Шаруашылық ішіндегі су пайдалану жоспарларын құру

Шаруашылық ішіндегі су пайдалану жоспарларын құру

Шаруашылықтағы су пайдалануды жоспарлаудың негізгі шарттары

Суармалы дақылдарды күтудегі ауылшаруашылық жұмыстардың барлығының қарқынымен сапасы, сапасы ең алдымен, мезгілімен және жоғары сапалы суару жүргізумен анықталады. Дақылдарды суару мен трактормен жер жыртуды өңдеуді жүргізуді, жоғары өнім алуға бағытталған, бірыңғай кешенді жұмыс ретінде қарастырылуы керек. Айтылғандардан шаруашылықтағы су пайдалануды дұрыс жоспарлаудың өте маңыздылығы шығады.

Жоспарлаудың негізгі шарттары келесілері:

1. Шаруашылыққа келетін су толығымен пайдаланылуы керек. Суару агротехникасының екі маңызды шарттары - суаруды мезгілімен жүргізу және суару аралығындағы трактормен өңдеуді мезгілімен жүргізу - өзара байланысқан болуы керек. Бұл шарттардың бір-бірінен артық жері болмауы керек.

2. Шаруашылықтағы су пайдалануды ұйымдастыру суармалау суының максималды орағытпалығын қамтамасыз етуі қажет және ең жақсы агротехникалық мерзімде суаруды жүргізуді қамтамасыз етуі қажет. Бұл шарттың мәні, ауылдың әрбір себу айналым массиві суды барлық суармалау массиві суды барлық суармалау кезеңінде қажетті мөлшерде үздіксіз ағыспен алып отыруы керек екендігін көрсетеді.

3. Шаруашылықтағы су пайдалану жоспары, суару аралық дақылдарды жырту арқылы өңдеудегі тракторлық жұмыстардың өндірістік жоспарымен тығыз байланысты болуы керек. Жыртылатын дақылдардың тәулігіне суарылған аудан көлемі, егістерді тігінен және көлденеңінен өңдеу кезінде культивациялауда трактордың толық жүктелуін қамтамасыз етуі керек. Трактордың бос жүрістерін минимумға дейін азайту керек.

4. Сүзгілейтін жер арналарынан өтетін, шаруашылық ішіндегі суармалау каналдарының пайдалы әсер коэффициенті жоғары болуы керек. Бұл дегеніміз, су пайдалану жоспарындпа судың каналдарға кіші арналармен шашырап кетуін болдырмау, керісінше оның ірілендірілген суармалы учаскелерге көп берілуіне көңіл бөлу керек. шаруашылық ішіндегі ашық каналдарда, суды суармалау учаскесіне беру кезінде кейбір ысырапқа жол беруге болады, бірақ трактордың культивацияда толық жүктелуін қамтамасыз ету керек.

Су пайдаланудың шаруашылықтық жоспары,

оны құру мен бекіту реті

Су пайдаланудың шаруашылықтың жоспары, шаруашылықтың өндірістік жоспарының құрамдас бөлігі болып табылады. Су пайдаланудың шаруашылықтық жоспарының бірінші міндеті - жеке себу айналым массивіне және шаруашылыққа берілуі тиіс, су көлемін дұрыс анықтау және шаруашылықтағы толық және себу айналым массивіндегі суарудың күнтізбелік жоспарын бекіту.

Екінші міндеті - бригада аралық және бригада ішіндегі су айналымын суару аралық өңдеулермен байланыста болу ретін орнату.

Су пайдаланудың шаруашылықтың жоспарларын құру үшін, келесідегідей бастапқы берілгендер керек:

1) тұрақты және уақытша каналдардың барлық суармалау жүйесін, себу айналым массивтерінің шекараларын, себу айналым далаларын суарылатын жерлерді, ауылдарды, ауылдағы тракторлы алқаптық бригадалардың шекараларын, шаруашылықтардың бөлімдері мен өндірістік жерлерін, су өлшегіш құрылғыларды салатын 1:1 масштабына үлкен емес жерді пайдалану шаруашылығының жоспары;

2) каналдардың өткізгіштік мүмкіншіліктері туралы берілгендер;

3) суарылатын жерлердің жоспарлы аудандары мен ауыл шаруашылық дақылдарын себу айналым алқаптарында орналастыру;

4) ауыл шаруашылық дақылдарын суарудың мөлшері мен мерзімі;

5) шаруашылық ішіндегі суармалау жүйесінің пайдалы әсер коэффициенті жайлы берілгендер;

6) бороздалар жырту мен культивация жүргізу жұмыстарының жоспары.

Егістер әрдайым суарудың жүргізуді талап ететін, жылдың климаттық жағдайына тәуелсіз суландырылатын аудандарда шаруашылықтағы ауыл шаруашылық дақылдарының егістігінің құрылымы мен еңбек шарттары өзгермейді, сондықтан шаруашылық ішіндегі су пайдалану жоспарын жыл сайын құрмаса да болады.

Оларды әр жылға құру қажеттілігі туатын жағдайлар:

1) суландыру жүйесінің басқармасымен белгіленген су шегінің өзгеруі;

2) суару нормалары мен мерзімдерінің өзгеруін талап ететін, суландырудың, шаюдың және суару техникасының жаңа режимдерін орнату;

3) шаруашылық ішіндегі каналдар жүйесінің пайдалы әсер коэффициентін айқындау;

4) шаруашылықтағы аймақты ұйымдастыру шараларының өзгеруі;

5) суарылатын аудан көлемінің өзгеруі.

Өткен жылғы суға деген хабарламаны келесі жылға ауыстыру мәселесін, аудандық суландыру жүйесінің басқармасымен келісіп шешілді.

Суарылатын дақылдардың су тұтынуы. Суландыру режимі

Суландыру режимін (ауыл шаруашылық дақылдары суарудың мерзімі мен мөлшерін) шаруашылық басқармасының өзі, ғылыми-зерттеу ұйымының кепілдемесін ескере отырып қабылдайды.

Суландыру режимі алдыңғы қатарлы агротехника талаптарына жауап беруі қажет және суарылатын аймақтың мелиоративтік жағдайына және топырақ типіне байланысты шаруашылықтың суармалау аймағының шегінде қатаң дифференцияланған болуы керек.

Ауыл шаруашылық дақылдарын суару режимдерін орнату әдістері мен тәсілдері «Ауыл шаруашылық мелиорациясы» курсында оқытылады. тек кейбір негізгі жағдайларды ескерген жөн.

Дақылдың барлық вегетациялық периодта, сол бір климаттық жағдайда, жалпы суды пайдалану, өнімдердің өсуіне пропорцияналды емес, баяу жүреді. Белгілі бір су пайдалану деңгейінде, оның ұлғаюы өнімнің өсуіне әсер етпейді.

Сор басқан аймақтарда суландыру мөлшері 20-25% ұлғайтылуы қажет. Тұщы грунт сулары жақын жатса, суды 30-40% аз беруге болады. Топырақ өткізгіштігі жоғары болған сайын, суару мөлшері мен суару аралық кезеңдері қысқа болады.

Суару нормасының мөлшері берілген биологиялық даму, фазасындағы өсімдіктің су тұтынуымен және агротехника мен топырақ құнарлығының деңгейіне, топырақ қасиетіне, оның белсенді қабатының тереңдігіне, дақыл сипатына және сурау тәсіліне қарағанда жиірек суару қажет.

Бригада аралық және бригада ішіндегі су айналымы

Шаруашылыққа су берудің негізгі түрі болып үздіксіз жоспарлы жеткізу болып табылады. ірі шаруашылықтарда үздіксіз су ағысын, бөлімдер мен бригадалық үлескілеріне су бөлу нүктелеріне дейін жеткізіледі. Бригада әішілік учаскілерде немесе бөлімдерде бір уақытта суарғанда және далалық жұмыстар жүрісімен сәйкес өңдеулерде су үлескілерге кезекпен беріледі.

Бригада аралығында және ішіндегі су таратудың кезектерінің реті әртүрлі болуы мүмкін.

Су бір уақытта барлық егіс алқапты бригадаларға берілуі мүмкін. Егер олардың үлескілері себу айналым массив территориясына шашыраңқы орналасса, онда осы үлескілерге берілетін су шығынын бөлуге тура келеді. Бұл жағдайда су жоғалуының мөлшері мен бір уақытта іске қосылған канал ұзындығы ұлғайып, ПӘК сәйкес айқындалмаған суландыру жүйесі кішірейеді.

Егер су егіс алқапты бригадалар үлесекілеріне берілетін болса, яғни аралас үлескілері бар бригада топтарының немесе бригадалар арасында суды пайдалану кезектілігі енгізілсе, онда су шығыны мен бір уақытта әсер етуші каналдар ұзындығы кішірейіп және ПӘК үлкенірек болады. Әдетте, жинақталған ағыспен су беретін каналдардың орташа ұзындығы 2-5 км тең.

Су айналымы өз еркінше қабылдана бермейді. Ол себу айналым массивінің территориясын ұйымдастырудан, яғни себу айналым алқаптарында дақылдар мен өндірістік бригадаларды орналастыруға байланысты болады. Көрсетілгендей, ПӘК-ң максималді мүмкін болар мәніне жету үшін, ең жақсы болып, территорияны ұйымдастыру кезінде, суды бір пунктке беріп, көп каналдарға бөлінбей бергенде мүмкін болады. Сонымен қатар, ескеретін жағдай, әрбір бригада мүмкіндігінше суды әрдайым алу керек. Бұл екі шартты оңай ұйымдастыратын жағдай, себу айналым даласында барлық бригадалардың үлескілері немесе ең болмаса екеуінің орналасуы.

Шаруашылық ішіндегі суландыру жүйесінің ПӘК-і

Су пайдалану жоспарларын құру кезінде, кезеңді әсер етуші шаруашылық ішіндегі каналдар жүйесінің пайдалы әсер коэффициенті анықталады.

_ә (1)

мұнда - шаруашылық ішіндегі канал жүйесінің ПӘК;

- уақытша суландырғыштардың ПӘК (жердегі арналар үшін 0, 9 суарғыш су құбырларында 0, 97 дейін) ;

- 1 км ұзындықтағы тұрақты шаруашылық ішіндегі каналдардағы шығындар пайызы. Қанағаттанарлықтай жағдайдағы тұрақты шаруашылық ішіндегі айқындалмаған каналдар үшін 100 л/сек шығында -дан, 300 л/сек кезінде қабылдануы мүмкін.

_ә - бір уақыттағы әсер ететін тұрақты шаруашылық ішіндегі каналдардың орташа ұзындығы.

Егер шаруашылықты реттеушіде ұзын бос бөлігі болса, (1) формуламен анықталған, шаруашылық ішіндегі суландыру жүйесінің ПӘК -н, шаруашылық реттеушінің бос бөлігінің ПӘК -не көбейту керек:

(2)

Себу айналым массивінің суландыру жүйесінің пайдалы әсер коэффициенті толығымен массивтегі бригада аралық су айналымын ұйымдастыруға байланысты.

Жинақталған формадағы су айналымдағы ПӘК-і орташа 12-30%-ға көтеріледі.

Шаруашылық ішіндегі суландыру жүйесінің пайдалы әсер коэффициенті 0, 85 төмен болмауы керек. Төмен болған мәндерде, сүзілуге қарсы шараларды қолдану қажет.

Бетондалған суландыру жүйесінде немесе оның құбырлар мен темірбетон жаймаларға орнатуынан су шығыны 85-95% азаяды.

Бұл жағдайда (1) формуласы келесі түрге өзгереді:

_ә (3)

және пайдалы әсер коэффициенті жинақталған және жинақталмаған су айналымында себу айналым үлескілерінде бірдей болады.

Бетондалған каналдар (жаймалар) 200-250 л/сек шығынды өткізетін, қымбатырақ, 100-125л/сек шығындарды өткізетін канал-жаймаларға қарағанда. Сондықтан бетондалған шаруашылық ішіндегі суландыру жүйесінде қатаң су айналымын енгізуге қажеттілік жоқ және себу айналым массивіне келіп түсетін барлық шығынды ағысы 100-125 л/сек нетто, жеке алқаптардың аралығында бөліп таратуға болады. Бұл шығын, ауданы 10-12 га бір массивтің тәуліктік суаруды қамтамасыз етеді, бұл суару мен суару аралық тракторлық өңдейтін жыртылатын жерге егілетін дақылдарды, байланыстыру үшін қажет. Аса жүкті қажеттілігінде су ағысын бөлшектемеу керек.

Бір жылға және жеке кезеңге суға қажеттілікті

Суға қажеттілікті анықтау яғни шаруашылықтағы су пайдалану жоспарын құру дегеніміз - шаруашылық ішіндегі суландыру жүйесінің пайдалы әсер коэффициенті мен әрбір дақылды суару мерзімі мен бекітілген мөлшерлер негізінде, әрбір себу айналым массивіне қажетті он күндік су шығынын анықтау. Бұл шығындар шаруашылықтар мен шаруашылықтағы су бөлу пункттерінде қосылады.

1-кесте

Бір жылға шаруашылықтағы су пайдалану жоспары

2-кесте

Суару ауданы мен сурау ұзақтығы 10 тәулік болғандағы суару мөлшеріне байланысты, ауыл шаруашылық дақылдарын суару үшін, л/сек нетто қажетті су шығыны

3-кесте

Су шығыны нетто мен суару нормасына байланысты тәуліктік суару ауданы, га

Су пайдалану жоспары бойынша талап етілетін су көлемін есептеуде жеңілдету үшін, кестелерді пайдаланады, оларды суландыру жүйесінің басқармасы су пайдаланушы шаруашылыққа беруі қажет. Осы кестелер бойынша суару нормасының мөлшеріне, суару ұзақтығы мен ауданына байланысты қажетті су шығынын анықтауға болады, сонымен қатар, суару нормасы мен су шығынына байланысты тәуліктік суару ауданын да анықтауға болады.

Суару ұзақтығы 10 тәуліктіктен кем болса, кестеде келтірілген су шығыны сәйкесінше ұлғаяды, ал ұзақтық артық болса сәйкесінше кемиді.

№ 8 Дәріс. Шаруашылықтағы су пайдалану жоспарын жүргізу

Суаруды дайындау және ұйымдастыру

Алқаптарды суаруға дұрыс және мұқият дайындау - шаруашылықтағы су пайдалану жоспарының сәтті іске асуының негізі болып табылады.

Жоспарды тура орындау үшін шаруашылық ішіндегі суландыру жүйесінің жоспарлы пайдалы әсер коэффициентін және суару мерзімі мен бекітілген нормаларын сақтауды қамтамасыз ету қажет.

Ол өз кезегінде тракторлы - алқап егістік бригаларда қажетті мөлшерде мамандандырылған сушылардың болуын, олардың еңбегінің дұрыс ұйымдастырылғандығын талап етеді, сонымен қатар, суландыру мен коллекторлы дренаждық жүйесінің және жүйедегі құрылымының жөндеулі болуын, суару үлескілерінің бетінің жақсы жоспарлануын, уақытша суландырғыштар мен бораздаларды жыртылуын талап етеді.

2-сурет. Жолақтарды бір уақытта жырту үшін, ұзартылған жыралы соқа

Жыл сайын себуге дейін тракторлық тырмамен немесе жоспарлағышпен барлық ұсақ ойлы-қырлы жерлерді жою үшін суармалы жерлердің бетін тегістейді.

Жыртылатын жерге егілетін дақылдар үшін, суармалы жыртылатын жерлерді суаруға дейін 1-2 күн қалғанда жыртады, ал дәнді - дақылдар мен шөптер үшін суарылатын жыртылған жерлер мен жолақтарды - себумен бірге жүргізеді.

Борозда тереңдігі 17-18 см болуы керек, ал қатар аралығы 60 см. Үлкен қатар аралықта борозда тереңдігі бірінші суару үшін 18 см кем болмауы керек, ал келесі суаруларда 20-22 см. Үлкен ылдилары бар үлескілерде іске асырылатын, артық суды төгу арқылы суаруда суарылатын бороздадан лақтырылатын су, төменде жатқан үлескілерде суару үшін пайдаланылуы қажет. Бұл үшін кішігірім уақытша су тастағыш каналдар жыртылуы керек. Суарылатын бороздалар үшін ең жақсы еңіс - 0, 003-0, 005.

3-сурет. Екінші корпусында жолақ жасағышы бар соқа

Бороздамен өтетін су ағысы борозда тереңдігінің артық емес толуы қажет. Кіші еңістерде бороздалардың толуы үлкен болуы мүмкін тереңдіктің дейін.

Жіберіп суарғанда әрбір жолаққа су ағысын жолақ енінің әрбір метріне 3-5 л есебімен беру керек. 3, 6 м жолақ еніне суару ағынының өлшемі 11-18 л/сек. Жолақтарды ұзартылған жыралы соқамен жыртады немесе жолақ жасағышпен.

Соңғы жылдары кең және ұзақ жолақтармен суаруды қолдануды бастады. Бұл тәсіл, суармалы үлескілердің 0, 002-0, 005 еңісінде, кесе-көлденең еңісі 0, 001 кем емес, орта және аз су өткізгіш топырақта жақсы нәтиже алуға мүмкіндік береді. жолақ енң 20-35 м, ұзындығы 400-800 м, еңіс пен топырақтың су өткізгіштігіне байланысты.

Дайындық жұмыстарына суармалы жерлердің бетін жоспарлау, уақытша суландырғыштарды жырту, шығыс және суармалы бороздаларды жырту, суару арматураларын дайындау және орналастыру, жаңбырлатып суару техникасын суаруға дайындау кіреді.

Шаруашылық ішіндегі реттегіштер мен олардағы құрылғылар жөндеуден өткен болуы керек, каналдар тұнбалар мен өсімдіктерден тазартылған болуы керек. Суару құрал-жабдықтары - түтіктер, қалқандар, қозғалмалы сифондар, қалақтар, кетпендер, шамдар толық жөндеуден өтуі керек.

Уақытша суландырғыштар мен шығару бороздаларды егістен кейін бірден жыртады. Әрбір суару алдында уақытша суландырғыштар мен шығару бороздаларды, культивация кезінде алынған ақауларды жою үшін түзетеді.

Суару мен егістің суару аралық механикаландырылған өңдеумен үйлестіретін шұғыл сызбаларды құру

Шаруашылық ішіндегі су айналымы, яғни алқап шекарасындағы себу айналым далаларының арасында және өндірістік бригадалар жерінде суды тарату реті ауылшаруашылық дақылдарын бірқалыпты дәл уақытында суару мен егістерді дәл уақытында суару аралық өңдеуді қамтамасыз етуі қажет.

Жыртылатын жерге егілетін дақылдардан жоғары өнім алу үшін культивация жүргізу мерзімінің үлкен маңызы бар. Егер топырақтың түсуінен кейін, мақтаның гүлдеу кезеңінде культивация бір тәулікке кешіксе, өнім 14%-ға азаяды, ал культивация 6 тәулікке кешіксе, онда өнімнің 30%-н жоғалтамыз. Культивация 5-6 тәулікке кешіккенде суаруға шығындалған судың тең жартысы, пайдасыз булануға жоғалады.

Культивацияға жоғары өнімді тракторларды пайдалану үшін ұзына және көлденең культивация 300-400 м болғанда трактор жүрісінің ұзындығы 400-600 м кем болмауы керек.

Барлық суарылатын жерлердің ұзындығы бойынша тракторға қажетті өңдеу ауданын қамтамасыз ету үшін жүрістің ұзына және көлденең бағытта барлық ұзындығында топырақтың бірқалыпты пісуіне қол жеткізу керек. сондықтан суарылатын жерге келіп түсетін су жанында орналасқан уақытша суландырғыштардың ең көп санымен бір уақытта берілуі керек, ал әрбір осы суландырғышта тәулік бойында суару, жердің барлық ұзындығы бойынша жүргізілуі қажет.

Шаруашылықтағы су айналымы мен суарудың шұғыл графиктерін құру негізінде көрсетілген шарттарды алады. Шаруашылықтағы су майналым жоспары қысқа уақыт мерзіміне жасалады, ол су пайдалану жоспарына түзетулер енгізуге мүмкіндік береді және оның шынайылығын қамтамасыз етеді.

Шаруашылықтағы суарудың шұғыл графигін әрбір 10-15 күнге әрбір себу айналым массиві үшін құрылып, тракторлық жұмыстар жүргізу графигімен дәл үйлеседі. Суару мен тракторлық жұмыстардың шұғыл графиктерін агрономның өндірістік бригадалардың бригадирлерімен және шаруашылық гидротехниктерінің қатысуымен құрады. Бұл графиктерде шаруашылыққа суландыруға жіберілетін судың жеке өндірістік бригадалар мен себу айналым алқаптарына таратылуын қарастырады.

Сонымен қатар екі жағдай болуы мүмкін: 1. Шаруашылық ішіндегі жүйе айқындалған және сүзгіштегі су шығындары жоқтың қасында. Бұл жағдайда өндірістік бригада жерлерінің арасында су айналымын жасаудың қажеттілігі жоқ және оларға су бір уақытта жіберіледі. Шаруашылыққа келіп түсетін су шығынын барлық бригадалар арасында бөледі. 2. Шаруашылық ішіндегі суландыру жүйесі айқындалмаған. Бұл жағдайда бригада жерлерінің арасында су айналымын енгізеді, өйткені ол су сүзгіштігі шығындалуын азайтады.

Суарудың шұғыл графиктерін су пайдалану жоспары бойынша осы берілген уақыт мерзіміне бекітілген су шығынынан жасау қажет. Егер жоспармен бектілген су шығынын өзгерту қажеттігі туса, онда шаруашылық бұны суармалы жүйенің гидротехникалық жермен үйлестіруі міндетті.

Жабық суландыру жүйесінен суаруды ұйымдастыру

Жабық суландыру жүйесіндегі ауыл шаруашылық дақылдарын суаруды ұйымдастыру суды беру мен таратурдың тәсілдеріне тәуелді және шаруашылық ішіндегі су пайдалану жоспарымен сәйкес, дақылдарды суландыру режимімен және суару техникасымен қабылданған су құбырларының орналасуымен және олардың өткізгіштік қабілетінен суару және бригада жерлерінің мөлшерінен анықталады.

Жабық суландыру жүйесінен суаруда суды тарату екі тәсілмен жүреді: 1. Борозда немесе жолақтарды қарапайым өздігінен ағатын суарудағы жер бетіндегі суландыру; 2. Жабық жүйеден жұмыс істейтін қондырғымен, агрегатпен машинамен және аппаратпен жаңбырлату.

Қарапайым өздігінен ағыспен суарылатын жер бетілік суландыруда жұмсақ майысқақ суару құбырлары қолданылады. су дала құбырларынан майысқақ тасымалдаушы суару құбырларына беріледі, олар шығару бороздаларының орнына, дала құбырларына перпендикуляр жатқызылады. Суару құбырлары тұрақты 0, 008-0, 02 еңіспен жатқызылады.

Дәл суарудың алдында шлангілерді гидранттар жаппасына жалғап, оларды резеңке сақиналармен немесе қысқыш қамыттармен бекітеді және саңылауларын төмен қаратып, белгіленген трассамен жайылады.

Тасымалдаушы суару құбырларды пайдалану: егістіктегі өңдеудегі ауылшаруашылық жабдықтар өнімділігімен сәйкес жоғары дәрежеде суару жүргізуге мүмкіндік береді; алқапқа суды бірқалыпты таралуын және сушылардың еңбек өнімділігін арттыруды қамтамасыз етеді. Дала құбырларына сонымен қатар, қатты қозғалмалы суару құбырларын қосуға болады.

Майысқақ суару құбырларына су, дала құбырларында орналасқан су шығарғыш гидранттардың көмегімен беріледі. Бороздаларға су, майысқақ суару құбырлардағы саңылаулар арқылы келіп түседі. Суару бороздаларын суару алқабының барлық ұзындығы бойынша жыртады, ол егістерді суарудан кейінгі тракторлық өңдеулерді бұрылусыз жүргізуге мүмкіндік береді және механизмдерді өнімдірек пайдалануға септігін тигізеді.

Майысқақ суару құбырының су шығару саңылаулары арқылы суды бірқалыпты тарату, суару құбырында арынды, төменгі белгіден санағанда оның орташа диаметрінен 1, 3-1, 5 кем емес болуы үшін қажет. Суару құбырындағы артық орынды арнайы сөндіргіштермен түсіреді.

Суаруды сәтті өткізу үшін бригаданың суару жері жеке тасымалдаушы құбырлармен жабдықталуы қажет. Алқапқа суды үздіксіз берілуіне ұмтылу қажет, ал суару мұқият жүргізу керек. Бір тәуліктегі суару ауданы жер жыртатын трактордың күндізгі өнімділігіне тең болуы керек.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс