Шағын комплектілі мектепте оқытудың қазіргі жайы

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Шағын комплектілі мектепте оқытудың қазіргі жайы

Еліміздегі әлеуметтік-экономикалық, көші-қон және демографиялық
жағдайларға байланысты шағын комплектілі мектептер бар. Шағын комплектілі
мектептер негізінен, ауыл мектебі. Ауыл мектебін қазақтың ұлттық
мектебінің негізгі құраушысы деуге болады. Өйткені қазақ балаларының басым
көпшілігі осы ауылдық шағын мектептерде оқып, тәрбиеленіп жатыр. Сол
себепті ауылдық шағын білім ұяларының тағдыры, оның болашағы бүгінгі
күннің өзекті мәселесі.
Жалпы осы уақытқа дейін шағын комплектілі мектептердің педагогикалық
проблемалары бірқатар ғалымдардың зерттеулеріне арқау болған. Олардың
еңбектерінде бірнеше сыныпты бір мезгілде қатар оқытудың тиімді жолдарын
іздестіру (Ж.Аймауытов, Ғ.Бегалиев, Ж.Қаржасбаев, М.Бүрлібаев,
Ғ.Сүлейменов, А.Асқарбаева т.б.) осы түрдегі мектептерде сабақты
ұйымдастырудың өздік ерекшеліктері мен әдіс-тәсілдерін анықтау
(Б.Құлмағанбетова, А.Асқарбапева, Г.М.Храпченков, Қ.Аймағанбетова),
бірпәндік, біртақырыптық сабақтардың тиімділігін дәлелдеу (З.Бейсенбаев,
М.Сайпин, О.Сатқанов т.б.), өздік жұмыстарды ұйымдастыру ерекшеліктерін
анықтау (Г.Ф.Суворова, А.В.Алексеева) мәселелері қарастырылады.
Республикамыздағы шағын комплектілі бастауыш мектебінде білім беру жалпы
білім беру жүйесінде маңызды орын алады. Шағын комплектілі мектеп жөнінде
түсінік мынандай: оқушы саны аз мектеп, қатар оқитын сыныбы немесе бір
сыныбы толық жоқ мектеп оқушылары аз болғандықтан сынып шағын комплектілі
мектептерде оқушы саны 10, 15, 20, 30, 40-қа дейін. Бастауыш шағын
комплексті мектеп 40-тан 100-ге дейін - орталау шағын комплектілі мектеп,
100-ден 200-280-ге дейін - орта шағын комплексті болып есептеледі.
Әрбір ШКМ-де мынандай құжаттар болуы қажет:
-оқушылар тізімі;
-оқушылардың келіп-кетуі жөнінде бұйрық кітабы;
-мектептің жалпы жоспары;
-сынып журналы;
-оқушылардың жеке іс-қағазы;
-педагогикалық кеңестердің хаттамасы;
-ата-аналар жиналысының хаттамалар кітабы,
-мұғалімдердің күнтізбе жоспары.
Республикада ШКМ-тің үш типі бар:
- бастауыш ШКМ;
- негізгі сатылы ШКМ;
- жоғары сатылы ШКМ.
Шағын комплектілі мектептің (ШКМ) бастауыш сыныптарында
математика пәнін оқыту үдерісі кәдімгі мектептің сәйкес сыныптарында
математика оқыту үрдерісінен бірқатар өзгеше.
Бірге оқитын сыныптардың болуы бұндай мектептердің мәнді белгісі
болып табылады, яғни бір оқу бөлмесінде бір мезгілде бір мұғалімнің
жетекшілігімен екі, үш, тіпті төқрт сынып оқушылары оқиды.
Балаларды бастауыш мектепке 6 жастан бастап қабылдау бірге оқитын
сыныптардағы оқу үдерісінің тағы да қиындата түседі. Себебі, бұл жастағы
оқушылармұғалімнің тікелей көмегінсіз жұмыс жасай алмайды.
Шағын комплектілі мектептерде математиканы оқу үдерісін
ұйымдастыру барысында мұғалім ескеруге тиісті кейбір артықшылықтары мен
кемшіліктері бар:
1) 3-4 сыныпты қатар оқытатындықтаны сабақ кестесін, сабақ жоспарын
дұрыс жасау, оқушылардың өздері орындайтын жұмыстарын шебер
ұйымдастыру, сабақ уақытын дұрыс, тиімді пайдалану қажет.
2) Бір сыныппен жұмыс жасағанда сабақтың мақсаты, логикалық құрылымы
оқушы мен оқытушыға бірдей, ал бірнеше сыныппен жұмыс жасағанда бір
сабақ әрқайсысы бір сабақ ретінде бірнеше кішкентай сабақтардан
тұрады, сондықтан да оқушы мен мұғалім бұл сабақтарды әртүрлі
қабылдайды. Мұғалім оқытуды “ үлкен” сабақтың этаптарына дұрыс
көңіл бөлмейді, ал оқушы “үлкен” сабақтан гөрі, өзі қатысатын
сабағының әрбір этаптары “кішкене “ сабақтарды қабылдайды, сондықтан
мұғалімге бір күнде 8-16 сабаққа, оның әр бөлігін санағанда 32-40
сабақшаларға, олардың логикалық байланыств әр этаптың мақсаты мен
міндетіне қарай уақытында тиянақты дайындалуы қажет.
3) Мұғалім мен оқушының арасындағы қарым-қатынас мұғалім бір сыныппен
жұмыс істеп, екінші сынып өзіндік жұмысын бақылап, дер кезінде
көқмек көрсету қажет.
4) Мұғалім әр сыныппен жұмыс істегеннен кейін оның міндетті түрде
логикалық жалғасы өз бетімен жұмысты ұйымдастыруы қажет болады.
5) Бір сабақтың үстінде мұғалім түрлі жастағы, ой-өрісімен білім
дәрежесі әртүрлі оқушылармен жұмыс жүргізеді, сондықтан мұғалім
оқушылардың психологиясын жақсы білуі қажет болады.
6) Аз комплектілі мектептер орта мектептерден қашық орналасады,
сондықтан мұғалімнің басқа оқушылардың сабақтырана қатысып, араласу,
тәжірибе алмасу үлгі алу мүмкіндіктері аз боллады, шыңдалудан гөрі
жауапкершіліктері төмендеп, сабақ тиімділігін нашарлатып алу қаупі
туады.
7) Мұғалім сабақтың барысында ұйымдастырылатын өз бетімен жұмыстардың
мазмұнын, көлемінг олардың орындалу әдіс-тәсілдерін түрлендіріп,
оқушылардың білімі деңгейіне, жас ерекшеліктеріне қарай лайықтап,
орындау уақытын тиянақты болжауды ойластыруы қажет. Өз бетімен
жұмысты орындау оқушыларға түсінікті болу керек және де көрнекі
құралдар, карточка, перфокарта, дидактикалық материалдар саны барлық
балаларға жететіндей, мүмкіндік туғызу керек.
8) Аз комплектілі мектептің өзіне тән тиімді жақтары да бар:
-бала саны аз болғандықтан, әр түрлі жастағы бірнеше сыныпты оқушылары бір
мезгілде қосылып оқытылады;
-дәптер тексеруге аз уақыт жұмсау;
-оқушылар өз бетімен жұмысқа бейімделеді.
Шағын комплектілі мектепте сабақ сапасын жоғарғы деңгейге көтеру
үшін, мұғалім әрбір сабақтың ұйымдастыру бөлімін жан-жақты ойланып, тиімді
ұйымшылдықпен бастау керек. Мұғалімдер тәжірибесінде қолданылып жүрген
жұмыстың түрлері:
-келесі сабақта өз бетімен орындалатын тапсырманы алдын ала үй
жұмысымен бірге беру;
-сыныппен жұмысқа алдын-ала дайындықтан өткен оқушы-лаборантты
пайдалану;
-партада қатар отырған оқушылармен жұмыс. Бір-бьірін тексеру, өзара
тексеру.
-өзіндік жұмысты түрлендіріп беру.

Шағын комплектілі мектепте математиканы оқытуды ұйымдастыру ерекшеліктері
Оқу жылындағы оқушы мен мұғалімнің күнбе-күнгі оқу еңбегі
сабақ кестесімен анықталады. Аз комплектілі мектептерде оқуты, тәрбиелеу
жұмысын тиімді ұйымдастыру үшін дұрыс, жан-жақты ой-елегімен өткізілген
сабақ кестесін жасау қажет. Сабақ кестесі мектептегі балалармен сынып
санына байланысты жасалады. Егер мектепте барлық балалар саны 10-нан
аспайтын болса, онда бір мұғалім немесе бір комплектілі мектеп,ғ ал 12
оқушы болса екі комплектілі, 15-тен артық болса үш комплектілі, төрт
комплектілі мектеп болып есептеледі. Қазіргі жағдайда мектептер 4 жылдық
бағдарламаға ауысып балалар 6 жастан бастап оқыған кезеңде төрт сыныпқа бір
мұғалім, екі үш мұғалім, болғанда комплекті құрастырудың бірнеше түрлерін
қарастырайық.
Егер мектепте барлық сыныпқа бір мұғалім болса комплект құрастыру
–қажет болмайды, тиімді сабақ кестесін жасау керек болады.
Мектепте екі мұғалім болса, әр сыныптағы оқушылар саны мен білім
деңгейі, дайындықтарына байланысты біріктіріледі, 6 жасарлардың жас
ерекшеліктеріне байланысты 1 сыныпқа ерекше көңіл бөлу керек болады.
Кейбір әдіскерлер мен мұғалімдер бір комплектіге әртүрлі жастағы
балаларды қосқан тиімді деп есептейді. Мысалы : 1-3, 2-4 қатар
сыныптарды біріктіргенде бір тақырыптық сабақтар ұйымдастыру мүмкіндіктері
көбірек болады. Мысалы: 1-2, 2-3, 3-4 қалай болғанда да сыныптарды
комплектіге біріктіру оқушылардың жасына емес, сыныптағы балалардың санына
байланысты.
Дұрыс сабақ кестесін жасау үшін мұғалімдер қандай пәндерді
біріктіргенде өз бетімен жұмысты ұйымдастыруға барынша мүмкіндік беретін
принципті ескеру керек. Мысалы, соңғы кезде бір пәндік сабақтарды
бііріктірген тиімді, себебі бір тақырыптық сабақтар өткізуге болады немесе
кейбір пәндердің өзіндік ерекшеліктері бойынша мысалы музыка, дене
шынықтыру басқа пәндермен біріктіруге болмайды деген пікір туып жүр. Бірақ
мұндай біріктіруде өз бетімен жұмысты ұйымдастыру мүмкіндіктері бойынша
әдіскерлер әртүрлі пәндерді екі топқа бөледі бірінші топқа математика,
қазақ тілі, орыс тілі, еңбек, бейнелеу өнері өз бетімен жұмысты
ұйымдастыруға, үлкен мүмкіндіктері бар, екінші топқа табиғаттану, ана тілі,
музыка, дене шынықтыру жатады.
Сабақ кестесін құрастырған кезде 1-топты 2 топ пәндерімен
біріктіруге болады. Бірақ сабақ кестесін құрастырғанда бір пәндіклік
жүйесін сақтан қолайлы.

Лекция 4.
ШКБМ-тегі математика сабағы және оның түрлері, олардың ерекшеліктері

Сабақ дегіміз –құрамы тұрақты оқушылармен, нақты кесілген уақыт
аралығнда қатаң бекітілген кестесімен және оқыту жұмысының барлық бала үшін
бірдей материалмен ұйымдастырылатын оқытудың формасы. Форма латын сөзі
–қазақша сыртқы көрінісі деген мағынаны білдіреді. Жалпы форма дегеніміз
қандай да мазмұнның сыртқы бейнесін айтады. Оқытудың формасы дегеніміз
оқыту үдерісін ұйымдастыруды оқушылардың санына, уақытқа, оқитын орнына
және оқыту үдерісінің жүзеге асу ретіне байланысты қарастырылатын
педагогикалық ұйымдастырудың сыртқы алғаш көзге ілінетін жақтарын
зерттейді.
Қоғам дамуына, оның талаьына байланысты бұл күнге дейін әртүрлі оқыту
формалары пайдаланып келеді.
Көптеген уақыт бұрын –қоғам адамдарды оқыту талабын күн тәртібіне
қойған шақ. Сондықтан бұл кезеңде жекелеп оқыту индивидуальные обучения
жетекші роль атқарды.
Сабақтың түрі және құрылымы оның дидактикалық мақсатына тәуелді. Қазіргі
педагогика ғылымында сабақты негізінен мынадай 5 топқа бөліп жүр:
-аралас сабақ;
-мұғалімнің жаңа білімді хабарлау сабағы;
-оқылған материалды бекіту сабағы;
-оқылған материалды қайталау, жүйелеу және жалпылау;
-тексеру және бағалау сабағы.
Сабақ өткізілу тәсіліне қарай: сабақ-әңгіме, сабақ –лекция,
практиаклық жұмыстар сабағы, кино сабақ.
Шағын комплектілі мектепте оқушы санының аздығына қарай әр сабақта
оқушыларды сұрау, олардың оқуға деген бейімділігін, белсенділігін
арттырады. Олардың күн сайын дайындалуға мәжбүр етеді.
Бірнеше сыныпты сабақтың кейбір этаптарына біріктіріп оқыту арқылы,
мұғалімнің басшылығымен жүргізілетін жұмыстың уақыты ұзартылады. Сабақ әр
кезеңінің арасында немесе қажет жерінде сергіту жаттығулары орындалады.
Кейде оны ойынмен алмастыруға да болады.
Сабақтың тағы бір маңызды түрі саяхат –сабақ. Саяхат-сабақтың
мақсаты оқушылардың қандай да өтілген материалдар жайлы білімдерін бекіту
немесе оларды болашақта оқытылатын қандай да материалды игеруге дайындау.
Шағын комплектілі мектепте мұғалім сабақты екі немесе үш
сыныпта қатарынан жүргізеді. Бір сабақтың барысында балалардың мұғаліммен
және өз беттерінше істейтін жұмыстары бірнеше рет алмасып отырады: бір
сыныптың оқушылары тікелей мұғалімнің басшылығымен жұмыс істегенде, басқа
сыныптардың оқушылары өз беттерімен жұмыс жасайды. Бірнеше сыныппен
жұмысты тиімді өткізу үшін оқу сабақтары кестесінің дұрыс жасалуының мәні
зор. Жұмыс тәжірибесі көрсетіп отырғандай, ең дұрысы сабақ кестесін барлық
сыныптарда математика сабақтары бір мезгілде өткізілетіндей етіп жасау. Бұл
жағдайда мұғалімге бір сыныптан екінші сыныпқа барған кезде өзінің назарын
аудару оңайырақ болады, біртекті материал балалардың назарын өз бетімен
жұмыс істегенде басқаға аударуын азайтады. Сонымен бірге, барлық сынып
балаларының ортақ жұмысын ұйымдастыру үшін жағдай туғызады.
Мысалы, ауызша жаттығулар жүргізгенде тақтаға жазылған сандарды
бірнеше бірлікке арттыруды (1-сынып), бірнеше есе арттыруды (2-сынып), 10-
ға, 100-ге, 1000-ға көбейтуді (3-сынып), көп таңбалы сандарды көбейтуді
ұсынуға болады. Өлшеулер жүргізгенде әр оқушының қолында бар тік
төртбұрыштың ұзындығы мен енін өлшеу жөніндегі тапсырма ортақ бола алады,
содан кейін 1-сынып оқушылары айырмалық салыстыруға есеп құрастырып, оны
шығарады. Кейде барлық сыныптарда бір тақырыпты сабақтар өткізуге болады:
есеп шығару, өлшеу, таразыға тарту
Мұндай жұмысты кесте бойынша математика сабақтары төрт сыныпта
бір мезгілде өткізілетін жағдайда ғана жүргізу мүмкін болады.
Жалпы мұғалімнің ортақ әңгімесін оқушылар ықыласпен тыңдап, өз
ойларын айтып, сабаққа белсенді қатысуға тырысады. Мұндай ортақ
сабақтардан оқушылардың ой-өрісі кеңейіп, сабақтың сапасы артады.
Математиканы оқыту тиімді болуы үшін жұмысты жоспарлаудың
мәні зор. Мұғалімге күнделікті жұмысында тақырыптық (бір тоқсанға немесе
жартыжылға) толық жоспар жасаудың көмегі үлкен, ол жоспар әр сыныпқа жеке
жасалмай, барлық сыныптар үшін әр сабақтың тақырыбы көрсетіліп, қайталауға
арналған және келесі тақырыптарды оқып үйрену үшін дайындық жасауға
арналған материал, тексеру және бақылау жұмыстарының мазмұны көрсетіледі.
Мұнда жоспарда бір сыныпта жаңа материалды өту, екінші сыныпта басқа
сыныптарда өткенді пысықтаумен үйлесіп отыратындай етіп жасау ұсынылады.
Мұғалім қандай материалды өтуге қанша уақыт керек болатынын және сабақтың
қай кезеңінде әр сыныптың оқушыларымен тікелей сабақ өткізетін уақытын
белгілейді. Әр сынып үшін өзіндік жұмысқа берілетін тапсырманың мазмұны мен
сипатын және оны тексеру формасын тағайындайды. Тұтас бір сабақтағы
өзіндік жұмыс пен мұғалімнің басшылығымен істелетін жұмыстың алмасып отыру
тәртібін, мұғалім барлық сыныпқа да назар аударып отыра алатындай етіп,
жоспарлайды. Уақытты дұрыс бөлу үшін, балалардың дайындық деңгейін және
олардың өз бетімен жұмыс жасай білуін, оқып үйреніп отырған материалдың
қиындық дәрежесін, сондай-ақ әр сыныптағы сабақтың дидактикалық мақсатын
ескеріп отыру керек.
Мұғалім жаңа материал оқып үйренілетін сыныппен істелетін
жұмысқа көп көңіл бөледі, өз бетімен жұмыс жасау дағдыларын аздау төменгі
сынып үнемі көмектесуді талап етеді. Бірақ барлық жағдайда да жұмыс барлық
сыныптарда сабақтың барысында мұғалімнің тікелей басшылығымен істелетіндей
етіп жоспарлануы тиіс, сондықтан мұғалімнің бір сыныптан екіншісіне ауысып
отыру кезі айқын белгіленуі қажет.
Мұғалімнің басшылығымен істелетін жұмыс жаңа материалды
түсіндірген кезде, алғаш пысықтау кезінде, оқып үйренілген (тақырып, бөлім
бойынша) білімдерін қорытындылау кезінде, оқушының білімін тексеріп, баға
қояр кезде, өзіндік жұмысты орындауға нұсқау беретін кезде жүргізіледі.
Үй тапсырмасын тексеру кезінде, жаңа материалды оқып үйренуге
дайындалу кезінде, онша қиын емес материалды оқып үйрену кезінде, бұрын
өтілген және жаңа материалды бекіту кезінде оқушылар өз бетімен жұмыс
істегендері жөн.

Лекция № 5.

Сабақ кестесінің түрлері және оларды құру технологиясы

1. Сабақ кестесінің түрлері.
2. Сабақ кестесін құру технологиясы.

Шағын комплектілі мектептегі оқу-тәрбие процесінің тиісті дәрежеде
дұрыс жүргізілуі, біріншіден, оның материалдық базасына, екіншіден,
мұғалімнің біліктілігіне, үшіншіден, сынып комплектісінің санына
байланысты. Ал сынып бала санына қарай сынып комплектісінің толығуымен
байланысты сабақ кестесінің дұрыс жасалуымен маңызды. Тиімді сабақ кестесін
құрастыру үшін комплекті құру, пәндерді біріктіру проблемасы негізгі сұрақ
болып табылады. Бірақ мұғалім, директордың орынбасары, директор
оқушылардың психологиялық, физиологиялық мүмкіндіктерін ескерулері керек.
Аптаның сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі күндері оқушылардың ең жоғарғы
деңгейде жұмыс істей алатын күндері. Бірдей жағдайда екінші, үшінші сабақ
оқушылардың іскерлігіне әсер ететін, нәтижелі сабақтар болып саналады.
Барлық жағдайда екі, үш, төрт сыныппен барлық сабақтарды біріктіріп
өткізудің өзіндік кемшіліктері де барын ескеріп, сабақ кестесінің түрлерін
ұсынуға болады.
Сабақ кестесінің бұл түрлерінің негізгі мақсаты 1–сынып оқушыларының
жас ерекшеліктерін, сабақ құрылысын ескеріп, 1–сынып қандай, неше сыныппен
біріктіргенде де негізгі пәндерді 30 минуттан бөлек өткізіп, келесі
сыныптарды үшінші сабаққа шығару. Мысалы, қатар оқытылатын 1-4, 1-3
сыныптары үшін күніне бір немесе екі пән ғана қатар оқытылады да, қалған
пәндер екі сыныпта да 30 минуттай бөлек жүргізіледі. Қатарынан үш сынып 1-
2-3, 1-3-4, 2-3-4 оқытылған кезде үш сыныпта бірдей сабақ өткізудің
қиындыған ескеріп, күніне тек бір пән үш сыныпта қатар өткізіледі де, 1
сынып, не 2 сынып бабалардың жас ерекшеліктерін, өзіндік жұмысқа
машықтанбағанын ескеріп пәндерді бөлек -өткізіліп, қалған екі сыныптың
сабақтарын біріктіріп 45 минуттан өткізуге болады. Оқушылардың санына
байланысты сынып комплектілерін құрудың мүмкін жағдайларының барлығына
арналған сабақ кестелерінің үлгілеріне қарасақ:
1-сынып, 2-жартыжылдықта 4-сынып оқушыларын бөліп оқытуға да болады:
Апта Сабақ 1-сынып 4-сынып
күндері реті
1 Әліппе

Дүйсенбі
2 Математика
3 Дене шынықтыру Дене шынықтыру
4
5 Математика
6 Ана тілі
1 Орыс тілі

Сейсенбі
2 әліппе
3 Математика Математика
4 әліппе Қазақ тілі
5 Орыс тілі
6 Ана тілі
1 Математика

Сәрсенбі
2 әліппе
3 еңбек Еңбек
4 Орыс тілі
5 Математика
6 Қазақ тілі
1 әліппе

Бейсенбі
2 Математика
3 Орыс тілі Орыс тілі
4 Айналамен таныстыру Табиғаттану
5 Математика
6 Ана тілі
Қазақ тілі
1 әліппе

Жұма
2 Бейнелеу өнері Бейнелеу өнері
3 ән ән
4 Орыс тілі
5 математика
1 әліппе
Сенбі
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.