Шаруашылық субъектілердің тәуекелділігін бағалау

Пән: Менеджмент
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Шаруашылық субъектілердің тәуекелділігін бағалау

1. Тәуекелділік түсінігі, мақсаттары, түрлері
2. Шаруашылық қызметтегі тәуекелділік

Кәсіпорынның қызметіне әсер ететін тәуекелдік факторы нарықтық
экономикада үдей түседі. Тәуекел-ділік қандайда бір жағымсыз жағдайдың
болуының мүмкіндігін көрсетеді. Тәуекелділік ұғымы кәсіпорын ресурстарының
бір бөлігін жоғалту ықтималдығын (қаупі), қызметті жүзеге асыру нәтижесінде
табыстар-дың толық алынбауын немесе қосымша шығындардың пайда болуын
білдіреді.
Тәуекелділік ықтималдық категориясына жатады, яғни оны белгілі бір
деңгейдегі жоғалтулардың ықги-малдылығы ретінде есептейді. Әр кәсіпкер
басшы типіне байланысты таңдап, тиімді тәуекел деңгейін өзі белгілейді.
Кертартпа басшылар жаңалықтарға бейімдел-меген, әдетте олар қандай да бір
тәуекелден қашуға тырысады. Икемді басшылар, егер тәуекелділік ерікті
болып, ал орындаушылар өз ісінің маманы болса, олар тәуекелді шешімдерді
қабылдауға тырысады.
Кәсіпкерлік тәуекелділіктің жағымды деңгейдегі және мақсатты шешімдер
қабылдаған кезде белгілі бір жоғалтуларға апаруы ықтималдығын білумен
шектеліп қоймай, сонымен қатар ол жоғалтулар сол немесе басқа деңгейден
аспау ықгималдығын да қарастыруы керек.
Нарықтық экономикасы дамыған елдердің тәжірибесі бизнестің тәуекелсіз
болмайтынын көрсетеді. Кәсіпкер тәуекелді ең төменгі мүмкін болатын
деңгейге дейін қалай азайтатынын білуі қажет. Фирма үшін қандай да бір
жағымсыз жағдай болса да, кәсіпкер негативті нәтижелерді азайту
мүмкіндіктерін қарастыруы керек.
Тәуекелді өзін-өзі сақтандыру есебінен және хеджи-ралау жолымен
тәуекелдің бөліктерін басқа фирмаларға беру арқылы азайтуға болады.
Өзіи-өзі сақтандыру меншікті қаражаттардың бөлі-гінің есебінен зиянды
жабу және ойда болмаған шы-ғындарды жабуға қаражат жинақтаумен байланысты.
Құны фирманың қаржы көрсеткіштерімен салыстыр-ғанда аса көп емес мүліктің
немесе бір типті мүліктін, көп мөлшерін жоғалту қаупі төнгенде, ішкі
шаралар кемегімен өзін-өзі сақтандыру орынды болады.
Шет елдерде тәуекелді азайтудьщ кең тараған тәсілі -хеджиралау
(аудармасы - жоғалтулардан сақгау), қарсы валюталық, коммерциялық, несиелік
және басқа талап-тар мен міндетгерді даярлау. Бірақ, тәуекелдің көп бөлігі
(менеджерлердің қатесі, бағаның өзгеруі, сұраныс, дұрыс таңдалмаған жоба
және т.б.) толығымен кәсіпкер-лерге жүктелген. Жағдайларды болжап,
кәеіпкерлік тәуекелді бағалауды үйрену керек.
Кәсіпкерлік тэуекел - бұл бизнестің түріне байланысты компанияның
қызметінің тәуекелі. Олардың негізгі түрлеріне өндірістік, коммерциялық
және қаржы-лық (несиелік) тәуекелді жатқызуға болады.
Өндірістік тәуекел - бұл өнім өндірумен, қызмет көрсетумен, басқа да
түрлі өндіріс қызметтін жүзеге асырумен байланысты тәуекел. Өндірістік
тәуекелдің пайда болу себептері: ұйғарылған өндіріс көлемінің мүмкін
болатын төмендеуі, материалдық шығындардың өсуі, қызметкерлердің
наразылығы, менеджерлердің қатесі, көтеріңкі аударым сомалары мен
салықтарды төлеу және т.б.
Коммерциялық тәуекел кәсіпкер өндірген немесе сатып алған тауарлар
мен қызметтерді өткізу проце-сінде пайда болады. Коммерциялық тәуекелдің
себеп-тері: өнімді өткізу көлемінің төмендеуі, материалдық ресурстардың
сатып алу бағасының жоғарылауы, сатып алу көлемінің ойда болмаған
төмендеуі, айналым шығындарының өсуі, экономиканың тұрақсыздығы жәк„
клиенттердің ұнату қабілетінің өзгеруі, бәсекелестердің әрекеті.
Қаржылық тәуекел кәсіпорынның банктермен және басқа да қаржылық
институттармен ' қатынас өрісінде пайда болады. Қаржылық тәуекелдің
себептері: қарыз және меншікті қаражаттардың арақатынастарының көле-мінің
жоғарылауы, кредиторларға тәуелділік, капитал-дың әрекетсіздігі, бір
жобаға, бір мезгілде көп қаражат жұмсау.
Қаржылық тәуекел мына операцйялардан алынған шығындарда көрсетіледі:
несиелік, инвестициялық, құнды қағаздар эмиссиясы.
Айнальш және өндіріс өрісіндегі кәсіпорындар үшін қаржылық тәуекелдің
құрамдастарын ажырата білу керек: несиелік, пайыздық, валюталық айрылып
қалған пайда тәуекелі, инвестициялық тәуекел, салықгық тәуекел.
Несиелік капитал нарығының қатысушылары қар-жылық тәуекел деп әдетте
клиенттің төлем қабілетсіз болуына байланысты міндеттемелерді орындай алмау
қаупінен туындайтын жалпы экономикалық тәуекелдің бір түрін түсінеді.
Қаржылық тәуекелді шешуге нақты қаражаттарды таңдаған кезде инвестор
келесі принциптерді назарда ұстауы керек: меншікті капитал мүмкіндігінен
артық тәуекелге бармау керек, аз нәрсе үшін көп нәрсені тәуекелге салмау
керек, тәуекелдің нәтижесін алдын ала білуге тырысу қажет. Яғни берілген
тәуекел бойынша, мүмкін болатын шығындардың ең көп мәнін есептеп, содан соң
берілген тәуекелге итермелейтін кәсіпорын-ның капитал көлемімен, содан
кейін салыстыру керек, содан кейін барып мүмкін болатын шығындарды жалпы
ақша қаражаттарының көлемімен салыстыру керек. Сонда ғана, бұл тәуекел
кәсіпорынды банкроттық жағ-дайға әкелмейтінін анықгауға болады. Басқаша
айтқанда бұл тәуекелді басқарудың жалпы стратегиясы.
Қаржылық тәуекелді басқару процесі 6 сатыдан түрады: мақсаттарды
анықгау, тәуекелді аныктау, тәуекелді бағалау, оларды жүзеге асыру және
нәтижелерді бағалау.
Мақсатты анықтау кәсіпорынның едәуір шығындар жағдайында жүмыс
істеуін қамтамасыз етуге бағьпталады.
Мақсат кәсіпорынды сыртқы орта жағдайынан неме-се ішкі орташа
оңтайландырудан қорғау болып табылады.
Тәуекелділік ықтималдылығы ресми және бейресми көздерден әр түрлі
ақпараттар жинау көмегімен анық-талады.
Шығындардың қаупін оның мағынасына байланысты үш түрге белуге болады:
банкроттық қауіп, шығынды болдырмау үшін қосымша ресурстардың қажетгілігі,
активтердің бір бөлігін шарасыз жоғалту.
Қаржылық тәуекелді басқарудың ең күрделі кезеңі болып табылатын
тәуекелді талдаудың міндеті мүмкін болатын серіктестіктерге, жобаға
қатысудың тиімділігі туралы шешім қабылдауға және ақша жоғалтуды болдырмау
шараларын жасау үшін қажет мәліметтерді беру болып табылады.
Тәуекелді талдау кезінде тәуекел аймағы ұғымын пайдалану маңызды,
яғни ол шекарасында белгіленген тәуекел деңгейінің шекті мәндерінен
аспайтын жоғал-тулар болатын, рыноктың жалпы шығындар аймағы. Нарықтық
экономика жағдайында кез келген кәсіпорын қызметінің 5 негізгі тәуекел
аймағын белгілеуге болады. Тәуекелсіз аймақта операция жүргізген кезде кәсі-
порын ешқандай тәуекел жасамайды, ешқандай шығын көрмейді, кәсіпорын кем
дегенде есепті табыс алады. Жобаны орындау кезінде, теориялық жағынан
кәсіпо-рынның табысы шексіз.
Аз тәуекелді аймақтагы қызмет нәтижесінде кәсі-порын таза табысының
барлық мөлшерін немесе бір бөлігін жоғалту ықтималдығы бар.
Жоғары тәуекелді аймақта кәсіпорын, нашар болған жағдайда барлық
шығындарын жабады, ал жақсы болған жағдайда есепті деңгейден төмен табыс
алады.
Бұл аймақта өндіріс қызметі қысқа мерзімді несие есебінен болуы
мүмкін.
Қауіпті тәуекелді аймақта кәсіпорын есепті табысты ғана емес, сонымен
қатар өнім өткізуден (жұмыс, қызмет) түскен табысты жоғалту ықтималдығы бар
және шығындарды өзінің есебінен қайтарады.
Жарамайтын (апатты) тәуекелді аймақтағы кәсіпо-рынның қызметі
банкроттыққа әкеледі, барлық инвести-цияларын жоғалтады.
Тәуекелді талдау кезінде оның көздері мен себеп-терін анықтау керек.
Пайда болу көзіне байланысты тәуекелділік былайша бөлінеді: меншікті
шаруашылық, адамның өзімен байланысты, табиғи факторлармен байланысты.
Тәуекелділіктің пайда болу себептері болашақтың анықгалмауынан, әріптестің
айқындалмаған мінезі, ақпараттың жетіспеуінен туындаған деп жікте-леді.
Қандай да бір жағдайда болмасын, тәуекелділік шешімнің ақпаратпен
жабдықгалу жағдайына байла-нысты болады.
Инвестор кейде нәтижелер анықталмаған және шек-телген ақпаратқа
негізделген жағдайда шешім қабыл-дайды. Әрине, ақпарат толық болған
жағдайда тәуекел-ділікті жақсы болжап, оны төмендетуге болады. Мұндай
жағдайда пайдалы ақпарат тауар түрінде көрінеді. Ақпарат толық болған
жағдайда, толық ақпаратгың құны белгілі бір заттың күтілген құны арасындағы
айырма түрінде көрініп, ал ақпарат толық болмаған жағдайда күтілетін құны
түрінде көрінеді.
Тәуекелді талдауды бір-бірімен өзара тығыз байланысты және бір-бірін
толықтыратын екі түрге бөлуге болады: сапалық және сандық.
Тәуекелді сяпалық талдау тәуекелді басқарудың екінші кезеңі түрінде
көрінеді. Ол мүмкін болатын барлық тәуекелдерді теңестіріп салыстырады. Ол
салыстырмалы түрде қарапайым болуы мүмкін. Оның басты міндеті - жұмыс
пен кезеңдердің орындалуы
кезіндегі тәуекелдің себептерін анықгау, яғни тәуекел мүмкін болатын
аймақты айқындау, содан кейін барып, барлық тәуекелдерді анықтау болып
табылады.
Тәуекелділікті талдауды жүргізу реті төмендегі
сызбанұсқада көрсетілген.

2. Тәуекелдік дәрежесіне әсер ететін барлық фактор-ларды объективті
және субъективті деп бөлуге болады. Объективті факторларға кәсіпорыннан
тәуелсіз инфля-ция, бәсеке саяси және экономикалық дағдарыстар, экология,
кедендік салықтар жатады. Субъективті фак-торлар тікелей нақгы түрін
сипатгайды: өндірістік потенциал, кадрлық құрылым, шаруашылық байланыс-тар,
қаржылық жағдай.
Тәуекелдің сандык талдяуы - бұл жалпы қаржы-лық тәуекелдің және
ақшалай шығындардың жекетүрлері бойынша нақты көлемін анықгау. Жеке
тәуекелдің өлшемдерін анықгау түрлі талдаудың әдіс-тері арқылы жүргізіледі,
соның ішінде кең тарағандары: статистикалық, шығындардың мақсаттылығын
талдау, эксперттік бағалау әдісі, ұқсастықтарды (аналогтарды) пайдалану.
Статистикалық әдістің мәні берілген немесе ұқсас өндірістегі шығындар
мен табыстардың статистикасы зерттеліп, сол немесе басқа экономикалық
қайтару-лардың көлемі белгіленіп және болашаққа дәлірек болжау құрылуында
болып отыр. Вариация, дисперсция және стандарттық ауытқулардың есептеулері
жүргізіледі.
Вариация - бір жағдайдан (вариант) басқа жағдайға ауысқандағы
белгінің сандық бағасының өзгеруі (тербелмелігі). Мысалы, экономикалық
табыстылықтың (рентабельділіктің) өзгеруін экономикалық табыстылық-тың
нақты мәнін сәйкес келетін ықтималдылықтың мәніне көбейтуді жинақтау арқылы
анықтауға болады.
Шығындардың мақсаттылығын талдау кәсіпорынның экономикалық
тұрақтылығының көрсеткіштерін есепке ала отырып, тәуекелдің потенциалды
аймақтарын анықтауға бағытталған. Шығындарды артық жұмсау келесі 4
фактормен немесе олардың қосылуларымен байланысты туындауы мүмкін:
1) құнның ең басында жете бағаланбауы;
2) жобалаудың шектерінің өзгеруі;
3) өнімділіктегі айырмашылық;
4) алғашқы құнның өсуі.
Бұл негізгі факторлар нақтылануы мүмкін. Мысал ретінде, қаржы-
қаражаттарының тәуекел дәрежесін анықтау мақсатында, қаржылық тұрақтылық
көрсеткіш-тері қызмет ете алады.
Эксперттік-багалау әдісі маман-сарапшыға сұрақ-сауал қоюға
негізделген. Анкеталар кейін қойылған талдау міндетінің сол немесе басқа
шешімін қабылдау үшін статистикалық өңделеді.
Сапалы пікір алу үшін сараптауға жоғары білікті және қойылған
проблема аумағында үлкен практикалық тэжірибесі бар, даму тенденциясын
теңдей көрсететін қабілеті бар, қойылған мәселеге ынталы мамандар
қатыстырыл ады.
Үқсастьщтарды пайдалану әдісі қүбылыстардың, құралдардың, жүйелердің
ұқсастығын тауып пайдала-нуында болып табылады, яғни жаңа идеялар мен
үсыныстар үқсас объектілерді салыстыру негізінде пай-да болады.
Бұл әдісті, сонымен қатар эксперттік бағалау әдісін пайдалану
түсінікке, талдаушының тәжірибесі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.