігі совет
мектептерінде бір мезгілде сабақ өткізу үшін сыныптарды біріктірудің
тиімділігін көрсеткен үлгілері (1-2-3, 2-3, 1-3) қалыптасты.
Бақылау сұрақтары:
1. ШКБМ –тарихы
2. Ревалюцияға дейінгі кезең.
3. ШКМ тарихын зерттеуге үлес қосқан ғалымдар.
4. ШКМ- ревалюцияға дейінгі зерттелуі .
5. Қазақстандағы шағын комплексті мектептердің жұмысын
ұйымдастыру мен жүргізу.
6. ШКМ зертеуге үлес қосқан ғалымдар.
7. ШКМ-ның қазіргі жағдайы.
8. ШКМ-ті 1993-2003 жылғы зерттеулер
9. 1976-80 жылдары ШКБМ зерттеулердің ерекшеліктері.
2-Лекция. Тақырыбы: ШКМБ үшін бағдарламалар, оқулықтар, әдістемелік
құралдар.
Жоспары.1 1930 жылға дейінгі кезең
2. 1930-1960 жылдардағы кезең
Мақсаты: Студенттердің білімін жетілдіру
Лекция мәтіні:
Зерттеліп отырған кезеңде Ы.Алтынсарин және басқа көрнекті
педагогтар тарапынан орыс – қазақ мектептері үшін программаларды ұтымды
прициптерге құрудың бірнеше үлгілері жасалды. Ұлттық ерекшелікті есепке
алу, өлкетану материалдарын пайдалану, орыс тілін оқытуда ана тіліне
сүйене, орыс тілін меңгерудің алғашқы нормативін даярлау т.б. Аса тиімді
мәселелер қатарына сол кездегі еңбек сабақтарына арналған программаларды
жатқызуға болады. Оларда жергілікті жағдай мен экономика ерекшеліктері
(тері кәсіпшілігі, мал шаруашылығы өнімдерін өңдеп, даярлау т.б.)
ескерілді.
Ы.Алтынсарин мен басқа да демократ мұғалімдер біртұтас
мемлекеттік оқу программаларының жоқтығын пайдаланып, проблемалық минимумды
кеңейтіп, тереңдетті, оқу материалдарын прогрестік авторлардың
шығармаларымен толықтырды. Мұның өзі білім беру дәрежесін едәуір
жетілдірді, орыс- қазақ училищесін бітірушілердің орыс халқының ғылымиы мен
мәдениетін оқып-үйренуіне мүмкіндік жасады.
Орыс-қазақ мектептерінің пайда болуы мен дамуы оқулықтар мен
басқа оқу құралдарының қажеттілігін керек етті. Осыған байланысты ана тілі
мен орыс тілінен оқулықтар жасалды. Көрнекті орыс педагогтарының – К.Д
Ушинскийдің, Л.Н.Толстойдың , Н.Ф.Бунаковтың, И.Д.Тихомировтың,
А.Я. Гердтың т.б.- оқулықтары Ы.Алтынсарин, Я.Гогебашвили,
К.Насыри, И.Я.Яковлевтердің ұлттық мектептерге арнайы жасалған оқулықтарына
үлгі болды. Алғаш ретана тілде оқытудың өзі оқу құралдарын қазақ тілінде
жасап шығаруды, қазақтың әдеби тілін жетілдіруді күшейтті. Қазақ тіліне
орыс графикасын енгізудің үлкен ғылыми және мәдени маңызы болды. Орыс тілін
ана тіліне сүйеніп оқытудың прогрестік принципіне негізделіп жазылған
А.Алекторовтың, А.Васильевтің, М.Ронгинскийдің әліппелері, орыс тілінің
комплектілі оқулықтары шыға бастады. Бұл оқулықтардың авторлары тәжірибе
негізінде алғашқы ауызша курстың мазмұны мен мерзімін лексикалық минимумды
анықтау, лексикалық және грамматикалық материалдарды іріктеп алу, орыс
сөздерін семантизациялау құралдары (ана тілі арқылы және көрнекілік ) т.б.
оқу проблемаларын шешіп берді.
Бұл мәселелерді зерттеу ісімен қазірде де одақтас республикалар
ғалымдары шұғылдануда. Әр түрлі аймақтар аралық ұлттық мектептерге арналған
оқулықтарды алмастыру оқу әдебиеттерінің жетіліп жақсаруына үлкен әсер
етті.
Қазақтың ұлы ағартушысы Ы. Алтынсариннің орыс-қазақ мектептеріне
арнап жасаған “Қазақтарға орыс тілін оқытудың бастапқы құралы ” және
“ Қазақ хрестоматиясы ” (1879 ) сияқты оқулықтарының жарық көруінің
зор тарихи маңызы болды. Бұлар орыс графикасын қазақ тіліне алғаш рет
қолданған кітаптардың қатарына жатады. Орыс педагогикасының прогрестік
дәстүрі мен К.Д.Ушинский оқулықтарының негізімен жазылған бұл кітаптар
қазақ тілі мен әдебиетінің халық ағарту ісіндегі дамуында келелі роль
атқарып, үлкен насихаттық және тәрбиелік мәнге ие болды. Өйткені бұлардың
мазмұны арқылы автор қазақ халқының әлеуметтік- экономикалық және мәдени
дамуының аса қажетті қайнар бұлағы ретінде жан-жақты білім алу мен орыс-
қазақ достығын дамытудың мәнін насихаттады.
Авторлар оқулықтардың мазмұнын, құрылысын, оқыту әдісін, ондағы
иллюстрацияларды пайдалануды, меңгерту аппараттарын ұйымдастыру мен оқу
материалдарын беруде педагогикалық тәсілдерді тиімді қолдану үлгілерін
көрсетті.
Алайда орыс-қазақ мектептері үшін оқулықтар мен оқу әдебиеттерін
(құралдарын) жасауда үлкен кемшіліктер болды. Біртұтас мемлекеттік
оқулықтар болған жоқ. Орыс-қазақ мектептері үшін көптеген оқу пәндерінен
(арифметикадан, тарихтан, географиядан, жаратылыстанудан ) арнайы
оқулықтар жасалмады. Патша үкіметі оқу құралдарының басылымына, олардың
идеялық бағытына қатал бақылау жасады, мектептерге тек діни-идеалистік,
патшаға берілу мен орыстандыру мазмұнындағы оқулықтарды ұсынды, мектептің
прогрестік авторларының оқулықтарын пайдалануына әр түрлі кедергілер
жасады. Орыс-қазақ мектептері пайдаланатын көптеген оқулықтар ғылыми
принципке, жүйелілікке жауап бере алмады, қажетсіз фактілерге құрылған
материалдармен ауырлатылып, тәптіштей суреттеумен, схематизммен
қиындатылды. Текстері оқушыларды қызықтырмады. Олардың құрылысы оқушылардың
ойлау қабілетін дамытуды, мектеп пен үйде өздігінен жұмыс істеуді
ұйымдастыруды қамтамасыз етпеді.
Дегенмен, аталған кемшіліктерге қарамай, бұл оқулықтар Қазақстанда
оқу-ағарту жұмысының дамуына әсер етті. Бұларды құрастырудың кейбір
принциптері күні бүгінге дейін өз мәнін жойған жоқ.
XIX ғасырдың аяғы, XX ғасырдың бас кезінде бастауыш білім берудің,
оқу әдістері мен ұйымдастыру формаларының жалпы теориясы жасалды. Оқытудың
кластық сабақ жүйесін қолдану орыс-қазақ мектептеріндегі оқу ісін
ұйымдастыруға ерекше әсер еткен аса қажетті факторлардың бірі болып
табылады. К. Д. Ушинский, Л. Н. Толстой, П. Ф. Каптерев, Ы. Алтынсарин,
Н. А. Бобровников т.б. шағын комплектілі мектептердегі оқу жұмысын
ұйымдастыру мәселелерін, сабақтың құрылысы мен түрлерін шешіп берді. Орыс-
қазақ мектептері тәжірибесінде бір мезгілде сабақ өткізу үшін сыныптарды
біріктірудің жаңа да тиімді түрлерінің кездесетінін байқаймыз.
Қазақстанда 1930 жылғы тамыз айының 7 жұлдызында жаппай міндетті
бастауыш білім беру туралы Заң қабылданды.
1930-1931 оқу жылында 8-11 жасар балаларды міндетті бастауыш оқуға
қабылдау қолға алынып, жаңа оқу бағдарламалары мен әдістемелік құралдар
дайындау мәселесі күн тәртібіне қойылды. Институттың Бағдарламалық
әдістемелік секторы жоғарыда аталған міндеттерді орындаумен шұғылданды.
Институт құрылған кезде белгілі лингвист, әдіскер-ғылым Қ.Жұбанов
бастауыш мектепке арналған тіл мен әдебиет пәндері бойынша оқу
бағдарламалары мен оқулықтарын (Әліппе оқулығы) және С.Жиенбаев,
С.Кеңесбаев, Л.И.Воскресенская, З.Т.Позднуховтар басқа пәндерден оқулықтар
жасады.
Бастауыш мектептегі тілді оқыту мәселесімен қазақ тілі мен әдебиет
секторының қызметкерлері А. Садуақасов, С.Жиенбаев т.б. шұғылданды.
1940-1955 жылдары Бастауыш мектеп үшін қазақ тілінен әдістемелік
құрал, Сауаттылыққа оқыту әдістемесі атты еңбектер және С.Жиенбаевтың
Бастауыш мектепте кітап оқыту әдістемесі, Қазақ тілін оқыту әдістемесі
жарық көрді.
1955 жылы институтта Бастауыш білім беру әдістемесі бөлімі ашылды.
Бөлім қызметкерлері осыған дейін жарық көрген ғылыми-әдістемелік еңбектерді
жинақтау, білім мазмұны жетілдіру, ана тілін оқыту әдістемесін жасау
бағыттары бойынша зерттеу жұмыстарын жүргізді. Бұл жылдары Р.Әміровтың
Бастауыш мектепте сауатты оқу және жазу әдістемесі, Ғ.Бегалиевтің
сауатты оқыту әдістемесі, суретті сөздік, 1 класта сурет арқылы тіл
дамыту, Ф.Мұсабекованың Оқу әдістемесі, К.Бозжанова Кластан тыс оқу
кітабы, Ж.Қаржаспаев пен К.Бозжанованың Жазу және көркем жазу,
Ә.Сытдықовтың Арифметика сабағын жоспарлау, Р.Әміров пен К.Бозжанованың
Бастауыш мектепте қазақ тілін оқыту еңбектері жарық көрді.
1956 жылы төрт жылдық бастауыш мектепте оқытуды үш жылдық бастауыш
мектепте оқытуға көшіру белгіленді.
Қазақ ССР Оқу министрлігінің 1967 жылы 10 июньде
“Республикадағышағын комплектілі мектептердің қазіргі жайы және олардың
жұмысын жақсарту шаралары” жайында қарары қабылданды. Ал 1975 жылы 9
декабрьде Қазақ ССР Оқу министрлігі Коллегиясының шешімі бойынша шағын
комплектілі мектептер үшін орыс, ана ілінен, табиғаттану мен математикадан
методикалық құралдар дайындау Ы.Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары
ғылыми-зерттеу институтына тапсырылды.
1966-70 жылдары оқу бағдарламалары, оқу-әдістемелік кешендер және
көрнекі құралдар жасалды. Қысқа мерзімде оқушыларды сауаттандыруға арналған
байқау оқулық, 1-3 кластарға арналған эксперименттік қазақ тілі мен ана
тілі, табиғаттану (2-3 кластар үшін) оқулықтары жазылды. Лаборатория
қызметкері М.Жұбанованың Әліппе (1967ж. Байқау оқулығы) және Т.Қордабаев,
З.Бейсенбаевтың Ана тілі (1-класс), Ғ.Сүлейменов, Х.Арғыновтың Ана тілі
(2-класс), Т.Әбдірахманов, Х.Арғыновтың ана тілі (3-класс),
Қ.Аймағамбетова, Б.Мұхановтың Табиғаттану (2-класс) оқулықтары,
Б.Құлмағамбетованың Аз комплектілі мектептерде сабақты ұйымдастыру атты
көмекші құралы жарық көрді. Бұдан басқа бастауыш мектепке арналған көрнекті
құралдар: 1-3 сынып оқушыларының сурет арқылы тілін дамыту таблицасы, 1-
кластың сауат ашуына арналған кеспе әріптер, суретті алфабит, таблицалар,
математикадан таблицалар дайындалды.
Қазақстандағы шағын комплектілі мектептердің жұмысын ұйымдастыру
мен жүргізудің, оқытудың мазмұны мен әдістерін жетілдірудің өзіндік
ерекшеліктері бар. Аталған мәселелерді ескере отырып, шағын комплектілі
бастауыш мектеп мұғалімдеріне тікелей практикалық көмек беру мақсатымен
Ы.Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының
Бастауыш білім беру методикасы бөлімі тарапынан 1974-1978 жылдары
“Шағын комплектілі мектептегі оқыту мазмұны мен әдістерін жетілдіру ”
проблема болған жоқ еді. Зерттеу нәтижесінде шағын комплектілі мектеп
жұмысын қиындататын, оқушылардың білім дәрежесін төмендететін едәуір
спецификалық және обьективтік ерекшеліктердің бары айқындалды.
Олардың басты-бастылары мыналары:
1.Бір мезгілде бірнеше класпен жұмыс істейтін шағын комплектілі мектепке
арналған оқу методикасының жасалмауы.
2.Көптеген мұғалімдер бірнеше класпен бір мезгілде жұмыс істеу методика-
сын және оқушыларға өздігінен жұмыс істету әдістерін жете меңгермеген.
3.Шағын комплектілі мектеп мұғалімдеріне арнап жазылып, баспадан шыққан
методикалық және көрнекі оқу құралдары жоққа тән.
4.Бұл мектептердің 1-класына оқушылар ешқандай дайындықсыз келеді. Бұл-
әсіресе балалар бақшасы жоқ жерлерде жиі кездесетін жайт.
5.Шағын комплектілі мектептердің мәдени-шаруашылық орталықтардан шалғай
орналасуы аудандық, облыстық халық ағарту органдардың бұл мектептердің
жұмысын бақылауға, оларға дер кезінде көмек көрсетуге мүмкіндік бере
бермейді .
6.Мектептердің көпшілігінің материалдық базасы нашар.
Зерттеу барысындағы эксперимент нәтижесінде шағын комплектілі
мектеп мұғалімдеріне арналып қазақ тілі, ана тілі, математика және
табиғаттану пәндері бойынша методикалық құралдар және көрнекіліктер үшін
таблицамен диафильмдер даярланды.
Сондай-ақ шағын комплектілі мектептердің революцияға дейінгі тарихын
зерттеуге де тиісінше көңіл бөлінді
Өйткені еліміздегі мектеп жүйесін дамытып , білім мазмұнын, оқытудың
ұйымдастыру формасы мен әдістерін жетілдіруде өткендегі прогрестік
педагогикалық мұраларды пайдаланудың үлкен көмегі бар.В.И.Ленин жаңа
қоғамды орнату адамзаттың ғасырлар бойы жасаған байлықтарын меңгеру
негізінде ғана жүзеге асырылатынын атап көрсеткен болатын. Бұл пікір
В.И.Лениннің революцияға дейінгі педагогика мен мектепке берген
бағаларында ұдайы кездесіп отырады. Революцияға дейінгі мектепті “муштра
мектебі, жаттау мектебі” ретінде сынай отыра, В.И.Ленин “оның коммунизм
үшін қажетті жерін таңдап ала білу ” керек екенін ескертті.
Өткен дәуірдегі педагогикалық идеяларды оқып үйрену мен бағалауда
В.И.Лениннің бұл өсиеттері методологиялық негіз болып саналады.
XIX ғасырдың екінші жартысында Қазақстанда әр түрлі типтегі орыс
–қазақ мектептері ашыла бастады (олардың басым көпшілігі шағын комплектілі
мектептер ).
Ақмола мен Семей облыстарында- мектеп – интернаттар мен ауыл
шаруашылық бастауыш училищелері, Торғай мен Оралда –ауылдық, облыстық (бір
кластық және екі кластық) оқу мерзімі 6 жылдық орыс-қазақ училищелері,
Жетісу мен Сырдарияда – орыс –түземдік училищелер, Ішкі Ордада –старшындық
және бөлімшелік училищелер ашылды.
1976-80 жылдары бөлім қызметкерлері екі бағытта:
1) "Шағын комплектілі бастауыш мектепте оқыту мен білім мазмұнын жетілдіру;
2) "Қазақ бастауыш мектебінде 6 жасар балаларды оқытудың мазмұны мен
әдістері" тақырыптары бойынша зерттеу жұмыстарын жүргізді.
Зерттеу барысында:
"Шағын комплектілі бастауыш мектептердегі оқытудың мазмұны мен
әдістері" (Г.М.Храпченков, А.Асқарбаева),
"Шағын комплектілі мектептердің 2-3 кластарына граматикалық
таблицалар" (Ш.Әуелбаев, А.Асқарбаева),
"Ана тілінен өздік жұмысына арналған үлестірмелі карточкалар"
(Ш.Әуелбаев, А.Асқарбаева),
"Аз комплектілі бастауыш мектептерде табиғаттануды оқыту"
(Қ.Аймағамбетова) әдістемелік құралдары жарық көрді.
"Қазақ бастауыш мектептерінде 6 жасар балаларды оқытудың мазмұны мен
әдістері" тақырыбы бойынша бағдарламалар, оқулықтар мен оқу құралдары
"Суретті әліппе", оның әдістемелік нұсқауы, (Б.Баймұратова, Ұ.Ботабаева,
Қ.Қасбекова), "Суретті математика" (М.Сәтімбекова, О.Сүлеев), "Біз
ойнаймыз, ойлаймыз" (Б.Баймұратова т.б.) дайындалды.
1980-85 жылдары бастауыш білім беру бөлімінің ғылыми қызметкерлері
"Мектептердің даярлық кластары мен балабақшалардың даярлық топтарында
алтыжасар балаларды оқытудың педагогикалық мәселелері" тақырыбымен
айналысты. Зерттеу жұмыстары жәтижесінде алтыжасарлардың оқу-тәрбие
жұмыстарын ұйымдастыруға арналған нұсқау, эксперименттік оқу жоспары
жасалып, оқу бағдарламалары жетілдірілді. Осы проблемалар бойынша
эксперимент Алматы, Жамбыл, Талдықорған облыстарында жүргізіліп,
нәтижесінде оқулықтар ("Әліппе", "Қазақ тілі", 1-2 кластар, авторы
Ш.Әуелбаев; "Әліппе серігі", "Ана тілі" 2-класс, авторлары А.Асқарбаева,
Ұ.Ботабаева) және Ойлан тап" (Ш.Майғаранова, Г.Дүкенбаева) атты қосымша
құрал дайындалды.
1986-90 жылдары төрт жылдық бастауыш мектептің білім мазмұны жаңарту
барысында оқу-әдістемелік кешендерді жетілдіру ісі қолға алынды. Бұл ретте
"Әліппе, оның әдістемелік құралы (Ш.Әуелбаеву), Жазу дәптерлері №
1,2.3.(Қ.Қасбекова), "Әліппе серігі", "Кластан тыс оқу" (2-3 класс,
Асқарбаева т.б.), "Айналамен таныстыру" (дидакт.құрал, 1-класс,
А.Асқарбаева, Қ.Аймағамбетова), "Алты жастағы оқушыларды ұзартылған күн
тобында тәрбиелеу әдістемесі" (Ш.Майғаранова), "Еңбекке баулу" әдістемесі
(Е.Райымжанов, О.Сатқанов), "Ұстаз ізденістері" (А.Асқарбаева), "Алты
жастағы балаларды оқыту мәселелері" атты жинақ жарияланды.
1987 жылы "Бастауыш кластарда қазақ тілін оқыту әдістемесі" атты
іргелі еңбек жарық көрді.
1990-93 жылдары лаборатория қызметкерлерінің ғылыми-зерттеу жұмыстары
үш бағытта жүргізілді:
1. "Бастауыш мектептің білім мазмұны мен оқыту әдістемесін жетілдіру",
2. Төрт жылдық бастауыш мектептің 1-2 кластарында интеграциялы-кешенді
оқытудың құрылымы мен мазмұнын жаңарту (тақырып жетекшісі Ш.Майғаранова),
3. "Шағын комплектілі бастауыш кластарда оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың
ерекшеліктері" (тақырып жетекшісі З.Бейсенбаев).
Зерттеу жұмыстары нәтижесінде 1990 жылы "Бастауыш білім мазмұнының
тұжырымдамасы" жасалды. 1993 жылы лаборатория қызметкерлерінің "Бастауыш
білім берудің құрылымы мен мазмұнын жаңартудың кейбір мәселелері" атты
мақалалар жинағы жарық көрді.
Қазақстан Республикасы Конституциясы және "Білім туралы" Заңның
қабылдануы мектептегі оқу-әдістемелік жүйенің базисын жаңартудың қажеттігін
көрсетті. Оқу жүйесін жаңарту бағыттары, жаңа мазмұнның теориялық негіздері
Қазақстан Республикасы Білім министрлігі бекіткен Қазақстан республикасы
мектептерінің және білім мазмұнының Тұжырымдамаларында белгіленді.
1993-2003 жылдары бастауыш білім лабораториясы "Мектептің бастауыш
сатысындағы білім мазмұнын жаңартудың ғылыми-әдістемелік негіздерін
анықтау" тақырыбында зерттеу жұмыстарын жүргізді. Білім мазмұнын жаңартудың
ғылыми негізіне бастауыш сынып оқушысы оқу әрекетінің толық субъектісі, жас
ерекшелігіне сәйкес өз әрекетін, мінез-құлқын қалыптастыратын дара тұлға
ретінде қарастырылды. Баланың интеллектуалдық, эмоциялдық, коммуникативтік,
жалпы және психикалық дамуын қамтамасыз ету көзделінді.
Зерттеу міндеттеріне:
- жалпы білім беретін мектептің бастауыш сатысындағы білім мазмұны
тұжырымдамасын жасау;
- пәндер бойынша бастауыш білімнің мемлекеттік стандартын дайындау;
- пәндер бойынша оқу бағдарламаларын түзу;
- оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдар дайындап, мектепке ұсыну
белгіленді.
1997-2003 жылдар аралығында білім мазмұнын жаңарту мәселесі
бойынша бастауыш білім лабораториясында белгіленген жұмыстарды орындауға
лабораторяиның ғылыми қызметкерлері Жүнісова К. (1993-1999, лаборатория
меңгерушісі), Ералиева М. (1999-2003, лаборатория меңгерушісі), Жаманқұлова
П. (1990-2003), Ізғұттынова Р. (1990-2003), Нұрсейітова С. (1993-1998),
дүйсебаев С. (1999-2003), Наурызбаева Ә. (1989-1998), Айдарова З. (1990-
1998), Р.Мағауина (1990-1993), Декембаева Н. (1996-1998) қатысты.
1995-98 жылдары лабораторияда оқу пәндері бойынша жаңа білім
мазмұнының оқу бағдарламаларын жасау қолға алынды. Нәтижесінде 1995 жылы
"Жалпы білім беретін мектептің бастауыш сатысының оқу бағдарламалары (1-4
сыныптар) жобасы, ал 1998 жылы негізгі нұсқасы "Республикалық баспа
кабинетінде" жарық көрді.
2002 жылы 14-16 мамырда Оңтүстік Қазақстан облыстық білім
департаменті және облыстық үздіксіз білім беру институты бірігіп
ұйымдастырумен "Шағын комплектілі мектепті басқару және білім беру сапасын
арттырудың жаңа әдістері" атты республикалық семинар өтті Семинардың алға
қойған мақсаты қазіргі жағдайдағы шағын комплектілі мектепті басқару, білім
беру сапасын жоғары деңгейге көтеру, оның дамуы мен жаңаруының жолдарын,
тиімді тәсілдерін іздестіру, табу, соған байланысты ғылыми-әдістемелік,
практикалық көмек көрсету.
Бақылау сұрақтары:
1.1930 жылға дейінгі кезең
2. 1930-1960 жылдардағы кезең
3.Оқу бағдарламалары
4.Оқулықтар
5 Қазақстандағы оқу-ағарту жүйесінің дамуы.
Үшінші лекция. ШКБМ-гі оқу барысын біріктіру.
Жоспары 1. Оқытудың жаңа және жеделдету формалары мен тәсілдерін
біріктіру.
2. Оқу іс-әрекетінің нәтижелі тәсілдері, құралдары және
формаларын қолдануды жеделдету.
Мақсаты:Студенттерге ШКБМ өзіндік ерекшеліктерін талдау, Тақырып бойынша
білімін жетілдіру.
Лекция мәтіні:
Біздің республикадағы шағын комплектілі мектептер жалпы орта білім беру
жүйесінде маңызды орын алады. Шағын комплектілі мектеп жөнінде түсінік
мынадай: оқушы саны өте аз мектеп, қатар оқитын сыныбы немесе бір сыныбы
толық жоқ мектеп: оқушылары аз болғандықтан, біріктірілген сынып
комплектілі мектеп.
Оқушы саны 10, 15, 20, 30, 40 –қа дейін бастауыш шағын комплектілі
мектеп, 40 –тан 100 –ге дейін орталау шағым комплектілі мектеп, 100-ден
200, 280-ге дейін орта шағын комплектілі мектеп болып есептелінеді.
Әрбір шағын комплектілі мектепте мынадай құжаттар болуы қажет:
- оқушылар тізімі;
- оқушылардың келіп кетуі жөнінде бұйрық кітабы;
- мектептің жалпы жоспары;
- сынып журналы;
- оқушының жеке іс –қағазы;
- педагогикалық кеңестердің протокол кітабы (егер мектепте екі жіне одан
да көп мұғалім болса);
- ата –аналарының жиналысының протокол кітабы;
- мұғалімдердің күнтізбе жоспары;
Әр шағын комплектілі мектепте мектеп ауласын қоғаландыратын, дене
шынықтыру алаңын жабдықтайтын оқу –тәжірибе участогіне қажетті оқу
–шарушылық комплексі болу қажет.
Қазақстан Республикасы Білім туралы заңында м.к.м. оқушыларының
саны аз, бріктірілген сынып –комплектісі бар, оқу сабақтарын ұйымдастырудың
ерекше формасы бар жалпы білім беретін мектер деп көрсетіледі.
Республикада шағын комплектілі мектептің үш типі бар:
1. Бастауыш шағын комплектілі мектеп;
2. Негізі сатылы шағын комплектілі мектеп
3. Жоғары сатылы шағын комплектілі мектеп;
Олардың бәріне тән қасиеттер:
- тек біріктірілген сынып –комплектінің болуы (бұл бастауыш щағын
комплектілі мектепте басым);
- тек бала біріктірілеген сынып комплектінің бала саны аз жеке
сыныптардың болуы;
- тек бала саны аз жеке сыныптардың болуы бұл негізгі және орта шағын
комплектілі мектепте басым;
Бұл типтегі мектептерде оқу –тәрбие процесін ұйымдастыруда кейбір
қолайлы жағдайлар бар. Олар:
1. Ауыл мектептерінде оқушының жеке басының психологиялық ерекшелігін
зерттеп білуге жағдай мол. Әр оқушының үй жағдайы, ата –анасының
тәрбие мәселесін қалай шешетіндігін олардың кәсіби мамандықтарына
дейін білуге мүмкіндік бар.
2. Оқушының тілек –талабы мен қызығушылығын қанағаттандыруға бағытталған
сыныптан тыс жұмыстар және факультативтік сабақтар жүргізуге жағдай
туады.
3. Оқу материалын толық меңгеру –оқушылар үшін өте күрделі үрдістердің
бірі.
Білім беру кезінде оқушының жеке басының ерекшеліктерін нақтылы
ескере отырып оқу ісін жақсартуға арналған мүмкіндіктерді пайдалануға
болады.
4. Шағын мектеп комплектісі оқушының өз бетімен көбірек жұмыс істеуіне
тура келеді. Бұл үрдістің ұтымды жақтарын пайдалана отырып,
оқушылардың өздігінен бақылау жұмысын жүргізуге қорытынды жасай білу
дағдыларын байыта түсу мүмкіндіктерін үнемі есте ұстау керек. Үй
тапсырмасын оқушының білім дәрежесі мен қабілетін ескере отырып
даярландыру қажеттігін де естен шығармаған жөн.
5. Сыныпта оқушының аздығы олардың әр қайсысының оқу материалын
меңгеруін, білім сапасын дағды біліктерін және танымдылық
белсенділіктерінің деңгейлерін үнемі бақылап отыруға уақыт жеткілікті.
6. Практикалық лобараториялық және экскурсия сабақтарында оқушыларды
түгелдей қамтып жұмыс жүргізуін сыныпта балалардың аздығы қолайлы
жағдай туғызады.
7. Оқушыларды еңбекке баулу еңбек дағдыларын беру, мамандық алуға
үйретуде де шағын ауыл мектебігнің мүмкіндіктері мол. Өйткені олардың
ата –аналдары ауылдағы мамандық иелері. Ал оқушылар болса жастайынан
еңбекке араласады.
8. Шағын жинақталған ауыл мектептері оқушыларының бойына табиғатты
қорғау, олны аялау, эстетикалық талғамның қалыптастыруда қоршаған орта
арқылы табиғатқа деген сүйіспеншілігін тәрбиелеуде де мүмкіндіктері
бар.
Шағын комплектілі мектеп жағдайымен негізгі проблемаларын зерттеу осы
мектепке тән ерекшеліктерді анықтауға мүмкіндік береді. Олар:
- мектепте және сыныптағы бала санының аздығы;
- біріктірілген сынып комплектісінің болуы;
- бір мұғалімнің басшылығымен бір бөлмеде екі сынып оқушыларымен бір
мезгілде сабақ өтуі;
- педагогикалық ұғым мүшелерінің аздығы;
- негізгі және орта мектептегі білім берудегі көп пәнділік;
2. Шағын комплексі мектептерде оқу сабақтарын, оқу материалдарын жоспарлау
мақсаты тақырып бойынша жүргізіледі. Бұл мұғалім сәйкес тақырыптарды
оқытуда қанша сабақ бөлінетінін, қандай практикалық жұмыстарын,
экскурсиялар жүргілетін бақылау жұмыстары қашан алынатынын алдын –ала
анықтап алуғав мүмкіндік туғызады. Мұғалімдерге бастауыш сыныптарды дұрыс
бөлудің маңызы зор. Екі комплектлі мектепте бір мұғалімнің І және ІІІ
сыныпта, ал екіншісінің ІІ және ІV сыныпта сабақ жүргізуі тиімді деп
есептелінеді. Мұндай болу мұғалімге өз бетімен жұмыс істеу дағдысы әлі
қалыптаса қоймаған І және ІІ сынып оқушыларына көп көңіл бөлуіне мүмкіндік
береді. Сол уақытта ІІІ және ІV сынып оқушылары өзіндік жұмыс пен
практикалық тапсырмаларды орындаулар мен айналысады.
- егер мектепте үш сынып болса (бір комплектілі), яғни І,ІІ және ІІ, ІІІ,
ІV болса және енкі мұғалімнің штаты болса, онда тәжірибелі мұғалім екі
сыныпты (І –ші жағдайда І және ІІІ, ал ІІ –ші жағдайда ІІ және ІV, ІІ және
ІІІ немесе ІІІ пен ІV ) оқытуға болады.
Алдыңғы қатарды мұғалімдердің тәжірибесі І және ІІ сыныптармен
жұмыста ІІ сабақ бірінші сыныппен өткізудің тиімділігін көрсетіп отыр.
(немесе тек І тоқсанда). Бір комплектілігі мектепте бала сана он оқушыға
дейін бір мұғалім бір уақытта үш (І, ІІ, ІІІ немесе ІІ ,ІІІ, ІV) сыныпта
оқытады.
Бірінші жарты жылдықта бірінші сабақ бір сыныпта (І -ші) өтеді.
Үшінші тоқсанда сабақты ІІ сыныпта, ал ІV –ші тоқсанда ІІІ, ІV сыныпта
өткізуге болады.
Бір комплекілі мектепте 30 минуттан 6 сабақ немесе 45 минуттан 4
сабақ өткізетін мұғалімнің жұмыс уақытының өткізетін мұғалімнің жұмыс
уақытының ұзақтығы үзілісті қосқан 4 острополиялық сағаттан аспайтындай
етіп бөлу тәжірибеден өтуі жатады. Мұндай жағдайда үш сыныппен жұмыс
істегенде алғашқы екі сабақ бір сыныппен (І-ші), немесе екі сабақ үш
сыныппен (ІІ, ІІІ, ІV ) өткізіледі. Сыныптар бойынша сағаттарды осылай бөлу
І жарты жылдықта жүргізіледі, үшінші тоқсанда алғашқы екі сабақ І сыныптан
өткізіліп, ал төртінші тоқсанда ІІІ сыныпқа (немесе ІV) ауыстырылады.
Төрт сыныппен жұмыс кезінде алғашқы сабақ бір (І -ші) сыныппен,
бесінші сабақ екі сыныппен, бесінші сабақ үш (ІІ, ІІІ, ІV) сыныппен, ал
соңғы сабақ екі (ІІ, ІV) сыныппен өтеді.
Сағаттарды шамамен осындай бөлу негізінде ІІ сынып үшін екінші
тоқсанда, ал үшінші, төртінші тоқсандарда мұғалімнің өз ыңғайына қарай 1
–ші сабақ ІІІ және ІV сыныптар үшін өтіледі. Мұндай жағдай мұғалімнің І
тоқсанда ІІ сынып оқушыларын оқуға, жазуға есептер мен мысалдарды
орындауға, ал келесі тоқсандарда басқа сыныптарда көмек қажет ететін
балалармен жұмыс жүргізуіне қолайлы.
Бірақ оқушыларды дене шынықтыру мен ән сабағынан басқа сабақтарда
қосуға болмайды.
Дене шынықтыру мен ән сабақтарын қосып өткізген жағдайда әр сыныптың
жеке бағдарламасының талаптары ескертілуі тиіс. Мысалы, дене шынықтыру
сабағының дайындық бөлімі екі сынып үшін ортақ жаттығулар болғанмен, әр
сынып үшін жеке жаттығулар олардың бағдарламасына сәйкес өткізіледі. Дене
шынықтыру сабағының негізгі бөлімінде әр сыныптың оқушылары әр сыныптың
бағдарламасының формалары мен талаптарына сәйкес жаттығуларды орындауы
тиіс, ал балаларға арналған жалпы дене шынықтыру ойындары І,ІІ,ІІІ, ІV,V
сыныптарының оқушылары үшін артық өтеді. Мұндай талап осындай өтетін ән
сабағына да қатысты.
Апта бойындағы оқу сабақтарын төмендегідей етіп ұйымдастыруға болады.
Сабақтар Апта күндері
Сыныптар
Дүйсенбі Сейсенбі Сәрсенбі Бейсенбі Жұма Сенбі
1 І ІІ ІІІ І ІІ
2 І ІІ ІІІ І ІІ
3 І, ІІ, ІІІІ, ІІ ІІІ І, ІІ, ІІІІ, ІІ, ІІІІ, ІІ, ІІІІ, ІІ, ІІІ
4 І, ІІ, ІІІІ, ІІ ІІІ І, ІІ, ІІІІ, ІІ, ІІІІ, ІІ, ІІІІ, ІІ, ІІІ
5 ІІ, ІІІ І, ІІІ І, ІІ ІІ, ІІІ І, ІІІ І, ІІ
6 ІІ, ІІІ І, ІІІ І, ІІ ІІ, ІІІ ІІ, ІІІ І, ІІ
Оқу сабақтарын осылай етіп ұйымдастырғанда мұғалім бір кластың
оқушыларымен тек орыс тілінен және математикадан ғана сабақ өткізеді.
Өйткені бұл сабақтар оқушылар үшін мейлінше қиын болып келеді, сондықтан
мұғалім басшылығымен өтуі тиіс.
Сабақ кестесі .Қазақстанның әр түрлі аудандарына орналасқан шағын
комплектілі мектептердің әр түрлі типтеріне арналған оқу кестелеріне
жасалған талдау нәтижелері мынаны көрсетеді. Мұғалімдер оқу сабақтарын
ұйымдастырудың бірдей етіп даярланған тәртібін пайдаланды. Жұмыс істеу үшін
кластар ортақ арнаға біріктірілді, ал ондай сабақтар өзінің мазмұны мен
әдісі , жұмыс түрі жағынан өзара жақын болды. Мәселен сабақ оқу үшін 1
және 2-бөлімдер біріктірілді ( дүйсенбі күні сағат 8- ден 9- ға дейін
әліппе мен “ Ана тілін ” оқу, бұл уақытта 3- бөлім көркем жазумен
шұғылданды). Сәрсенбі күні бірігіп өтілетін бірінші сабаққа 2-3 бөлімдер
қатысты (2- бөлімде –сөз тіркестерін жаттау, 3- бөлімде сөйлем құрастыру,
бұл кезде 1- бөлімде сурет бойынша ауызша баяндауға даярланады ).
Сабақтарды осы тәрізді тәртіппен ұйымдастыру Қамыс- Самар орыс-қазақ
бөлімше мектебіне де тән еді. Мұнда қосып оқытуға мұғалім үнемі жоғары және
орта бөлімдерді біріктіріп, төменгі бөлім оқушыларын жеке оқытты. Бұл
мектепте оқу кестесіне сай кешкі сабақтар да өткізілді. Оқу жұмысын бұлай
ұйымдастыру тиімді болды, өйткені оның өзі мұғалімге ең кішкентай
оқушылармен- мектепке жаңа ғана келген, әлі де болса өздігінен істейтін оқу
қызметіне қажетті шеберлік пен дағдыларды меңгеріп үлгермеген, әсіресе
мұғалімнің көмегі мен бақылауына мұқтаж балалармен –жеке жұмыс жүргізуге
мүмкіндік берді.
Оқу кестесі біріктіріліп оқытылатын сабақтарға бөлімдерді қосудың
әр түрлі формаларын көрсетті. Мысалы: дүйсенбі күні бірінші сабақ, үш бөлім-
2,3,4-түсіндірмелі оқу, 1- бөлімде сөйлеу сабағы. Екінші сабақта барлық
бөлімдерде математика өткізіледі. Сейсенбі күні орыс тілі сабағына 3 және 4-
бөлімдер біріктіріледі. 1- бөлім түсіндірмелі оқумен шұғылданып, 2-
бөлімде сөйлеу сабағы өткізіледі. Үшінші сабаққа 1,2-бөлімдер біріктіріледі
де, жазбаша жаттығулар жасайды, 3-4- бөлімдерде көркем жазу жүргізіледі.
Бұл жағдайда сабақтар мұғалімнің төрт класпен де, үш класпен де, екі
класпен де жұмыс істеуіне болатындай етіліп ұйымдастырылады. Оқу кестесінде
сабақ түрлері былай бөлініп көрсетіледі: егер кейбір кластарда түсіндірмелі
оқу жүргізілсе, басқа кластарда көркем жазу өткізіледі. Басқаша айтқанда,
соңғылары оқушылармен жүргізілетін комплектілі жұмыстарды керек етпейтін
жұмыс түрлерімен (көркем жазу, жазбаша жаттығулар, грамматика т. б.)
шұғылданады. Сонымен қатар оқу кестесінде бір мұғалімнің әр класта әр түрлі
пәндерді оқытуына арналған сабақтар да белгіленген.
Ана тілі мен ғылым негіздерін үйретуде хрестаматиялардың зор
мәні болды. Мұндай оқу құралдарын жасауда К.Д. Ушинскийдің аса құнды кітабы-
“Балалар әлемі ”бірден бір үлгі болды. Хрестоматиялардың мазмұнына
алғашқы оқу мен әңгіме өткізуге керекті оқу материалдары, ауызша және
жазбаша жаттығулар , тіл дамытуға арналған текстер, өлеңдер, әңгімелер,
ертегілер, тарих, география, жаратылыстану бойынша жазылған мақалалар
енгізілді . Бұлар оқушыларды біліммен, шеберлікпен, дағдымен қаруландырды,
сондай-ақ тәрбиелік міндеттер атқарылып, оқушылардың ойлау қабілетін, жан-
дүниесін, адамгершілік қасиеті мен тәрбиелеп, дамытуға көмектесті.
“Дыбыстық және әріптік алғашқы жаттығулар. Баспа және жазба әріптерімен,
оларды біріктіріп жазу жолымен таныстыру . Жеке сөздер қысқа сөйлемдерді
оқу. Қысқа және жеңіл әңгімелерді оқып , мұғалімнің сұрақтары бойынша
мағынасын айтып беру. Шағын өлеңдер мен мысал өлеңдерді жаттау. Қазақ
балаларымен-сөйлеу сабақтарын, орыс балаларымен сурет бойынша әңгіме
өткізу. Кітаптан көшіріп жазу және қазақ, орыс тілдерінде жеке сөздерді,
шағын сөз тіркестерін айтып жаздыру. Емле дыбыс ырғағымен анықталды.
Дыбыстарды дауысты және дауыссыздарға бөлу, буын, тасымал, дыбыстардың
қосарлануы және бас әріптердің қолданылуы. Көркем жазу. Жеке сөздер мен
қысқа сөйлемдерді оқу”.
Орыс-қазақ мектептерінің мұғалімдері бір оқу пәні бойынша тұтас
өтілетін сабақтар үшін екі не үш кластарды қатар оқытудың қолайлы екенін
атап көрсетеді: Оның жұмысын психологиялық тұрғыдан жеңілдетіп
оқушылардың оқу жұмысына басшылық жасауға мүмкіндік береді.
Н.А. Бобровников шағын комплектілі ұлттық мектептердің жұмыс
тәжірибелеріне сүйене отырып, бір пән бойынша бірнеше класпен бір мезгілде
жұмыс істеуді мақұлдады. Ол былай деп көрсетті: ”Егер бір мезгілде барлық
бөлімдермен пәндер оқытылса , шағын комплектілі мектептерде сабақ жүргізу
жеңілдейді. Барлық бөлімдерде біртектес пәндерді оқыту белгіленген
жағдайда ол іске асырып үлгермейді. Ол орыс мектептеріне қарағанда
ұлттық мектептерде жүргізілетін оқу жұмысының қиындығын атай келіп ,
мұғалімнің тек екі бөліммен ғана қатар жұмыс жүргізуін ұсынады .
Шағын комплектілі бастауыш мектепете сабақ кестесін құруды
мектептердің оқу ісінің меңгерушісі, мұғалім, мектеп директоры бастықтары
мен оқушылардың психо-физиологиялық мүмкіндіктері ескертіліп құрылған
дұрыс.
Мектеп оқушыларының сабаққа ынтасы: Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі
күндері оқушылардың ең жоғарғы деңгейде жұмыс істей алатын күндері бойынша
саналады. Барлық жағдайда 2-3 -4 сыныптармен барлық сабақтарды біріктіріп
оқушының өзіндік кемшіліктері де барын ескеріп, сабақ кестесінің түрлерін
ұсынуға болады.
Сабақ кестесінің бұл түрлерінің негізгі мақсаты: 1-сынып оқушыларының
жас ерекшеліктеріне, өтілетін сабақтарының құрылымын ескеріп, бірінші
сынып оқушылары неше сыныппен біріктірілгенде де негізгі пәндерді 30
минуттан бөлек өткізіп, келесі сыныптарды үшінші сыныпқа шығару.
Мысалы: Қатар ойналатын 1-4, 1-3 сыныптары үшін күніне бір немесе екі
пән ғана оқылады да, қалған пәндер екі сыныпта да отыз минуттан
жүргізіледі. Қатарынан үш сынып 1-2-3, 1-3-4, 2-3-4 сыныптар айтылған кезде
3-сыныпта да бірден сабақ өткізудің қиындығы ескеріліп, күніне тек бір
пән 3-сыныпта қатар өткізіледі. 1-сынып немесе 2-сынып балаларының жас
ерекшеліктеріне өзіндік жұмысқа үйренбегенін ескеріп пәндері бөлек
өткізіліп, қалған екі сыныптың сабақтарын бірікітіріп 45 минуттан өткізуге
болады. Әр мектеп, жеке мұғалім мектептің ішкі жағдайына, білім деңгейіне
әрбір сабақтың тақырыбы мен мақсатына қарай пәндерді бірікітіру жүйесін
өзгертіп отыруға да болады. Мысалы: бақылау жұмысын, диктант жұмыстарын
біріктіріп, немесе үш сыныпта математика сабағын бірге өткізу барлық
жағдайда да тиімді бола бермейді. Қиын тақырыптар болса да бейнелеу өнері
еңбекке баулу пәндерін бірікітіріп өтуге болады.
Жалпы күндік оқу кестесі: 1,5 ауысымға жасалғаны дұрыс.
Шағын комплектілі мектептерде оқыту кестесін тиімді ұйымдастыру.
Жаңа оқу жылының басталуына 1-2 апта қалғанда оқушылар саны, сынып
комплекті саны айқындалып, сабақ кестесі құрылып дайындық жұмыстары
толық аяқталады.
Оқу жылындағы жұмыстың нәтижесі мұғалімнің білім деңгейі
шеберлігіне тәжірибесіне байланысты болып сабаққа алдын – ала
дайындығына байланысты
Өтілетін сабақтар сапалы болу үшін мұғалім сабақ кестесі бойынша
әр пәннен барлық сыныптарға арналған тақырыптық күнтізбелік жоспар
құрылғаны дұрыс. Күнтізбелік - тақырыптық жоспарды алдын-ала жан- жақты
ойланып жасаған болса, сабақ қандай түрлері біріктіру, қандай
тақырыптарды бірге өткізу, өзіндік жұмыстардың түрлері, қолданылатын
қандай құралдар, үш жұмысының мөлшері, пән аралық байланыс қайталанып
көрсетілуі тиіс.
Шағын комплектілі мектепте мұғалім барлық пәндерді оқу бағдарламасының
мазмұнын, негізгі дидактикалық принцптерін, әр нәрсенің өзіндік
ерекшелігін, оқыту әдіс-тәсілдерін жақсы білу керек. Осы айтылған
талаптарынан бәрін білгенде ғана, меңгергенде ғана мұғалім шағын
комплектілі мектептің сабақтарын біріктіріп өтуге қиналмайды.
Шағын комплектілі мектептерінда сабақтың түрлерін өтуге:
1. Екі немесе үш сыныпты да жаңа материалды түсіндіру.
2. Бір сыныпта жаңа материалды түсіндіру
3. Екі сыныпта жаңа материалды оқыту, қолдан екеуінде бекіту не
оқуушылардың білімін тексеру
4. Барлық сыныптарда өткенді пысықтау, қалған сыныптарда оқушылардың
білімін тексеру
Шағын комплектілі мектептегі оқу-тәрбие процесінің тиісті
дәрежеде жүргізілуі, біріншіден, оның материалдық базасына, екіншіден,
мұғалімнің біліктілігіне (білімі, тәжірибесі және іскерлігі), үшіншіден,
сынып комплектісінің санына байланысты. Сондай-ақ инновациялық әдіс-
тәсілдердің тиімді жолдарын қолдану болып табылады. Ал сынып, бала санына
қарай сынып комплектісінің толығуымен байланысты сабақ кестесінің дұрыс
жасалуының маңызы аталған шарттардан кем түспейді.
Шағын комплектілі мектептің төрт сыныппен жұмыс істейтін мұғалімдері
үшін сабақ кестесінің жобасы қалай болмақ? Бұл да ойласуды, пікірлесуді
керек ететін мәселе. Мына төмендегі сабақ кестесі сол мақсатпен ұсынылып
отыр.
Сабақ кестесінің дұрыс не бұрыс жасалуы оның нәтижелі болуы белгілі бір
сыныпта сабақ беруші мұғалімнің біліміне, тәжірибесіне әрі оның
шығармашылықпен еңбек етуіне тікелей қатысты. Егер мұғалім пәндердің сабақ
кестесіне орналасу тәртібіне көңіл аударып, нәтижесін үнемі бақылап отырса,
кемшілігін түзету шараларын қарастырып отырса, ондай мұғалімнің жұмысы әр
кез жаңарып отырады, мазмұны артады.
Екі немесе үш сыныпты қатар оқыту барысында жіберілген кемшіліктер
келесі оқу жылында қайталанбайы.
Сабақтың мазмұнды болуы оған мұғалімнің қалай дайындалуына
байланысты. Сондықтан сабақ кестесі дұрыс жасалып, күнделікті сабақ мұқият
дайындықпен өткізілген жерде оқу үрдісі жақсарып, оқушылар білімінің сапасы
артады. Әр сыныпта өтілетін сабаққа тиісінше уақыт бөлінуі оқушылардың
өзіндік тапсырмаларды ұқыпты орындауына көмектеседі. Ал оқушылардың
тапсырманы сыныпта, үйде өздігінен орындай білуі-оның бойында қалыптасқан
білім, білік пен дағдылар сапасының сенімді көрсеткіші. Өздігінен
орындайтын жұмысты ұйымдастыру-сабақтың ең күрделі кезеңі. Өйткені бұл
жұмысты оқушылардың бәрі бірдей бір мезгілде аяқтамайды.
Қазіргі кезде білім сапасы мен оқушылардың жеке басының қабілетін
дамыту қай кездегіден де өткір қойылып отыр. Ол үшін мұғалім оқытудың
технологиялық жаңа әдіс-тәсілдерін пайдалану қажет. Оларға әдістемелік
көмек беретін орындар-аудандық (қалалық) әдістемелік кабинеттер мен
облыстық мұғалімдер білімін жетілдіру институттары мұғалімдердің нағыз
жанашыры, ақылшысы дәрежесіне көтерілуі тиіс.
Шағын комплектілі мектептердегі мұғалімнің жұмысындағы негізгі бір
мәселе-сабақ кестесін дұрыс жасау, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz