Шет тілін оқыту әдістемесі пәні бойынша оқу құралы
КІРІСПЕ
Қазіргі заман талаптарының бірі мемлекеттік және халықаралық тілдерді
жетік меңгеру болып табылады. Сол себепті мемлекеттік тілде оқытылатын
мектептерде ағылшын тілі пәнінен педагог кадрлар даярлау қажеттілігі туып
отыр.
Бұл кітап Қазақстан Республикасының педагогикалық колледждеріне "Шет
тілін оқыту әдістемесі" пәні бойынша жаңа бағдарлама талаптарына сай
жазылып, ағылшын тілі негізгі пөн ретінде оқытылатын топтарға арналған (үш
семестр),
Оқу құралында орта және бастауыш мектептерде ағылшын тілін оқыту
әдістемесінің тиімді әдіс-тәсілдері келтіріледі.
"Шет тілін оқыту әдістемесі" оқу құралы 5 тараудан тұрады:
1. Шет тілін оқыту әдістемесінің теориялық негіздері;
2. Тыңдау, сөйлеу, оқу, жазуды үйрену;
3. Орта мектепте ағылшын тілін оқытуды ұйымдастыру;
4. Мектепке дейінгі және бастауыш сынып оқушыларына ағылшын тілін
оқытудың әдістері мен тәсілдері;
5. Қосымша материалдар.
Елімізде мемлекеттік тілде шет тілдерін меңгеруге арналган оқулықтың
жетіспеушілігін ескерсек, бұл оқу құралы - сол оқулықтың орнын толтыруға
арналған алғашқы басылымдардың бірі.
I ТАРАУ
ШЕТ ТІЛІН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Әдістеме ғылымына қысқаша шолу
Жоспар:
• Әдістер атауы туралы түсінік
• Грамматикалық-аудармалық әдіс
• Тура әдіс. Г. Пальмер әдісі
• Қазіргі әдістер
Әдістер атауы туралы түсінік. Әдістемелер әр түрлі кезеңдерде оқыту
мақсаттарының өзгеруіне байланысты жаңадан аталып отырды: мысалы, логикалық
қағидалар бойынша синтетикалың әдіс, аналитикалық әдіс, дедук-тивтік әдіс,
Т.6.; тіл салалары бойынша грамматикалық әдіс, лексикалың әдіс, фонетикалық
әдіс; тілдің психологиялық қағидалары бойынша индуктивтік әдіс, тура әдіс;
ойлап табушының аты-жөні бойынша Коменский әдісі, Гуэн, Пальмер, Уэст,
Фриз, т.б. әдістері. Біз тек негізгі әдістерге ғана тоқталайық:
1) Грамматикалық-аудармалық әдіс - әдістеменің ең көне әдісі.
2) Тура әдіс 1870 жылдан бастап қолданыла бастады.
3) Қазіргі әдістер.
Грамматикалық аудармалық әдіс көбіне классикалык тілдерді, өсіресе,
латын тілін оқытуда қолданылған. Бұл әдісте тіл грамматикалық ережелерді
жаттау арқылы оқытылады. Жаңа сөздер грамматикалық тақырып көлемінде
алынады. Ал, аударма жаңа сөздерді, сөз құрылымын, ережесін оқытқанда
қолданылады. Барлық жаттығулар белгілі грамматикалық ереженің аясынада
құрылып, ана тілінен шет тіліне, шет тілінен ана тіліне аудару арқылы
орындалған.
Грамматикалық-аудармалық әдістің ерекшеліктері:
1. Грамматикалық талдаудың негізі;
2. Тілді оқытудағы грамматикалық сатылар. Грамматикалық-аудармалық әдіс
бойынша сѳйлемді талдаудың ең жақсы әдісі - оны әуелі ана тілінде түсініп,
сөйлем мүшелерін, яғни бастауыш пен баяндауышты, толықтауышты анықтау. Әрі
қарай талдауды етістіктің шағын, етісін анықтап жалғастыруға болады. Содан
кейін оқушыға осы сөйлемнің шет тіліндегі аудармасын беру оңайырақ болады.
Дыбыстар, морфемалар, сөздер өр тілдің өзіне ғана тән түрінде болады,
ал синтаксистің негізгі қағидалары барлық тілдерге тән. Бірақ ағылшын
тіліндегі грамматикалык құрылымдар қазақ тіліндегі құрылымдармен сәйкес
келмейді.
Грамматикалық-аудармалық әдіс алғашында XVIII-XIX ғасырларда
мектептерде кеңінен қолданылды. Кейіннен педагогика, психология,
лингвистика ғылымдарының дамуы бұл әдіске өзгерістер енгізіп, ХІХ-ХХ
ғасырдың соқында "екі грамматиканың" арақатынасы ажыратылды.
Қазір де әдістемеге дәстүрлі тұрғыдан қарағанда грамматикалық-
аудармалық әдіс жиі кездеседі.
Бұл оқулық - ағылшын тілін мемлекеттік тілде меңгерудегі негізгі оқу
құралы. Грамматикалық ережелерді игерудің нәтижесінде тіл жаттығып,
сөйлемді дұрыс құрастыру оңайға соғады.
Тура әдіс. Г. Пальмер әдісі. Тура әдіс грамматикалык-аудармалық әдіске
қайшы әдіс ретінде дүниеге келді.
Өндіріс пен сауданың халықаралық көлемде қарқынды дамуы, капиталистік
мемлекеттердің үлкен елдерді отарлауы сияқты процестер шет тілін білетін
мамандарға сұранысты арттырды. Бұл өз кезегінде жаңа әдістің пайда болуына
себепші болды. Тілді іс жүзінде игеру мектептерде шет тілін оқытудың
негізгі мәселесіне айналды. Тура әдістің негізгі ерекшеліктері мынадай:
1) Шет тілін оқытудың негізгі бағыты – тәжірибелік, яғни, бірінші орынға
сөйлеу қойылуы;
2) Ана тілінің екінші орында, тіпті назарсыз қалуы;
3) Тілді үйрету ісінде аударманың өте аз мөлшерде, керісінше, ауызша-
жазбаша жаттығулардың көп қолданылуы;
4) Грамматиканы оқытуда индуктивтік әдістің қолданылуы (грамматикалық
әдісте грамматикалық ереже бірінші беріліп, жаттығулар орындалады, ал бұл
әдісте әуелі жаттығулар орындалып, содан кейін грамматикалық тұжырым
жасалады).
5) Айтуды үйретуге үлкен көңіл бөлінеді;
6) Мәтіндердің мазмүнына, әсіресе, тақырыпка байланысты мәтіндер
құрастыруға назар аударылады.
Бұл әдістің тура әдіс деп аталуының себебі - шет тілін оқытуда, шет
тілімен беретін түсініктің арасындағы байланыстың тура болып, ана тілінің
мүлдем қолданылмауы.
XIX ғасырдың соқы мен XX ғасырдың басында тура әдістің бірнеше түрлері
пайда болды. Тура әдісті жақтаушылар Г. Гуэн, М. Валтер, т.б.
Бұл әдісті пайдаланатын мұғалімдер тіл үйретудің алғашқы күнінен
бастап, оқушыны әңгімелесуге тартады, заттарды, суреттерді пайдаланып,
сөйлемнің мағынасын түсіндіру үшін қимылдар жасайды.
Тура әдісті қолданушылар өте көп. Осы әдіс оқушылардың, шет тілін
меңгеруге деген қызыгушылығын арттырады.
Дегенмен, бұл әдісті қолданудың қиыншылықтары да жоқ емес. Мәселен:
1) Оқу материалы мен жаңа сѳздер ғылыми негізсіз іріктеледі. Бұл әдіс
тек тақырыптық негізге сүйенеді, ол үшін оқушы өте көп жаңа сөздерді білуі
керек.
2) Мектепте оқушылардың сөйлеп үйренуіне жағдайдың болмауы.
3) Тәжірибесіз мұғалімдер қолданса, ѳте тиімсіз болып келеді.
Тура әдістің негізгі қағидаларын үсынған атақты ағылшын әдіскерлері
Г.Пальмер мен М.Уэст болды.
Г.Пальмер әдісінің негізгі қағидалары:
- Шет тілін оқыту ауызша сөйлеуден басталады.
- Шет тілін оқыту іріктелген материалдардың негізінде жүзеге асырылады. Г.
Пальмердің үсынуы бойынша оқытылуға тиіс жаңа сѳздердін, мѳлшері 3000 сѳз
болды.
Пальмер ауызша оқытудың мынадай жолдарын ұсынды:
1. іс-қимыл арңылы (Мүнда арнайы жасалған заттарды кѳрсетіп, қимыл арқылы
білдіретін жаттығулар ұсынылады);
2. сәйкестендірудің 100 кестесі (Оқушылар осы кестелердегі ағылшын
тіліндегі мысалдарға қарап, сөйлемдер құрауы тиіс).
Г.Пальмердің бұл әдістері қазіргі кезде де жиі қолданылады және
оқушыларға мынадай мүмкіндіктер береді:
3. сөйлем үлгілерінде үнемі қолданылатын сѳздер мен сөз тіркестерінің
берілуі ауызекі сѳйлеуде көмектеседі;
4. тыңдау жаттығуларының көп болуы оқушыға жылдам сөйлегенде ағылшын тілін
түсінуге мүмкіндік береді.
Сәйкестендіру кестесінің үлгісі мынадай:
Шет тілін оқыту — мұғалімнің үздіксіз еңбегінің және оқушының оған
жауабының тізбегі. Шет тілін үйренуде оқушы мынадай кезендерден ѳтеді:
I. a) Қабылдау.
Бұл кезеңде мұғалім сөйлейді. Оқушы мұғалімнің сөзін тыңдайды. Мысалы:
Мұғалім сынып бөлмесіндегі заттарды көрсетіп, оларды атайды.
This is a book. Look at the book. I'm going to put the book on the
table.
ә) Мұғалім сөйлейді. Оқушыларға тапсырма береді. Мысалы: "Дауыс
ырғағына назар аударыңыз".
б) Бұйрықтарды орындау жаттығулары.
Мұғалім оқушыларға бұйрықтар береді.
Мысалы: Get up. Sit down. Come here.
Мұғалім бұйрықтарды ымдап түсіндіреді.
в)"Yes", "No".
Мұғалім сұрақ қояды. Оқушылар тек "Иә" не "Жоқ" деп жауап береді.
II. Қабылдау - еліктеу.
Мұғалім сөйлейді. Оқушылар қайталайды.
III. Әңгімелесу.
Оқушы әр түрлі сұрақтар қойып, оған жауап беруді үйренеді.
IV. Сөйлеу.
Мұғалім оқушымен ағылшын тілінде сөйлеседі.
Жалпы, Г.Пальмерәдісінің негізі - сөйлеуді үйрету, ал М.Уэст болса,
керісінше, басты міндет қылып оқуды қойды. М. Уэст оқу арқылы шет тілін
үйренетін әдістемелік жинақтар жасады:
а) оқуға арналған кітаптар
ә) жаттығу кітаптары
Бұл екі ағылшын әдіскерлері ағылшын тілін оқыту әдістемесіне үлкен үлес
қосты.
Қазіргі әдістеме дәстцрлі және аудио-лингвистикалық оқыту деп екіге
бөлінеді. Қазіргі әдістеменін, негізгі қағидалары:
- тыңдауды және сөйлеуді дамыту
- сөйлеу үлгілерін пайдалану
- аударманы өте аз қолдану
- грамматикаиы үлгі арқылы оқыту
- сөйлеуді үйретуде өмірмен тырыз байланысты жағдайларды қолдану
Мұғалім оқушыларды шет тіліне үйрету үшін өзі:
- шет тілін жетік білуі
- педагогика мен психологияны жақсы білуі
- оқыту әдістері мен техникасын білуі
- оқыту әдістерін оқу процесінде шебер қолдана білуі керек.
Сұрақтар мен тапсырмалар
1. Грамматикалық-аудармалықәдіс қай уақытта қолданылады? Оның негізгі
қағидалары қандай?
2. Тура әдістің негізгі қағидалары қандай?
3. Сәйкестендіру кестесін тұңғыш ұсынған кім?
4. М. Уэст ұсынған әдістердің негізгі қағидасы қандай?
5. Грамматикалық-аудармалық әдіс пен тура әдістің айырмашылықтарын
атаңыз.
6. Оқулықтағы сәйкестендіру кестесін тауып, зерттеңіз.
АҒЫЛШЫН ТІЛІН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
Әдістеме сөзінің түсінігі
Жоспар:
• Әдістеме және әдіс туралы түсінік
• Сабақтағы мұғалімнің қызметтері және қолданатын әдістері
• Сабақтағы оқушының қызметтері
• Агылшын тілін оқытудағы көрнекілік әдіс
Әдістеме дегеніміз - қойылған мақсатқа жету жолы. Педагогика ғылымында
әдістеменің екі түрі бар: оқыту және тәрбиелеу әдістемесі.
Әдістеме — мұғалім тәрбиесінің педагогикалық шеберлігінің негізі. Шет
тілдеріне оқыту әдістемесінде "әдіс" сөзі мынадай ұғымда қолданылады:
біріншіден, ол оқытудың белгілі бір мақсатына, мазмұнына және қағидаттарына
(принциптеріне) негізделген тұтас бір бағыт.
Мысалы: грамматикалық-аудармалық әдіс, тура әдіс, т.б. Грамматикалың-
аудармалық әдісінің негізіне логикалық ойлау мен оқушының шет тіліндегі
мөтінді оқып аудара білуі мүмкіндігі жатады. Көбіне грамматикалық
ережелерді оқып білуге көңіл бөлінеді. Тура әдісте алдымен сөйлеу
дағдыларын қалыптастырып, шет тілін түсіне және сөйлей білуге үйретеді,
сондай-ақ оқу және жазу да қатар үйретіледі.
Екіншіден, "әдіс" сөзі белгілі бір автордың ұсынған оқыту жүйесіндегі
бағытын білдіреді. Мысалы: тура оқыту әдісіндегі Француа Гуэн әдісі,
Г.Пальмер әдісі, Майкл Уэст әдісі, т.б.
Үшіншіден, әдіс дегеніміз - оқушы мен оқытушының арасындағы белгілі
бір тәртіпке байланысты процесс. Бұл ретте әдіс оқытудың қағидаттарымен
айқындалатын іс-әрекет арқылы анықталады.
Егер оқытуды тұтас жүйе ретінде алып қарасақ, оның екі құрастырушысы
бар: оқытушы (мұғалім) және оқушы (оқушы, студент). Оқытушы оқушының окуға
деген қызығушылығын оятып, оны басқарып, бағыттап отыруы керек. Оқу - өте
белсенді процесс, онда оқушы оқыту жұмыстарыныц бәріне қатысуы керек. Бұл
екі жақты іс-әрекет: біріншісі - оқытады, екіншісі - оқиды, мұнда екі
жақтың атқаратын іс-әрекетін бөлек қарауға болады.
Сабақтагы мұғалімнің қызметтері. Оқытушы ұйымдастыру, оқыту және
бақылау қызметтерін іске асырады. Ал окушының міндеті - оқу материалымен
танысу, үйренген шет тілін аракатынас құралы ретінде қолдана білу, үйрену
және шет тілінде түсінгенін айтып, еркін сөйлеуге талпыну және мәтінде
кездесетін таныс емес сөздердің мағынасын түсіну.
Оқытушының өз міндеттерін ұйымдастыруы. Мұғалімге қойылатын басты талап
- оның ұйымдастыру қабілетінің жоғары болуы. Оқушыны оқу материалының
(тілдік және сөйлеу) дағдыларын үйретуге, жаттығуға үйретіп, оқу процесін
ұйымдастыруы тиіс.
Мұғалімнің бастапқы кездегі ұйымдастыру қызметінің маңызы зор, себебі,
шет тілі - оқушылар үшін жаңа пән және ана тілінен кейінгі екінші тіл. Бұл
ерекшеліктерді міндетті түрде ескерген жөн. Бірінші сабақтардан бастап әр
оқушыны сабаққа тартуға тырысу қажет, ол үшін оқыту тәсілі мен тәртібін
дұрыс құра білу керек. Бастапқы кезде хормен, жұппен, топпен жұмыс істеп,
сонымен бірге ойын, жарыс ұйымдастырып, көрнекі құралдарды пайдалаыу қажет.
Мысалы, 2-сынып оқушыларына магнитофон тыңдатып, оған еліктеуге үйрету
қажет.
Мұғалімнің оқыту қызметіне түсіндіру, талқылау, хабарлау, түзету және
үйреніп жатқан тіл арқылы білімді толықтыру, тілді ауызша және жазбаша
қарым-қатынас құралы ретінде пайдалануға үйрету жатады.
Мұғалімнің бақылау қызметіне оқу материалын оқушының (түсінгенін,
түсінбегенін) білуі және жаттығуды қалай орындағанын (дұрыс, дұрыс
еместігі), байланыс құралы ретінде қолданғанда (байланыс құралы орындалды,
орындалмады, қалай орындалды) немесе оны қолдану үшін не кедергі болғанын,
т.б. анықтау жатады. Ал енді оқушының қызметіне не жатады, соны
қарастырайық.
Оқушының қызметтері. Оқушының негізгі міндеті - оқу құралдарымен
танысып, формасына, маңызын және қолдануын түсіне білу. Келесі міндеті -
жаттығу. Жаттығу дегеніміз - оқу материалын бірнеше рет есту, сөйлеу және
көру мүшелері арқылы өткізіп, оны есте сақтау.
Шет тілін жаттығусыз оқып-үйрену мүмкін емес. Оқушының тағы бір міндеті
- қолдану, яғни үйренген тілді қатынас құралы ретінде пайдалана білу. Оқу
процесінде оқушы мен оқытушының іс-әрекеті тығыз байланысты, бұл оқытудың
әдістемесін анықтауы қажет.
Ағылшын тілін оқытудағы көрнекілік әдіс. Әдістеме оқытушының қызметін
көрсетіп, оңушының материалымен танысуына, жаттығуына, қолдануына сілтеме
жасауы тиіс. Әдістеме дегенімізді оқушының оқуын басқару тәсілі деп
түсінуімізге де болады. И.Л.Бим көрсеткендей, әдістеменің негізгі және
қосалқы түрлері бар. Негізгі әдістемеге:
1)таныстыру
2) жаттығу
3) қолдануды жатқызуға болады Қосалқы әдістемеге:
1)бақылау
2) түзету
2) бағалау жатады
Ал оқушының қызметінің негізгі әдістеріне
1) танысу
2) жаттығу
3) қолдануды жатқызуға болады Қосалқы әдістерге ѳзін бақылауды алуға
болады.
Мына сызбамен танысайық.
Сабақтың бір бѳлігін беру үшін ѳуелі кѳрсету қажет. Мұғалім затты
көрсете алады, оның ағылшын тіліндегі атауын айтып көрсетеді. Ағылшын
тіліндегі сөздерді атау үшін ол заттың суретін салып көрсетеді,
фланелограф, магнитті тақтада кѳрсете алады. Магнитофон, ұнтаспалар
қолдануға болады.
Шет тілін оқытудың мақсаттары
Жоспар:
1. Шет тілін оқытудың мақсаттары туралы жалпы түсінік
2. Тәрбиелік мақсаты
3. Білім беру максаты
4. Дамыту максаты
5. Әр сабақтың негізгі жәие қосалқы максаттары
Ағылшын тілін оқыту мақсаттары мен міндеттері. Оқытудың мақсаты оқу
бағдарламасымен айқындалады. Оқу бағдарламасында пән атаулары мен
тақырыптары, сағат саны белгіленеді, бұл оқытудын, негізгі құжаты болып
табылады. Бұл құжат оқулықпен салыстыру барысындағы өзгерістердің,
толықтырулардың көрінісі. Сондықтан мұғалім өзінің оқыту-тәрбие жұмысын осы
бағдарламаларға сүйене отырып жоспарлап, жүзеге асыруы тиіс. Бағдарламаньың
түпкі және қосалқы мақсаттарын ажырата білу керек, себебі әр сабақтың
негізгі және қосалқы мақсаттары болады.
Негізгі және қосалқы мақсаттардың қатынасы, кезектері, байланысы
мұғалім үшін айқын болуы керек. Оқытудың негізгі үш түрі бар:
1)тәрбиелеу
2)ағарту
3)дамыту
Оқыту мақсатының төрт түрі бар:
1)тәрбиелік
2) дамыту
3) ағартушылық
4) тәжірибелік (практикалық)
Оқытудың тәрбиелік мақсаттары. Оқушылардың көпшілігі ағылшын тілін
оңуға үлкен қызығушылықпен кіріседі. Олар ағылшын тілінде қалай сөйлейтінін
естігісі және сөйлегісі келеді. Бастапқы кезеңде аз сөздерді ғана айтса да,
соған қуанады. Олар амандасып, қоштасын үйренеді, заттардың атауларын
білгісі келеді. Мұғалім осы кезде олардың тілін тыңдап, қолдап, дамытып
отыруы қажет. Қарым-қатынас екі жақты болуы керек, ол тыңдай білуге, сұрай
білуге үйретеді. Мәдениетті сөйлей білуге шет тілі арқылы қол жеткізуге
болады. "Адам адамға - дос, жолдас, бауыр" деген моральдық қағиданы есте
ұстаган жөн.
Оқушылар оқуға үйренеді, кітап оқи білудін, тәрбиелік маңызы зор.
Ағылшын тілінде оқуды үйрету оку мәдениетін кѳтеруге кѳмектеседі. Сондай-ақ
мѳнерлеп оку да оқушының мәдениеттілігін кѳрсетеді. Оқу арқылы
интеллектуалды еңбекті де дамытуға болады.
Балаларды оқи білуге, ақыл-ой еңбегінің тәсілдеріне рету керек, ол
жазбаша және ауызша жаттығулар жасау үшін қажет. Оқушылар оқулықты,
сөздікті және анықтамалықтарды пайдалана білуі керек, оқулык белгілерін
түсіне білуі керек. Оқыту эстетикасы талғамды да қалыптастырады.
Ағылшын тілінде білім алу мен тәрбие "education" деген бір сөзбен
беріледі, олар бір-бірімен өзара тығыз байланысты.
Оқытудың дамыту мақсаттары. Дамыту мақсаттарын оқушылардың сезім,
қозгалыс, ақыл-ой, ерік-жігерін дамыту арқылы жүзеге асыруға болады. Даму
тек қана ойлаумен байланысты емес.
Оқу-ұйымдастыру білігі мен дағдысын қалыптастыру дамытушылық
мақсаттардың негізі болып табылады. Себебі, оқушының тіл білімі деңгейін
жоғарылату және сол тілде ойлауды дамыту - тіл білімін дамытудың басты
мақсаты.
Әйтсе де, оқытудың барлың мақсаттары өзара тығыз байланысты. Демек,
қарастырып жатқан мақсаттардың барлығы кез келген тілді үйрену үшін өте
маңызды. Сондықтан осы мақсаттарды алға қою арқылық алаған тілді меңгеруге
болатынын көреміз.
Оқытудың ағартушылық мақсаттары. Кез келген тілдің ағартушылың қызметі
өте зор. Әрбір тіл сол тілде сөйлейтін халықтың мәдениетінің тікелей
корсеткіші (мәселен, француз тілі - француздар мәдениеті туралы хабар
береді, иврит тілі - еврейлердің мәдениетінің көрсеткіші болып келеді).
Оқушылар жаңа тілді оқып үйрену үшін сол тілде сѳйлейтін халық туралы
хабардар болады, ѳз ойын дұрыс жеткізе алуды үйренеді, осының бәрі - тілді
оқытудың ағартушылық мақсаты.
Ана тілін оқып үйренгенде тілдің негізгі құралдары -сөздер мен
грамматикалык формалар туралы түсінік қалыптасады. Ал, шет тілінің
терминдерімен салыстыру аркылы окушы туған тілдің сөздері мен
грамматикасының категориясын толық түсіне алады. Сондықтан, мұғалім бірінші
сабақтая бастап ана тілі мен шет тілін салыстыра отырып оқытады.
Мысалы: Верещагина, Притыкина ағылшын тілін өлең арқылы таныстыруды
ұсынады ("What is your name?"). Мысалы, дауысты дыбыстың ұзақ-қысқалығы,
т.б. сипатына қарай. Шет тілінде оқыту логикалық ойлауды дамытады. Мысалы,
Listen, read and compare. Тілді үйрену тыңдау, көру, есту, қозғалыс
мүшелерін белсенді пайдалануға үйретеді, ол есті, зейінді, киялды, ұғымды
дамытады.
Оқытудың тәжірибелік мақсаты. Оқытудың тәжірибелік мақсатын түсіну үшін
шет тілі пәнінің ерекшелігімен танысуымыз қажет. Тіл - сыртқы дүние мен
қоршаған орта туралы білім алу көзі.
Бұл пәнді оқытуда оқушылар шет тіліндегі атаулармен, құбылыстармен
танысады. Танысу ауызша және жазбаша түрде жүреді. Осы екі түрді меңгеру
шет тілін игерудің тәжірибелік мақсаты болып табылады. Яғни, оқушы шет
тілін ауызша және жазбаша түрде пайдалана білуі тиіс.
Шет тілін тыңдап түсіне білу (аударғанша) және сөйлей білу ауызша түрге
жатады. Жазбаша түрге тілдің жазбаша түрін пайдалана білу немесе жазу және
шет тілінде жазылған мәтінді оқу білу жатады.
Сызба түрінде былай кѳрсетуге болады:
Тыңдау, сөйлеу, жазу және оқу дағдыларын қалыптастыру оқушының тілді
ауызша да, жазбаша да жақсы меңгеруіне тікелей әсер етеді.
Тілді жақсы меңгеру үшін бастауыш сыныптарда осы төрт дағдының негізін
берік қалыптастыру қажет. Бастауыш кезеңде нені оқып үйренуге болады?
Жоспарланған нәтижелер оңу бағдарламасында көрсетілген. Оқыту
әдістемесін кешенді дұрыс пайдалану - оны оқытудағы белгілі бір нәтижеге
жетуге болатынын көрсетті. Мысалы, 5-сыныпта 1 минут ұзақтығындағы сөзді
түсінуге мүмкіндік бар. Мысалы: "On a Sunday in spring" мәтінінде 1000
баспалық белгісі бар мәтінде "Кім? Қайда? Қашан?" сұрақтарына жауап беретін
ақпарат және тәрбиелік мөні бар.
Бастауыш кезеннің аягында оқушы мыналарды білуі тиіс:
- Амандасу - Good morning!
- Қалын сұрау - Hello! How are you?
- Қоштасу - Good bye!
- Таныстыру - This is Mike.
- Жауап беру - Hello! Glad to meet you.
- Туған күнімен құттықтау - Happy Birthday!
- Жаңа жылмен құттықтау - Happy New Year!
- Рұқсат сұрау - May I ... ..
- Кешірім сұрау -1 am sorry.
- Рақмет айту - Thank you!
- Өзінің кім екені, мекені, отбасы, қызметі, өзінің туғандары,
достары, мектебі, үйі, көшесі, қаласы туралы айтып және суреттеп беру.
- Сұрақтарға жауап беру, сүрақ қою. Бастапқы кезде оқу мен жазу
негіздері қаланады. Оқушылар ағылшын тілінде оқуды үйренеді. Оқу техникасы
мен дауыс ырғағын қалыптастыру үшін арнайы жаттығулар бар. Дауыстап оку,
жазу бірінші оқу кезеңінде қалыптастырылады.
Ағылшын тілін оқыту мақсаттзры
Сұрақтар мен тапсырмалар
Неліктен әрбір мұғалім окыту бағдарламасын толық білуі тиіс?
Орта және орташа мектептерде шет тілін оқыту қан-дай мақсаттарды көздейді?
Шет тіліне оқытудың үш мақсатының негізгі мәні неде?
Шет тілінің оқыту бағдарламасын алып, оқыту мақ-саттарымен толың танысып
шығыңыз.
Бағдарламаның түсініктемесін ңарап шығып, шет тіліне оқытудың мақсаттарын
аныңтаңыз.
6. Өзіңіз сабаң беретін сыныптардағы сөйлеу іс-
әрекеттерінің сандық және сапалық ерекшеліктерін
анықтаңыз.
7. Осы тақырыппен танысқаннан кейін мұғалімдерге
арналған түрлі оқулықтармен танысып шығыңыз.
Ағылшын тілін оқытудың мазмұны
Жоспар:
1. Оқытудың мазмұны — әдістеменің негізгі мәселесі
2. Лингвистикалық компонент
3. Психологиялық компонент
4. Әдістемелік компонент
Оқытудың мазмұны әдістеменің негізгі мөселесі болып табылады. Мазмұн
ағылшын тілін пән ретінде қалай және нені оқыту керектігін анықтайды.
Оқытудың мазмұны негізгі 3 компоненттен тұрады:
1) лингвистикалық
2) психологиялық
3) әдістемелік
Мұғалім осы 3 компонентке байланысты нені оқытуды білуімен қатар, неге
осы 3 компонентке сүйеніп оқыту керек екенін білуі керек.
Лингвистикалық компонент. Лингвистика ғылымынсыз оқытудың мазмұнын
анықтау мүмкін емес. Лингвистика ғылымы - тілді белгілі бір таңбалар жүйесі
ретінде зерттейді. Адамдар бұл таңбалар жүйесін өзара түсінісу үшін
қолданады. Ал әдістеме осы белгілерді оқыту жолдарын іздейді. Лингвистика
тілдің нормаларын, оның дыбыстық, морфологиялық-синтаксистік, лексикалық
жақтарын, оның ауызша және жазбаша түрлерін зерттейді.
Сонымен бірге тілдің белгілі бір белгілер жүйесі мен қызметін
қарастырады. Ал сөйлеу дегеніміз - осы белгілер жүйесін қарым-қатынас
барысында қолдану. Тіл мен сөйлеу бір құбылыстың екі құрамдас бөлігі, олар
бір-бірін толықтырады.
Тілдің және сөйлеудің өзіне тән бірліктері бар. Тілдің бірліктеріне:
фонема, морфема, сөз, фразеологиялың бірлік, микро және макромәтіндер
жатады.
"Оқытудың мазмұнын анықтауда тілге немесе сөйлеуге үйрету керек пе?",
"Тілді жүйе түрінде оқыту керек пе, әлде сөйлеуді үйрету керек пе?" деген
сұрақтар пайда болады.
Тілді лингвистикалық феномен ретінде оқытса, ол тәжірибелік қарым-
қатынас құралы ретінде қолданылмайды. Егер грамматиканы, лексиканы,
фонетиканы қарым-қатынас құралы ретінде қолдануда бір-бірінен бөлек оқытса,
ол ешқандай коммуникативтік міндеттерді шеше алмайды.
Ағылшын тілін оқытуда сөйлеуден тілге қарай жүру жүйесін сақтау немесе
тілді ұйымдастырсақ мақсатты сөйлеу процесі арқылы үйрету керек. Сөйтіп,
мазмұнның лингвистикалық компоненті шығады, оған мынадай тілдік материалдар
жатады: нақты іріктелген фонетикалық, грамматикалық, лексикалық минимумдер
және тілдік материалдар, сѳздік үлгілер. Іріктеу, жүйелілік және мөлшер
қарым-қатынастың мөлшеріне байланысты. Тілдік үлгі сөйлем, диалог, монолог
түрінде беріледі және сөйлемнің түрлері ретінде беріледі. Осындай тілдік
үлгілер тілдің жүйесін құрайды және ол үйренушінің есінде қалады.
Ал оқыту бірліктері белгілі бір жағдайларға байланысты сөйлемдер арқылы
беріледі. Олар белгілі бір ырғақпен айтылады.
Оқыту мазмұнына тіл білімінің әлеуметтік лингвистика бөлімі де әсер
етеді. Бұл бөлімде тілдің мәдениетпен, қоғаммен қарым-қатынасы зерттеледі.
Лингвистика әдістеме мен оқытудың лингвистикалық компонентін анықтауға
мүмкіндік береді. Лингвистикалық компонентке тілдік және сөйлеу
материалдары кіреді.
Тіл - ұлттың негізгі белгілерінің бірі. Сондықтан шет тіліне үйрету
белгілі бір жүйеге үйрету ғана емес, сонымен қатар сол тілде сөйлейтін
халықтың мәдениетіне үйрету. Қазіргі әдістемеде елтану туралы мәліметтер
көп қолданылады, ол сол елдің жағрафиясын, тарихын, өмірін зерттеуге
арналған. Олар тыңдауға және оқуға арналған мәтіндер арқылы беріледі.
Психологиялық компонент. Психология ғылымынсыз оқытудың мазмұнын
анықтау мүмкін емес. Психология адамның іс-әрекеті мен оның қалыптасуын
зерттейді. Шет тілінде сөйлеу де адамның іс-әрекетінің түріне жатады.
Сөйлеу әрекетінің құрылысын зерттейтін ғылым саласын - психолингвистика деп
атайды. Мұнда адамның сөйлеу әрекеті, тыңдағанда және сөйлегенде жүретін іс-
қимылды, әрекетті ойлау моделі ретінде зерттейді. Психолингвистер сөйлеу
және тыңдау процесінде қандай тілдік бірліктер қандай төртіппен қатысады,
тілдік жүйе қандай тәртіппен оқылатынын зерттейді.
Сөйлеу процесінде сөйлеу механизмі қалыптасады; тыңдау мен оқуда тілдік
материал қабылданады; сөйлеу мен жазуда тілдік қор пайдаланылады.
Диалог, әңгіме, мөтіндер тек сѳйлеу өрекеті арқылы жүзеге асырылады.
Сөйлеу әрекеті - тілдік және сөйлеу материалы дағдылары мен біліктілік
арқылы дамытылғанда ғана мүмкін болады.
Дағды дегеніміз - жаттығу мен қайталау арқылы автоматтандырылған іс-
әрекеттің бөлігі. Мысалы: А.Леонтьев сөйлеу дағдысы деп өте жоғары
дамытылған сөйлеу әрекетін айтады.
Шет тілін меңгеру - тілдік дағдылар жүйесін үйрену, ол үшін тілдік
біліктілік керек. Тілдік біліктілік шығармашылық іс-әрекетпен байланысты.
Ол ойлаумен, эмоциямен, елестетумен байланысты. Ал Е.И. Пассов дағдыға -
айту, грамматикалық, лексикалық, графикалық, орфографиялық, оқу және жазу
дағдысын жатқызады.
Сонымен қатар, психологиялық компонентке коммуникативтілік мақсат үшін
тілдің дағдысын және біліктілігін пайдалана білу жолы жатады.
Әдістемелік компонент. Қазіргі дидактика ғылыми-оқу процесінде оқушының
белсенділігін арттыруға, әдістерді жоспарлауға, ұйымдастыру мен бақылауды
пайдалануға көп көңіл бөледі. Бұл жагдайда мұғалім оқу процесін
ұйымдастырушы болып табылады. Оқушының белсенділігіне басты назар
аударылады.
Тілді үйренудің нәтижелілігі оқушыға тікелей байланысты, олар
мүмкіндігінпіе шет тілінде көп сөйлеп, тыңдап, оқып, жазулары керек. Немесе
М. Уест сѳзімен "A language is not a subject which can be taught: it is a
subject which must be learnt".
Тілдік ортаның болмауы тілді оқыту ісінде кері әсер етеді. Сондықтан
мұғалім сабаққа шығармашылыңпен өзірленуі керек, тілді үйренуді оқушы тек
сабақта ғана емес, сабақтан тыс уақытта да ұмытпауы керек.
Тіл сабағы бастауыш сыныптарда аптасына 3-4 рет болса, жоғары
сыныптарда 1 рет болады, сондықтан жоғары сыныпта өзіндік оқу ерекше
маңызды. Ол үшін оңушыны оқу әдістеріне, тәсілдеріне үйрету керек.
Мысалы, окушы тілдік дәлелді бақылап үйренеді.
Белгілі бір сөзді айтып үйренуде сөздің айтылуының айырмашылығын
үйренеді, сол арңылы оқылу ережесін үйренеді, пайдаланады.
Оқыту процесінде екі тілдің ұқсастықтарын да пайдалану қажет. Оқушыны
жазу, оңу тәсілдеріне, оқулықты, оқу құралдарын пайдалануға үйрету қажет.
Осы айтылғандардың барлығы оқытудың 3-компонентін - әдістемелік
компонентті құрайды.
Әдістемелік компонент - оқудың тәсілдерін үйрену, қарым-қатынас жасау
үшін тілдік дағдыны және біліктілікті қалыптастыру.
Шынында да, белгілі бір дағдысыз, білімсіз шет тілін оқып-үйрену,
сөйлеу, айту, жазу мүмкін емес. Ол үшін күнде шамалы болса да оқып түру
қажет, сөздерді жаттау қажет. Бұдан басқа тілді үйрену жолы жоқ.
Сонымен 3 компонентті атайық:
1. Лингвистикалық компонент: тілдік және сөйлеу материалы.
2. Психологиялың компонент: дағды мен біліктілікті қалыптастыру.
3. Әдістемелік компонент: оқыту тәсілдерін игеру әдістері.
Сұрақтар мен тапсырмалар
1. Ағылшын тілін оқытудың мазмұны дегеніміз не?
2. Оқытудың мазмұнының қандай түрлерін білесіз?
Оқыту мазмұнының негізгі 3 компонентінің айырмашылығы қандай?
Мұғалімге арналған оқулықтың "Жоспарлау" бөлімімен танысып шығып, Сіздің
оқушыларыңыз қандай тілдік және сөйлеу материалдарын игеру керек екенін
анықтаңыз.
Оқушыларыңызды шет тілін оқытудың тиімді әдістерін таңдап оқыту туралы
жоспар құрыңыз.
Әр сыныптағы шет тілін оқытудың мазмұны және оқуға қойылатын
негізгі талаптар
Оқудың алғашқы сатысында білім дағдыларының негізі қолданылады. Мұнда
дұрыс айту, дұрыс оқу және жазу техникасын меңгеру керек. Бұл меңгерген
білім дағдылары оқушыларды сөйлеуге баулитындықтан, оқытудың бұл кезеңі
тілді үйретудің жауапты кезеңі. Барлық материал ауызша сөйлегенде қолдануға
арналған болғасын тіл материалын үйретуде өнімдік (продуктивтік)
материалдарды оқушылар оқуда да, тындауда да түсіне білу керек.
Демек, бұл материал рецептивті түрде де меңгерілуі тиіс. Осыған басты
лексика-грамматикалық материалдарды игерудегі басты мақсат - сол материалды
үлгі негізінде есте сақтау. Лексикалық грамматикалық түрлендіру, алмастыру,
топтастыру, жинақтау сияқты оңу әрекетінің түрлерін қалыптастыру керек.
Мемлекеттік тілде материалды саналы түрде меңгеру үшін нұсқау ереже, сөйлем
құрылысы сызбаларын пайдаланады. Оқытудың бұл кезеңінің соқында оқушылар
мәтіндегі лексикалық, грамматикалық материалды ѳз бетімен танып түсіне
білулері керек. Оқытудың алғашқы сатысының соқында оқушылар төмендегідей
біліктілік дағдыларын меңгеруі тиіс:
- берілген тақырып пен жағдайға сәйкес келетін сөз тіркестерін тез және
дұрыс таңдай білу
- грамматикалық ережеге сүйеніп сөз тіркестерін құрастыра білу
- лексикалық және грамматикалық материалды жаңа жағдайда қолдана білу
- сөйлем құрауда басты синтаксистік ережелерге сүйеніп сөйлемдегі
сөздерді дұрыс қолдана білу
- оқу тәсілдерін таңдау кезінде өткен тілдік материалды тұлғалық
белгісіне қарап айыра білу
Оқытудың алғашқы сатысында оқушылар шет тілін пән ретінде оның
қалыптастырып, оны үйренудің тәсілін білетін болу керек. Жаңа ұғымдардан
мәлімет алып, бір ойды әр тілде, әр түрлі жолмен беруге болатынын аңғарады.
Сонымен ңатар заттың мазмұнын айқындауда олардың танымдық белсендіктері
артады. Осы кезеңдегі ауызша сөзбен оқуға арналған тақырыптар тәрбиелік,
білімділік міндеттерді де жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Бұл кезеңдегі
оқыту нәтижесін сыныптан тыс жұмыстардан көруге болады. Жұмыстың мазмүнын
шет тілі пәнінде өткен лексикалық, грамматикалық ұғымдарды, мәтіннің
мазмұнын түсініп, тақырыбын дұрыс қоя білу, жоспар жасай білу, мәтіндегі
негізгі ойды таба білу, орыс және ана тілімен байланыстыра алуы сияқты
пәнаралық байланыста жүзеге асырады.
Мәтіндерді оқу және оларды түсінуге қойылатын талаптар, оқу техникасын
меңгеру
Бейімделген және бейімделмеген мазмұндық және композициялық тілдік
материалдар мен түрлі тұпнұсқалық мәтіндер әр түрлі дәрежеде толық және дәл
түсінуді талап етеді. Оқу - сөз әрекетінің түрі, оны жүзеге асыру үшін оқу
техникасын жақсы меңгеру керек. Мәтін мазмұнын әр түрлі дәрежеде түсіну
оның қандай мақсатпен оқылуы-қабылданған ақпараттың қолданылуына
байланысты. Осыған орай, оқу түрлерін мәтін мазмұнын толық түсініп оқуға
байланысты жіктейміз. Оқудың тағы бір түрі - жоғары сынып оқушылары газет
ішіндегі мақаланы талдай білуі керек. Мәтінмен жұмыс істеу барысында әр
түрлі тәсілдерді қолданудың, сөздіктер, анықтамалықтар, басқа да түрлі
әдебиеттерді пайдалана отырып, өз бетімен жұмыс істеудің маңызы зор.
Оқуға қойылатын талаптар сынып жоғарылаған сайын мәтін көлемі, оның
мазмұны мен тілі күрделеніп отырады. Оқытудың әр сатысында сѳз әрекетінің
негізгі түрлерінің арақатынасы бірдей емес, төменгі сатыда ауызша сөз басым
болса, ортаңғы сатыда ауызша сѳз бен оқудың үлесі бірдей болады.
Ал жоғарғы сатыда оқу басым болады. Мүнда ауызша сөз оқу негізінде және
оқуға байланысты жүзеге асырылады. Осыған орай, бағдарламада төменгі және
ортаңғы сыныптар үшін ауызша сөйлеу мен мәтін оқуға арналған тақырыптар
жеке көрсетіледі де, жоғары сынып оқушылары үшін тек оқуға арналған
тақырыптар ғана көрсетіліп беріледі.
Ағылшын тілін оқытудың әдістемелік қағидаттары
(принциптері)
Жоспар:
• Оқыту принциптері - оқудың ең маңызды негізін салушы қағидасы
• Оқыту принциптерінің түрлері
• Оқытудың арнайы принциптері
• Оқытудың жалпы дидактикалың принциптері
Оқыту принциптері - оқудың ең маңызды негізін салушы қағидасы болып
есептеледі, принциптер негізінде оқытудың мақсаты, мазмұны, әдістері,
арасындағы қарым-қатынас анықталады.
Арнайы қағидаттар
Қарым-қатынас жасауға бағытталған қағидат қазіргі заманғы әдістемелік
негізгі принцип болып есептеледі. Бұл қағидат бойынша оқушыларға ағылшын
тілін үйрету, тыңдап түсіну, сөйлеу іс-әрекеттері арқылы ауызша сөйлеуді
арттыру, оқу және жазу арқылы жазбаша қарым-қатынас жасау жүзеге асырылады.
Яғни, ағылшын тілінде оқыту бағдарламасы аяқталғанша сөйлесу,
әңгімелесу арқылы қарым-қатынас үйреніп жатқан тілде болуы тиіс.
Екінші оқыту қағидаты - бөлу және біріктіру арқылы. Сөйлеудің әрбір
түріне тән таңдау іс-әрекеті, лекси-калық-грамматикалық сипаттамаға сай
болады. Сонымен бірге, тіл үйрену кезінде дыбыстауға үйрену, сөзге,
грамматикаға, сөйлем жасауға үйренген кезде, барлық сөйлеу іс-әрекеттері
қоса жүреді. Шет тілге үйренудің алғашқы кезеңінде бөліп оқыту немесе
біріктіріп оқыту негізінде іске асады.
Үшінші қағидат - ана тіліне сцйене оқыту принципі. Бұл қағидат
бойынша, барлық грамматикалық, лексикалық, орфографиялық қиындықтар ана
тіліндегі бала-малармен салыстырмалы түрде, балалардың ана тіліндегі білімі
ескеріле үйретіледі.
Жалпы әдістемелік ( дидактикалық ) қағидаттар. Негізгі принцип -
тәрбиелеп оқыту қағидаты. Шет тілін үйретуде оқытумен қатар тәрбиелік
мақсат та көзделеді. Яғни, ағылшын тіліне үйрену оқушының эстетикалық,
еңбек, саяси-идеялың мінез-құлықтарының қалыптасуына әсер етеді. Сондықтан
ағылшын тіліне үйрену процесі оқушыдан жан-жақты жүйелі түрде өзін-өзі
жетілдіруді талап етеді.
Сана қағидаты. Қазіргі әдістемеде сана принципіне үлкен көңіл бөлінеді,
себебі пән игеруде сана оқушының интеллектуалдың қызығушылығын, білімін, ой
қорытуын, оны игеру іс-әрекеттерінің артуына себін тигізеді. Бұл принцип
бойынша, оқыту әрекеті бір мақсатты көздейді - қабылдау, ұғу арқылы жүзеге
асады.
Белсенділік қағидаты ұғынып түсіну принципімен тығыз байланысты.
Ағылшын тілін үйрету үшін әрбір оқушының белсенділігін көтеруде бұл
принциптің алатын орны зор. Бұл принцип бойынша оқу процесіне әрбір оқушы
бар ынтасымен, қызығушылыңпен белсенді қатысуы тиіс.
Көрнекілік қағидатында оқыту көру және қабылдау әдістері арқылы жүзеге
асады. Көрнекілік принципі, әсіресе бастауыш сыныпта, оқытудың алғашқы
сатысында көбірек қолданылады.
Жеңілдету қағидаты. Жаңа тақырып оңупіының қабылдауына еш кедергі
келтірмейтіндей, оқушылардың білім дәрежелеріне сай жеңіл түрде берілуі
тиіс. Кездескен қиындықтарды өз бетімен немесе мұғалімнің көмегімен шеше
алатындай тақырыптар беріледі.
Дәйектілік қағидаты. Білім жүйелі түрде өсіп отыруы тиіс. Қолданылған
барлық сөздер, сөз бірліктері оқушының есінде сақталу керек, тыңдап түсіну,
сөйлеу, оңу және жазу кезінде барлың материал дәйекті түрде алынуы керек.
Берілген ақпарат оқушының есінде сақталуынан білім берудегі нәтиже
анықталады.
Жеке ерекшеліктерін ескеру қағидаты бойынша мұғалім әр оқушының жеке
қасиеттерін, ерекшеліктерін, білім дәрежесін білуі керек, соған байланысты
әр оқушыға әр түрлі тапсырмалар беріледі. Әсіресе, үлестірмелі материал
берген кезде ескеріледі.
Бірізділік қағидаты бойынша барлық материал бірін-бірі жалғастыратын
негізде берілуі керек. Ана тілінде берілген материалдың негізінде беріледі.
Жүйелілік қағидаты бойынша белгілі бір жүйе бойынша оқыту процесі бір
мақсатты көздейтін іс-әрекет болуы тиіс. Әрбір жаңа алынған тақырып өткен
тақырыпты күрделі түрде қайталап, тереңдете жалғастырылуы керек.
Ғылымилық қағидаты, яғни теориялық тәжірибемен байланысы. Ағылшын тілін
оқытуда алынған білімді тәжірибеде дәлелдеуге үлкен көңіл бөлінеді. Іс-
әрекет кезінде ғана оқушының білім және материалды меңгеру дәрежесі
анықталады. Берілген материалды игерген оқушы әрі қарай басқа да ғылым
салаларын пайдаланғанда, техника, өнер саласында өз білімін пайдалана
алады.
Сұрақтар мен тапсырмалар
1. Оқытудың қағидаттары дегеніміз не?
2. Шет тіліне оқытудың әдістемелік қағидаттарын білу не үшін керек?
3. Арнайы қағидаттарға қандай принциптер жатады?
4. Жалпы дидактикалық қағидаттарға ңандай принциптер жатады?
5. Бағдарламаның "Түсініктеме" бөлімін қарап шығып шет тіліне оқытудың
қандай қағидаттарын орындау керек екенін анықтаңыз.
6. Оқу әдістемелік кешенін талдап шығыңыз, оның авторлары қарым-
қатынас жасауға бағытталған қағидатты, ана тіліне сүйене отырып оқыту,
тәрбиелеп оқыту, ұғынып түсіну қағидаттарын қалай жүзеге асырғанын
анықтаңыз.
Ағылшын тілін оқыту құралдары
Жоспар:
• Оқыту құралдары туралы түсінік
• Оқыту құралдарының түрлері
• Негізгі оқыту құралдары
• Көмекші оқыту құралдары
Оқыту құралдарына оқу-тәрбиелеу процесін ұйымдастыру мен өткізу үшін
көмек ретінде қолданылатын техникалық және техникалық емес құрал-
жабдықтар, заттар жатады.
Мұғалім әрбір құралды қайда, қашан, қалай қолдануды және қандай
нәтижеге жетуге болатынын білгенде ғана құралдың пайдалы қолдануына қол
жеткізе алады.
Оқыту құралдарын топқа бөлу. Орта мектепте қолданылатын оқыту
құралдарын мынандай топқа бөлуге болады:
1) пайдаланылуына байланысты негізгі және қосымша
2) оқушыға немесе мұғалімге арналған
3) ақпаратты қабылдау түріне байланысты есту, көру, көріп-есту
4) техниканы пайдалануына байланысты техникалық және техникалық емес
Негізгі оқыту құралына оқу-әдістемелік кешені: оқулық, мұғалімге
арналған кітап жатады. Бірақ, оқулық пен мұғалім кітабын пайдаланғанда
техникалық оқыту құралдары өте қажет.
Мысалы: 2 және 3-сыныпқа арналған оқу-әдістемелік кешенінде оқулықпен
бірге дыбыстық жазба да бар.
Ал 4 және 5-сыныптарда грамматиканы пайдалану ағылшын тілінің
дыбыстарының айтылу дағдыларын үйретіп тыңдау және оқуды дамытады. Қосымша
оқыту құралдарына компьютерлер мен бейне материалдар жатады.
Сонымен ңатар, ағылшын тілі кабинетіндегі барлық құралдар қосымша құрал
болып есептеледі.
2-сыныптағы негізгі құралдарға - бағдарлама., мұғалім кітабы, оқулық,
дыбыстық жазбалар, дидактикалық карточкалар жатады.
4-сыныпта - бағдарлама, мұғалім кітабы, оқулық, пластинкалар жинағы,
көрнекілік құралдар: суреттер, грамматикалық таблицалар, диафильмдер,
кииофрагменттер, лингафондық практикум жатады.
5-сыныпта - бағдарлама, оқулық, мұғалім кітабы, грампластинка,
кѳрнекіліктер жатады.
Қосымша құралдарға осы оқу-әдістемелік кешеніне кірмеген, міндетті емес
құралдар: транспаранттар, кодоматериалдар, диафильмдер, тарату
митеринлдары, карточкалар, ойыншықтар, т.б. заттар жатады.
1. Бағдарлама - бұл мұғалімнің белгілі бір сыныпта жұмыс жүргізу үшін
қолданатын мемлекеттік құжаты. Мұғалім бағдарламаның түсініктемесін ұқыпты
оқып, оқытудың мақсаты, мазмұнын біліп алуы керек. Мысалы, 1985 жылғы
түсініктемеде оқыту ауызша түрде жүргізіледі деген.
Бағдарламада оқушылардың сыныпта өзіндік жұмыс жүргізуін, олардың
сыныптан тыс жұмыстарына көңіл бөлінеді. Егер бағдарламада тілді оқыту
бағыты өзгерсе, онда оқыту әдістемесі де өзгеруі тиіс.
Түсініктемеден кейін бағдарламаның өзі беріледі, онда оқытудың
тақырыптары (үлгі) және оқытудың түрлеріне қойылатын талаптар көрсетіледі.
2. Екінші маңызды құрал - мұғалімге арналған кітап. Бұл оқу-әдістемелік
кешенінің негізгі мазмұнын беретін қүрал. Жұмысқа кіріспес бұрын, мұғалім
сабақ жүргізуге қажетті қағидаларды анықтап білуге тиіс. Сабақтың мақсаты
мен мазмұнын анықтағаннан кейін, қандай құралмен жұмыс жасайтындығын
анықтап алады. Қүралдардың керегін таңдап, болмаса, өз бетімен әзірлеуі
тиіс. Содан кейін мұғалім кітаптың түгел мазмұнымен танысуы керек. Онда әр
тоқсандағы сабаң жоспарларының үлгілері берілген. Сол арқылы мұғалім жоспар
құрады. Мұғалімдік кітапты әр ұстаз әр түрлі жүргізеді. Мысалы,
кейбіреулері бұл кітапты пайдаланбайды, сабақ жоспарын өздігінше құрады.
Басқалары кітапты қолданғанда өзгертулер енгізеді. Бұл дұрыс емес. Немесе
кітапты қолданып бәрін кітаптағыдай әзірлейді де, белгілі бір сабақтың
ерекшеліктерін ескермейді. Бұл да толық дұрыс емес.
Кітапты қолданудың ең дұрыс түрі - оны толықтырып, сынып оқушыларының
ерекшелігі мен қабілетін ескеріп, жоспар жасау. Осы тәртіппен кітап
толықтырылса, оқытудың негізгі құралдары таңдалады.
3. Оқулық - ағылшын тілін оқытудың негізгі құралы. Ол белгілі бір
сыныпқа арналған оқу-әдістемелік кешеннің жүйесін қалыптастырады.
Мысалы, 4 немесе 2-сыныпқа арналған оқулықта оның ауызша оқуға
негізделгені көрсетілген. 4-сынып оқулығының бірінші бѳлімі ауызша кіріспе
бөлім суреттермен берілген. Ал 2-сыныпта тапсырмалары бар суреттермен
берілген және қосымша дыбыстық жазбалары бар.
Оқулықтың негізгі бѳлігі бѳлімдерден (Units) тұрады. Әр сабақтың
құрылымы сөйлеуге үйретуді қалыптастыру жолдарын кѳрсетеді. Мысалы, 2-сынып
оқулығындағы өр Unit-тің бірінші бѳлігі ауызша сѳйлеуге арналған (Look and
say), екінші бѳлігі оқуға (Read), үшінші бѳлігі жазуға (Write), тѳртінші
белігі үй тапсырмасына 11 lome work) арналған.
Мұғалім оқушыны кітаппен таныстыруы керек: белгілерді түсіндіріп,
сөздікпен жұмыс істеуді үйрету. Оқушы кітабын жақсы пайдалана білсе,
ағылшын тілін өзіндік оқуға көмек болады.
4. Оқуға арналған кітап ағылшын тілін оқуды үйремуге арналған құрал.
Үйге тапсырмалар беру ѳте қажет. Қосымша мәтіндерді оқу тәжірибелік,
тәрбиелік, ағартышулық, дамытушылық бағыттармен берілген. Оқу мәтіндерінің
ерекшеліктері оқуға қызықтырады, сол үшін оқудың тұрақтылығын және оны
бақылауды сақтау керек. Мәтіндердің әдістемелік ерекшеліктері бар, олардың
соқында тапсырмалар мен сұрақтар беріледі.
5. Дыбыстық жазба (таспа). Шет тілін оқытуда дыбыстық жазбантық орны
ерекше. Ол оқу кешенінің құрамы на кіреді және елтанушылық, лексикалық
мәтіндер арқылы немесе әр түрлі диалогтар түрінде беріледі.
Сұрақтар мен тапсырмалар
1. Оқыту құралдары дегеніміз не?
2. Оқыту құралдарын қалай топтауға болады?
Негізгі оқыту құралдарына қандай оқыту құралдары жатады?
Кемекші құралдар ретінде нені пайдалануға болады?
Ағылшын тілі кабинетіндегі оқыту құралдарын сабақтан тыс жұмыстар ретінде
қалай пайдалануға болады?
6. Оқу-әдістемелік кешенінің құрамын атаңыз.
Сабаққа қажетті көрнекілікті сабақтың тақырыбын ескере отырып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазіргі заман талаптарының бірі мемлекеттік және халықаралық тілдерді
жетік меңгеру болып табылады. Сол себепті мемлекеттік тілде оқытылатын
мектептерде ағылшын тілі пәнінен педагог кадрлар даярлау қажеттілігі туып
отыр.
Бұл кітап Қазақстан Республикасының педагогикалық колледждеріне "Шет
тілін оқыту әдістемесі" пәні бойынша жаңа бағдарлама талаптарына сай
жазылып, ағылшын тілі негізгі пөн ретінде оқытылатын топтарға арналған (үш
семестр),
Оқу құралында орта және бастауыш мектептерде ағылшын тілін оқыту
әдістемесінің тиімді әдіс-тәсілдері келтіріледі.
"Шет тілін оқыту әдістемесі" оқу құралы 5 тараудан тұрады:
1. Шет тілін оқыту әдістемесінің теориялық негіздері;
2. Тыңдау, сөйлеу, оқу, жазуды үйрену;
3. Орта мектепте ағылшын тілін оқытуды ұйымдастыру;
4. Мектепке дейінгі және бастауыш сынып оқушыларына ағылшын тілін
оқытудың әдістері мен тәсілдері;
5. Қосымша материалдар.
Елімізде мемлекеттік тілде шет тілдерін меңгеруге арналган оқулықтың
жетіспеушілігін ескерсек, бұл оқу құралы - сол оқулықтың орнын толтыруға
арналған алғашқы басылымдардың бірі.
I ТАРАУ
ШЕТ ТІЛІН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Әдістеме ғылымына қысқаша шолу
Жоспар:
• Әдістер атауы туралы түсінік
• Грамматикалық-аудармалық әдіс
• Тура әдіс. Г. Пальмер әдісі
• Қазіргі әдістер
Әдістер атауы туралы түсінік. Әдістемелер әр түрлі кезеңдерде оқыту
мақсаттарының өзгеруіне байланысты жаңадан аталып отырды: мысалы, логикалық
қағидалар бойынша синтетикалың әдіс, аналитикалық әдіс, дедук-тивтік әдіс,
Т.6.; тіл салалары бойынша грамматикалық әдіс, лексикалың әдіс, фонетикалық
әдіс; тілдің психологиялық қағидалары бойынша индуктивтік әдіс, тура әдіс;
ойлап табушының аты-жөні бойынша Коменский әдісі, Гуэн, Пальмер, Уэст,
Фриз, т.б. әдістері. Біз тек негізгі әдістерге ғана тоқталайық:
1) Грамматикалық-аудармалық әдіс - әдістеменің ең көне әдісі.
2) Тура әдіс 1870 жылдан бастап қолданыла бастады.
3) Қазіргі әдістер.
Грамматикалық аудармалық әдіс көбіне классикалык тілдерді, өсіресе,
латын тілін оқытуда қолданылған. Бұл әдісте тіл грамматикалық ережелерді
жаттау арқылы оқытылады. Жаңа сөздер грамматикалық тақырып көлемінде
алынады. Ал, аударма жаңа сөздерді, сөз құрылымын, ережесін оқытқанда
қолданылады. Барлық жаттығулар белгілі грамматикалық ереженің аясынада
құрылып, ана тілінен шет тіліне, шет тілінен ана тіліне аудару арқылы
орындалған.
Грамматикалық-аудармалық әдістің ерекшеліктері:
1. Грамматикалық талдаудың негізі;
2. Тілді оқытудағы грамматикалық сатылар. Грамматикалық-аудармалық әдіс
бойынша сѳйлемді талдаудың ең жақсы әдісі - оны әуелі ана тілінде түсініп,
сөйлем мүшелерін, яғни бастауыш пен баяндауышты, толықтауышты анықтау. Әрі
қарай талдауды етістіктің шағын, етісін анықтап жалғастыруға болады. Содан
кейін оқушыға осы сөйлемнің шет тіліндегі аудармасын беру оңайырақ болады.
Дыбыстар, морфемалар, сөздер өр тілдің өзіне ғана тән түрінде болады,
ал синтаксистің негізгі қағидалары барлық тілдерге тән. Бірақ ағылшын
тіліндегі грамматикалык құрылымдар қазақ тіліндегі құрылымдармен сәйкес
келмейді.
Грамматикалық-аудармалық әдіс алғашында XVIII-XIX ғасырларда
мектептерде кеңінен қолданылды. Кейіннен педагогика, психология,
лингвистика ғылымдарының дамуы бұл әдіске өзгерістер енгізіп, ХІХ-ХХ
ғасырдың соқында "екі грамматиканың" арақатынасы ажыратылды.
Қазір де әдістемеге дәстүрлі тұрғыдан қарағанда грамматикалық-
аудармалық әдіс жиі кездеседі.
Бұл оқулық - ағылшын тілін мемлекеттік тілде меңгерудегі негізгі оқу
құралы. Грамматикалық ережелерді игерудің нәтижесінде тіл жаттығып,
сөйлемді дұрыс құрастыру оңайға соғады.
Тура әдіс. Г. Пальмер әдісі. Тура әдіс грамматикалык-аудармалық әдіске
қайшы әдіс ретінде дүниеге келді.
Өндіріс пен сауданың халықаралық көлемде қарқынды дамуы, капиталистік
мемлекеттердің үлкен елдерді отарлауы сияқты процестер шет тілін білетін
мамандарға сұранысты арттырды. Бұл өз кезегінде жаңа әдістің пайда болуына
себепші болды. Тілді іс жүзінде игеру мектептерде шет тілін оқытудың
негізгі мәселесіне айналды. Тура әдістің негізгі ерекшеліктері мынадай:
1) Шет тілін оқытудың негізгі бағыты – тәжірибелік, яғни, бірінші орынға
сөйлеу қойылуы;
2) Ана тілінің екінші орында, тіпті назарсыз қалуы;
3) Тілді үйрету ісінде аударманың өте аз мөлшерде, керісінше, ауызша-
жазбаша жаттығулардың көп қолданылуы;
4) Грамматиканы оқытуда индуктивтік әдістің қолданылуы (грамматикалық
әдісте грамматикалық ереже бірінші беріліп, жаттығулар орындалады, ал бұл
әдісте әуелі жаттығулар орындалып, содан кейін грамматикалық тұжырым
жасалады).
5) Айтуды үйретуге үлкен көңіл бөлінеді;
6) Мәтіндердің мазмүнына, әсіресе, тақырыпка байланысты мәтіндер
құрастыруға назар аударылады.
Бұл әдістің тура әдіс деп аталуының себебі - шет тілін оқытуда, шет
тілімен беретін түсініктің арасындағы байланыстың тура болып, ана тілінің
мүлдем қолданылмауы.
XIX ғасырдың соқы мен XX ғасырдың басында тура әдістің бірнеше түрлері
пайда болды. Тура әдісті жақтаушылар Г. Гуэн, М. Валтер, т.б.
Бұл әдісті пайдаланатын мұғалімдер тіл үйретудің алғашқы күнінен
бастап, оқушыны әңгімелесуге тартады, заттарды, суреттерді пайдаланып,
сөйлемнің мағынасын түсіндіру үшін қимылдар жасайды.
Тура әдісті қолданушылар өте көп. Осы әдіс оқушылардың, шет тілін
меңгеруге деген қызыгушылығын арттырады.
Дегенмен, бұл әдісті қолданудың қиыншылықтары да жоқ емес. Мәселен:
1) Оқу материалы мен жаңа сѳздер ғылыми негізсіз іріктеледі. Бұл әдіс
тек тақырыптық негізге сүйенеді, ол үшін оқушы өте көп жаңа сөздерді білуі
керек.
2) Мектепте оқушылардың сөйлеп үйренуіне жағдайдың болмауы.
3) Тәжірибесіз мұғалімдер қолданса, ѳте тиімсіз болып келеді.
Тура әдістің негізгі қағидаларын үсынған атақты ағылшын әдіскерлері
Г.Пальмер мен М.Уэст болды.
Г.Пальмер әдісінің негізгі қағидалары:
- Шет тілін оқыту ауызша сөйлеуден басталады.
- Шет тілін оқыту іріктелген материалдардың негізінде жүзеге асырылады. Г.
Пальмердің үсынуы бойынша оқытылуға тиіс жаңа сѳздердін, мѳлшері 3000 сѳз
болды.
Пальмер ауызша оқытудың мынадай жолдарын ұсынды:
1. іс-қимыл арңылы (Мүнда арнайы жасалған заттарды кѳрсетіп, қимыл арқылы
білдіретін жаттығулар ұсынылады);
2. сәйкестендірудің 100 кестесі (Оқушылар осы кестелердегі ағылшын
тіліндегі мысалдарға қарап, сөйлемдер құрауы тиіс).
Г.Пальмердің бұл әдістері қазіргі кезде де жиі қолданылады және
оқушыларға мынадай мүмкіндіктер береді:
3. сөйлем үлгілерінде үнемі қолданылатын сѳздер мен сөз тіркестерінің
берілуі ауызекі сѳйлеуде көмектеседі;
4. тыңдау жаттығуларының көп болуы оқушыға жылдам сөйлегенде ағылшын тілін
түсінуге мүмкіндік береді.
Сәйкестендіру кестесінің үлгісі мынадай:
Шет тілін оқыту — мұғалімнің үздіксіз еңбегінің және оқушының оған
жауабының тізбегі. Шет тілін үйренуде оқушы мынадай кезендерден ѳтеді:
I. a) Қабылдау.
Бұл кезеңде мұғалім сөйлейді. Оқушы мұғалімнің сөзін тыңдайды. Мысалы:
Мұғалім сынып бөлмесіндегі заттарды көрсетіп, оларды атайды.
This is a book. Look at the book. I'm going to put the book on the
table.
ә) Мұғалім сөйлейді. Оқушыларға тапсырма береді. Мысалы: "Дауыс
ырғағына назар аударыңыз".
б) Бұйрықтарды орындау жаттығулары.
Мұғалім оқушыларға бұйрықтар береді.
Мысалы: Get up. Sit down. Come here.
Мұғалім бұйрықтарды ымдап түсіндіреді.
в)"Yes", "No".
Мұғалім сұрақ қояды. Оқушылар тек "Иә" не "Жоқ" деп жауап береді.
II. Қабылдау - еліктеу.
Мұғалім сөйлейді. Оқушылар қайталайды.
III. Әңгімелесу.
Оқушы әр түрлі сұрақтар қойып, оған жауап беруді үйренеді.
IV. Сөйлеу.
Мұғалім оқушымен ағылшын тілінде сөйлеседі.
Жалпы, Г.Пальмерәдісінің негізі - сөйлеуді үйрету, ал М.Уэст болса,
керісінше, басты міндет қылып оқуды қойды. М. Уэст оқу арқылы шет тілін
үйренетін әдістемелік жинақтар жасады:
а) оқуға арналған кітаптар
ә) жаттығу кітаптары
Бұл екі ағылшын әдіскерлері ағылшын тілін оқыту әдістемесіне үлкен үлес
қосты.
Қазіргі әдістеме дәстцрлі және аудио-лингвистикалық оқыту деп екіге
бөлінеді. Қазіргі әдістеменін, негізгі қағидалары:
- тыңдауды және сөйлеуді дамыту
- сөйлеу үлгілерін пайдалану
- аударманы өте аз қолдану
- грамматикаиы үлгі арқылы оқыту
- сөйлеуді үйретуде өмірмен тырыз байланысты жағдайларды қолдану
Мұғалім оқушыларды шет тіліне үйрету үшін өзі:
- шет тілін жетік білуі
- педагогика мен психологияны жақсы білуі
- оқыту әдістері мен техникасын білуі
- оқыту әдістерін оқу процесінде шебер қолдана білуі керек.
Сұрақтар мен тапсырмалар
1. Грамматикалық-аудармалықәдіс қай уақытта қолданылады? Оның негізгі
қағидалары қандай?
2. Тура әдістің негізгі қағидалары қандай?
3. Сәйкестендіру кестесін тұңғыш ұсынған кім?
4. М. Уэст ұсынған әдістердің негізгі қағидасы қандай?
5. Грамматикалық-аудармалық әдіс пен тура әдістің айырмашылықтарын
атаңыз.
6. Оқулықтағы сәйкестендіру кестесін тауып, зерттеңіз.
АҒЫЛШЫН ТІЛІН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
Әдістеме сөзінің түсінігі
Жоспар:
• Әдістеме және әдіс туралы түсінік
• Сабақтағы мұғалімнің қызметтері және қолданатын әдістері
• Сабақтағы оқушының қызметтері
• Агылшын тілін оқытудағы көрнекілік әдіс
Әдістеме дегеніміз - қойылған мақсатқа жету жолы. Педагогика ғылымында
әдістеменің екі түрі бар: оқыту және тәрбиелеу әдістемесі.
Әдістеме — мұғалім тәрбиесінің педагогикалық шеберлігінің негізі. Шет
тілдеріне оқыту әдістемесінде "әдіс" сөзі мынадай ұғымда қолданылады:
біріншіден, ол оқытудың белгілі бір мақсатына, мазмұнына және қағидаттарына
(принциптеріне) негізделген тұтас бір бағыт.
Мысалы: грамматикалық-аудармалық әдіс, тура әдіс, т.б. Грамматикалың-
аудармалық әдісінің негізіне логикалық ойлау мен оқушының шет тіліндегі
мөтінді оқып аудара білуі мүмкіндігі жатады. Көбіне грамматикалық
ережелерді оқып білуге көңіл бөлінеді. Тура әдісте алдымен сөйлеу
дағдыларын қалыптастырып, шет тілін түсіне және сөйлей білуге үйретеді,
сондай-ақ оқу және жазу да қатар үйретіледі.
Екіншіден, "әдіс" сөзі белгілі бір автордың ұсынған оқыту жүйесіндегі
бағытын білдіреді. Мысалы: тура оқыту әдісіндегі Француа Гуэн әдісі,
Г.Пальмер әдісі, Майкл Уэст әдісі, т.б.
Үшіншіден, әдіс дегеніміз - оқушы мен оқытушының арасындағы белгілі
бір тәртіпке байланысты процесс. Бұл ретте әдіс оқытудың қағидаттарымен
айқындалатын іс-әрекет арқылы анықталады.
Егер оқытуды тұтас жүйе ретінде алып қарасақ, оның екі құрастырушысы
бар: оқытушы (мұғалім) және оқушы (оқушы, студент). Оқытушы оқушының окуға
деген қызығушылығын оятып, оны басқарып, бағыттап отыруы керек. Оқу - өте
белсенді процесс, онда оқушы оқыту жұмыстарыныц бәріне қатысуы керек. Бұл
екі жақты іс-әрекет: біріншісі - оқытады, екіншісі - оқиды, мұнда екі
жақтың атқаратын іс-әрекетін бөлек қарауға болады.
Сабақтагы мұғалімнің қызметтері. Оқытушы ұйымдастыру, оқыту және
бақылау қызметтерін іске асырады. Ал окушының міндеті - оқу материалымен
танысу, үйренген шет тілін аракатынас құралы ретінде қолдана білу, үйрену
және шет тілінде түсінгенін айтып, еркін сөйлеуге талпыну және мәтінде
кездесетін таныс емес сөздердің мағынасын түсіну.
Оқытушының өз міндеттерін ұйымдастыруы. Мұғалімге қойылатын басты талап
- оның ұйымдастыру қабілетінің жоғары болуы. Оқушыны оқу материалының
(тілдік және сөйлеу) дағдыларын үйретуге, жаттығуға үйретіп, оқу процесін
ұйымдастыруы тиіс.
Мұғалімнің бастапқы кездегі ұйымдастыру қызметінің маңызы зор, себебі,
шет тілі - оқушылар үшін жаңа пән және ана тілінен кейінгі екінші тіл. Бұл
ерекшеліктерді міндетті түрде ескерген жөн. Бірінші сабақтардан бастап әр
оқушыны сабаққа тартуға тырысу қажет, ол үшін оқыту тәсілі мен тәртібін
дұрыс құра білу керек. Бастапқы кезде хормен, жұппен, топпен жұмыс істеп,
сонымен бірге ойын, жарыс ұйымдастырып, көрнекі құралдарды пайдалаыу қажет.
Мысалы, 2-сынып оқушыларына магнитофон тыңдатып, оған еліктеуге үйрету
қажет.
Мұғалімнің оқыту қызметіне түсіндіру, талқылау, хабарлау, түзету және
үйреніп жатқан тіл арқылы білімді толықтыру, тілді ауызша және жазбаша
қарым-қатынас құралы ретінде пайдалануға үйрету жатады.
Мұғалімнің бақылау қызметіне оқу материалын оқушының (түсінгенін,
түсінбегенін) білуі және жаттығуды қалай орындағанын (дұрыс, дұрыс
еместігі), байланыс құралы ретінде қолданғанда (байланыс құралы орындалды,
орындалмады, қалай орындалды) немесе оны қолдану үшін не кедергі болғанын,
т.б. анықтау жатады. Ал енді оқушының қызметіне не жатады, соны
қарастырайық.
Оқушының қызметтері. Оқушының негізгі міндеті - оқу құралдарымен
танысып, формасына, маңызын және қолдануын түсіне білу. Келесі міндеті -
жаттығу. Жаттығу дегеніміз - оқу материалын бірнеше рет есту, сөйлеу және
көру мүшелері арқылы өткізіп, оны есте сақтау.
Шет тілін жаттығусыз оқып-үйрену мүмкін емес. Оқушының тағы бір міндеті
- қолдану, яғни үйренген тілді қатынас құралы ретінде пайдалана білу. Оқу
процесінде оқушы мен оқытушының іс-әрекеті тығыз байланысты, бұл оқытудың
әдістемесін анықтауы қажет.
Ағылшын тілін оқытудағы көрнекілік әдіс. Әдістеме оқытушының қызметін
көрсетіп, оңушының материалымен танысуына, жаттығуына, қолдануына сілтеме
жасауы тиіс. Әдістеме дегенімізді оқушының оқуын басқару тәсілі деп
түсінуімізге де болады. И.Л.Бим көрсеткендей, әдістеменің негізгі және
қосалқы түрлері бар. Негізгі әдістемеге:
1)таныстыру
2) жаттығу
3) қолдануды жатқызуға болады Қосалқы әдістемеге:
1)бақылау
2) түзету
2) бағалау жатады
Ал оқушының қызметінің негізгі әдістеріне
1) танысу
2) жаттығу
3) қолдануды жатқызуға болады Қосалқы әдістерге ѳзін бақылауды алуға
болады.
Мына сызбамен танысайық.
Сабақтың бір бѳлігін беру үшін ѳуелі кѳрсету қажет. Мұғалім затты
көрсете алады, оның ағылшын тіліндегі атауын айтып көрсетеді. Ағылшын
тіліндегі сөздерді атау үшін ол заттың суретін салып көрсетеді,
фланелограф, магнитті тақтада кѳрсете алады. Магнитофон, ұнтаспалар
қолдануға болады.
Шет тілін оқытудың мақсаттары
Жоспар:
1. Шет тілін оқытудың мақсаттары туралы жалпы түсінік
2. Тәрбиелік мақсаты
3. Білім беру максаты
4. Дамыту максаты
5. Әр сабақтың негізгі жәие қосалқы максаттары
Ағылшын тілін оқыту мақсаттары мен міндеттері. Оқытудың мақсаты оқу
бағдарламасымен айқындалады. Оқу бағдарламасында пән атаулары мен
тақырыптары, сағат саны белгіленеді, бұл оқытудын, негізгі құжаты болып
табылады. Бұл құжат оқулықпен салыстыру барысындағы өзгерістердің,
толықтырулардың көрінісі. Сондықтан мұғалім өзінің оқыту-тәрбие жұмысын осы
бағдарламаларға сүйене отырып жоспарлап, жүзеге асыруы тиіс. Бағдарламаньың
түпкі және қосалқы мақсаттарын ажырата білу керек, себебі әр сабақтың
негізгі және қосалқы мақсаттары болады.
Негізгі және қосалқы мақсаттардың қатынасы, кезектері, байланысы
мұғалім үшін айқын болуы керек. Оқытудың негізгі үш түрі бар:
1)тәрбиелеу
2)ағарту
3)дамыту
Оқыту мақсатының төрт түрі бар:
1)тәрбиелік
2) дамыту
3) ағартушылық
4) тәжірибелік (практикалық)
Оқытудың тәрбиелік мақсаттары. Оқушылардың көпшілігі ағылшын тілін
оңуға үлкен қызығушылықпен кіріседі. Олар ағылшын тілінде қалай сөйлейтінін
естігісі және сөйлегісі келеді. Бастапқы кезеңде аз сөздерді ғана айтса да,
соған қуанады. Олар амандасып, қоштасын үйренеді, заттардың атауларын
білгісі келеді. Мұғалім осы кезде олардың тілін тыңдап, қолдап, дамытып
отыруы қажет. Қарым-қатынас екі жақты болуы керек, ол тыңдай білуге, сұрай
білуге үйретеді. Мәдениетті сөйлей білуге шет тілі арқылы қол жеткізуге
болады. "Адам адамға - дос, жолдас, бауыр" деген моральдық қағиданы есте
ұстаган жөн.
Оқушылар оқуға үйренеді, кітап оқи білудін, тәрбиелік маңызы зор.
Ағылшын тілінде оқуды үйрету оку мәдениетін кѳтеруге кѳмектеседі. Сондай-ақ
мѳнерлеп оку да оқушының мәдениеттілігін кѳрсетеді. Оқу арқылы
интеллектуалды еңбекті де дамытуға болады.
Балаларды оқи білуге, ақыл-ой еңбегінің тәсілдеріне рету керек, ол
жазбаша және ауызша жаттығулар жасау үшін қажет. Оқушылар оқулықты,
сөздікті және анықтамалықтарды пайдалана білуі керек, оқулык белгілерін
түсіне білуі керек. Оқыту эстетикасы талғамды да қалыптастырады.
Ағылшын тілінде білім алу мен тәрбие "education" деген бір сөзбен
беріледі, олар бір-бірімен өзара тығыз байланысты.
Оқытудың дамыту мақсаттары. Дамыту мақсаттарын оқушылардың сезім,
қозгалыс, ақыл-ой, ерік-жігерін дамыту арқылы жүзеге асыруға болады. Даму
тек қана ойлаумен байланысты емес.
Оқу-ұйымдастыру білігі мен дағдысын қалыптастыру дамытушылық
мақсаттардың негізі болып табылады. Себебі, оқушының тіл білімі деңгейін
жоғарылату және сол тілде ойлауды дамыту - тіл білімін дамытудың басты
мақсаты.
Әйтсе де, оқытудың барлың мақсаттары өзара тығыз байланысты. Демек,
қарастырып жатқан мақсаттардың барлығы кез келген тілді үйрену үшін өте
маңызды. Сондықтан осы мақсаттарды алға қою арқылық алаған тілді меңгеруге
болатынын көреміз.
Оқытудың ағартушылық мақсаттары. Кез келген тілдің ағартушылың қызметі
өте зор. Әрбір тіл сол тілде сөйлейтін халықтың мәдениетінің тікелей
корсеткіші (мәселен, француз тілі - француздар мәдениеті туралы хабар
береді, иврит тілі - еврейлердің мәдениетінің көрсеткіші болып келеді).
Оқушылар жаңа тілді оқып үйрену үшін сол тілде сѳйлейтін халық туралы
хабардар болады, ѳз ойын дұрыс жеткізе алуды үйренеді, осының бәрі - тілді
оқытудың ағартушылық мақсаты.
Ана тілін оқып үйренгенде тілдің негізгі құралдары -сөздер мен
грамматикалык формалар туралы түсінік қалыптасады. Ал, шет тілінің
терминдерімен салыстыру аркылы окушы туған тілдің сөздері мен
грамматикасының категориясын толық түсіне алады. Сондықтан, мұғалім бірінші
сабақтая бастап ана тілі мен шет тілін салыстыра отырып оқытады.
Мысалы: Верещагина, Притыкина ағылшын тілін өлең арқылы таныстыруды
ұсынады ("What is your name?"). Мысалы, дауысты дыбыстың ұзақ-қысқалығы,
т.б. сипатына қарай. Шет тілінде оқыту логикалық ойлауды дамытады. Мысалы,
Listen, read and compare. Тілді үйрену тыңдау, көру, есту, қозғалыс
мүшелерін белсенді пайдалануға үйретеді, ол есті, зейінді, киялды, ұғымды
дамытады.
Оқытудың тәжірибелік мақсаты. Оқытудың тәжірибелік мақсатын түсіну үшін
шет тілі пәнінің ерекшелігімен танысуымыз қажет. Тіл - сыртқы дүние мен
қоршаған орта туралы білім алу көзі.
Бұл пәнді оқытуда оқушылар шет тіліндегі атаулармен, құбылыстармен
танысады. Танысу ауызша және жазбаша түрде жүреді. Осы екі түрді меңгеру
шет тілін игерудің тәжірибелік мақсаты болып табылады. Яғни, оқушы шет
тілін ауызша және жазбаша түрде пайдалана білуі тиіс.
Шет тілін тыңдап түсіне білу (аударғанша) және сөйлей білу ауызша түрге
жатады. Жазбаша түрге тілдің жазбаша түрін пайдалана білу немесе жазу және
шет тілінде жазылған мәтінді оқу білу жатады.
Сызба түрінде былай кѳрсетуге болады:
Тыңдау, сөйлеу, жазу және оқу дағдыларын қалыптастыру оқушының тілді
ауызша да, жазбаша да жақсы меңгеруіне тікелей әсер етеді.
Тілді жақсы меңгеру үшін бастауыш сыныптарда осы төрт дағдының негізін
берік қалыптастыру қажет. Бастауыш кезеңде нені оқып үйренуге болады?
Жоспарланған нәтижелер оңу бағдарламасында көрсетілген. Оқыту
әдістемесін кешенді дұрыс пайдалану - оны оқытудағы белгілі бір нәтижеге
жетуге болатынын көрсетті. Мысалы, 5-сыныпта 1 минут ұзақтығындағы сөзді
түсінуге мүмкіндік бар. Мысалы: "On a Sunday in spring" мәтінінде 1000
баспалық белгісі бар мәтінде "Кім? Қайда? Қашан?" сұрақтарына жауап беретін
ақпарат және тәрбиелік мөні бар.
Бастауыш кезеннің аягында оқушы мыналарды білуі тиіс:
- Амандасу - Good morning!
- Қалын сұрау - Hello! How are you?
- Қоштасу - Good bye!
- Таныстыру - This is Mike.
- Жауап беру - Hello! Glad to meet you.
- Туған күнімен құттықтау - Happy Birthday!
- Жаңа жылмен құттықтау - Happy New Year!
- Рұқсат сұрау - May I ... ..
- Кешірім сұрау -1 am sorry.
- Рақмет айту - Thank you!
- Өзінің кім екені, мекені, отбасы, қызметі, өзінің туғандары,
достары, мектебі, үйі, көшесі, қаласы туралы айтып және суреттеп беру.
- Сұрақтарға жауап беру, сүрақ қою. Бастапқы кезде оқу мен жазу
негіздері қаланады. Оқушылар ағылшын тілінде оқуды үйренеді. Оқу техникасы
мен дауыс ырғағын қалыптастыру үшін арнайы жаттығулар бар. Дауыстап оку,
жазу бірінші оқу кезеңінде қалыптастырылады.
Ағылшын тілін оқыту мақсаттзры
Сұрақтар мен тапсырмалар
Неліктен әрбір мұғалім окыту бағдарламасын толық білуі тиіс?
Орта және орташа мектептерде шет тілін оқыту қан-дай мақсаттарды көздейді?
Шет тіліне оқытудың үш мақсатының негізгі мәні неде?
Шет тілінің оқыту бағдарламасын алып, оқыту мақ-саттарымен толың танысып
шығыңыз.
Бағдарламаның түсініктемесін ңарап шығып, шет тіліне оқытудың мақсаттарын
аныңтаңыз.
6. Өзіңіз сабаң беретін сыныптардағы сөйлеу іс-
әрекеттерінің сандық және сапалық ерекшеліктерін
анықтаңыз.
7. Осы тақырыппен танысқаннан кейін мұғалімдерге
арналған түрлі оқулықтармен танысып шығыңыз.
Ағылшын тілін оқытудың мазмұны
Жоспар:
1. Оқытудың мазмұны — әдістеменің негізгі мәселесі
2. Лингвистикалық компонент
3. Психологиялық компонент
4. Әдістемелік компонент
Оқытудың мазмұны әдістеменің негізгі мөселесі болып табылады. Мазмұн
ағылшын тілін пән ретінде қалай және нені оқыту керектігін анықтайды.
Оқытудың мазмұны негізгі 3 компоненттен тұрады:
1) лингвистикалық
2) психологиялық
3) әдістемелік
Мұғалім осы 3 компонентке байланысты нені оқытуды білуімен қатар, неге
осы 3 компонентке сүйеніп оқыту керек екенін білуі керек.
Лингвистикалық компонент. Лингвистика ғылымынсыз оқытудың мазмұнын
анықтау мүмкін емес. Лингвистика ғылымы - тілді белгілі бір таңбалар жүйесі
ретінде зерттейді. Адамдар бұл таңбалар жүйесін өзара түсінісу үшін
қолданады. Ал әдістеме осы белгілерді оқыту жолдарын іздейді. Лингвистика
тілдің нормаларын, оның дыбыстық, морфологиялық-синтаксистік, лексикалық
жақтарын, оның ауызша және жазбаша түрлерін зерттейді.
Сонымен бірге тілдің белгілі бір белгілер жүйесі мен қызметін
қарастырады. Ал сөйлеу дегеніміз - осы белгілер жүйесін қарым-қатынас
барысында қолдану. Тіл мен сөйлеу бір құбылыстың екі құрамдас бөлігі, олар
бір-бірін толықтырады.
Тілдің және сөйлеудің өзіне тән бірліктері бар. Тілдің бірліктеріне:
фонема, морфема, сөз, фразеологиялың бірлік, микро және макромәтіндер
жатады.
"Оқытудың мазмұнын анықтауда тілге немесе сөйлеуге үйрету керек пе?",
"Тілді жүйе түрінде оқыту керек пе, әлде сөйлеуді үйрету керек пе?" деген
сұрақтар пайда болады.
Тілді лингвистикалық феномен ретінде оқытса, ол тәжірибелік қарым-
қатынас құралы ретінде қолданылмайды. Егер грамматиканы, лексиканы,
фонетиканы қарым-қатынас құралы ретінде қолдануда бір-бірінен бөлек оқытса,
ол ешқандай коммуникативтік міндеттерді шеше алмайды.
Ағылшын тілін оқытуда сөйлеуден тілге қарай жүру жүйесін сақтау немесе
тілді ұйымдастырсақ мақсатты сөйлеу процесі арқылы үйрету керек. Сөйтіп,
мазмұнның лингвистикалық компоненті шығады, оған мынадай тілдік материалдар
жатады: нақты іріктелген фонетикалық, грамматикалық, лексикалық минимумдер
және тілдік материалдар, сѳздік үлгілер. Іріктеу, жүйелілік және мөлшер
қарым-қатынастың мөлшеріне байланысты. Тілдік үлгі сөйлем, диалог, монолог
түрінде беріледі және сөйлемнің түрлері ретінде беріледі. Осындай тілдік
үлгілер тілдің жүйесін құрайды және ол үйренушінің есінде қалады.
Ал оқыту бірліктері белгілі бір жағдайларға байланысты сөйлемдер арқылы
беріледі. Олар белгілі бір ырғақпен айтылады.
Оқыту мазмұнына тіл білімінің әлеуметтік лингвистика бөлімі де әсер
етеді. Бұл бөлімде тілдің мәдениетпен, қоғаммен қарым-қатынасы зерттеледі.
Лингвистика әдістеме мен оқытудың лингвистикалық компонентін анықтауға
мүмкіндік береді. Лингвистикалық компонентке тілдік және сөйлеу
материалдары кіреді.
Тіл - ұлттың негізгі белгілерінің бірі. Сондықтан шет тіліне үйрету
белгілі бір жүйеге үйрету ғана емес, сонымен қатар сол тілде сөйлейтін
халықтың мәдениетіне үйрету. Қазіргі әдістемеде елтану туралы мәліметтер
көп қолданылады, ол сол елдің жағрафиясын, тарихын, өмірін зерттеуге
арналған. Олар тыңдауға және оқуға арналған мәтіндер арқылы беріледі.
Психологиялық компонент. Психология ғылымынсыз оқытудың мазмұнын
анықтау мүмкін емес. Психология адамның іс-әрекеті мен оның қалыптасуын
зерттейді. Шет тілінде сөйлеу де адамның іс-әрекетінің түріне жатады.
Сөйлеу әрекетінің құрылысын зерттейтін ғылым саласын - психолингвистика деп
атайды. Мұнда адамның сөйлеу әрекеті, тыңдағанда және сөйлегенде жүретін іс-
қимылды, әрекетті ойлау моделі ретінде зерттейді. Психолингвистер сөйлеу
және тыңдау процесінде қандай тілдік бірліктер қандай төртіппен қатысады,
тілдік жүйе қандай тәртіппен оқылатынын зерттейді.
Сөйлеу процесінде сөйлеу механизмі қалыптасады; тыңдау мен оқуда тілдік
материал қабылданады; сөйлеу мен жазуда тілдік қор пайдаланылады.
Диалог, әңгіме, мөтіндер тек сѳйлеу өрекеті арқылы жүзеге асырылады.
Сөйлеу әрекеті - тілдік және сөйлеу материалы дағдылары мен біліктілік
арқылы дамытылғанда ғана мүмкін болады.
Дағды дегеніміз - жаттығу мен қайталау арқылы автоматтандырылған іс-
әрекеттің бөлігі. Мысалы: А.Леонтьев сөйлеу дағдысы деп өте жоғары
дамытылған сөйлеу әрекетін айтады.
Шет тілін меңгеру - тілдік дағдылар жүйесін үйрену, ол үшін тілдік
біліктілік керек. Тілдік біліктілік шығармашылық іс-әрекетпен байланысты.
Ол ойлаумен, эмоциямен, елестетумен байланысты. Ал Е.И. Пассов дағдыға -
айту, грамматикалық, лексикалық, графикалық, орфографиялық, оқу және жазу
дағдысын жатқызады.
Сонымен қатар, психологиялық компонентке коммуникативтілік мақсат үшін
тілдің дағдысын және біліктілігін пайдалана білу жолы жатады.
Әдістемелік компонент. Қазіргі дидактика ғылыми-оқу процесінде оқушының
белсенділігін арттыруға, әдістерді жоспарлауға, ұйымдастыру мен бақылауды
пайдалануға көп көңіл бөледі. Бұл жагдайда мұғалім оқу процесін
ұйымдастырушы болып табылады. Оқушының белсенділігіне басты назар
аударылады.
Тілді үйренудің нәтижелілігі оқушыға тікелей байланысты, олар
мүмкіндігінпіе шет тілінде көп сөйлеп, тыңдап, оқып, жазулары керек. Немесе
М. Уест сѳзімен "A language is not a subject which can be taught: it is a
subject which must be learnt".
Тілдік ортаның болмауы тілді оқыту ісінде кері әсер етеді. Сондықтан
мұғалім сабаққа шығармашылыңпен өзірленуі керек, тілді үйренуді оқушы тек
сабақта ғана емес, сабақтан тыс уақытта да ұмытпауы керек.
Тіл сабағы бастауыш сыныптарда аптасына 3-4 рет болса, жоғары
сыныптарда 1 рет болады, сондықтан жоғары сыныпта өзіндік оқу ерекше
маңызды. Ол үшін оңушыны оқу әдістеріне, тәсілдеріне үйрету керек.
Мысалы, окушы тілдік дәлелді бақылап үйренеді.
Белгілі бір сөзді айтып үйренуде сөздің айтылуының айырмашылығын
үйренеді, сол арңылы оқылу ережесін үйренеді, пайдаланады.
Оқыту процесінде екі тілдің ұқсастықтарын да пайдалану қажет. Оқушыны
жазу, оңу тәсілдеріне, оқулықты, оқу құралдарын пайдалануға үйрету қажет.
Осы айтылғандардың барлығы оқытудың 3-компонентін - әдістемелік
компонентті құрайды.
Әдістемелік компонент - оқудың тәсілдерін үйрену, қарым-қатынас жасау
үшін тілдік дағдыны және біліктілікті қалыптастыру.
Шынында да, белгілі бір дағдысыз, білімсіз шет тілін оқып-үйрену,
сөйлеу, айту, жазу мүмкін емес. Ол үшін күнде шамалы болса да оқып түру
қажет, сөздерді жаттау қажет. Бұдан басқа тілді үйрену жолы жоқ.
Сонымен 3 компонентті атайық:
1. Лингвистикалық компонент: тілдік және сөйлеу материалы.
2. Психологиялың компонент: дағды мен біліктілікті қалыптастыру.
3. Әдістемелік компонент: оқыту тәсілдерін игеру әдістері.
Сұрақтар мен тапсырмалар
1. Ағылшын тілін оқытудың мазмұны дегеніміз не?
2. Оқытудың мазмұнының қандай түрлерін білесіз?
Оқыту мазмұнының негізгі 3 компонентінің айырмашылығы қандай?
Мұғалімге арналған оқулықтың "Жоспарлау" бөлімімен танысып шығып, Сіздің
оқушыларыңыз қандай тілдік және сөйлеу материалдарын игеру керек екенін
анықтаңыз.
Оқушыларыңызды шет тілін оқытудың тиімді әдістерін таңдап оқыту туралы
жоспар құрыңыз.
Әр сыныптағы шет тілін оқытудың мазмұны және оқуға қойылатын
негізгі талаптар
Оқудың алғашқы сатысында білім дағдыларының негізі қолданылады. Мұнда
дұрыс айту, дұрыс оқу және жазу техникасын меңгеру керек. Бұл меңгерген
білім дағдылары оқушыларды сөйлеуге баулитындықтан, оқытудың бұл кезеңі
тілді үйретудің жауапты кезеңі. Барлық материал ауызша сөйлегенде қолдануға
арналған болғасын тіл материалын үйретуде өнімдік (продуктивтік)
материалдарды оқушылар оқуда да, тындауда да түсіне білу керек.
Демек, бұл материал рецептивті түрде де меңгерілуі тиіс. Осыған басты
лексика-грамматикалық материалдарды игерудегі басты мақсат - сол материалды
үлгі негізінде есте сақтау. Лексикалық грамматикалық түрлендіру, алмастыру,
топтастыру, жинақтау сияқты оңу әрекетінің түрлерін қалыптастыру керек.
Мемлекеттік тілде материалды саналы түрде меңгеру үшін нұсқау ереже, сөйлем
құрылысы сызбаларын пайдаланады. Оқытудың бұл кезеңінің соқында оқушылар
мәтіндегі лексикалық, грамматикалық материалды ѳз бетімен танып түсіне
білулері керек. Оқытудың алғашқы сатысының соқында оқушылар төмендегідей
біліктілік дағдыларын меңгеруі тиіс:
- берілген тақырып пен жағдайға сәйкес келетін сөз тіркестерін тез және
дұрыс таңдай білу
- грамматикалық ережеге сүйеніп сөз тіркестерін құрастыра білу
- лексикалық және грамматикалық материалды жаңа жағдайда қолдана білу
- сөйлем құрауда басты синтаксистік ережелерге сүйеніп сөйлемдегі
сөздерді дұрыс қолдана білу
- оқу тәсілдерін таңдау кезінде өткен тілдік материалды тұлғалық
белгісіне қарап айыра білу
Оқытудың алғашқы сатысында оқушылар шет тілін пән ретінде оның
қалыптастырып, оны үйренудің тәсілін білетін болу керек. Жаңа ұғымдардан
мәлімет алып, бір ойды әр тілде, әр түрлі жолмен беруге болатынын аңғарады.
Сонымен ңатар заттың мазмұнын айқындауда олардың танымдық белсендіктері
артады. Осы кезеңдегі ауызша сөзбен оқуға арналған тақырыптар тәрбиелік,
білімділік міндеттерді де жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Бұл кезеңдегі
оқыту нәтижесін сыныптан тыс жұмыстардан көруге болады. Жұмыстың мазмүнын
шет тілі пәнінде өткен лексикалық, грамматикалық ұғымдарды, мәтіннің
мазмұнын түсініп, тақырыбын дұрыс қоя білу, жоспар жасай білу, мәтіндегі
негізгі ойды таба білу, орыс және ана тілімен байланыстыра алуы сияқты
пәнаралық байланыста жүзеге асырады.
Мәтіндерді оқу және оларды түсінуге қойылатын талаптар, оқу техникасын
меңгеру
Бейімделген және бейімделмеген мазмұндық және композициялық тілдік
материалдар мен түрлі тұпнұсқалық мәтіндер әр түрлі дәрежеде толық және дәл
түсінуді талап етеді. Оқу - сөз әрекетінің түрі, оны жүзеге асыру үшін оқу
техникасын жақсы меңгеру керек. Мәтін мазмұнын әр түрлі дәрежеде түсіну
оның қандай мақсатпен оқылуы-қабылданған ақпараттың қолданылуына
байланысты. Осыған орай, оқу түрлерін мәтін мазмұнын толық түсініп оқуға
байланысты жіктейміз. Оқудың тағы бір түрі - жоғары сынып оқушылары газет
ішіндегі мақаланы талдай білуі керек. Мәтінмен жұмыс істеу барысында әр
түрлі тәсілдерді қолданудың, сөздіктер, анықтамалықтар, басқа да түрлі
әдебиеттерді пайдалана отырып, өз бетімен жұмыс істеудің маңызы зор.
Оқуға қойылатын талаптар сынып жоғарылаған сайын мәтін көлемі, оның
мазмұны мен тілі күрделеніп отырады. Оқытудың әр сатысында сѳз әрекетінің
негізгі түрлерінің арақатынасы бірдей емес, төменгі сатыда ауызша сөз басым
болса, ортаңғы сатыда ауызша сѳз бен оқудың үлесі бірдей болады.
Ал жоғарғы сатыда оқу басым болады. Мүнда ауызша сөз оқу негізінде және
оқуға байланысты жүзеге асырылады. Осыған орай, бағдарламада төменгі және
ортаңғы сыныптар үшін ауызша сөйлеу мен мәтін оқуға арналған тақырыптар
жеке көрсетіледі де, жоғары сынып оқушылары үшін тек оқуға арналған
тақырыптар ғана көрсетіліп беріледі.
Ағылшын тілін оқытудың әдістемелік қағидаттары
(принциптері)
Жоспар:
• Оқыту принциптері - оқудың ең маңызды негізін салушы қағидасы
• Оқыту принциптерінің түрлері
• Оқытудың арнайы принциптері
• Оқытудың жалпы дидактикалың принциптері
Оқыту принциптері - оқудың ең маңызды негізін салушы қағидасы болып
есептеледі, принциптер негізінде оқытудың мақсаты, мазмұны, әдістері,
арасындағы қарым-қатынас анықталады.
Арнайы қағидаттар
Қарым-қатынас жасауға бағытталған қағидат қазіргі заманғы әдістемелік
негізгі принцип болып есептеледі. Бұл қағидат бойынша оқушыларға ағылшын
тілін үйрету, тыңдап түсіну, сөйлеу іс-әрекеттері арқылы ауызша сөйлеуді
арттыру, оқу және жазу арқылы жазбаша қарым-қатынас жасау жүзеге асырылады.
Яғни, ағылшын тілінде оқыту бағдарламасы аяқталғанша сөйлесу,
әңгімелесу арқылы қарым-қатынас үйреніп жатқан тілде болуы тиіс.
Екінші оқыту қағидаты - бөлу және біріктіру арқылы. Сөйлеудің әрбір
түріне тән таңдау іс-әрекеті, лекси-калық-грамматикалық сипаттамаға сай
болады. Сонымен бірге, тіл үйрену кезінде дыбыстауға үйрену, сөзге,
грамматикаға, сөйлем жасауға үйренген кезде, барлық сөйлеу іс-әрекеттері
қоса жүреді. Шет тілге үйренудің алғашқы кезеңінде бөліп оқыту немесе
біріктіріп оқыту негізінде іске асады.
Үшінші қағидат - ана тіліне сцйене оқыту принципі. Бұл қағидат
бойынша, барлық грамматикалық, лексикалық, орфографиялық қиындықтар ана
тіліндегі бала-малармен салыстырмалы түрде, балалардың ана тіліндегі білімі
ескеріле үйретіледі.
Жалпы әдістемелік ( дидактикалық ) қағидаттар. Негізгі принцип -
тәрбиелеп оқыту қағидаты. Шет тілін үйретуде оқытумен қатар тәрбиелік
мақсат та көзделеді. Яғни, ағылшын тіліне үйрену оқушының эстетикалық,
еңбек, саяси-идеялың мінез-құлықтарының қалыптасуына әсер етеді. Сондықтан
ағылшын тіліне үйрену процесі оқушыдан жан-жақты жүйелі түрде өзін-өзі
жетілдіруді талап етеді.
Сана қағидаты. Қазіргі әдістемеде сана принципіне үлкен көңіл бөлінеді,
себебі пән игеруде сана оқушының интеллектуалдың қызығушылығын, білімін, ой
қорытуын, оны игеру іс-әрекеттерінің артуына себін тигізеді. Бұл принцип
бойынша, оқыту әрекеті бір мақсатты көздейді - қабылдау, ұғу арқылы жүзеге
асады.
Белсенділік қағидаты ұғынып түсіну принципімен тығыз байланысты.
Ағылшын тілін үйрету үшін әрбір оқушының белсенділігін көтеруде бұл
принциптің алатын орны зор. Бұл принцип бойынша оқу процесіне әрбір оқушы
бар ынтасымен, қызығушылыңпен белсенді қатысуы тиіс.
Көрнекілік қағидатында оқыту көру және қабылдау әдістері арқылы жүзеге
асады. Көрнекілік принципі, әсіресе бастауыш сыныпта, оқытудың алғашқы
сатысында көбірек қолданылады.
Жеңілдету қағидаты. Жаңа тақырып оңупіының қабылдауына еш кедергі
келтірмейтіндей, оқушылардың білім дәрежелеріне сай жеңіл түрде берілуі
тиіс. Кездескен қиындықтарды өз бетімен немесе мұғалімнің көмегімен шеше
алатындай тақырыптар беріледі.
Дәйектілік қағидаты. Білім жүйелі түрде өсіп отыруы тиіс. Қолданылған
барлық сөздер, сөз бірліктері оқушының есінде сақталу керек, тыңдап түсіну,
сөйлеу, оңу және жазу кезінде барлың материал дәйекті түрде алынуы керек.
Берілген ақпарат оқушының есінде сақталуынан білім берудегі нәтиже
анықталады.
Жеке ерекшеліктерін ескеру қағидаты бойынша мұғалім әр оқушының жеке
қасиеттерін, ерекшеліктерін, білім дәрежесін білуі керек, соған байланысты
әр оқушыға әр түрлі тапсырмалар беріледі. Әсіресе, үлестірмелі материал
берген кезде ескеріледі.
Бірізділік қағидаты бойынша барлық материал бірін-бірі жалғастыратын
негізде берілуі керек. Ана тілінде берілген материалдың негізінде беріледі.
Жүйелілік қағидаты бойынша белгілі бір жүйе бойынша оқыту процесі бір
мақсатты көздейтін іс-әрекет болуы тиіс. Әрбір жаңа алынған тақырып өткен
тақырыпты күрделі түрде қайталап, тереңдете жалғастырылуы керек.
Ғылымилық қағидаты, яғни теориялық тәжірибемен байланысы. Ағылшын тілін
оқытуда алынған білімді тәжірибеде дәлелдеуге үлкен көңіл бөлінеді. Іс-
әрекет кезінде ғана оқушының білім және материалды меңгеру дәрежесі
анықталады. Берілген материалды игерген оқушы әрі қарай басқа да ғылым
салаларын пайдаланғанда, техника, өнер саласында өз білімін пайдалана
алады.
Сұрақтар мен тапсырмалар
1. Оқытудың қағидаттары дегеніміз не?
2. Шет тіліне оқытудың әдістемелік қағидаттарын білу не үшін керек?
3. Арнайы қағидаттарға қандай принциптер жатады?
4. Жалпы дидактикалық қағидаттарға ңандай принциптер жатады?
5. Бағдарламаның "Түсініктеме" бөлімін қарап шығып шет тіліне оқытудың
қандай қағидаттарын орындау керек екенін анықтаңыз.
6. Оқу әдістемелік кешенін талдап шығыңыз, оның авторлары қарым-
қатынас жасауға бағытталған қағидатты, ана тіліне сүйене отырып оқыту,
тәрбиелеп оқыту, ұғынып түсіну қағидаттарын қалай жүзеге асырғанын
анықтаңыз.
Ағылшын тілін оқыту құралдары
Жоспар:
• Оқыту құралдары туралы түсінік
• Оқыту құралдарының түрлері
• Негізгі оқыту құралдары
• Көмекші оқыту құралдары
Оқыту құралдарына оқу-тәрбиелеу процесін ұйымдастыру мен өткізу үшін
көмек ретінде қолданылатын техникалық және техникалық емес құрал-
жабдықтар, заттар жатады.
Мұғалім әрбір құралды қайда, қашан, қалай қолдануды және қандай
нәтижеге жетуге болатынын білгенде ғана құралдың пайдалы қолдануына қол
жеткізе алады.
Оқыту құралдарын топқа бөлу. Орта мектепте қолданылатын оқыту
құралдарын мынандай топқа бөлуге болады:
1) пайдаланылуына байланысты негізгі және қосымша
2) оқушыға немесе мұғалімге арналған
3) ақпаратты қабылдау түріне байланысты есту, көру, көріп-есту
4) техниканы пайдалануына байланысты техникалық және техникалық емес
Негізгі оқыту құралына оқу-әдістемелік кешені: оқулық, мұғалімге
арналған кітап жатады. Бірақ, оқулық пен мұғалім кітабын пайдаланғанда
техникалық оқыту құралдары өте қажет.
Мысалы: 2 және 3-сыныпқа арналған оқу-әдістемелік кешенінде оқулықпен
бірге дыбыстық жазба да бар.
Ал 4 және 5-сыныптарда грамматиканы пайдалану ағылшын тілінің
дыбыстарының айтылу дағдыларын үйретіп тыңдау және оқуды дамытады. Қосымша
оқыту құралдарына компьютерлер мен бейне материалдар жатады.
Сонымен ңатар, ағылшын тілі кабинетіндегі барлық құралдар қосымша құрал
болып есептеледі.
2-сыныптағы негізгі құралдарға - бағдарлама., мұғалім кітабы, оқулық,
дыбыстық жазбалар, дидактикалық карточкалар жатады.
4-сыныпта - бағдарлама, мұғалім кітабы, оқулық, пластинкалар жинағы,
көрнекілік құралдар: суреттер, грамматикалық таблицалар, диафильмдер,
кииофрагменттер, лингафондық практикум жатады.
5-сыныпта - бағдарлама, оқулық, мұғалім кітабы, грампластинка,
кѳрнекіліктер жатады.
Қосымша құралдарға осы оқу-әдістемелік кешеніне кірмеген, міндетті емес
құралдар: транспаранттар, кодоматериалдар, диафильмдер, тарату
митеринлдары, карточкалар, ойыншықтар, т.б. заттар жатады.
1. Бағдарлама - бұл мұғалімнің белгілі бір сыныпта жұмыс жүргізу үшін
қолданатын мемлекеттік құжаты. Мұғалім бағдарламаның түсініктемесін ұқыпты
оқып, оқытудың мақсаты, мазмұнын біліп алуы керек. Мысалы, 1985 жылғы
түсініктемеде оқыту ауызша түрде жүргізіледі деген.
Бағдарламада оқушылардың сыныпта өзіндік жұмыс жүргізуін, олардың
сыныптан тыс жұмыстарына көңіл бөлінеді. Егер бағдарламада тілді оқыту
бағыты өзгерсе, онда оқыту әдістемесі де өзгеруі тиіс.
Түсініктемеден кейін бағдарламаның өзі беріледі, онда оқытудың
тақырыптары (үлгі) және оқытудың түрлеріне қойылатын талаптар көрсетіледі.
2. Екінші маңызды құрал - мұғалімге арналған кітап. Бұл оқу-әдістемелік
кешенінің негізгі мазмұнын беретін қүрал. Жұмысқа кіріспес бұрын, мұғалім
сабақ жүргізуге қажетті қағидаларды анықтап білуге тиіс. Сабақтың мақсаты
мен мазмұнын анықтағаннан кейін, қандай құралмен жұмыс жасайтындығын
анықтап алады. Қүралдардың керегін таңдап, болмаса, өз бетімен әзірлеуі
тиіс. Содан кейін мұғалім кітаптың түгел мазмұнымен танысуы керек. Онда әр
тоқсандағы сабаң жоспарларының үлгілері берілген. Сол арқылы мұғалім жоспар
құрады. Мұғалімдік кітапты әр ұстаз әр түрлі жүргізеді. Мысалы,
кейбіреулері бұл кітапты пайдаланбайды, сабақ жоспарын өздігінше құрады.
Басқалары кітапты қолданғанда өзгертулер енгізеді. Бұл дұрыс емес. Немесе
кітапты қолданып бәрін кітаптағыдай әзірлейді де, белгілі бір сабақтың
ерекшеліктерін ескермейді. Бұл да толық дұрыс емес.
Кітапты қолданудың ең дұрыс түрі - оны толықтырып, сынып оқушыларының
ерекшелігі мен қабілетін ескеріп, жоспар жасау. Осы тәртіппен кітап
толықтырылса, оқытудың негізгі құралдары таңдалады.
3. Оқулық - ағылшын тілін оқытудың негізгі құралы. Ол белгілі бір
сыныпқа арналған оқу-әдістемелік кешеннің жүйесін қалыптастырады.
Мысалы, 4 немесе 2-сыныпқа арналған оқулықта оның ауызша оқуға
негізделгені көрсетілген. 4-сынып оқулығының бірінші бѳлімі ауызша кіріспе
бөлім суреттермен берілген. Ал 2-сыныпта тапсырмалары бар суреттермен
берілген және қосымша дыбыстық жазбалары бар.
Оқулықтың негізгі бѳлігі бѳлімдерден (Units) тұрады. Әр сабақтың
құрылымы сөйлеуге үйретуді қалыптастыру жолдарын кѳрсетеді. Мысалы, 2-сынып
оқулығындағы өр Unit-тің бірінші бѳлігі ауызша сѳйлеуге арналған (Look and
say), екінші бѳлігі оқуға (Read), үшінші бѳлігі жазуға (Write), тѳртінші
белігі үй тапсырмасына 11 lome work) арналған.
Мұғалім оқушыны кітаппен таныстыруы керек: белгілерді түсіндіріп,
сөздікпен жұмыс істеуді үйрету. Оқушы кітабын жақсы пайдалана білсе,
ағылшын тілін өзіндік оқуға көмек болады.
4. Оқуға арналған кітап ағылшын тілін оқуды үйремуге арналған құрал.
Үйге тапсырмалар беру ѳте қажет. Қосымша мәтіндерді оқу тәжірибелік,
тәрбиелік, ағартышулық, дамытушылық бағыттармен берілген. Оқу мәтіндерінің
ерекшеліктері оқуға қызықтырады, сол үшін оқудың тұрақтылығын және оны
бақылауды сақтау керек. Мәтіндердің әдістемелік ерекшеліктері бар, олардың
соқында тапсырмалар мен сұрақтар беріледі.
5. Дыбыстық жазба (таспа). Шет тілін оқытуда дыбыстық жазбантық орны
ерекше. Ол оқу кешенінің құрамы на кіреді және елтанушылық, лексикалық
мәтіндер арқылы немесе әр түрлі диалогтар түрінде беріледі.
Сұрақтар мен тапсырмалар
1. Оқыту құралдары дегеніміз не?
2. Оқыту құралдарын қалай топтауға болады?
Негізгі оқыту құралдарына қандай оқыту құралдары жатады?
Кемекші құралдар ретінде нені пайдалануға болады?
Ағылшын тілі кабинетіндегі оқыту құралдарын сабақтан тыс жұмыстар ретінде
қалай пайдалануға болады?
6. Оқу-әдістемелік кешенінің құрамын атаңыз.
Сабаққа қажетті көрнекілікті сабақтың тақырыбын ескере отырып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz