Шебердің қолы көпке ортақ

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Шебердің қолы көпке ортақ

Қазақ халқының қолөнері деп халық тұрмысында жиі қолданылатын өру,
тігу, тоқу, мүсіндеу, құрастыру, бейнелеу сияқты творчестволық өнер
жиынтығын айтады. Шын мәнінде қолөнер түрлерінің әркқайсысының талай
ғасырлық тарихы бар.

Қазақ халқы өзінің күн көріс тіршілігіне қажетті үйжай салуды, киім-
кешек тігуді, азық-түлік өндіруді өзінің тұрмыстық кәсібі етіп, оларды
күнбе-күнгі тіршілік барысында орынды пайдаланса, әсем бұйымдар жасап,
өмірде сәе-салтанат та құра білді. Бұдан біз халық творчествосының қандай
түрі болса да, халық өмірімен, сол халықлың қоғамдық тарихымен, күн
көрісімен, кәсібімен тығыз байланысты екенің көреміз.
“Халықтың қолөнеріне әдеп-ғұрып жабдықтарымен қатар, аң аулауға, мал
өсіруге және егіншілікке қажетті құрал-жабдықтар да кіреді. Киіз үйдің
сүйегі, ағаш керует, кебеже, сандық жасап, кілем, сырмақ, алаша, ши, түрлі
бау-басқұрлар тоқып, арқан, жіп есіп, көннен және илеулі теріден қайыс,
таспа тіліп, өрім өріп қолдан әр алуан ыдыс-аяқ, адалбақан, асадал, бесік,
және т. б. көптеген заттарды халық шеберлері, өнерпаздар өз қолдарымен
жасап, түрлі нақыштарымен әшекейлейтін болды. Қолөнерінде көңелге қонымды
мәнерлер мен ондаған қолданылған әдістер архитектурада кеңінен қолданылып
келеді” (Т. Бәсенов). Ертеден біздің заманымызға сәнді щю-өрнектер, ағаштан
қиюлап, тастан қашалып жасалған діңгектер – халық қолөнерінің тамаша
туындалары.
Саз балшықтарды күйдіріп, ағашты майлап кемтеру, шақпаққа қу жасап,
оны тұтынғыш ету, бейіт, қорған, мешіт және т. с. с. салуда қолданылған
балшықты қыл, жүн, шөп-шалам араластырып илеу тәсілдері де өте ертеден-ақ
халықтың іздену талабынан, қоғам дамуы процесінен туған айла-тәсілдер.
Батырлық пен саяатшылыққа кажетті садақ пен жебе, айбалта мен томағасы,
балдағы мен аяқ бауы сияқты көптеген жабдықтар да қазақ халқының тұрмыс
салтына, кәсібіне байланысты туғандығы сөзсіз.
Мал шаруашылығына қажетті желі, шылбыр, ноқта, бұршақ, жүген, құрық,
бұғалық, тұсамыс, өре, шідер, кісен, қада, ер-тұрмандарды да халық даналығы
ойлап тапты. Зергерлық, кестешілік және оюшылық өнерді дамытты. Халық
өнерпаздары құмынан, тастан, саздан құмыра, ыдыс – аяқтар; мүйізден,
сүйектен, мал мен аң терілерінен әшекейленген нақышты мүліктер, домбыра,
қобыз, сыбызғы, шаңқобыз сияқты музыка аспаптарын жасады.
Халықтың қолөнеріндегімүліктердің бір тобы үй іші жабдықтары болса,
екінші тобы – қайтыс өру, қару – жарақ, көшу-кону, жол-жорық жабдықтары
еді. Шебеерлер тас қашау, сүйек ою, ағаш ою, мүйіз балқыту, еталды өндеп
өрнектеу сияқты ауыр кәсіппенді шұғылданады. Сондықтан қолөнер “еркектерге
тән іс”, “әйелдерге тән іс” деп екіге бөлініп келеді. Мысалы, тастан,
балшықтан, сүйек пен мүйізден, металл мен ағаштан бұйымдар жасап, оны
әсемдеуй сияқты ауыр жұмысты еркектератқарады. Кесте тігу, жиек жүргізу,
өрмек тоқу, ши орау, сырмақ сыру, оюлау, шілтер шалу, тері киім тігу сияқты
нәзік жұмыстары әйелдер атқарды. Тері иелу, киіз басыу, ши тарту, шом,
жазы жасау жұмыстарын еркектер мен әйелдер бірлесіп істеді. Бірақ еркектер
киім пішу, үлгі жасау, киім тігу, жун сабау, арқан тарту, тері ыстау
жумыстарынан да шет қалған емес.
XIX ғасырда және XX , асырдың бас кезінде қазақ халықының қолөнері
ішінде киіз үйдің, ағаш төсек жасау, ағаш өрнектеуй, кесте тігу, өрмек
тоқу, киіз басу кең өріс алды. Бұл кезде жастарға арнап ер-тұрмаған мен
белдік, қыз-келіншектерге арнап сәукеле, шашбау, білезік, сырға, жасап
оларды түрлы түсті өрнектермен әшекелеу өнері де өрістей түсті. Қазақ
халқының “Қарыс қазы – балықта, қалың қазына - халықта” деген мақалды да
осы өнер молшылығынан тұған еді.
Әрине, жоғарда аталған қолөнердің бір қатары өте көп іңбек етуді керек
етті. Беретін келе, адамзат коғамы дамыған сайын қолөнердің біразы жаңа
әдіс тауып, жаңа түрге ие болды, кейбіреклері тұрмыс қажетіне жарамсыз
болғандықтан тіпті қолданылмады. Күйген кірпіш пен темір, бетоп, цемент пен
шлак сияқты және басқа да сапалы материалдар бұрыңғы материалдары ығыстыра
берді. Енді илеген балшыққа май салу, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.